1. Budowa Komórki i jej podstawowych elementów.

Komórka jest najdrobniejsza czastka organizmu zdolna do samodzielnego wykonywania zasadniczych funkcji zyciowych. Jest podstawową jednostka morfologiczno-czynnosciowa ustroju. Wielkość od kilku nanometrow do kilkudziesięciu centymetrow (jajo strusie).

U czlowieka najwiesza gameta zenska. Komorki cechuja się polimorfizmem- posiadaja rozne kształty. U człowieka o sredniej masie 10^13- 10^14 komorek. Sa zróżnicowane pod względem czynnościowym.

Podstawowe struktury:

-cytoplazma

-blona komorkowa

-siateczka srodplazmatyczna gladka i szorstka

-aparat golgiego

-mitochondria

-lizosomy

-peroksysomy

-centrosom

-centriola

-mikrowlokienka

-wtręty cytoplazmatyczne

-jadro komorkowe: blona jadrowa, plazma jadrowa, chromatyna, jaderko.

Cytoplazma

Stanowi glowna mase komorki. Na obwodze komorki egzoplazma (sztywniejsza i bez ziarnistości) i endoplazme w centralnej czesci (mniejsza lepkość i z ziarnistosciami).

W obrebie cytoplazmy znajduja się elementy strukturalne. Podzial ich na organelle komorkowe i wtręty cytoplazmatyczne. Poszczegolne blony cytoplazmatyczne lacza się ze soba tworząc cytoplazmatyczny system wakuolarny zbudowany z blony jadrowej, aparat golgiego i siateczka srodplazmatyczna.

Cytoplazma podstawowa stanowi środowisko wewnętrzne komorki. Pozornie bezpostaciowa czesc cytoplazmy ma strukture siateczkowata, ziarnista, wloknista. Stwierdzono obecność enzymow glikolitycznych i niektórych czynnikow biorących udzial w syntezie bialek.

Blona komorkowa.

Posiada zdolność selektywnej przepuszczalności. Zbudowana z dwoch warst fosfolipidow. Kazda z nich sklada się z hydrofilnej glowy (od zewnatrz) i hydrofobowego ogona (od wewnątrz). Posiada ona strukture plynnej mozaiki

W błonie można wyroznic 4 rodzaje bialek:

-integralne (od zewnatrz)

-nosnikowe (twarza kanaly aktywnego transportu)

-bialka tworzące kanaly jonowe

-receptorowe (zwane ligandami)

Siateczka śródplazmatyczna

Stanowi zlozony układ kanalikow w cytoplazmie, tworzących trojwymiarowa siec. Cieńsza od blony komorkowej. Często rozdęte w postaci wakuol lub spłaszczone w postaci cystern.

2 postacie:

-gladka (bez rybosomow)

-szorstka (posiadaja rybosomy)

Aparat golgiego

Wystepuje w prawie wszystkich Komorkach. Zbudowany z zespolu rownolegle uzolonych spłaszczonych woreczkow, często z rozdętymi czesciami zewnętrznymi. Od strony wewnętrznej i na obwodzie zespol woreczkow otoczony jest licznymi małymi pęcherzykami i większymi wakuolami.

Mitochonrdia

Otoczone 2 blonami. Blony oddzielone przestrzenia. Blona zewnetrzna ma gladki kontur odpowiadajacy kształtowi mitochondriom. Blona wewnetrzna pukla się do wnętrza tworząc liczne faldy zwane grzebieniami. Wnetrze wypelnione macierza. W macierzy DNA i ziarenka zawierające RNA. MItochonrdium zawiera liczne enzymy oksydoredukcyjne i biorące udzial w fosforylacji.

Lizosomy

Struktura kulista lub owalna. Otoczone pojedyncza blona. Zawieraja wiele enzymow hydrolitycznych: fosfataza kwaśną, katepsyny, rybonukleazę, dezoksyrybonukleazę ,sulfataze i β-glukurnidazę.

Peroksysomy

Kuliste ciala otoczone jedna blona. Maja homogenna, drobnoziarnista macierz, w ktorej niekiedy wystepuje gesty rdzen o strukturze wielokanalikowej. Posiadaja enzymy: katalaza, oksydaza moczanowa, oksydaza D-aminokwasowa, oksydaza L-aminokwasowa, oksydaza hydroksyoctanowa.

Centrosom

Inaczej centrum komorkowe. Wystepuje w centrum komorki w pobliżu jadra. Sklada się z 2 lub wiecej centriol.

Centriola

Kształt walca, daja poczatek rzeska i witkom.

-mikrotubule-wchodza w sklad witek i rzesek. Ksztalt cienkich rureczek.

-mikrowlokienka- budowa cienkich nici. Tworza układ kurczliwy i podporowy komorki.

Wtrety cytoplazmatyczne

Niejednorodna grupa struktur występujące w niektórych Komorkach. DO tej grupy naleza: krople lipidowe, ziarna glikogenu, ziarna wydzieliny, ziarna barwnika, twory krystaliczne.

Jadro komorkowe

Wyodrebniona struktura oddzielona od cytoplazmy blona jadrowa. Kazde jadro zawiera DNA.

Blona jadrowa zbudowana z dwoch blon elementarnych. Zawiera liczne otworki (pory). Rybosomy na zewnętrznej stronie blony jadrowej.

Plazma jadrowa- obszar otoczony blona jadrowa. Zawierajacy sok jadrowy w którym leza chromatyna i jaderko.

Chromatyna- forma istnienia chromosomow. Głowny składnik jadra komorkowego.

Heterochromatyna-ziarenka chromatyny

Euchromatyna – rozproszone czesci chromatyny

Jaderko

-czesc ziarnista

-czesc wloknista

-czesc bezpostaciowa

-chromatyna zwiazana z jąderkiem.

Traczyk i Golab str 22-30

2. RODZAJE TKANEK, ICH STRUKTURA I WYSTĘPOWANIE:

Tkanka – zespół komórek o podobnej budowie, wspólnym pochodzeniu i spełniających tę samą funkcję w organiźmie.

Komórki tkanki narząd układ organizm

Wyróżniamy 4 rodzaje tkanek:

• tkanka nabłonkowa

• tkanka łączna

• tkanka mięśniowa

• tkanka nerwowa

Tkanka nabłonkowa i łączna to tkanki wegetatywne

Tkanka mięśniowa i nerwowa to tkanki animalne

Tkanka nabłonkowa (nabłonek):

• komórki ściśle przylegają do siebie

• uboga substancja międzykomórkowa

• pochodzi ze wszystkich listków zarodkowych (nabłonki: ekto, mezo i endodermalne)

• ze względu na czynność nabłonki dzielimy na: pokrywające, gruczołowe i zmysłowe

• ze względu na kształt: płaskie, sześcienne, walcowate

• ze względu na liczbę warstw: jedno i wielowarstwowe

• twory dodatkowe: błona podstawna, włókienka nabłonkowe, desmosomy, listewki graniczne, rąbek oskórkowy i szczoteczkowy, oskórek, rzęski (bez zdolności ruchu), migawki (zdolność ruchu)

• nabłonek jednowarstwowy płaski:

• jama opłucna, naczynia krwionośne i chłonne, otrzewna, ucho środkowe, tylna powierzchnia rogówki oka

• komórki spłaszczone, wieloboczne

• kuliste jądro w środku cytoplazmy

• śródbłonek – nabłonek jednowarst. płaski wyścielający nacz. krwionośne

• nabłonek jednowarstwowy sześcienny (brukowy):

• średnika i wysokość komórek prawie taka sama

• końcowe odcinki gruczołów, kanaliki nerkowe, przednia powierzchnia soczewki, powierzchnia jajnika i w uchu środkowym

• jądro w środku komórki

• nabłonek jednowarstwowy cylindryczny (walcowaty):

• komórki w kszt. graniastosłupów, wysokość kilka razy przewyższa średnicę

• jądra w dolnej części komórki

• przewód pokarmowy (od żołądka do odbytnicy), przewody odprowadzające gruczołów, jajowód, błona śluzowa macicy, pęcherzyk żółciowy

• nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy:

• zbudowany z komórek walcowatych uzupełnionych komórkami klinowatymi (zastępczymi)

• często mają rzęski

• część komórek walcowatych ulega przekształceniu w elementy gruczołowe

• drogi oddechowe (j. nosowa, górna część gardła, krtań, tchawica, oskrzela i niektóre oskrzeliki)

• szczególnym rodzajem tego nabłonka jest nabłonek jednowarstwowy walcowaty dwurzędowy (przewody najądrza i początkowe odcinki nasieniowodu)

• nabłonek wielowarstwowy płaski:

• wiele warstw komórek: walcowatych, rzadziej sześciennych, maczugowatych (z wypustką w kształcie nóżki), komórki skrzydełkowate (jedna lub kilka warstw, dwie lub trzy wypustki), komórki wieloboczne (kilka warstw), komórki płaskie

• jama ustna, część środkowa i dolna gardła, przełyk, przednia powierzchnia rogówki, pochwa

• nabłonek wielowarstwowy rogowaciejący (występuje w skórze) = naskórek; może być również nierogowaciejący

• może zawierać ziarenka barwnika – melaniny

• występują w nich włókna oporowe – tonofibryle (wzmacniają strukturę)

• nabłonek wielowarstwowy przejściowy:

• drogi moczowe ssaków

• 3 – 5 warstw różnie zbudowanych w zależności od skurczu mięśniówki

• nabłonek wielowarstwowy walcowaty:

• kilka warstw komórek: sześciennych, wielobocznych i cylindrycznych

• załamka spojówki, woreczek łzowy, przewód nosowo-łzowy, część jamista cewki moczowej męskiej

• nabłonek gruczołowy (gruczoły):

• dzielimy je na: egzokrynowe (zewnątrzwydzielnicze) oraz endokrynowe (dokrewne)

• większość z nich ma budowę zrazikową, są oddzielone tkanką łączną w której przebiegają przewodziki wyprowadzające

• komórki mogą tworzyć skupienia w postaci cewek – gruczoły cewkowe (jelito cienkie) bądź w postaci pęcherzyków – gruczoły pęcherzykowe (np. pęcherzyki nasienne) oraz mieszane – gruczoły cewkowo – pęcherzykowe (gruczoł krokowy)

Tkanka łączna:

• dużo substancji międzykomórkowej

• komórki luźno rozmieszczone

• zawiera trzy rodzaje włókien: kolagenowe, sprężyste, siateczkowe

• tkanka ta pochodzi z mezenchymy

• najważniejsze rodzaje tkanki łącznej: tkanka łączna włóknista luźna, tkanka łączna włóknista zwarta, tkanka łączna siateczkowa, tkanka tłuszczowa, tkanka chrzęstna i tkanka kostna.

• Tkanka łączna włóknista luźna:

• zbudowana głównie z mukopolisacharydów kwaśnych

• komórki posiadają liczne szczeliny, które zapewniają jej zdolność do poruszania

• zawierają liczne włókna kolagenowe i sprężyste oraz wiele komórek, które ulegają różnym przekształceniom

• w zależności od rodzaju przekształceń wyróżniamy: fibroblasty, fibrocyty, makrofagi, komórki tuczne, komórki plazmatyczne, komórki tłuszczowe, komórki barwnikowe i inne

• występuje we wszystkich narządach

• wypełnia przestrzenie międzykomórkowe

• pośredniczą w transporcie składników odżywczych

• powstaje w niej stan zapalny i odczyn alergiczny

• ma zdolność do regeneracji

• tkanka łączna włóknista zwarta:

• budowa podobna do tkanki łącznej włóknistej luźnej

• zawiera dużą liczbę włókien grupujących się w pęczki

• buduje więzadła, powięzie, ścięgna

• tkanka łączna siateczkowa:

• wypustki komórek tej tkanki tworzą siateczkę, w której oczkach znajdują się limfocyty i przebiegają włókna siateczkowe

• grudki chłonne, węzły chłonne, śledziona, szpik kostny, wątroba

• tkanka siateczkowa i komórki śródbłonka tworzą układ siateczkowo- śródbłonkowo (niszczą ciała pochodzenia własnego i zewnętrznego)

• powstają w niej składniki morfotyczne

• część komórek przekształca się w hemocytoblasty (komórki macierzyste dla erytrocytów, granulocytów i megakariocytów, są bogato unaczynione, tworzą szpik kostny)

• tkanka tłuszczowa:

• duża ilośc komórek tłuszczowych

• wyróżniamy dwa rodzaje tej tkanki: tkanka tłuszczowa oraz tkanka tłuszczowa brunatna

• komórki tkanki tłuszczowej: duże, otoczone włóknami siateczkowymi, zawierają dużo materiału zapasowego – sole i estry kwasów tłuszczowych, występują w tkance podskórnej (tworząc w niektórych miejscach poduszeczki tłuszczowe) osłaniają, izolują oraz stanowią zapas energetyczny

• komórki tkanki tłuszczowej brunatnej: tłuszcz w postaci rozproszonych w cytoplaźmie drobnych pęcherzyków, charakterystyczne zabarwienie (glikogen, cholesterol i barwnik), występuje w sąsiedztwie niektórych narządów np. gruczołów przytarczycznych, nerek, gruczołów nadnerczowych.

• tkanka chrzęstna:

• składa się z: komórek, włókien oraz substancji podstawowej

• ma mniejszą przepuszczalność, a zwiększoną spoistość, rozciągliwość i wytrzymałość

• ochrzęstna (warstwa tkanki łącznej włóknistej zwartej)– otacza chrząstkę od zewnątrz, znajdują się z niej naczynia krwionośne i chłonne, ma ona zdolność do tworzenia chrząstki (przekształcenie fibroblastów w komórki chrząstkotwórcze), nie jest unaczyniona, ma małą zdolność do regeneracji

• komórki chrzęstne: owalne lub okrągłe, położone w jamkach chrzęstnych, przestrzeń międzykomórkowa wypełniona substancją podstawową chrząstki. Zespoły komórek chrzęstnych tworzą jednostki zwane chondronami, oddzielone od siebie istotą międzyterytorialną

• w zależności od przewagi występujących włókien wyróżniamy: chrząstkę szklistą, chrząstkę włóknistą (przewaga włókien kolagenowych), chrząstkę sprężystą (włókna sprężyste)

• chrząstki występują w: kośćcu, narządach układu oddechowego, w narządzie przedsionkowo-ślimakowym; chrząstka szklista: ściana tchawicy, oskrzela, stawowa powierzchnia kości długich; chrząstka włóknista: krążki międzykręgowe, spojenie łonowe; chrząstka sprężysta: małżowina uszna, ściana trąbki słuchowej

• tkanka kostna:

• dzięki odkładaniu się soli wapniowych tkanka jest twarda, wytrzymała na ściskanie i rozciąganie

• składa się z: substancji podstawowej, osteocytami (kształt owalny o licznych wypustkach, układają się swoją długo osią równolegle do długiej osi kości tworząc osteon. Komórki znajdują się w jamkach kostnych, a wypustki w kanalikach kostnych otoczonych przez blaszki kostne

• w tkance kostnej występują komórki kościotwórcze i kościogubne

• kość od zewnątrz (z wyjątkiem powierzchni stawowej) otoczona jest okostną

• w zależności od układu blaszek kostnych wyróżniamy: kość zbitą i kość gąbczastą

• kość składa się ze: związków organicznych (30-50%), związków nieorganicznych (30-35%) oraz wody (15-40%)

Tkanka mięśnowa: poprzecznie prążkowana i gładka ( patrz niżej)

Mięsień sercowy:

• zbudowany z włókien mięśniowych mających rozgałęzienia

• w przekroju podłużnym ma postać sieci o bardzo wydłużonych oczkach, wypełnionych tkanką wiotką

• słabo rozwinięta sarkolema,

• zawiera dużo sarkoplazmy, która tworzy większe skupiska w częściach środkowych, w których leżą jądra komórkowe (często parzyście)

• w miarę starzenia gromadzi się żółty barwnik zużycia

• włókienka kurczliwe głównie na obwodzie włókien mieśniowych (wywołują prążkowanie)

• obecność tzw. linii spadającej zwanej wstawkami (miejscowe twory sarkolemy sąsiadujących komórek. Powierzchnie komórek w miejscu styku są silnie pozazębiane, a obie błony komórkowe zgrubiałe.

