WSPÓŁPRACA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI I SPRAW WEWNĘTRZNYCH

Polityka wizowa

Azylowa

Imigracyjna ue

Eurojust

Ena

Ess

europol

3. Sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości

Unia Europejska coraz więcej uwagi poświęca kwestiom bezpieczeństwa wewnętrznego. W związku ze swobodą poruszania się po całym obszarze Unii, olbrzymim ruchem osobowym, a zwłaszcza z przyjazdami obcokrajowców, pojawia się niebezpieczeństwo wzrostu przestępczości. Dlatego Unia Europejska stara się prowadzić skoordynowaną politykę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W obszarze działań III filaru znajdują się:

• zwalczanie narkomanii i handlu narkotykami,

• walka z przestępczością międzynarodową (np. "pranie brudnych pieniędzy"),

• współpraca policji w zakresie zwalczania przestępczości pospolitej,

• współpraca sądowa w sprawach cywilnych, karnych i celnych,

• zwalczanie terroryzmu krajowego i międzynarodowego,

• regulowanie zasad wjazdu na teren państw Unii Europejskiej i ochrona granic zewnętrznych Unii,

• polityka imigracyjna, regulacja pozwoleń na pobyt i podjęcie pracy przez obywateli krajów spoza Unii,

• polityka azylowa.

Państwa członkowskie Unii jeszcze przed Traktatem w Maastricht współpracowały ze sobą w obszarze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Wspólna strategia w zwalczaniu przestępczości, terroryzmu
i handlu narkotykami została ustalona już w 1976 r. na spotkaniu "Trevi" we Włoszech. Z czasem współdziałanie objęło kontrolę na zewnętrznych granicach Unii, działania policyjne, wymianę informacji o przestępcach. Od 1990 r. funkcjonuje wspólna elektroniczna kartoteka śledcza, tzw. System Informacyjny Schengen (SIS). Baza komputerowa tego systemu znajduje się w Strasburgu. Wymianę danych śledczych i współdziałanie policji państw członkowskich koordynuje Europejski Urząd Policyjny - Europol* z siedzibą w Hadze. Jest on zaczątkiem przyszłej, wspólnej policji europejskiej. Obecnie najpilniejsze zadanie Europolu to międzynarodowa współpraca policji w zakresie zwalczania terroryzmu, przestępczości zorganizowanej i gospodarczej, przemytu narkotyków oraz ścigania handlarzy "żywym towarem" (w szczególności chodzi o wykorzystywane seksualnie kobiety
i dzieci). W 1993 r. utworzono Europejskie Centrum ds. Monitoringu Narkomanii (EMCDDA).Instytucja ta
z siedzibą w Lizbonie zbiera informacje na temat narkomanii w krajach Unii i współpracuje w jej zwalczaniu
z organizacjami międzynarodowymi. Traktat Nicejski powołał do życia Europejską Jednostkę Współpracy Sądowej - Eurojust. Jej zadaniem jest współdziałanie z Europolem w zakresie wykrywania i zwalczania przestępczości, koordynacja działań władz prokuratorskich i współpraca sądownicza.

Grupa TREVI - oznacza wspólną politykę zwalczania przestępczości: T - Terrorisme, R - Radicalisme,
E - Extremisme, VI - Violence Internationale. Obejmuje ona trzy podgrupy:
TREVI I - walka z terroryzmem,
TREVI II - techniki policyjne i obrona przed zagrożeniami,
TREVI III - zwalczanie przestępczości zorganizowanej.