• jest bardzo silnie unaczyniony (sieć naczyń włosowatych dwukrotnie gęstsza niż w mięśniach szkieletowych)

• nie posiada zdolności do regeneracji (braki wypełnia tkanką łączną)

• nie posiada unerwienia czuciowego i ruchowego

• włókna układu autonomicznego decydują o jego metaboliźmie

podniety ruchowe przenoszone są za pomocą układu przedsionkowo-komorowego

3 .Rodzaje morfologiczne i budowa kości. (DT 61-62).

Ze względu na kształt kości można podzielić na:

1). Długie- długość przewyższa znacznie szerokość i grubość; służą głównie jako dźwignie dla mięśni

2). Płaskie- długość i szerokość przewyższa grubość; służą głównie jako osłona, za względu na zawartość szpiku kostnego czerwonego pełnią również funkcję krwiotwórczą

3). Krótkie- wszystkie trzy wymiary są mniej więcej jednakowe, tworzą sprężyste człony i sklepienia, np. kości nadgarstka i stopy; występują tam, gdzie mocna budowa łączy się z ograniczoną ruchomością

4). Różnokształtne- nie mieszczą się w żadnej z poprzednich grup, np. kość podniebienna

5). Pneumatyczne- zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Występują w obrębie czaszki, np. kość czołowa, kość klinowa i mają na celu głównie zmniejszenie jej ciężaru

Trzeszczki- kości zawarte w utkaniu ścięgien lub więzadeł, występują w pobliżu połączeń kości, mając wpływ na działanie mięśni w danym połączeniu, czasami współdziałają w ograniczeniu połączenia, np. rzepka.

Budowa kości długiej:

-trzon: walcowaty (większa odporność na zginanie), warstwy: okostna (błona utworzona z tkanki łącznej włóknistej zwartej, bogato unaczyniona i unerwiona; w okresie rozwoju kości zawiera komórki kościotwórcze), istota zbita, wyściólka jamy szpikowej, jama szpikowa, i zawarty w niej szpik kostny.

-koniec bliższy i dalszy (zwane przed zakończeniem rozwoju nasadami)- istota zbita i gąbczasta wypełniona szpikiem kostnym, powierzchnia stawowa pokryta chrząstką stawową.

Budowa kości płaskiej:

-zbudowane z istoty zbitej otaczającej istotę gąbczastą ( w kościach czaszki zwana śródkościem) zawierającą szpik kostny.

Kości zbudowane są według zasady: maksimum wytrzymałości, minimum materiału, dzięki specjalnemu przebiegowi blaszek kostnych, które układają się równolegle do kierunku największego działania nacisku.

Kość jest zbudowana ze składników organicznych nadających jej sprężystość i nieorganicznych, głownie soli fosforowych wapnia, nadających jej twardość.

4. Budowa stawów

Połączenia półścisłe, zwane inaczej stawami płaskimi stanowią grupę pośrednią pomiędzy połączeniami ścisłymi, ze względu na małą ruchomość, a stawami(połączenia ruchome), do których zbliża podobna budowa.

Budowa stawu:

Powierzchnie stawowe kości tworzących staw pokryte są chrząstką stawową . W stawach występuje torebka stawowa, która ogranicza jamę stawową, zawierającą wytworzoną przez torebkę maź stawową. Ponadto w stawach występują struktury pomocnicze, takie jak więzadła, krążki stawowe, rąbki stawowe i inne. Krążki stawowe mają niekiedy swoje miana, np. w stawie kolanowym noszą miano łąkotek. Łączność kości w stawie powodują: torebka stawowa, więzadła, mięśnie i powięzie oraz skóra.

Stawy dzielą się na:

1. Stawy jednoosiowe, do których zaliczamy: staw zawiasowy i staw obrotowy

2. Stawy dwuosiowe, do których należy: staw kłykciowy i staw siodełkowy

3. Stawy wieloosiowe, do których zalicza się staw kulisty i staw panewkowy

Jeżeli w utworzeniu stawu biorą udział 2 kości, to mówimy o stawie prostym, jeżeli więcej kości, to mówimy o stawie złożonym. Staw złożony zawierający krążek stawowy nosi nazwę stawu zespołowego.

Przykłady stawów:

- Staw szczytowo-potyliczny

- Staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy

- Stawy żebrowo-kręgowe i mostkowo-żebrowe

-Staw skroniowo-żuchwowy

- Staw barkowo-obojczykowy i mostkowo-obojczykowy

- Staw ramienny

-Staw łokciowy

- Staw promieniowo-nadgarstkowy

- Staw śródnadgarstkowy

- Stawy krzyżowo-biodrowe, staw biodrowy, staw kolanowy , skokowo-goleniowy, skokowo-piętowy

5.Najważniejsze grupy i mięśnie poprzecznie prążkowane oraz ich budowa makroskopowa.

Mięsień poprzecznie prążkowany składa się z włókien mięśniowych czyli komórek zwanych miocytami (miocyt poprzecznie prążkowany). Wewnątrz komórki znajdują się równolegle ułozone włókienka kurczliwe tzw. miofibryle. Włókna mięśniowe układają się w pęczki otoczone cienką błoną łącznotkankową, zwaną omięsną wewnętrzna. Grubsza błona otaczająca wiele pęczków nazywa się omięsną zewnętrzną. Cały mięsień otacza łącznotkankowa powięź. Tworzy ona elastyczną powłokę, która oddziela mięsień od sąsiednich mięśni.

Miocyt poprzecznie prążkowany pokryty jest błoną zwaną sarkolemąi składa się z licznych jader (ułożone na obwodzie sarkolemy), z cytoplazmy zwanej tutaj sarkoplazmą i włókienek kurczliwych (miofibryli). W sarkoplazmie znajduje się bardzo duża liczba mitochondriów oraz gęsto rozwinięta sieć kanalików utworzonych z siateczki śródplazmatycznej zwanej tutaj siateczką sarkoplazmatyczną. Wnętrze miocytu jest prawie całkowicie wypełnione włókienkami kurczliwymi, wykazującymi poprzeczne prążkowanie, czyli naprzemienne ułożenie:

• Prążków ciemnych załamują światło podwójnie dlatego nazywamy je anizotropowymi (pr. A)

• Prążków jasnych załamują światło pojedynczo – prążki izotropowe (pr. I)

W zależności od kształtu wyróżniamy: mięśnie krótkie, długie, płaskie i zwieracze.

W zależności od ukierunkowania włókien mięśniowych w stosunku do ścięgna można mówić o mięśniach wrzecionowatych, półpierzastych i pierzastych.

W zależności od liczby ścięgien początkowych wyróżniamy mięśnie dwu-, trój-, i czworogłowe.

W zależności w ilu stawach działa mięsień o mięśniach jedno-, dwu-, i wielostawowych.

Wyróżniamy również mięśnie synergiczne czyli takie które współdziałają przy wykonywaniu jakiegoś ruchu, oraz antagonistyczne czyli mięśnie które wykonują jakąś przeciwną czynność.

Mięśnie poprzecznie prążkowane możemy podzielić jeszcze na grupy mięśniowe ? czyli podział mięśnia ze względu na przebieg w organizmie:

• Mięśnie grzbietu np. m czworoboczny, m najszerszy grzbietu

• Mięśnie klatki piersiowej np. m piersiowy większy, m podobojczykowy

• Mięśnie kończyny górnej np. m dwugłowy ramienia, m ramienno-promieniowy

• Mięśnie brzucha np. m prosty brzucha, m skośny wewnętrzny brzucha

• Mięśnie miednicy mniejszej np. m dźwigacz odbytu, m zwieracz odbytu

• Mięśnie kończyny dolnej np. m pośladkowy wielki, m dwugłowy uda

• Mięśnie głowy np. m okrężny oka, m dźwigacz wargi

• Mięśnie szyi np. m szeroki szyi, m długi szyi

6. Budowa makroskopowa bialka miesni poprzecznie prazkowanych.

Włokienko mięśniowe sklada się z grubych i cienkich nitek Bielek kurczliwych.

Nitka gruba- miozyna. Zbudowana z 2 ciezkich i 4 lekkich łańcuchów polipeptydowych. Lancuchy ciezkie splecione sa ze soba ślimakowato z jednego konca tworza ogon, niesplecione zas z drugiego konca maja kształt dwoch glow. W każdej Glowie występują 2 lancuchy lekkie.

Nitka cienka- utworzona z aktyny i tropomiozyny tworząc jak gdyby 4 sznury paciorkow skreconych ślimakowato. Na tropomiozynie osadzone sa czasteczki troponiny- kazda z 3 podjednostek:

T-troponina laczy się z tropomiozyna

I-duze powinowactwo do aktyny

C- powinowactwo do jonow wapnia

Traczyk str 85

7. STRUKTURA I LOKALIZACJA MIĘŚNI GŁADKICH.

1. Budowa:

Zbudowana z wrzecionowatych komórek- miocytów (różnej długości w zależności od miejsca występowania np. w macicy kobiety ciężarnej do 500 µm), przy czym miocyty mogą na końcu ulegać rozwidleniu.

• nie są przyczepione do kości

• rzadko występują pojedynczo, skupiają się w pęczki i błony mięśniowe

• brak prążków( filamenty ułożone nieregularnie)

• w przekroju poprzecznym po przecięciu przez środek mają największą średnicę, zmniejszającą się ku brzegom)

• pałeczkowate jądro w środku komórki

• nie mają wyrażnie zaznaczonej błony zewnętrznej która odpowiadałaby sarkolemie.

Cytoplazma = Sarkoplazma

W sarkoplaźmie znajdują się włókienka kurczliwe (miofibryle), zbudowane z cieńszych włókienek (miofilamenty).

W miofilamentach znajdują się białka:

• aktynynotropiny

• tropomiozyny

• miozyny

Sarkoplazma obok jądra = endoplazma

W endoplaźmie znajdują się:

• mitochondria

• aparat Golgiego

• centrum komórkowe

1. Występowanie:

• naczynia krwionośne i chłonne (ściany)

• przewód pokarmowy (żołądek, jelita)

• układ moczowo-płciowy (macica, moczowody, pęcherz moczowy)

• drogi oddechowe z wyjątkiem krtani

• w ścianie przewodów odprowadzających dużych gruczołów

• w torebkach niektórych narządów np. w tobebce śledziony

8.Rodzaje i budowa komórek glejowych.

- glej wyściółkowy- komórki sześcienne lub cylindryczne o układzie nabłonkowym, wyściela komory mózgowia i kanał środkowy rdzenia kręgowego

- glej właściwy- astrocyty i oligodendrocyty- komórki wielowypustkowe, o różnej długości wypustek

- mezoglej (mikroglej)- rozwija się z mezenchymy, komórki mezogleju mają zdolność fagocytozy

W zależności od wielkości komórek glejowych, ich pochodzenia i charakteru wypustek nerwowych rozróżniamy następujące rodzaje tkanki glejowej:

1) glej wielokomórkowy - zbudowany z astrocytów - dużych komórek gwieździstych - które pełnią funkcje podporowe i pośredniczą w odżywianiu komórek i włókien nerwowych,

2) glej drobnokomórkowy, którego komórki mają zdolność poruszania się i fagocytozy, co pozwala na pełnienie funkcji regeneracyjnej,

3) glej skąpokomórkowy - pełni rolę odżywczą w stosunku do komórek nerwowych (neuron), buduje osłonkę mielinową włókien nerwowych,

4) glej nabłonkowy - zbudowany jest z komórek wyścielających korę mózgową od wewnątrz.

9. Budowa i rodzaje neuronów

Jednostką budowy tkanki nerwowej jest neuron, czyli komórka nerwowa, wraz z jej wszystkimi wypustkami. W komórce nerwowej wyróżniamy 2 rodzaje wypustek:

- Dendryty – przewodzą pobudzenie do komórki – są one zwykle dość liczne i rozgałęzione

- Neuryty – przewodzą pobudzenie od komórki. Komórka nerwowa wytwarza z reguły tylko jeden neuryt.

Zarówno dendryty jak i neuryty mogą być zaopatrzone w gałęzie ko lateralne, a na swych końcach rozgałęziają się drzewkowato tworząc tzw. Telodendria.

Ciałem komórki nerwowej, czyli perykarionem określamy trzyjądrową część cytoplazmy tej komórki. Jądro kom. Nerwowej jest kuliste i leży zwykle w środkowej części perykarionu.

Cytoplazma neurocytu charakteryzuje się dużą liczbą organelli komórkowych. Szczególnie rozwinięty jest aparat Golgiego, zlokalizowany w perykarionie. Bardzo liczne są mitochondria, występujące zarówno w ciele komórki, jak i wypustkach. Licznie występują lizosomy. Składnikami bardzo charakterystycznymi dla komórek nerwowych są tigroid i neurofibryle.

Tigroid - są to zasadochłonne grudki, których głównym składnikiem jest kwas rybonukleinowy. Zbudowany jest z ugrupowań siateczki śródplazmatycznej ziarnistej.

Neurofibryle – czyli włókna nerwowe występują w każdym neurycie, zarówno w ciele komórki jak i wypustkach. Utworzone są z mikrotubuli o średnicy około 20nm oraz neurofilamentów o średnicy 6-10nm.

Oprócz wymienionych tworów w cytoplazmie neurocytów znajdują się często ziarenka barwnika.

Niektóre komórki nerwowe mają zdolność wydzielania, czyli neurosekrecji.

Wypustki nerwowe kończące się w znacznej odległości od komórki nazywamy włóknami nerwowymi. Włókna takie w większości otoczone są jedną lub dwiema osłonkami.

W zależności od rodzaju i liczby osłonek włókna nerwowe można podzielić następująco:

- Włókna nerwowe nagie (bez osłonek) – tu należą początkowe i końcowe części nerwów oraz nerwy węchowe

- Włókna nerwowe rdzenne(mielinowe), okryte osłonką mielinową – tu należą włókna ośrodkowego układu nerwowego i nerw wzrokowy. Są to włókna białe, błyszczące, ponieważ mielina zbudowana jest z cerebrozydów, fosfolipidów i kwasów tłuszczowych, co nadaje jej biały wygląd.

- Włókna nerwowe rdzenne(mielinowe), okryte osłonką mielinową i neurolemą (osłonką Schwanna) – do tej grupy należy większość nerwów obwodowych.

- Włókna nerwowe bezrdzenne(bezmielinowe), okryte tylko neurolemą – występują głównie w obrębie układu nerwowego autonomicznego.

10.Morfologia synaps.

Synapsa – miejsce komunikacji błony kończącej akson z błoną komórkową drugiej komórki- nerwowej lub komórki efektorowej (wykonawczej) np. mięśniowej lub gruczołowej.

Impuls nerwowy zostaje przeniesiony z jednej komórki na drugą przy udziale substancji o charakterze neuroprzekaźnika (zwanego czasem neurohormonem) — mediatora synaptycznego (synapsy chemiczne) lub na drodze impulsu elektrycznego (synapsy elektryczne). Wyróżnia się synapsy nerwowo-nerwowe, nerwowo-mięśniowe i nerwowo-gruczołowe.

Połączenia synaptyczne:

-nerwowo-nerwowe — połączenie między dwiema komórkami nerwowymi

-nerwowo-mięśniowe — połączenie między komórką nerwową i mięśniową

-nerwowo-gruczołowe — połączenie między komórką nerwową i gruczołową.

Typy synaps:

-Elektryczne – w tych synapsach neurony prawie się stykają (gł. połączenia typu "neksus"). Kolbka presynaptyczna oddalona jest od kolbki postsynaptycznej o 2 nm. Możliwa jest wędrówka jonów z jednej komórki do drugiej - przekazywanie dwukierunkowe. Impuls jest bardzo szybko przekazywany. Występują w mięśniach, siatkówce oka, części korowej mózgu oraz niektórych częściach serca.

-Chemiczne – w tych synapsach komórki są od siebie oddalone o ok. 20 nm, między nimi powstaje szczelina synaptyczna. Zakończenie neuronu presynaptycznego tworzy kolbkę synaptyczną, w której są wytwarzane neuroprzekaźniki (mediatory - przekazywane w pęcherzykach synaptycznych), które łączą się z receptorem, powodując depolaryzację błony postsynaptycznej. Występują tam, gdzie niepotrzebne jest szybkie przekazywanie impulsu, np. w narządach wewnętrznych.

Działanie synapsy chemicznej

Po dotarciu depolaryzacyjnej fali do kolbki presynaptycznej dochodzi do wydzielania mediatora z pęcherzyków synaptycznych do szczeliny synaptycznej. Depolaryzację błony – powstanie potencjału czynnościowego jest spowodowane tym, ze mediator łączy się z receptorami błony postsynaptycznej.

Ze względu na rodzaj wywoływanego efektu synapsy chemiczne można podzielić na pobudzające i hamujące. W tych pierwszych neuroprzekaźniki (mediatory) wywołują niewielkie zaburzenia polaryzacji spoczynkowej. Błona staje się wtedy bardziej wrażliwa. Daje to możliwość zbierania impulsów o różnej częstotliwości. Do neuroprzekaźników pobudzających zalicza się acetylocholinę, adrenalinę, noradrenalina i dopaminę. Z kolei mediatory wydzielane w synapsach hamujących sprawiają, że błona postsynaptyczna ulega hiperpolaryzacji i staje się mniej wrażliwa. Do mediatorów hamujących zalicza się GABA (kwas γ-aminomasłowy) i glicynę.

Działanie synapsy elektrycznej

W tych synapsach błony presynaptyczna i postsynaptyczna są ułożone bardzo blisko siebie, dlatego impuls elektryczny przeskakuje z jednej błony na drugą, wywołując depolaryzację.

11. Struktura ośrodkowego układu nerwowego. Opony Mozgowo rdzeniowe.

W sklad wchodzi

-Mozg(kresomowgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie, rdzeniomozgowie

-rdzen kregowy.

Kresomozgowie dzielimy na parzyste i nieparzyste

Parzyste: plaszcz, jadra kresomózgowia, istota biala polkul i komory boczne

Nieparzyste: cialo modzelowate, sklepienie, przegroda przezroczysta, spoidlo przednie

Miedzymozgowie dzieli się na wzgorzomowgowie (wzgorze, nadwzgórze i zawzgorze) podwzgórze, niskowzgorze i komora trzecia

Sródmozgowie dzieli się na konary mozgu i pokrywe śródmózgowia. Pomiedzy nimi znajduje się wodociąg mozgu

Tylomozgowie wtorne stanowi mozdzek i most.

Budowa móżdżku pkt 17

Rdzeniomozgowie- rdzen przedłużony pkt 12

Rdzen kregowy pkt 13

Najlepiej raz przeczytac dla ogolnego oglądu bo jest w diably szczegółowo Traczyk i Gołab 360-372

Opony- łącznotkankowe blony otaczające Mozgowie i rdzen kregowy. Od mozgu:

-opona miekka----- pajeczynowka----- opona twarda.

Opony oddzielone sa od siebie szczelinowatymi przestrzeniami: jama podpajeczynowkowa i jama podtwardowkowa a na wysokości rdzenia kregowego jama nadtwardowkowa.

Opona miekka- silnie unaczyniona, przylega do mozgowia i rdzenia, tworzy tkanke naczyniowkowa Komor.

Pajeczynowka- cienka beznaczyniowa- tworzy ziarnistości pajęczynówki stanowiace droge odpływu plynu Mozgowo rdzeniowego

Opona twarda- spelnia funkcje okostnej. Sklada się z blaszki zewnętrznej i wewnętrznej

Traczyk i Golab 403-404

12. BUDOWA RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO:

Rdzeń przedłużony wchodzi w skład rdzeniomózgowia. U góry łączy się z mostem, u dołu przechodzi w rdzeń kręgowy.

Na powierzchni dolnej występuje szczelina pośrodkowa przednia, po obu stronach piramidy, na boki od nich wyniosłości tzw. oliwki– włókna drogi nerwowej korowo-rdzeniowej (wewnątrz jądro oliwki - skupisko istoty szarej).

Na powierzchni grzbietowej występuję bruzda pośrodkowa tylna, po obu stronach parzyste wyniosłości pęczek smukły i pęczek klinowaty, mające w najwyższej części zgrubienia – guzki (wewnątrz jądro smukłe i jądro klinowate – skupienia istoty szarej).

W budowie wewnętrznej występują skrzyżowanie piramid ( skrzyżowanie drogi rzutowej zstępującej korowo-rdzeniowej) oraz skrzyżowanie wstęg ( skrzyżowanie dróg rzutowych wstępujących)

Ważniejsze skupienia istoty szarej:

• twór siatkowaty

• jądro smukłe

• jądro klinowate

• oliwka

• jądra nerwów czaszkowych V, IX,X,XI i XII.

Ośrodki:

• oddechowy

• sercowy

• Naczynioruchowy

13. Struktura rdzenia kręgowego, lokalizacja dróg i ośrodków.

Rdzeń kręgowy stanowi dolną część OUN położoną w kanale kręgowym i jest przedłużeniem rdzenia przedłużonego. Za jego początek uważa się miejsce skrzyżowania z brzegiem otworu wielkiego kości potylicznej, kończy się na wysokości II kręgu lędźwiowego stożkiem rdzeniowym, który przechodzi w nić końcową. Długość- 41-, masa- 27-.

Na przedniej powierzchni biegnie szczelina pośrodkowa, a na tylnej bruzda pośrodkowa. Z rdzenia wychodzi 31 par nerwów rdzeniowych. Korzenie nerwów rdzeniowych otaczające w kanale krzyżowym nić końcową tworzą z nią tzw. koński ogon.

W miejscach, gdzie do rdzenia wnikają korzenie grzbietowe, znajduje się zagłębienie zwane bruzdą boczną tylną. W części szyjnej i piersiowej, w połowie odległości między szczeliną pośrodkową a bruzdą boczną tylną, przebiega bruzda pośrednia tylna, oddzielająca od siebie dwie wyniosłości: pęczek smukły i pęczek klinowaty.

Na wysokości miejsc, w których nerwy biegnące do kończyn opuszczają rdzeń kręgowy, występują dwa wrzecionowate zgrubienia: szyjne i lędźwiowe.

Istota biała leży na obwodzie rdzenia, otaczając położoną w głębi istotę szarą. Istota biała tworzy sznur przedni, boczny i tylny, a szara słup przedni, boczny i tylny. Na przekroju poprzecznym rdzenia słupy noszą miano rogów: przedniego, bocznego i tylnego i układają się na kształt motyla lub litery H.

W miejscu łączenia się rogów występuje istota pośrednia boczna i środkowa, przez którą przechodzi kanał środkowy, wysłany komórkami wyściółki.

W słupach przednich znajdują się skupienia ciał komórek nerwowych, które dają początek korzeniom brzusznym nerwów rdzeniowych- jądra ruchowe. Skupienie komórek nerwowych w podstawie rogu tylnego nosi miano jądra grzbietowego- przekazuje ono impulsy czuciowe. W łączności z nim pozostają korzenie grzbietowe nerwów rdzeniowych.

W słupach tylnych na przekroju poprzecznym wyróżnia się: szyję, głowę i szczyt, a w szczycie istotę galaretowatą i istotę gąbczastą.

W słupach bocznych znajdują się skupienia komórek nerwowych tworzących jądro pośrednio-boczne, dające początek przedzwojowym włóknom współczulnym i jądro pośrednio-przyśrodkowe, dające początek przedzwojowym włóknom przywspółczulnym.

Sznury rdzenia kręgowego są zbudowane z dróg nerwowych. Sznur przedni i boczny składa się z dróg ruchowych i czuciowych, sznur tylny tylko z dróg czuciowych.

-sznur przedni: droga korowo-rdzeniowa przednia, rdzeniowo-wzgórzowa przednia.

-sznur boczny: droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna, drogi rdzeniowo-móżdżkowe przednia i tylna

-sznur tylny: droga rdzeniowo-opuszkowa, w której wyróżnia się część przyśrodkową, zwaną pęczkiem smukłym i część boczną, zwaną pęczkiem klinowatym.

Drogi nerwowe:

1). Kojarzeniowe: krótkie, długie

2). Spoidłowe: ciało modzelowate, spoidło przednie, spoidło sklepienia, spoidło tylne, spoidło uzdeczek, spoidła nadwzrokowe

3). Rzutowe (łączące korę mózgu z efektorami, zwane drogami ruchowymi lub zstępującymi, lub łączące receptory z korą mózgu, zwane drogami czuciowymi albo wstępującymi. Drobi ruchowe-dwuneuronowe, czuciowe- trójneuronowe.

Drogi ruchowe: droga korowo-jądrowa, korowo-rdzeniowa

Drogi czuciowe: droga nerwowa czucia eksteroceptywnego nerwów rdzeniowych, droga newowa czucia proprioceptywnego nerwów rdzeniowych, droga czucia eksteroceptwnego nerwów czaszkowych.

OŚRODKI RDZENIA KRĘGOWEGO

- ośrodek ruchu w przeponie (zespół komórek, od których odchodzą włókna nerwu przeponowego. Leżą na wysokości od 3-go do 4-go segmentu szyjnego);
- ośrodki ruchowe kończyn górnych ( od 5-go do 8-go segmenta szyjnego i w 1-wszym segmencie piersiowym);
- w części piersiowej rdzenia kręgowego leżą ośrodki mięśni klatki piersiowej, grzbietu i brzucha;
- w zgrubieniu lędźwiowym leżą ośrodki kończyn dolnych;
- w ostatnim odcinku szyjnym znajduje się odruch źrenic;
- w odcinku krzyżowym rdzenia mieszczą się ośrodki oddawania moczu, stolcu i nasienia;
- we wszystkich odcinkach piersiowych i górnych lędźwiowych rozmieszczone są ośrodki naczyniowe i wydzielnicze dla gruczołów potowych skóry.

14. Budowa i lokalizacja receptorów

Receptory – zakończenia czuciowe, przekształcające różne rodzaje energii na energię elektryczną. Mogą to być części neuronów lub wyspecjalizowane komórki. Komórki receptorowe mogą być otoczone komórkami podporowymi, razem z nimi tworząc narząd zmysłu(oko, ucho, narząd smaku, narząd węchu)

Receptory można podzielić w zależności od ich położenia:

• Eksteroreceptory- położone w powłoce wspólnej, odbierające czucie eksteroreceptywne (powierzchowne) – dotyku, ucisku, bólu, temperatury. Zaliczamy do nich szereg zakończeń różnie nazywanych. Czucie dotyku odbierają łąkotki dotykowe (ciałka Merkla) położone w naskórku lub torebce włosa, oraz ciałka dotyku (ciałka Meissenera) położone w brodawkach skóry właściwej. Czucie bólu odbierają zakończenia nerwów skóry („nagie zakończenia nerwowe”). Za narządy odbierające czucie ciepła uważa się tzw. Ciałka zmysłowe(Ruffiniego), a za narządy odbierające czucie zimna – kolby końcowe. Do czucia eksteroreceptywnego zaliczany jest również smak.

• Proprioreceptory - położone w mięśniach, ścięgnach, w podwięziach, w torebkach stawowych, w okostnej, odbierające czucie proprioreceptywne(głębokie). Przedstawicielami receptorów czucia głębokich są ciałka blaszkowate oraz wrzecionka nerwowo-mięśniowe i wrzecionka nerwowo-ścięgnowe występujące w brzuścach i ścięgnach mięśni.

• Interoreceptory – położone w jamach i narządach ciała, odbierające czucie interoreceptywne, bólu (nocyreceptory) i zmiany w środowisku wewnętrznym.

• Telereceptory – Odbierające czucie teleceptywne, tj. wrażenie zewnętrzne na odległość. Zaliczamy tu narząd powonienia, narząd wzroku i narząd przedsionkowo-ślimakowy (narządy zmysłów).

Ze względu na rodzaj energii bodźca:

-mechanoreceptory

-termoreceptory

-fotoreceptory

-chemoreceptory

15. Budowa błędnika

Błędnik czyli ucho wewnętrzne dzieli sięna błędnik kostny i błędnik błoniasty.

Błędnik kostny łączy się z przewodem słuchowym wewnętrznym poprzez otwór słuchowy wewnętrzny. Długość przewodu wynosi około 1cm. Przewód zawiera nerw twarzowy, przedsionkowo-ślimakowy, oraz naczynia błędnikowe. Błędnik kostny składa się z:

1. Przedsionka

2. Trzech kanałów półkolistych

3. Ślimaka, w którym możemy wyróżnić:

1. Wrzecionko, które zawiera kanały podłużne i kanał spiralny wrzecionka

2. Kanał spiralny ślimaka, który owija się wokół kanspir wrzecionka

3. Blaszka spiralna kostna przebiegająca wewnątrz ślimaka.

Błędnik błoniasty leży wewnątrz błędnika kostnego, utrzymany jest w tym położeniu przez specjalne więzadełka. Oddzielony jest od b.k. przychłonką. W jego wnętrzu znajduje się śródchłonka. Błędnik błoniasty dzieli się na:

1. Woreczek i łagiewkę – leżące w przedsionku błędnika kostnego

2. Przewody półkoliste – leżące w kanałach półkolistych

3. Przewód ślimakowy – leżący w kanale spiralnym, który wraz z blaszką spiralną dzieli kanał spiralny na dwie przestrzenie: wyżej położone schody przedsionka i niżej położone schody bębenka. Obie przestrzenie się łączą.

<to chyba jeszcze też potrzebne, ale sam nie wiem>

W dolnej części przewodu ślimakowego znajduje się blaszka podstawna. Jest to narząd spiralny zbudowany z komórek zmysłowych włoskowatych, który odbiera drgania i przetwarza je na impulsy nerwowe. Natomiast woreczek i łagiewka pokryte są nabłonkiem nerwowym który tworzy plamkę woreczka i plamkę łagiewki. Na włoskach tych komórek znajduje się błona kamyczkowa, która zawierakryształki węglanu i fosforanu wapnia tzw. statokonie.Ucisk statokoni na plamkę woreczka i łagiewki w zależności od położenia głowy daje wrażenie poczucia równowagi lub jej utraty. Statokonie informują o wszystkich zmianach przyspieszenia.Ponadto w bańkach błoniastych (przewody półkoliste) znajdują się grzebienie bańkowe, które pokrywa galaretowata substancja zwana osklepkiem, który informuje o ruchach obrotowych głowy.