Jednym z kluczowych zagadnień związanych z funkcjonowaniem Unii jest współpraca państw członkowskich
w zakresie polityki imigracyjnej i azylowej. Kraje UE, należące przecież do najbogatszych na ś wiecie, są od wielu lat celem migracji zarobkowych i politycznych. Ich poważną część stanowią migracje nielegalne, głównie
o podłożu ekonomicznym. W ostatnich latach nasila się zjawisko uchodźstwa spowodowane prześladowaniami religijnymi, etnicznymi, konfliktami zbrojnymi i wojnami domowymi w krajach azjatyckich i afrykańskich. Sytuacja ta wymaga przedsięwzięcia określonych ś rodków, mających na celu ujednolicenie prawa azylowego oraz ochronę granic Unii przed nielegalnymi migrantami. Uzgodnienie wspólnego stanowiska w tych kwestiach nie jest ł atwe z uwagi na fakt, ż e w poszczególnych państwach członkowskich problem napływu cudzoziemców występuje na różną skalę. Liczba podań o azyl np. w Niemczech jest 3-krotnie wyższa niż we Francji czy Wielkiej Brytanii. Jak dotąd, kraje Unii nie wypracowały wspólnej definicji uchodźcy, dlatego polityka azylowa
w niektórych państwach jest bardziej liberalna (np. Niemcy), w innych bardziej restrykcyjna (np. Wielka Brytania). W przyszłoci planuje się wprowadzenie kwot azylantów i ich rozdział na poszczególne państwa członkowskie. Monitorowaniem skali uchodźstwa do krajów Wspólnoty zajmuje się Centrum Informacji, Analiz
i Wymiany w Kwestiach Azylowych (CIREA).

Umowa z Schengen

Od marca 1995 roku w większości krajów członkowskich Unii (poza Wielką Brytanią i Irlandią) obowiązuje tzw. Umowa z Schengen. Została ona podpisana przez polityków z krajów członkowskich w czasie rejsu po Mozeli, gdy statek, którym płynęli, mijał małe miasteczko Schengen w Luksemburgu. Na podstawie tej umowy zniesiona została kontrola paszportowa obywateli państw członkowskich na granicach wewnętrznych Unii. Osoba nie mająca obywatelstwa jednego z państw należących do grupy Schengen (tzw. Schengenlandii*), nie może przebywać dłużej niż trzy miesiące na terenie Unii bez wizy pobytowej. Na lotniskach czy w portach morskich krajów Unii można zauważyć dwie kolejki do odprawy paszportowej i celnej: dla obywateli UE i obywateli spoza jej granic.

Polityka wewnętrzna (podobnie jak polityka zagraniczna) w krajach Unii stanowi istotny wyznacznik ich suwerenności. Stąd też, szczególnie w obszarze III filaru, współdziałanie państw dotyczy w pierwszym rzędzie spraw o wymiarze ponadnarodowym, w których rozstrzyganiu w pełni znajduje zastosowanie zasada subsydiarności. Współdecydowanie i współpraca w zakresie spraw wewnętrznych zachodzi tylko wtedy, gdy jest szansa, ż e będą one skuteczniejsze od jednostkowych działań krajów członkowskich.

Zakres spraw objętych integracją europejską można podzielić na trzy sfery, określane jako filary Unii Europejskiej. Filar pierwszy obejmuje unię gospodarczą i walutową. Dwa następne filary, określone po raz pierwszy w Traktacie z Maastricht, to wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa oraz współpraca
w sprawach wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości. W obszarze I filaru decyzje podejmowane są na podstawie prawa wspólnotowego, a w dwóch następnych - porozumienia między rządami poszczególnych krajów członkowskich. Przykładem jest Umowa z Schengen o swobodnym przepływie osób, którą podpisało 13 spośród 15 krajów członkowskich Unii.

Co to jest III filar Unii Europejskiej?