16. Nerwy czaszkowe (lokalizacja jader, obszar unerwienia)

Nerwy czuciowe I, II, VIII

Nerwy ruchowe III, IV, VI, XI, XII

Nerwy mieszane V, VII, IX, X

Nerwy posiadające wlokna przywspolczulne III, VII, IX, X

I - węchowy (. Włókna tworzące ten nerw rozpoczynają się w polu węchowym błony śluzowej jamy nosowej )

LOKALIZACJA JADER: nabłonek węchowy

II - wzrokowy (Przewodzi bodźce świetlne z siatkówki gałki ocznej do mózgowia) LOKALIZACJA JADER: warstwa zwojowa siatkowki

III - okołoruchowy

LOKALIZACJA JADER: jądro Westphala-Edingera; jądro okoruchowe

IV - bloczkowy ( unerwia mięśnie zewnątrzgalkowe i wewnątrzgałkowe oraz mięsień dźwigacz gałki ocznej)

LOKALIZACJA JADER: jadro bloczkowe

V - trójdzielny (. Dzieli się na trzy nerwy :
V₁ to nerw oczny - unerwia skórę nosa i czoła, gałkę oczną, jamę nosową, zatokę czołową, klinową i komórki sitowe;
V₂ to nerw szczękowy - unerwia jamę nosową, podniebienie, zęby i dziąsła, skórę twarzy;
V₃ to nerw żuchwowy - unerwia język, dziąsła, zęby żuchwy, małżowinę uszną, policzki włóknami czuciowymi. Włóknami ruchowymi unerwia mięśnie żwaczy i mięśnie dna jamy ustnej)

LOKALIZACJA JADER: jądro ruchowe n. trójdzielnego; zwój trójdzielny, jądro śródmózgowiowe n. trójdzielnego

VI - odwodzący (unerwia mięśnie zewnątrzgałkowe i wewnątrzgałkowe oraz mięsień dźwigacz gałki ocznej)

LOKALIZACJA JADER: jadro odwodzace

VII - twarzowy (unerwia włóknami ruchowymi mięśnie wyrazowe twarzy a włóknami czuciowymi brodawki języka, włóknami przywspółczulnymi unerwia ślinianki podżuchwowe i podjęzykowe, oraz gruczoł łzowy.)

LOKALIZACJA JADER: jądro ślinowe górne; jądro twarzowe; zwój kolankowy

VIII - przedsionkowo - ślimakowy (Nerw czuciowy. Częśc przedsionkowa unerwia narząd równowagi a część ślimakowa narząd słuchu)

LOKALIZACJA JADER: zwój przedsionkowy, zwój spiralny

IX - językowo - gardłowy (Włókna czuciowe prowadzą do brodawek języka, włókna ruchowe do gardła i podniebienia, włókna przywspółczulne do ślinianki przyusznej)

LOKALIZACJA JADER: jądro ślinowe dolne; jądro dwuznaczne; zwój górny n. językowo-gardłowego; zwój dolny n. językowo-gardłowego

X - błędny (Nerw też mieszany, biegnie przez całą długość szyi i klatki piersiowej kończąc się w jamie brzusznej. Spośród włókien czuciowych ruchowych i przywspółczulnych, tych ostatnich jest najwięcej. Unerwia gardło, krtań, przełyk, serce, płuca i inne narządy jamy brzusznej)

LOKALIZACJA JADER: jądro grzbietowe; jądro dwuznaczne; zwój górny n. błędnego; zwój dolny n. błędnego

XI - dodatkowy ( Włókna ruchowe unerwiają mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe i mięsień czworoboczny)

LOKALIZACJA JADER: jądro dwuznaczne (cz. czaszkowa), rogi przednie segmentów C1-C6 rdzenia (cz. rdzeniowa)

XII - podjęzykowy (Nerw ruchowy. Unerwia wszystkie mięśnie języka.)

LOKALIZACJA JADER: jadro podjęzykowe

17. BUDOWA MÓŻDŻKU:

Leży w dole tylnym czaszki, grzbietowo od rdzenia przedłużonego i mostu. Twór kształtu owalnego spłaszczony od góry ku dołowi. Ogranicza razem z nimi komorę czwartą. Stanowi część tyłomózgowia wtórnego, oddzielony od płatów potylicznych szczeliną poprzeczną mózgu, w której znajduje się namiot móżdżku (część opony twardej).

Móżdżek zbudowany jest z:

• istoty szarej (tworzącej korę móżdżku i jądra móżdżku)

• istoty białej (tworzy ciało rdzenne, w kierunku kory móżdżku odchodzą od nich blaszki białe, tworzące tzw. drzewo życia móżdżku)

Kora móżdżku:

1. Trójwarstwowa budowa:

• warstwa drobinowa (zewnętrzna): uboga w komórki

• warstwy zwojowa (zbudowana z bardzo licznych komórek nerwowych gruszkowatych

• warstwa ziarnista

2. Duża ilość szczelin,

Jądra móżdżku(parzyste):

• jądro wierzchu – położone najbardziej przyśrodkowo

• jądro kulkowate i jądro czopowate – bocznie od j. wierzchu

• jądro zębate – najbardziej zewnętrznie, kształt półkolisty otacza wnękę jądra zębatego

Istota biała przenikając w sąsiednie struktury mózgowia, wytwarza trzy pary konarów:

• konary móżdżku górne łączące się ze śródmózgowiem

• konary móżdżku środkowe łączące się z mostem

• konary móżdżku dolne łączące się z rdzeniem przedłużonym

Części mózgu

• robak (część środkowa)

• półkule móżdżku (części boczne) oddzielone są bruzdą przypośrodkową. Na powierzchni zewnętrznej widoczne są oddzielone szczelinami blaszki tworzące zakręty móżdżku. Wyróżnia się trzy wieksze jednostki strukturalne

• płat grudkowo – kłaczkowy – jednoimienne części kory

• płat przedni – w skład którego wchodzą języczek móżdżku i przewiązka języczka, płacik środkowy i skrzydło płacika środkowego, czub i płacik czworokątny

• płat tylny – pozostałe płaciki robaka i półkul

do móżdżku dochodzą

- włókna pnące – tworzą synapsy na dendrytach kom. Purkiniego

- włókna kiciaste – łączą się z kom. Ziarnistymi

18. Budowa wzgórza, anatomiczny podział jąder.

Wzgórze jest zbudowane głównie ze skupień istoty szarej, zwanych jądrami wzgórza, pooddzielanych przez pasma istoty białej- blaszki rdzenne wzgórza.

Można wyróżnić powierzchnie: górną (wystającą do światła części środkowej komory bocznej), przyśrodkową (tworzącą boczną ścianę komory trzeciej), dolną (przylegającą do wzgórza), boczną (graniczącą z torebką wewnętrzną).

Jądra wzgórza:

1). Jądra przednie wzgórza- mające połączenia z węchomózgowiem, podwzgórzem i z układem brzeżnym

2). Jądro przyśrodkowe wzgórza- łączące się z częścią ruchową kory mózgu

3). Jądro boczne wzgórza- najważniejsze jest jądro brzuszne tylno-boczne, będące miejscem zakończenia wstęgi przyśrodkowej, oraz jądro brzuszne tylno-przyśrodkowe, przez które przebiega droga smakowa.

19. Umiejscowienie i budowa jąder podstawy.

Grupa jąder wysyłających projekcje do kory mózgowej, wzgórza i pnia mózgu. Jądra podstawne ssaków pełnią rozmaite funkcje związane z kontrolą ruchów, procesami poznawczymi, emocjami i uczeniem się.

Jądra podstawne u naczelnych składają się z pięciu jąder, które dzielą się na podstruktury:

Dogłowowo:

• ciało prążkowane, na które składają się:

  • skorupa

  • jądro ogoniaste

  • jądro półleżące

• część zewnętrzna gałki bladej (gałka blada zewnętrzna)

• część wewnętrzna gałki bladej (gałka blada wewnętrzna)

doogonowo:

• jądro niskowzgórzowe

• istota czarna, w której skład wchodzą

  • część zbita istoty czarnej

  • część siatkowata istoty czarnej

  • część boczna istoty czarnej

W mózgu ssaków istnieją dwa systemy jąder podstawy, rozmieszczone symetrycznie w obydwu półkulach. W przekroju wieńcowym jądro niskowzgórzowe i istota czarna są położone bardziej z tyłu (doogonowo) niż pozostałe jądra.

Funkcjonalnie jądra podstawne składają się z szeregu obwodów, takich jak ruchowy, limbiczny i okoruchowy. Każdy obwód obejmuje specyficzne części jąder podstawnych i ich projekcje. Na przykład części jąder podstawnych związane z obwodem ruchowym wysyłają projekcje do brzuszno-bocznych, brzuszno-boczno-przednich i środkowo-przyśrodkowych jąder wzgórza.

20. Budowa makro i mikroskopowa kory mozgowej

Nowa kora utworzona z sześciu warstw komórek jest to tzw. kora mózgowa która pokrywa półkule mózgowe.

6 warstw:

1. drobinowa

2. ziarnista zewnętrzna

3. piramidowa zewnętrzna

4. ziarnista wewnętrzna

5. piramidowa wewnętrzna (komórki olbrzymie Betza)

6. komórki wielokształtne

W niektórych obszarach kora mózgowa pokryta jest jedynie przez 3 warstwy komórek (piramidowe, ziarniste, wielokształtne) i jest to tak zwana kora stara.

Bruzdy dzielą korę na płaty czyli wyróżniamy bruzdę boczną i środkową oraz płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny więc:

Czołowy od ciemieniowego oddziela bruzda środkowa.

Bruzda boczna – oddziela płat skroniowy od czołowego i ciemieniowego.

Czołowy: kora ruchowa, okolica czołowo-oczodołowa

Skroniowy: kora słuchowa

Potyliczny: kora wzrokowa

Ciemieniowy – kora czuciowa

Ciało modzelowate (spoidło wielkie) – łączy półkule:

- połączenia heterotopowe – między rożnymi ośrodkami

- połączenia homotopowe – między tymi samymi ośrodkami

- u kobiet więcej włókien

- ostateczne ukształtowanie w wieku 10 lat

21.Lokalizacja ośrodków w korze mozgowej

Macie większość głównych ośrodków z opisami (lepiej umiec niż nie:D )

• Pole 3, 1, 2 – pierwszorzędowa kora czuciowa, korowy ośrodek czucia. Uszkodzenie tego obszaru powoduje niedoczulicę oraz astereognozję (niezdolność do rozpoznawania przedmiotów dotykiem) po przeciwnej stronie ciała.

• Pole 5, 7, 40 – drugorzędowa (wtórna) kora czuciowa somatosensoryczna. Zachodzą w niej złożone analizy bodźców czuciowych, kojarzenie pobudzeń kinestetycznych i wzrokowych z czynnościami ruchowymi.

• Pole 4 – pierwotna kora ruchowa (zakręt przedśrodkowy). Uszkodzenie tego pola powoduje objawy uszkodzenia neuronu ośrodkowego po stronie przeciwnej (paraliż spastyczny).

• Pole 6 – kora przedruchowa. Odpowiada za ruchy kompleksowe obejmujące znaczne obszary ciała. Uszkodzenie tego ośrodka powoduje ataksję.

• Pole 8 – korowy ośrodek skojarzonego spojrzenia w bok. Uszkodzenie tego pola powoduje skojarzone zbaczanie gałek ocznych w stronę uszkodzenia.

• Pole 10 – kora przedczołowa. Pole to jest ośrodkiem wyższej uczuciowości i abstrakcyjnego myślenia.

• Pole 17 – pierwszorzędowa kora wzrokowa, korowy ośrodek wzroku. Uszkodzenie tego pola powoduje ubytki w polu widzenia po stronie przeciwnej do uszkodzenia.

• Pole 18, 19 – drugo- i trzeciorzędowa kora wzrokowa, wtórne kojarzeniowe pola wzrokowe. Uszkodzenie tego obszaru może spowodować halucynacje wzrokowe.

• Pole 21, 22 – wtórne pole słuchowe.

• Pole 34 – korowy ośrodek węchu.

• Pole 39 – ośrodek czytania. Uszkodzenie tego pola powoduje aleksję.

• Pole 41 – korowy ośrodek słuchu.

• Pole 42 – czuciowy ośrodek mowy. Uszkodzenie tego pola powoduje afazję czuciową Wernickiego.

• Pole 43 – korowy ośrodek smaku.

• Pole 44, 45 – ruchowy ośrodek mowy. Koordynuje czynność mięśni aktywnych w procesie mówienia. Uszkodzenie tego obszaru powoduje afazję ruchową Broka.

• Pole 52 – ośrodek pisania. Uszkodzenie tego pola powoduje agrafię.

22. PODWZGÓRZE – POŁOŻENIE, PODZIAŁ ANATOMICZNY I POŁĄCZENIE.

1. Położenie:

• część międzymózgowia

• leży na powierzchni brzusznej mózgowia, na powierzchni dolnej i przyśrodkowej pólkuli

1. Podział anatomiczny:

• blaszka krańcowa – cienkie pasmo istoty białej rozpostarte pomiędzy skrzyżowaniem wzrokowym a dziobem ciała modzelowatego

• skrzyżowanie wzrokowe – miejsce skrzyżowania nerwów wzrokowych

• pasma wzrokowe – wiązki włókien nerwowych, będących przedłużeniem nerwów wzrokowych, przebiegającymi pomiędzy skrzyżowaniem wzrokowym a ciałami kolankowatymi bocznymi

• guz popielaty – blaszka istoty szarej w dnie komory trzeciej

• przysadka – gruczoł dokrewny, położony w zagłębieniu kości klinowej zwanym dołem przysadki poniżej guza popielatego. Z guzem popielatym połączona jest lejkiem, utworzonym z dróg przysadkowo-podwzgórzowych.

• ciała suteczkowate – zgrubienia wielkości ziaren grochu, utworzone przez istotę białą i szarą, na powierzchni dolnej półkul

jądra podwzgórza – skupiska istoty szarej znajdujące się wewnątrz podwzgórza, umiejscowione są tam tzw. podkorowe (podpłaszczowe) ośrodki autonomiczne. Jest ich 24. Dzielimy je na: jądra przednie (wzrokowe), jądra środkowe (guzowe) oraz jądra tylne (suteczkowate). Najważniejsze z nich to jądro nadwzrokowe i jądro przykomorowe.

c) Części podwzgórza połaczone są między sobą drogami nerwowymi:

• drogi nerwowe podwzgórzowo-przysadkowe – łączy jądra przednie podwzgórza z tylnym płatem przysadki

• drogi nerwowe guzowo-lejkowe – łączy jądra środkowe podwzgórza z przednim płatem przysadki

Układ wrotny podwzgórzowo -przysadkowy: zbudowany z sieci naczyń włlosowatych w podwzgórzu tworzących sieć pierwotną oraz z żyłek o większej średnicy przebiegających w lejku( żyły wrotne przysadki) zespalających sieć pierwotną z siecią wtórną( w przysadce).

23.Struktury układu limbicznego, połączenia nerwowe.

-pełni ważną rolę w funkcjonowaniu instynktów przetrwania, pociągów i emocji.

-odgrywają decydującą rolę w utrzymaniu wewnętrznej równowagi organizmu (homeostazy).

Struktury:

- Podwzgórze – pełni decydującą rolę w zachowaniu wewnętrznej równowagi ciała poprez regulację temperatury, pragnienia i głodu. Kontroluje również wydzielania hormonów przez pobliską przysadkę mózgową.

- Wzgórze – działa jako stacja przekaźnikowa dla przychodzących impulsów nerwowych z narządów zmysłów, wysyłając je do odpowiednich obszarów mózgu, gdzie są dalej przetwarzane. Wzgórze jest odpowiedzialne za informowanie mózgu o tym, co się dzieje na zewnątrz.

- Opuszki węchowe – przewodzą impulsy nerwowe związane z zapachami z jamy nosowej do innych części mózgu. Ponieważ emocje są wytwarzane w układzie limbicznym, to tłumaczy, dlaczego zapachy mogą wywoływać wspomnienia i emocje

- Ciało (jądro) migdałowate jest odpowiedzialne za emocje negatywne, takie jak smutek, złość, strach, obrzydzenie. To dlatego intensywna praca wymagająca uwagi, która blokuje jądro migdałowate, powoduje poprawę samopoczucia.

- Hipokamp – odgrywa decydującą rolę w procesie uczenia, gdyż właśnie tu następuje przeniesienie

- Szyszynka – wytwarza melatoninę, która uczestniczy w kontroli rytmu dobowego

- Sklepienie – jest bardzo ważnym połączeniem nerwowym, które przekazuje impulsy nerwowe w obrębie całego układu limbicznego

- Spoidło wielkie – łączy prawą i lewą półkulę mózgu.

- Przysadka mózgowa – jest gruczołem dokrewnym, leży w dolnej części podwzgórza I zawiaduje pracą -wielu innych gruczołów dokrewnych. Sama przysadka wytwarza między innymi hormon wzrostu oraz część hormonów płciowych

- Zakręt obręczy

- Zakręt przyhipokampowy

- Ciała suteczkowate

Połączenia układu limbicznego:

-spoidło wielkie mózgu (ciało modzelowate)- pasmo istoty białej łączące dwie półkule mózgu

-sklepienie- stanowi ono jedno z najważniejszych połączeń śródlimbicznych, łączących zespół hipokampa z ciałem suteczkowatym, jądrami przegrody oraz jądrem przednim wzgórza

-prążek krańcowy- łączy podwzgórze, pole przegrodowe, pole przedwzrokowe z ciałem migdałowatym.

24. Budowa i ośrodki układu współczulnego

Ośrodki układu współczulnego zlokalizowane są w bocznych rogach rdzenia kręgowego w odcinku piersiowym i lędźwiowym.

Układ współczulny jest najbardziej rozległym i zróżnicowanym układem, którego aksony docierają do każdej części ciała. Ma on swój początek wewnątrz pnia mózgu. Następnie eferentne włókna przedzwojowe opuszczają centralny układ nerwowy poprzez piersiowe i lędźwiowe nerwy rdzeniowe. Dalej włókna oddzielają się od nerwów i dochodzą do najbliżej położonych zwojów współczulnych. Włókna przedzwojowe łączą również zwoje między sobą tworząc tzw. „Pień współczulny”. Wychodzące ze zwoju włókna pozazwojowe unerwiają mięśnie gładkie, gruczoły i narządy wewnętrzne.

Większość pozazwojowych włókien współczulnych wydziela noradrenalinę (hormon wytwarzany w części rdzeniowej nadnerczy oraz w synapsach nerwów współczulnych). Z odmienną sytuacją mamy do czynienia w przypadku rdzenia nadnerczy, zawierającego komórki endokrynowe będące zmodyfikowanymi, współczulnymi neuronami pozazwojowymi. Są one unerwiane przez typowe, przedzwojowe włókna współczulne wydzielające acetylocholinę. W przeciwieństwie do innych pozazwojowych włókien współczulnych, komórki endokrynowe wydzielają głównie adrenalinę.

Końcowymi produktami działania układu współczulnego jest adrenalina i noradrenalina czyli tak zwane katecholaminy.

Jądro pośrednio- boczne: jego wypustki(włókna przedzwojowe) dochodzą korzeniami brzusznymi do zwojów pnia współczulnego, tam łączą się neuron 1 z 2, którego wypustki(włókna zazwojowe) biegną w nerwach obwodowych, następnie włókna zazwojowe dochodząco efektorów. Jądro pośrednio- boczne nie występuje w części szyjnej rdzenia kręgowego. Narządy szyi i głowy otrzymują unerwienie współczulne za pomocą pnia współczulnego. Zwoje tego pnia połączone są gałęziami międzyzwojowymi. Między prawym a lewym pniem współczulnym przebiegają włókna poprzeczne. Pnie współczulne przebiegają od podstawy czaszki do wierzchołka kości guzicznej, kończąc się zwojem nieparzystym, wspólnym dla obu pni.

Pnie współczulne dzielą się na części: szyjną, piersiową, brzuszną i miedniczą.

Zwoje części szyjnej pnia współczulnego:

Zwój szyjny górny (II,III,IV krąg szyjny)

Zwój szyjny środkowy (VI krąg szyjny)

Zwój szyjny dolny (między wyrostkiem poprzecznym VII kręgu a szyjką I żebra)

Od zwoju szyjnego górnego odchodzą: gałęzie naczyniowe (nerw szyjno-tętniczy wewnętrzny; nerwy szyjno tętnicze zewnętrzne) i gałęzie trzewne (gałęzie krtaniowo- gardłowe; nerw sercowy szyjny górny)

Od zwoju szyjnego środkowego odchodzą: gałęzie naczyniowe (nerwy szyjno- tętnicze wspólne) i gałęzie trzewne (nerw sercowy szyjny środkowy)

Od zwoju szyjnego dolnego odchodzą: gałęzie naczyniowe (nerw kręgowy; gałęzie tworzące splot podobojczykowy i splot tętnicy piersiowej wewnętrznej) i gałęzie trzewne (nerw sercowy szyjny dolny).

Zwoje części piersiowej pnia współczulnego leżą w tylnej części śródpiersia górnego i tylnego, na głowach żeber. Oddają:

Gałęzie naczyniowe (do splotu aortowego piersiowego i splotu płucnego)

Gałęzie trzewne (nerwy sercowe piersiowe i gałęzie śródpiersiowe do przełyku, przewodu piersiowego, oskrzeli, opłucnej śródpiersiowej oraz nerw trzewny większy, nerw trzewny mniejszy i nerw trzewny niższy).

Zwoje części brzusznej i miedniczej leżą na powierzchni przednio-bocznej kręgosłupa. Oddają gałęzie:

Nerwy trzewne lędźwiowe i trzewne krzyżowe do splotów narządowych: nerkowego, odbytniczego, miedniczo-pochwowego.

25. Budowa i ośrodki układu przywspółczulnego.

Układ przywspółczulny są to skupiska komórek nerwowych w mózgu tworzące część głowową i w części krzyżowej rdzenia kręgowego- część rdzeniową oraz wychodzące z nich nerwy. Skupienia ciał komórek nerwowych w mózgowiu tworzą jądra przywspółczulne nerwów czaszkowych III, VII, IX, X, ich wypustki biegną do zwojów położonych na obwodzie.

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwem okoruchowym (część czepcowa) rozpoczynają się w jądrze przywspółczulnym nerwu w śródmózgowiu i dochodzą do zwoju rzęskowego w oczodole. Włókna zazwojowe rozpoczynające się w tym zwoju biegną wraz z nerwami rzęskowymi krótkimi, unerwiając mięsień rzęskowy i mięsień zwieracz źrenicy.

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwem twarzowym rozpoczynają się w jądrze ślimakowym górnym położonym w moście, biegnąc następnie 2 drogami:

1. drogą struny bębenkowej i nerwu językowego do zwoju podżuchwowego, skąd włókna dochodzą do ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej

2. drogą nerwu skalistego większego i nerwu kanału skrzydłowego do zwoju skrzydłowo-podniebiennego, skąd włókna zazwojowe biegną do naczyń opony twardej, gruczołów błony śluzowej tylnej części jamy nosowej, gruczołów błony śluzowej podniebienia miękkiego i tylnej części podniebienia twardego, gruczołu łzowego

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwem językowo-gardłowym rozpoczynają się w jądrze ślinowym dolnym w rdzeniu przedłużonym, dochodząc do zwoju usznego leżącego w pobliżu przewodu słuchowego zewnętrznego. Włókna zazwojowe biegną do ślinianki przyusznej,gruczołów błony śluzowej nasady języka.

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwem błędnym rozpoczynają się w jądrze grzbietowym w rdzeniu przedłużonym, dochodząc w większości do zwojów splotu trzewnego, częściowo do zwojów śródściennych (intramuralnych) narządów. Unerwiają narządy głowy, szyi, klatki piersiowej i większość narządów jamy brzusznej.

Włókna przedzwojowe biegnące z nerwami VII, IX, X tworzą tzw. część opuszkową części przywspółczulnej.

Część krzyżowa (rdzeniowa) obejmuje włókna przywspółczulne rozpoczynające się w jądrze pośrednio-przyśrodkowym, w rogach bocznych części krzyżowej rdzenia kręgowego. Opuszczają rdzeń z korzeniami grzbietowymi i brzusznymi nerwów rdzeniowych, oddzielając się następnie jako nerwy trzewne miednicze.

Nerwy trzewne miednicze dochodzą do zwojów miedniczych splotu podbrzusznego górnego i dolnego oraz do zwojów śródściennych narządów, np. pęcherza moczowego, narządów płciowych. Włókna zazwojowe unerwiają przywspółczulnie wszystkie narządy miednicy mniejszej oraz niektóre narządy w jamie brzusznej, np. okrężnicę esowatą, zstępującą i 1/3 lewej części okrężnicy poprzecznej. Nerwy trzewne miednicze powodują wzrost napięcia mięśni gładkich pęcherza moczowego i jelit, rozkurcz mięśnia zwieracza odbytu wewnętrznego, mięśnia zwieracza cewki moczowej wewnętrznego, rozszerzają naczynia krwionośne narządów płciowych powodując wzwód-nerwy wzwodowe.

26. Różnice w budowie układu somatycznego i autonomicznego

Istotną cechą odróżniającą układ autonomiczny od somatycznego jest to, że droga nerwowa odśrodkowa w układzie autonomicznym składa się zawsze z dwóch neuronów.

-Włókna nerwowe somatyczne odchodzące od komórek rogów przednich rdzenia kręgowego biegną bez żadnej przerwy do mięśnia szkieletowego. Natomiast włókno odchodzące z ośrodka autonomicznego ulega przerwaniu w jednym z zwojów obwodowych, w których rozpoczyna się drugi neuron.

-Włókna nerwowe autonomiczne są cieńsze (2-7mm), od włókien somatycznych (12-14mm). -W układzie somatycznym występują nerwy dwuosłonkowe.

-Pobudliwość włókna autonomicznego jest znacznie niższa, przewodzą pobudzenie dużo wolniej niż somatyczne.

-Układ autonomiczny nie ma własnych dróg dośrodkowych, tj włókien czuciowych. -Układ somatyczny utrzymuje łączność ustroju ze światem zewnętrznym i zarządza czynnością mięśni prążkowanych. Układ autonomiczny natomiast kieruje czynnościami narządów wewnętrznych i przemiana materii.

-W autonomicznym znajdują się skupiska ciał nerwowych-zwoje, w somatycznym brak

-Zakończenia nerwów układu autonomicznego wydzielają acetylocholinę i noradrenalinę, w układzie somatycznym- tylko acetylocholinę

27. KREW JAKO PŁYNNA TKANKA:

W organiźmie krąży ok. 5 litrów krwi., stanowi 1/13 masy ciała, pH 7,4

W skład krwi wchodzą:

• osocze (55%): płynny składnik krwi w którym zawieszone są w nim elementy morfotyczne.

• elementy morfotyczne( hemocyty) (45%)

Osocze zawiera składniki:

• wodę (90%) + ciała organiczne (9%) + ciała nieorganiczne (1%)

• hormony, gazy, glukoza, substancje zbędne, nieorganiczne: głównie jony sodowe, potasowe, chlorkowe i węglanowe, lipidy osocza (cholesterol, fosfolipidy, trójgliceryny, witaminy A, D, E i K, hormony steroidowe)

• białka (8%): (albuminy, globuliny, fibrynogen)

• barwa lekko żółta- barwnik z grupy karotenów

Albuminy:

• wytwarzane w wątrobie,

• wiążą wodę

• transportują inne substancję np. hormony

Globuliny:

• ze względu na budowę wyróżniamy:

mukoproteiny i glikoproteiny (białka + węglowodany),

lipoproteiny (białka + lipidy),

globuliny wiążące jony metali,

gamma-globuliny (immunoglobuliny): wytwarzane w węzłach chłonnych, pełnią funkcję obronną, zbudowane z 5 frakcji M, A, G, D, E

Fibrynogen (włóknik):

• wytwarzane w wątrobie

• bierze udział w procesie krzepnięcia krwi: pod wpływem trombiny powstaje z niego fibryna

• osocze bez fibrynogenu to surowica

Składniki nieorganiczne wraz z białkami osocza pełnią zasadniczą rolę w utrzymaniu właściwego odczynu osocza (równowaga kwasowo-zasadowa).

Do elementów morfotycznych zaliczamy:

• krwinki czerwone (erytrocyty)

• krwinki białe (leukocyty)

• płytki krwi (trombocyty)

Erytrocyty:

- wytwarzany przez szpik kostny czerwony

- 4,8mln (u kobiet) – 5,4 mln (u mężczyzn) , u noworodków ok. 7mln w 1 mm3

• żyją 120 dni

• kształt dwuwklęsłego dysku o średnicy 7,5 µm i grubości 2 µm – normocyty, ( mogą być też erytrocyty o mniejszej średnicy- mikrocyty, bądż większej- makrocyty lub mieć całkiem inne kształty- polikilocytoza)

• środek cieńszy, obwód zgrubiały, z boku podobny do biszkopta

• zbudowany z gąbczastej stromy i osłonki, plastyczne

• brak jądra i centrum komórkowego

• rozpadają się w śledzionie i wątrobie po 3-4 miesiącach

• dzięki hemoglobinie ( 4hemy + globina) przenoszą tlen z płuc do tkanek

• w hemie znajduje się żelazo, które wiąże się z tlenem dając oksyhemoglobinę

• Karboksyhemoglobina – hemoglobina + CO

• Methemoglobina – żelazo na 3 stopniu utlenienia

Leukocyty:

• 4 – 10 tysięcy w 1 mm³

• wyróżniamy: Granulocyty: neutrofile 50-70%, eozynofile 1-3%, bazofile 0-1% oraz Agranulocyty: limfocyty 24-40%, monocyty 3-8%

• zdolne do ruchu pełzakowatego

• zawierają jądro, aparat Golgiego, mitochondria

Granulocyty:

- 10-14 µm średnicy

- w cytoplaźmie widoczne barwiące się ziarnistości

• płatowate jądro z reguły bez jąderka

• cytoplazma słabo kwasochłonna

• powstają w szpiku kostnym czerwonym

• neutrofile (obojętnochłonne, polimorficzne): fagocytują i trawią bakterie, przechodzą przez ściany naczyń krwionośnych, wytwarzają przeciwciała (stany zapalne)

• ziarnistości w cytoplażmie barwią się barwnikami neutralnymi,

• w cytoplażmie krople tłuszczu bądż ziarenka glikogenu

• jądro 2-5 płatowe

• eozynofile (kwasochłonne): niszczą obce białka, ich liczba wzrasta przy alergiach i chorobach pasożytniczych, poruszają się ruchem pełzakowatym, wytwarzają enzymy proteolityczne i oksydazy

• nieco większe od neutrofili,

• ziarnistości w cytoplażmie barwią się barwnikami kwaśnymi

• jądro 2, rzadziej 3 płatowe

• bazofile (zasadochłonne): wydzielają heparynę – czynnik hamujący krzepnięcie krwi, nie poruszają się

• największe spośród granulocytów

• jądro w kształcie litery S, 2-3 płatowe

• ziarnistości w cytoplażmnie barwią się barwnikami zasadowymi i zawierają histaminę

Agranulocyty:

• w cytoplaźmie nie zawierają ziarnistości, cytoplazma zasadochłonna

• mają kuliste jądro z jąderkiem

limfocyty:

• najmniejsze spośród krwinek białych,

• powstają w szpiku kostnym czerwonym, grasicy, śledzionie, grudkach chłonnych przewodu pokarmowego oraz węzłach chłonnych,

• duże jądro z małą ilością cyotplazmy,

• w cytoplażmnie mało mitochondriów i słbo rozwinięty aparat Golgiego,

• w cytoplażmie ziarnistości azurochłonne

Limfocyty T (grasiczozależne) odpowiedzialne za reakcje immunologiczne typu komórkowego ( takie w których uczestniczą całe komórki), dzielą się na 5 typów: limfocyty TH (pomagające), TS (tłumiące), TA (wzmacniające), TD (opóźnionej nadwrażliwości), TC (cytotoksyczne).