Unii Europejskiej obejmuje współpracę państw członkowskich o charakterze międzyrządowym w zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości. Traktat o Unii Europejskiej w art. 29 – 45 wymienił dziewięć dziedzin współpracy w zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości: politykę azylową, zasady przekraczania granic zewnętrznych Unii, politykę imigracyjną i politykę w stosunku do obywateli państw trzecich, zwalczanie narkomanii, zwalczanie przestępczości międzynarodowej, współpracę sądowa w sprawach cywilnych oraz karnych, współpracę celną, współpracę policyjną (zwalczanie terroryzmu, przemytu narkotyków i innych form przestępczości międzynarodowej), wymianę informacji policyjnych poprzez stworzenie (Europol). W ramach III filaru Unii Europejskiej: uproszczono procedury ekstradycyjne pomiędzy państwami członkowskimi. utworzono Europejskie Biuro Policji (Europol), którego zadaniem jest doskonalenie współpracy w zakresie wymiany, gromadzenia i przetwarzania informacji o przestępczości. Europol ujednolica metody zapobiegania przestępczości oraz metody pracy policji. stworzono program zwalczania przestępczości zorganizowanej. , oficjalnie podpisany 2 października 1997 r., wprowadził znaczące zmiany w III filarze. Utworzono obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, na którym zapewniony jest nie tylko swobodny przepływ osób, ale także szanowane są podstawowe prawa człowieka, a wszelkie przejawy dyskryminacji są eliminowane. Bezpieczeństwo obywateli ma być zwiększone przez zwalczanie przestępczości zorganizowanej, zwłaszcza terroryzmu, handlu ludźmi i przestępstw przeciwko dzieciom, handlu narkotykami i bronią, przekupstwa i oszustw. Tu ważną rolę ma do spełnienia Europol. W sferze sprawiedliwości najważniejsza jest współpraca sądów, szczególnie przy postępowaniach sądowych i wydawaniu orzeczeń oraz ujednolicenie przepisów prawa przez wprowadzenie podobnych sposobów kwalifikowania przestępstwa i jego oceny. Na mocy Traktatu Amsterdamskiego zadecydowano, że sprawy kontroli granic wewnętrznych, azylu, imigracji, współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach cywilnych zostaną przeniesione do filaru pierwszego. W trzecim filarze pozostawiono współpracę policji i wymiarów sprawiedliwości i dodano do niego zapobieganie i zwalczanie rasizmu i ksenofobii. Do dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej włączono zakładające stopniowe znoszenie kontroli na granicach i wprowadzające zasadę swobodnego przepływu osób – obywateli państw-sygnatariuszy, pozostałych państw członkowskich UE oraz państw trzecich. Wspólne działania są od tej pory podejmowane przez decyzje ramowe (prawny instrument przypominający dyrektywę), które pozostawiają państwom członkowskim swobodę wyboru metod i środków wykonania celu decyzji. Najważniejszym organem III filaru jest Rada do spraw Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, wspierana przez sekretariat i Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER). Mniejsze znaczenie ma obecnie Komitet Koordynacyjny (tzw. Komitet K4), który opracowuje opinie dla Rady. Do realizacji poszczególnych działań powoływane są też komitety sterujące i grupy robocze.

Historia polityki sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

Pierwszym sygnałem współpracy ministrów spraw wewnętrznych i sprawiedliwości było TREVI. W 1976 roku nazwa rzymskiej fontanny stała się akronimem słów: terroryzm, radykalizm, ekstremizm, przestępczość międzynarodowa (violence internationale).

Problematyka dotycząca wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, zgodnie z postanowieniami Traktatu z Maastricht (1992 r.), stała się trzecim (po Wspólnocie Europejskiej oraz Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa) filarem Unii Europejskiej.

Traktat Amsterdamski, który wszedł w życie 1 maja 1999 roku przewiduje powstanie w 2004 roku "obszaru wolności, bezpieczeństwa (wewnętrznego) i sprawiedliwości". Polityka imigracyjna, azylowa i w zakresie kontroli granic stanie się wówczas wspólną polityką, a nie - jak dotychczas - dziedziną luźnej współpracy międzyrządowej.

Państwa członkowskie zachowują jednak daleko idącą samodzielność w obszarze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Rada Europejska podejmuje wspólne działania dopiero wtedy, gdy łatwiej prowadzą one do celu niż samodzielne działania poszczególnych państw. Rada może w takich sytuacjach przyjmować wspólne stanowiska i wspierać współpracę, podejmować wspólne działania, wydawać wspólne konwencje, zalecenia czy opinie dla państw członkowskich.

Państwa członkowskie mają natomiast obowiązek wzajemnego informowania się i konsultowania w związku z prowadzonymi działaniami.

Za wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne w UE odpowiada Dyrekcja Generalna do Spraw Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych. Komisarzem odpowiedzialnym za ten obszar jest Antonio Vitorino.