Limfocyty B (szpikozależne) odpowiedzialne za reakcje immunologiczne typu humoralnego (wytwarzają immunoglobuliny czyli przeciwciała)

Monocyty

• największe krwinki białe ( 20 µm),

• powstają w szpiku kostnym czerwonym, po przejściu do tkanek stają się makrofagami – pochłaniają bakterie, obumarłe krwinki i fragmenty martwych tkanek,

• zawierają liczne enzymy.

• Jądro o nerkowatym kształcie

• Cytoplazma z ziarnistościami azurochłonnymi

• Wokół jądra są ziarna ułożone w kształt rozety, wokół której są mitochondria i lizosomy

Płytki krwi (trombocyty):

• wytwarzane w szpiku kostnym czerwonym w komórkach olbrzymich zwanych megakariocytami

• są to fragmenty cytoplazmy megakariocytów

• jest ich ok. 250 tys w 1 mm3

• to najmniejsze elementy morfotyczne krwi

• zawierają duże ilości serotoniny i tromboksanu

• osadzają się w miejscu uszkodzenia naczynia krwionośnego

• kształt owalny lub wrzecionowaty,

bezbarwne o średnicy 2-3 µm

28.Serce- budowa makroskopowa, unaczynienie i unerwienie. (DT 136-143).

W sercu wyróżnia się cztery jamy: przedsionek prawy, lewy, komorę prawą i lewą. Przedsionki oddziela od siebie przegroda międzyprzedsionkowa, komory- przegroda międzykomorowa.

Cofaniu się krwi zapobiegają zastawki: przedsionkowo-komorowa prawa (trójdzielna), przedsionkowo-komorowa lewa (dwudzielna, mitralna), półksiężycowate (na granicy komór i wychodzących z nich tętnic)

Do przedsionków uchodzą żyły: główna górna, główna dolna (do prawego), żyły płucne (do lewego). Z komór wychodzą tętnice: z prawej- pień płucny, z lewej- aorta.

Ściana serca jest 3-warstowa : wsierdzie (warstwa wewnętrzna), śródsierdzie (warstwa środkowa), nasierdzie ( warstwa zewnętrzna).

Unaczynienie serca:

Tętnice: serce zaopatrują w krew tętniczą tętnice wieńcowe, prawa i lewa, odchodzące od początkowego odcinka aorty, tuż powyżej płatków półksiężycowatych. Leżą one pod nasierdziem, otoczone tkanką tłuszczową. Tętnica wieńcowa prawa biegnie w bruździe wieńcowej, tętnica wieńcowa lewa dzieli się na dwie gałęzie: gałąź międzykomorą przednią, i gałąź okalająca. Zaopatruje głównie lewą cześć serca, przednią część przegrody międzykomorowej, m. brodawkowy przedni komory lewej i prawej.
Wypełnienie tętnic wieńcowych następuje w fazie rozkurczu komór, kiedy to część krwi tętniczej w aorcie cofa się i zamyka płatki półksiężycowate.

Żyły: wielka serca, tylna komory lewej, średnia, mała, skośna przedsionka lewego (wszystkie powyższe żyły uchodzą wspólnie przez zatokę wieńcową!), przednie serca, najmniejsze serca.

Unerwienie serca:

-współczulne: nerwy sercowe szyjne: górny, środkowy i dolny (od zwojów szyjnych pnia współczulnego), nerwy sercowe piersiowe (od części piersiowej)

-przywspółczulne: gałęzie sercowe: górna, środkowa i dolna ( od nerwu błędnego)

Z tych nerwów i gałęzi tworzą się dwa sploty sercowe: splot sercowy powierzchowny i głęboki. W splotach znajdują się liczne zwoje nerwowe- zwoje sercowe, w których następuje przełączenie przedzwojowych włókien nerwowych przywspółczulnych na neurony zwojowe.

Nerwy autonomiczne unerwiające serce zawierają również liczne włókna czuciowe, przewodzące impulsy z interoreceptorów. W unerwienie czuciowym biorą udział także nerwy przeponowe.

29.Struktura układu przewodzącego serca

Prawidłowa czynność serca zależy od generowania stanu czynnego w strukturach serca w sposób ściśle uporządkowany w czasie i przestrzeni, co jest wynikiem zróżnicowanych właściwości morfologicznych i czynnościowych komórek poszczególnych części serca tj. układu przewodzącego mięśnia przedsionków i komór.

Układ Przewodzący

Właściwości morfologiczne i czynnościowe różnią się od pozostałych komórek roboczego mięśnia sercowego. Układ ten generuje impulsy stanu czynnego w sercu. Elementy układu przewodzącego: węzeł zatokowo-przedsionkowy, węzeł przedsionkowo- komorowy, pęczek przedsionkowo-komorowy oraz ścięgna rzekome i włókna Purkinjego.

Węzeł zatokowo-przedsionkowy: znajduje się u ujścia żyły głównej do prawego przedsionka, ma kształt przecinka, zbudowany jest z głowy i ogona skierowanego wzdłuż bruzdy granicznej ku ujściu żyły głównej. Jego długość wynosi ok. 7mm, jest zbudowany z małych komórek tworzących sieć i przechodzących na obwodzie w komórki mięśnia przedsionkowego.

Węzeł przedsionkowo-komorowy: znajduje się w dolnej części przegrody międzyprzedsionkowej. Wyróżniamy w nim 3 strefy:

Strefa przedsionkowo-węzłowa: sieć małych komórek, mniejszych niż komórki mięśnia przedsionkowego i komórki węzła przedsionkowo-komorowego cechuje nieznaczny ujemny potencjał spoczynkowy, brak właściwości automatycznych, powolne narastanie i mała amplituda potencjałów czynnościowych. Przewodzenie jest wolne.

Strefa węzłowa: komórki właściwego węzła przedsionkowo-komorowego, mają swój automatyzm, jednak przebieg powolnej, spoczynkowej depolaryzacji jest wolniejszy niż w węźle zatokowo przedsionkowym, co opóźnia aktywacje komór w stosunku do przedsionków.

Strefa węzłowo- spoczynkowa: stanowi początek pęczka przedsionkowo- komorowego tzw. Pęczka Hissa. Jego komórki pod względem czynnościowym i morfologicznym są podoble do komórek z których zbudowany jest komorowy układ przewodzący.

Włókna Purkinjego: z nich zbudowany jest komorowy układ przewodzący serca, są to komórki mięśniowe przewodzące serca, mają mało włókien mięśniowych, brak cewek T, mają dużą zawartość glikogenu, dużą średnice, są zebrane w pęczki oddzielone od siebie otoczkami z tkanki łącznej, są one izolowane od pozostałej części komór z wyjątkiem zakończeń komórek przewodzących.

Układ przewodzący komór rozpoczyna się od części węzła przedsionkowo-komorowej, który stanowi jedyne połączenie między komorami a przedsionkami. Pęczek ten dociera do górnej przegrody międzykomorowej i dzieli się na 2 gałęzie: lewą i prawą

Ścięgna rzekome: są to odgałęzienia układu przewodzącego komór, które przecinają ich światło, odgrywają dużą rolę przy aktywacji komór.

Więcej na str 142-146 w dużym Traczyku

30. Budowa naczyń krwionośnych

Do naczyń krwionośnych zaliczamy:
- tętnice – krew płynie od serca na obwód
- żyły – z obwodu do serca
- naczynia włosowate zespalają tętnice z żyłami
Budowa ścian naczyń krwionośnych jest trójwarstwowa. Wyróżnia się błonę wewnętrzną, wysłaną śródbłonkiem. Błonę środkową, zbudowaną z dwóch warstw mięśni gładkich i włókien sprężystych, oraz błonę zewnętrzną, zbudowaną z tkanki łącznej wiotkiej.

Tętnice możemy podzielić na:

1. Tętnice typu sprężystego – posiadają dużo włókien sprężystych, grubą warstwę środkową, dużą średnicę, zapewniają szybki przepływ krwi, są to tętnice które znajdują się blisko serca, czyli aorta i jej najbliższe rozgałęzienia.

2. Tętnice typu mięśniowego – mają przewagę komórek mięśniowych w błonie środkowej, są mniej elastyczne i posiadają mniejszą średnicę niż tętnice sprężyste. Dziękiskurczom własnej ściany mogą przesuwać krew ku narządom.

3. Tętniczki – mają podobną budowę jak tętnice mięśniowe ale posiadają mniejszą warstwę komórek mięśniowych oraz są cieńsze.

4. Tętniczki przedwłosowate – sąsiadują z naczyniami włosowatymi w które bezpośrednio przechodzą.

Naczynia krwionośne włosowate wysłane są śródbłonkiem pomiędzy komórkami którego znajdują się perycyty. Możemy wyróżnić naczynia krwionośne włosowate tętnicze oraz naczynie krwionośne włosowate żylne. Łącznie tworzą one sieć naczyń krwionośnych włosowatych. Ponadto w budowie możemy wyróżnić trzy rodzaje naczyń:

1. Naczynia włosowate o ścianie ciągłej

2. Naczynia włosowate o ścianie porowatej (okienkowej)

3. Naczynia włosowate o ścianie nieciągłej (naczynia zatokowe)

Żyły mają ściany cieńsze niż tętnice i budowę trójwarstwową (błona wewnętrzna, środkowa i zewnętrzna). Błona środkowa zawiera mniejszą warstwę mięśniową niż w przypadku tętnic. Możemy wyróżnić żyłki przywłosowate, żyły typu bezmięśniowego i żyły typu mięśniowego. Te ostatnie licznie występują w dolnej części ciała a ich warstwa mięśniowa ułatwia tłoczenie krwi do serca. W żyłach występują ponadto zastawki (zapobiegają cofaniu się krwi w naczyniach)zbudowane ze zdwojonego śródbłonka tworzącego od 1 do 3 płacików.

31. Ogolna budowa krążenia dużego.

Krew wpływajaca do obiegu duzego pompowana jest przez lewa komore do największej tetnicy ciala czyli aorty. Tetnice odchodzące od aorty prowadza do wszystkich czesci ciala:

-tetnice wiencowe- miesien sercowy (zaopatruja)

-tetnice szyjne- Glowa i mogz

-tetnice podobojczykowe- okolice barku

-tetnice krezkowe- jelita

-tetnice nerkowe- nerki

-tetnice biodrowe- okolica bioder i konczyny dolne

Kazda z tych tetnice rozgałęzia się na coraz drobniejsze naczynia które doprowadzaja krew do sieci naczyn włosowatych każdego narzadu i każdej tkanki.

Z sieci naczyn włosowatych krew odchodzi w kierunku serca

-zylami szyjnymi wewnętrznymi- krew z mogzu

-zylami podobojczykowymi- z okolic barkow i konczyny gornej

Zyla szyjna i podobojczykowa lacza się w zyle Głowna gorna która doprowadza krew do prawego przedsionka

Zyly biodrowe, nerkowe i wątrobowe tworza zyle glowna dolna która doprowadza krew do prawego przedsionka.

32. BUDOWA OGÓLNA KRĄŻENIA MAŁEGO:

krążenie małe, płucne

1. komora prawa serca

2. pień płucny, który dzieli się na:

3. tętnice płucne, które dzielą się na:

4. tętnice płatowe ( 3 po stronie prawej i 2 po stronie lewej)

5. tętnice segmentowe

6. drobne tętniczki

7. naczynia krwionośne włosowate oplatające pęcherzyki płucne(wymiana gazowa)

8. drobne żyłki

9. żyły segmentowe

10. żyły płucne ( 2 żyły prawe oraz 2 lewe mogące tworzyć 2 pnie)

11. przedsionek lewy

33.Struktura układu chłonnego, budowa grasicy. (DT 182-189).

Układ chłonny:

-naczynia chłonne: włosowate: nie mają zastawek, są obecne rozszerzenia, zwane zbiornikami chłonki, naczynia zespalają się tworząc sieci chłonne, naczynia chłonne małe (w nich występują zastawki, wchodzą w skład naczyń narządowych i pozanarządowych, kilka lub kilkanaście naczyń układających się koło siebie tworzy splot chłonny), naczynia chłonne duże (pnie i przewody chłonne, mają zastawki i dobrze rozwinięta błonę błonę środkową zawierającą mięśnie gładkie i włókna sprężyste).

-węzły chłonne: budowa- torebka, miąższ i zatoki węzła; każdy węzeł chłonny ma naczynia chłonne doprowadzające i odprowadzające

-chłonka- powstaje w pierwotnej postaci jako przesącz z naczyń włosowatych o komórek ciała, który zbiera się w przestrzeniach międzykomórkowych, z nich przesącz dostaje się do najdrobniejszych włosowatych naczyń limfatycznych, które oplatają całe ciało. One zbierają się w większe, odprowadzające limfę do węzłów chłonnych.

Obecnie nie zalicza się już narządów przychłonnych (np. grudki chłonne, migdałki, grasica, śledziona), przestrzeni przychłonnych, i niektórych przestrzeni tkankowych).

Grasica położona jest w dolnej części szyi do przodu od tchawicy, oraz w klatce piersiowej w śródpiersiu górnym, tuż za mostkiem.

Zbudowana jest z dwóch płatów: prawego i lewego, otoczonych torebką, od której odchodzą w głąb gruczołu pasma tkanki łącznej oddzielającej os siebie płaciki grasicy. Płaciki zbudowane są ze zrębu utworzonego przez komórki gwiaździste grasicy. Oczka zrębu wypełnione są limfocytami grasicy zwanymi też tymocytami. W części środkowej płacików grasicy, występują ponadto ciałka grasicy (ciałka Haskala), zbudowane z płaskich komórek ułożonych współśrodkowo jak łuski cebuli.

34.Ogólna budowa układu oddechowego.

Do układu oddechowego należą: nos zewnętrzny, jama nosowa wraz z zatokami przynosowymi, krtań, tchawica, oskrzela główne, płuca z opłucną i jamami opłucnej.

Można go podzielić na tzw. drogi oddechowe górne do których zalicza się nos, gardło i część krtani (przedsionek i kieszonki krtaniowe) oraz na tzw. drogi oddechowe dolne do których zalicza się pozostałą część krtani (jama podgłośniowa), tchawicę i oskrzela.

-jama nosowa - ogrzewanie powietrza, oczyszczanie (obecność w nosie włosów i komórek z rzęskami wychwytującymi nieczystości), nawilżanie (obecność śluzu);

-gardło, krtań, tchawica, oskrzela - stanowią drogę, którą powietrze dociera do płuc. Tchawica i oskrzela mają dodatkowo chrząstkowe pierścienie, by się nie zapadać.

-pęcherzyki płucne - tu zachodzi wymiana gazowa (za pomocą dyfuzji). Ich cienkie ścianki pozwalają na sprawną wymianę gazową. Są również oplecione licznymi naczyniami włosowatymi. W płucach jest bardzo dużo pęcherzyków, aby zwiększyć wydajność oddechową. Występuje w nich nabłonek jednowarstwowy płaski.

35. Mięśnie wdechowe i wydechowe

• Mięśnie wdechowe właściwe

  • przepona

  • mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne

• Mięśnie wdechowe pomocnicze

  • mięśnie unoszące klatkę piersiową bezpośrednio. Początek na kręgosłupie i czaszce:

    • mięsień pochyły przedni

    • mięsień pochyły środkowy

    • mięsień pochyły tylny

    • mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy

    • mięsień zębaty tylny górny

  • mięśnie unoszące klatkę piersiową bezpośrednio. Początek na obręczy kończyny górnej:

    • mięsień piersiowy mniejszy

    • mięsień podobojczykowy

    • mięsień zębaty przedni

  • mięśnie unoszące klatkę piersiową pośrednio, poprzez ustalenie obręczy kończyny górnej:

    • mięsień czworoboczny grzbietu

    • mięsień równoległoboczny

    • mięsień dźwigacz łopatki

  • inne mięśnie pomocnicze:

    • mięsień prostownik grzbietu

    • mięsień najszerszy grzbietu

    • mięsień piersiowy większy

Przepona- należy do mięśni poprzecznie prążkowanych płaskich. Oddziela jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej i stanowi jej ścianę dolną.

W przeponie wyróżnia się część mięśniową położoną na obwodzie i część ścięgnistą, tworzącą środek ścięgnisty przepony. Część mięśniową w zależności od miejsca przyczepu dzieli się na część:

• żebrową największą, która przymocowuje się do żeber (od siódmego do dwunastego);

• część lędźwiową (pod kręgową)- najmocniejszą - tworzy ona dwie odnogi oraz parzyste więzadła łukowate boczne i przyśrodkowe, przyczepiające się do kręgów lędźwiowych i dwóch ostatnich żeber;

• część mostkową najmniejszą, która rozpoczyna się na nasadzie wyrostka mieczykowatego mostka

Praca przepony powoduje zmianę kształtu oraz objętości klatki piersiowej co umożliwia wdychanie i wydychanie powietrza. Skurcz włókien mięśniowych powoduje obniżenie przepony i zmniejszenie ciśnienia w jamie klatki piersiowej co umożliwia wdech. Wydech zaś następuje wskutek uniesienia przepony ku górze, czyli skurczeniu mięśni brzucha przy jednoczesnym rozkurczu przepony. Przepona unerwiona jest przez obie gałązki nerwu przeponowego.

Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne – Należą do mięśni wdechowych (ich funkcją jest unoszenie żeber oraz obniżanie w stanie spoczynku). Zajmują powierzchnie międzyżebrowe (przyczepiają się do dolnej krawędzi górnego żebra i do górnej krawędzi dolnego żebra. Ich włókna biegną od tyłu i góry ku dołowi i przodowi. Zajmują powierzchnię od guzka żebra do granicy kostno-chrzęstnej żebra. Ich przedłużenie stanowią błony międzyżebrowe zewnętrzne (lub przednie). Mięśnie te łączą się z mięśniami dźwigaczami żeber.

Między warstwami mięśni międzyżebrowych zewnętrznych i wewnętrznych biegną tętnice i nerwy międzyżebrowe, one też unerwiają i unaczynniają te mięśnie.

Mięśnie wydechowe właściwe:

Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne- krawędź dolna wyżej leżącego żebra do wewnątrz od bruzdy żebra (od kąta żebra aż do mostka), krawędź górna niżej leżącego żebra- wypełniają przestrzeń od mostka do kąta, dalej przechodzą w błonę międzymięśniową wewn. (przedłużenie do kręgosłupa).

Mięśnie wydechowe pomocnicze:

-M. prosty brzucha

-M. skośny zewnętrzny brzucha

-M. skośny wewnętrzny brzucha

-M. poprzeczny brzucha- leży najgłębiej z mieśni bocznych brzucha, pow. wewn. chrząstek żebrowych VII - XII

-M. czworoboczny lędźwi

-M. stożkowaty

36. budowa krtani i tchawicy

Krtań – jest narządem łączącym gardło z tchawicą, ponadto umożliwia wydawanie dźwięków. Składa się z chrząstek, więzadeł i mięśni. Krtań jest ruchoma w stosunku do narządów szyi.

Chrząstki krtani dzielą się na:

1. Chrząstki nieparzyste

1. Ch tarczowata tworzy wyniosłość krtaniową zwaną jabłkiem Adama

2. Ch pierścieniowata ma kształt pierścienia, którego węższa część to łuk a szersza- płytka

3. Chnagłośniowa ma kształt siodełka, znajduje się w fałdzie błony śluzowej zamykającym wejście do krtani

1. Chrząstki parzyste

1. Ch nalewkowate najistotniejsze o kształcie ostrosłupów znajdują się na płytce chrząstki pierścieniowatej. Każda z chrząstek posiada po dwa wyrostki:

• Z przodu głosowy

• Z tyłu i boku mięśniowy

1. Chróżkowate

2. Ch klinowate

Chrząstki krtani połączone są stawami: stawy pierścienno-tarczowe(stawy zawiasowe) i pierścienno-nalewkowe (stawy obrotowe). Stawy wzmocnione są więzadłami krtani.

Jama krtani pokryta jest błoną śluzową, która wytwarza szereg fałdów:

1. Nagłośnia – struktura nieparzysta tworzy fałdy nalewkowo-nagłośniowe które ograniczają wejście do krtani.

2. Fałd przedsionkowy – fałd parzysty inaczej fałd rzekomy gdyż nie bierze udziału w tworzeniu głosu

3. Fałd głosowy – parzysty fałd zbudowany z mięśni i więzadeł. Między fałdami znajduje się szpara głośni co razem tworzy głośnię. Fałdy głosowe możemy podzielić na trzy części:

1. Przedsionek krtani

2. Kieszonki krtaniowe

3. Jamę podgłośniową

Mięśnie krtani można podzielić ze względu na położenie i czynność. Położenie: mięśnie powierzchniowe i mięśnie głębokie. Czynność:

1. Mięśnie napinające fałdy głosowe

2. Mięśnie rozszerzające szparę głośni

3. Mięśnie zwężające szparę głośni

4. Mięśnie wejścia do krtani

Mięśnie te regulują napięcie fałdów głosowych, wpływając w ten sposób na siłę i wysokość głosu. Regulują szerokość szpary głośni, która jest inna przy oddychaniu i fonacji, współdziałają przy zamykaniu wejścia do krtani podczas połykania.

37. BUDOWA OSKRZELI I PĘCHERZYKÓW PŁUCNYCH:

Oskrzela główne:

• podział: Oskrzela główne oskrzela płatowe (3 w prawym i 2 w lewym) oskrzela segmentowe oskrzela monopodialne oskrzela monopodialne i dychotemiczne (tworzą tzw. drzewo oskrzelowe) oskrzela płacikowe oskrzeliki oddechowe przewodziki pęcherzykowe pęcherzyki płucne (zwiększają powierzchnię oddechową, zmniejszenie prędkości dla wydychanego powietrza, tak aby nie dochodziło do ich uszkodzenia)

• zbudowane z: chrząstek (pierścieniowaty kształt, połączone mięśniami gładkimi); błony śluzowej – nabłonek wielorzędowy migawkowy (wyściela ich wnętrze); tkanka łączna (otacza je od zewnątrz)

• oskrzele główne prawe: krótsze, ma większą średnicę i przebiega bardziej poziomo; oskrzele główne lewe: dłuższe, ma mniejszą średnicę i przebiega bardziej pionowo

• wyścielone są nabłonkiem wielorzędowym migawkowym

Pęcherzyki płucne:

• są to małe jamki o kształcie kulistym (przystosowane do wymiany gazowej)

• składa się z komórek pęcherzyka oddechowego (spoczywające na błonie podstawnej)

• bardzo cienka ścianka zbudowana z: gęstej sieci naczyń krwionośnych (oplecione przez liczne włókna siateczki), niezbyt liczne komórki tkanki łącznej (głównie fagocyty pęcherzykowe) oraz sieć włókien sprężystych a także kolagenowych.

• Światło pęcherzyków wyścielone nabłonkiem oddechowym (zbudowany z dwóch typów komórek:

• komórki pęcherzyka oddechowego płaskie – bardzo cienkie, spłaszczone, posiadają jądro umieszczone w największym nagromadzeniu cytoplazmy, są ubogie w organella komórkowe, w cytoplaźmie występują liczne komórki pinocytarne

• komórki pęcherzyka oddechowego duże - sześcienne lub kuliste, wyższe od poprzednich, leża w zagłębieniach ściany pęcherzyka, na swej wolnej powierzchni mają mikrokosmki, cytoplazma bogata w organella (liczne, duża mitochondria, dobrze rozwiniętą siateczkę śródplazmatyczną, rozległy aparat Golgiego oraz liczne gęste, osmofilne ciałka – ciałka blaszkowate.

• światła sąsiednich pęcherzyków łączą się ze sobą małymi otworami pęcherzykowymi (ułatwiają przepływ powietrza)

38.Ogólna budowa układu pokarmowego.

-jama ustna

-gardziel

-gardło

-przełyk

-żołądek

-jelito cienkie

-jelito grube

-wątroba

-trzustka

39.Budowa przełyku.

Przełyk- łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia.

Rozróżniamy część:

• szyjną,

• piersiową,

• brzuszną.

Przełyk ma długość średnio około 23–25 cm, odległość od siekaczy do żołądka około .

Występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku:

• zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz górny przełyku.

• zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budową samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów;

• zwężenie dolne (brzuszne) - podobnie jak i górne, jest zwężeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około powyżej wpustu żołądka. To zwężenie jest nazywane zwieraczem dolnym przełyku - jego zbyt słaby skurcz leży u podstaw zarzucania kwaśnej treści pokarmowej do przełyku (czyli refluksu żołądkowo-przełykowego).

Ściana przełyku składa się licząc od wewnątrz z:

• błony śluzowej,

• utkania podśluzowego

• błony mięśniowej, składającej się z dwóch warstw mięśni gładkich, które dzięki rytmicznym i skoordynowanym skurczom przesuwają i mieszają pokarm

  • warstwy okrężnej

  • warstwy podłużnej

• błony zewnętrznej

Mięśnie w górnej 1/3 części są poprzecznie prążkowane w dolnej występują mięśnie gładkie. Umięśnienie środkowej części przełyku jest mieszane.

Wyściółka przełyku jest wilgotna w celu ułatwienia przełykanego pokarmu. Powierzchnia komórek, którym pokryty jest przełyk pokryta jest fałdami, który utrzymuje wydzielany śluz.

40. Budowa żołądka

Żołądek stanowi workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego, które spełnia dwa zadania:

1. Stanowi zbiornik pokarmu.

2. Jest narządem wydzielniczym wytwarzającym kwas solny i enzymy trawienne.
   w budowie narzadu wyróżniamy ścianę przednią i tylną które łączą się po prawej stronie wzdłóz krzywizny mniejszej żołądka. Slepo zakończone sklepienie zoładka stanowi dno i jest połozone bezpośrednio pod lewą kopulą przepony i bez wyraźniejszej granicy przechodzi w trzon. Końcowy odcinek narządu nazywany odźwiernikiem łączy się z dwunastnicą. Wcięcie kątowe oddziela trzon od odżwienika . ściana przednia przylega do wątroby i śledziony. Tylna sąsiaduje z przeponą śledziona nerką i nadnerczem lewym, trzustką i okrężnicą poprzeczną.

W żołądku wyróżnia się następujące części:

1. Część wpustową – do której uchodzi przełyk,

2. Dno żołądka – połażony pod przeponą

3. Trzon żołądka – część środkowa żołądka

4. Część odźwiernikowa – czyli odźwiernik który przechodzi w dwunastnicę.

Można ponadto wyróżnić ścianę przednią, ścianę tylną, krzywiznę większą, krzywiznę mniejszą. W trzonie żołądka znajduje się kanał żołądka, a w części odźwiernikowej jama odźwiernikowa i kanał odźwiernikowy.

Budowa ściany żołądka

Ściana żołądka składa się z następujących części: błony surowiczej, błony mięśniowej, tkanki podśluzowej i błony śluzowej.

1).błona surowicza – jest częścią otrzewnej która pokrywa cały żołądek za wyjątkiem wąskiego pasa wzdłuż obu jego krzywizn.

2). Błona mięśniowa- zbudowana z trzech warstw pęczków mięśni gładkich które tworzą:

1. warstwę zewnętrzną zbudowaną z mięśni ułożonych podłużnie

2. warstwę środkową zbudowana z mięśni ułożonych okrężnie (tworzy min. Mięsień zwieracz odźwiernika)

3. warstwę wewnętrzną utworzoną z włókien skośnych

3). Tkanka podśluzowa – jest dość grubą warstwą tkanki łącznej wiotkiej, zawiera liczne naczynia krwionośne i nerwy.

4). Błona śluzowa – jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. Ponadto zawiera mięśnie gładkie które tworzą fałdy żołądkowe które z kolei przebiegając równolegle do krzywizny mniejszej wytwarzają drogę żołądkową dla pokarmów płynnych. Fałdy te zawierają drobniejsza fałdy zwane polami żołądkowymi, posiadające dołeczki żołądkowe (są to ujścia gruczołów błony śluzowej żołądka).

Żołądek znajduje się w okolicy nadbrzusznej i podżebrowej lewej. Wpust żołądka znajduje się na wysokości XI kręgu piersiowego na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała, natomiast odźwiernik na wysokości I kręgu lędźwiowego na prawo od tej płaszczyzny. Ściana przednia żołądka przykryta jest przez wątrobę i przeponę natomiast tylna ściana przylega do trzustki, śledziony, lewej nerki i lewego gruczołu nadnerczowego. Oddzielona od tych struktur przez torbę sieciową (zachyłek jamy otrzewnej).

Gruczoły żołądkowe właściwe leżą w całym trzonie żołądka a zwłaszcza na jego dnie. Zbudowane z czterech rodzajów komórek.

1. Komórki śluzowe – występują w niezbyt dużej liczbie zwykle w szyjce gruczołu. W ich budowie możemy wyróżnić mikrokosmki i ziarenka śluzu. Mają słabo rozwinięte organella komórkowe za wyjątkiem dobrze ukształtowanych aparatów Golgiego.

2. Komórki główne – są najliczniejsze znajdują się w trzonie i dnie gruczołu. Na ich powierzchni znajdują się mikrokosmki oraz okrągłe lub owalne ziarnistości które zawierają pepsynogen. K.g posiadają doprze rozwinięty aparat Golgiego oraz siateczkę śródplazmatyczna ziarnistą

3. Komórki okładzinowe – rozmieszczone w trzonie i szyjce gruczołu. Mają kształt piramidy i wciskają się pomiędzy komórki główne. Charakterystyczne dla tych komórek są cienkie kanaliki wewnątrzcytoplazmatyczne, otwierające się do światła gruczołu w szczytowej części komórki. Kanaliki te zawierają liczne długie mikrokosmki. W cytoplazmie znajduje się duża liczba mitochondriów. K.o produkują wydzielinę która po opuszczeniu komórki przekształca się w kwas solny.

4. Komórki srebrochłonne – są nieliczne i najczęściej odsunięte od światła gruczołu. Zawierają w cytoplazmie liczne ziarenka które barwią się solami srebrowymi lub chromowymi.

W ścianie żołądka (ale też dwunastnicy i jelit) występują komórki należące do serii APUD co tłumaczy się jako „wychwytywanie amin, prekursorów amin i ich dekarboksylacja”. Komórki te mają charakter jednokomórkowych gruczołów wydzielniczych, spełniają funkcję receptorową i wydzielniczą. Wyróżnia się wiele rodzajów komórek:

1. Komórki G wydzielają gastrynę

2. Komórki D wydzielają somatostatynę

3. Komórki S wydzielają sekretynę

4. Komórki I wydzielają cholecystokininę

5. Komórki EC wydzielają mocylinę

6. Komórki EGL wydzielają prohormonpreprglukagon

7. Komórki H₁ wydzielają wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP)

8. Komórki K wydzielają peptyd hamujący czynność żołądka (GIP)

41. Jelito cienkie.-podzial, budowa

Jelito cienkie sklada się z dwunastnicy, jelita czczego i jelita kretego

Dwunastnica ma kształt litery C i dzieli się na czesc gorna, czesc zstepujaca, czesc pozioma i czesc wstepujaca. Lezy miedzy żołądkiem z jelitemczczym.

Długość 24-30cm. Sciana dwunastnicy zbudowana z blony surowiczej (otrzewna trzewna) , blony mięśniowej (miesnie gładkie), tkanki podśluzowej (występują gluczoly dwunastnicze) i blony sluzowej (nabłonek jednowarstwowy sześcienny).

Jelito czcze i jelito cienkie nie sa od siebie ostro odgraniczone. Długość jelita cienkiego 5m (2/5 jelito czcze, 3/5 jelito krete). Jelito czcze rozni się od kretego: wieksza liczba kosmkow jelitowych, lepszym ukrwieniem i wystepowaniem tylko grudek chłonnych.

Oba posiadaja trojwarstwowa budowe: blona sluzowa (naglonej jednowarstwowy sześcienny, wytwarza faldy okrężne na których znajduja się kosmki jelitowe. Również komorki kubkowe, gruczoly jelita, grudki chłonne-tylko w czczym.), tkanka podsluzowa i tkanka miesniowa (gładkie).

42. BUDOWA TRZUSTKI:

• kształt obły

• długość 18 cm i masa do 100 g

• zbudowana z głowy( prawa zgrubiała częśc), trzonu ( część środkowa) i ogona ( część lewa)

• Trzustka dzieli się na część zewnątrz- i wewnątrz- wydzielniczą

• Część zewnątrzwydzielnicza utworzona jest przez płaciki trzustki, których wydzielinę odprowadzają przewodziki trzustkowe do przewodu trzustkowego lub do przewodu tzrustkowego dodatkowego ( do dwunastnicy). Pomiędzy płacikami znajdują się przegrody międzypłacikowe zawierajęce naczynia krwionośne i chłonne. Płaciki trzustkowe zbudowane są z odcinków wydzielniczych( mają postać pęcherzyków których ściana utworzona jest przez komórki gruczołowe) oraz przewodzików wyprowadzających. Część zewnątrzwydzielnicza stanowi 98% masy trzustki.

• Część wewnątrzwydzielnicza( dokrewna) utworzona jest przez wyspy trzustkowe( Langerhansa) rozmieszczone nieregularnie w obrębie płacików. Jest ich ok. 360 tys., ich łaczna masa to 1 – 2 g. Wyspy mają kształt kulisty, zbudowane są z komórek nabłonkowych układających się w pasma, między którymi znajdują się naczynia krwionośne włosowate oraz sieć włókien siateczkowych. W obrębie wysp trzustkowych wyróżnia się cztery rodzaje komórek: A, B, D i F

• Skupienia płacików trzustki mogą również występować w ścianie żołądka lub dwunastnicy tworząc trzustki dodatkowe.

43.Budowa wątroby i dróg żółciowych. (DT 249-253).

-okryta jest błoną surowiczą, pod która znajduje się tkanka podsurowicza i błona włóknista

-komórki wątrobowe: mają kształt wieloboczny i są ułożone w zraziku w postaci blaszek. Błona komórkowa wytwarza liczne mikrokosmki (na powierzchni zwróconej do przestrzeni okołozatokowej i do kanalika żółciowego). Komórki te cechuje bogactwo struktur cytoplazmatycznych, zwłaszcza błoniastych i mitochondriów, zawiera duże ilości glikogenu, lipidów i barwników. Podstawę strukturalną stanowi siateczka śródplazmatyczna. Występuje w postaci ziarnistej i gładkiej. Błony ziarniste są związane z syntezą białka a gładkie- glikogenu.

Dobrze rozwinięty aparat Golgiego, dużo lizosomów, peroksysomów i liczne mitochondria.

-4 płaty: prawy, lewy (oddzielone przez więzadło sierpowate), ogoniasty i czworoboczny (pomiędzy nimi zagłębienie- wrota wątroby)

-płaty dzielą się na segmenty, a te na zraziki (najmniejsza jednostka morfologiczno-czynnościowa wątroby, są zbudowane z komórek wątroby (hepatocyty), układających się w blaszki wątrobowe (podłużny przekrój blaszki to beleczka wątrobowa), pomiędzy nimi występują przestrzenie tworzące labirynt wątrobowy ( tam znajdują się zatoki żylne i przestrzenie okołozatokowe). Komórki wątroby w beleczkach tworzą ścianę kanalików żółciowych. W przestrzeniach między zrazikami- w przestrzeniach wrotno żółciowych, przebiegają naczynia krwionośne, chłonne i przewodziki żółciowe, będące przedłużeniem kanalików żółciowych.

- żółć wytwarzana w komórkach wątrobowych odpływa do wrót wątroby kanalikami żółciowymi i przewodzikami żółciowymi, które przechodzą w przewody żółciowe. Są to przewody wątrobowe prawy i lewy, z ich zespolenia powstaje przewód wątrobowy wspólny, on się zespala z przewodem pęcherzykowym w przewód żółciowy wspólny, który uchodzi wspólnie z przewodem trzustkowym. Przewody żółciowe mają dobrze rozwinięte mięsnie gładkie.

-przewód pęcherzykowy doprowadza i odprowadza żółć do zbiornika żółci- pęcherzyka żółciowego (składa się on z dna, trzonu i szyjki).

44.Jelito grube- podział i budowa

Jelito grube– końcowy odcinek jelita kręgowców łączący jelito cienkie z odbytem. W jelicie grubym odbywa się końcowy proces formowania kału. Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy kosmków jelitowych. Jest również silnie pofałdowana, co zwiększa jego powierzchnię. W jelicie grubym zachodzi końcowy etap wchłaniania wody, elektrolitów i soli mineralnych z resztek pokarmowych. Występują tutaj także bakterie symbiotyczne, produkujące witaminę K, oraz niektóre witaminy z grupy B.

Na jelito grube ssaków składają się następujące części:

• jelito ślepe, inaczej kątnica– tutaj z przyśrodkowej ściany wychodzi wyrostek robaczkowy, leży wewnątrzotrzewnowo,

• okrężnica która z kolei dzieli się na wstępnicę (zewnątrzotrzewnowo), poprzecznicę- (wewnątrzotrzewnowo), zstępnicę- (zewnątrzotrzewnowo) i esicę- (wewnątrzotrzewnowo),

• odbytnica, czyli (jelito proste) leży zewnątrzotrzewnowo.

Jelito grube uchodzi na zewnątrz pojedynczym otworem (odbyt). Jelito grube oddzielone jest od jelita cienkiego zastawką krętniczo-kątniczą.

45. Ogólna budowa układu moczowego

Układ moczowy składa się z nerek oraz dróg wyprowadzających mocz: moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa.

Nerki jest to narząd parzysty, posiada kształt fasolowaty, dł. nerki wynosi około 12 cm, położona jest w tylnej ścianie jamy brzusznej po obu stronach kręgosłupa na wysokości lędźwiowo-krzyżowej (lewa nerka jest położona nieco wyżej niż prawa). Nerka zaliczana jest do narządów pozaotrzewnych. Z każdą nerką związane są dwa duże naczynia krwionośne: tętnica nerkowa i żyła nerkowa. W budowie nerki można wyróżnić korę nerki oraz rdzeń nerki, gdzie znajdują się piramidy nerkowe oraz miedniczka nerkowa łącząca się z moczowodem. Podstawowym elementem funkcjonalnym i strukturalnym nerki jest nefron. Każda nerka zawiera około 1 miliona nefronów. Nefron zbudowany jest z torebki nefronu oraz kanalika nerkowego, torebka otoczona jest kłębuszkiem naczyniowym co razem tworzy ciało nerkowe (ciałko Malpighiego).

Moczowody są to cienkie kanały wyprowadzające mocz z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego

Pęcherz moczowy jest to zbiornik którego ściany zbudowane są z cienkiej warstwy mięśni gładkich, które charakteryzują się dość dużą rozciągliwością, dzięki czemu pęcherz moczowy może zwiększać swoją objętość. Jego funkcją jest okresowe gromadzenie moczu. Po napełnieniu pęcherza skurcz mięśni gładkich powoduje usuwanie moczu przez cewkę moczową.

Cewka moczowa męska dzieli się na trzy części: sterczową, błoniastą, gąbczastą. Ma długość około 20cm. Cewka moczowa żeńska ma długość od 2 do 4cm, położona 2-3 mm poniżej łechtaczki. Budową przypomina część sterczową cewki męskiej.

46. Struktura nerek.

Nerka jest największym narządem położonym w przestrzeni zaotrzewnowej. Stanowi narząd parzysty przy czym nerka lewa jest nieco większa od prawej. Kształtem przypomina fasole. Połozna jest w jamie brzusznej w przestrzenia zaotrzewnowej. Powierzchnią tylną przylegają do przepony i mięśni lędźwiowych. Powierzchnia przednia przylega do gruczołu nadnerczowego okręznicy rzedniej i jelita cienkiego. Prawa ponadto do wątroby i dwunastnicy a lewa śledziony żołądka i trzustki. Rozmiary 12x7x4cm, masa około 150g.

W nerce wyróżnia się:

- powierzchnie przednia

- powierzchnię tylną

- koniec górny i dolny

- Brzeg boczny i przyśrodkowy- ma zagłębienie zwane wnęką nerkową i prowadzi do szczeliny zwanej zatoką nerkową. Przez wnękę wchodzą moczowody naczynia i nerwy.

Powierzchnia nerki pokryta jest łącznotkankową błoną zwaną torebką włóknistą która otacza z zewnątrz torebka tłuszczowa. Tworzy miękkie podłoże dla nerki. Całość pokrywa powieź nerkowa.

Nerka zbudowana jest z dwóch części: zewnętrznej- kory nerki i wewnętrznej- rdzenia nerki.

Kora ma grubość 6-15 μm. Nie tylko otacza nerkę, lecz także w postaci słupów nerkowych dochodzi do zatoki nerkowej. Slupy nerkowe wnikają pomiędzy piramidy nerkowe z których zbudowany jest rdzeń. Piramidy nerkowe swoimi wierzchołkami (brodawki nerkowe) skierowane sa w kierunku zatoki nerkowej. Piramid od 7-20 a średnio 12. Wypustki piramid tworzą do kory tworzą w niej cześć promienista która z częścią skłębioną tworzy płacik korowy. Piramida+ otaczające ja slupy tworzy płat nerkowy.

47. RODZAJE I BUDOWA NEFRONÓW:

Nefron – jednostka morfologiczno-czynnościowa nerki. W jednej nerce jest ich około miliona.

• Nefron składa się z: ciałka nerkowego oraz kanalików nerkowych

Ciałka nerkowe:

• średnica 150-200 µm

• położone w korze nerki

• składa się z: kłębuszka oraz torebki kłębuszka

• ściana = torebka kłębuszka, składa się z: nabłonka płaskiego (tworzy listek ścienny i listek trzewny – utworzony przez podocyty). Między przestrzenią moczową (przestrzeń między pętlami naczyń a torebką) a światłem naczynia znajdują się trzy warstwy:

• warstwa komórek śródbłonka – części odległe od jąder są płaskie i mają otwory

• błona podstawna – grubość 120 – 180nm, wyróżniamy w niej:

1. blaszkę rozrzedzoną podśródbłonkową

2. blaszkę gęstą środkową

3. blaszkę rozrzedzoną podnabłondkową

• błona nabłonkowa – nie leżą płasko na błonie podstawnej, lecz kontaktują się z nimi poprzez wypustki

Kłębuszek:

• utworzony przez pętlę naczyń krwionośnych włosowatych (tworzących sieć dziwną tętniczo-tętniczą zbudowaną z tętniczek)

• w ścianie tętniczki doprowadzającej występuje aparat przykłębuszkowy

• biegun naczyniowy - miejsce wejścia i wyjścia naczyń z kłębuszka

Torebka kłębuszka:

• otacza pętle naczyń krwionośnych włosowatych kłębuszka

• składa się z dwóch blaszek, między którymi znajduje się biegun kanalikowy (wolna przestrzeń przechodząca w światło kanalików nerkowych)

• od bieguna kanalikowego odchodzi kanalik nerkowy główny, składający się z: kanalika nerkowego krętego i prostego, przechodzący w pętlę nefronu

• wstawka i kanaliki nerkowe zbiorcze (dalsze części nefronu), których kilka łączy się w obrąbie piramidy w przewód brodawkowy

Kanalik główny:

• składa się z części krętej i prostej, która przechodzi w pętlę nefronu.

• Ściana: (na przekroju poprzecznym: tworzy 5-6 komórek sześciennych, o zatartych granicach międzykomórkowych, mających na powierzchni mikrokosmki

• W cytoplaźmie występują: liczne mitochondria, aparat Golgiego, lizosom i ziarnista siateczka śródplazmatryczna

Pętla nefronu:

• stanowi przedłużenie części prostej kanalika głównego

• składa się z ramienia zstępującego = cienkiego (ściana zbudowana z płaskich komórek nabłonkowych, które są bardzo silnie pozazębiane, cytoplazma bardzo uboga w organella, na powierzchni pojedynke mikrokosmki) i wstępującego = część szeroka (zbudowana z komórek sześciennych)

Wstawka:

• stanowi przedłużenie części szerokiej pętli nefronu

• szersze światło oraz większa liczba komórek niż w kanaliku głównym

• wyraźne granice międzykomórkowe

• jądra znajdują się bliżej światła kanalika

• mniejsza ilość mitochondrium oraz słabiej rozwinięty aparat Golgiego niż w kanaliku głównym.

48.Nadnercza- budowa. (DT 323-325)

To parzyste narządy, otoczone torebką nadnercza, błoną włóknistą, wysyłającą wypustki w głąb miąższu. Dzieli się na korę nadnercza (80-90%masy) i rdzeń.

Kora gruczołów nadnerczowych

-trzy warstwy: kłębkowata (najbliżej torebki gruczołu, zbudowana ze skupień komórek walcowatych; jej komórki wytwarzają mineralokortykoidy), pasmowata (najszersza, najlepiej rozwinięta, tworzą ją komórki o walcowatym kształcie, układające się w długie pasma, prostopadłe do powierzchni kory; ze względu na gąbczasty wygląd cytoplazmy komórki te nazwano gąbczastymi lub spongiocytami; jej komórki wytwarzają glikokortykoidy), siatkowata (położona najbliżej rdzenia gruczołu nadnerczowego, pasma komórkowe tworzą sieć, w której oczkach znajdują się naczynia krwionośne; jej komórki wytwarzają głównie androgeny).

Rdzeń gruczołów nadnerczowych

-kuliste lub wieloboczne komórki układające się w pasma, zwanych komórkami chromochłonnymi lub feochromowymi. W obrębie komórek chromochłonnych wyróżniamy: komórki adrenalinotwórcze (wytwarzają adrenalinę) i nordrenalinotwórcze wytwarzają noradrenalinę, pre-pro-enkefalinę i enkefalinę metioninową i leucynową

-komórki nerwowe zwojowe

49. Budowa przysadki mózgowej.

Przysadka jest częścią międzymózgowia, z którym jest połączona szypułą, zwaną lejkiem. Położona jest w zagłębieniu podstawy wewnętrznej czaszki, w trzonie kości klinowej, w dole przysadki, przykrytym przez część opony twardej, zwaną przeponą siodła. Jej kształt i wielkość odpowiadają kształtowi i wielkości tego dołu.

Przysadka jest narządem kształtu owalnego, wielkości fasoli. Otoczona jest torebką przysadki, od której w głąb narządu wnikają pasma tkanki łącznej z naczyniami i nerwami.

Dzieli się na:

- płat przedni, zwany też przysadką gruczołową, zawierający część lejkową, część pośrednią i część obwodową,

- płat tylny, zwany też przysadką nerwową

Płat przedni składa się z komórek tworzących skupienia w postaci pasm nabłonkowych, otoczonych tkanką łączną.

Część lejkowa jest położona w pobliżu lejka. Zawiera pasma komórkowe oraz liczne naczynia krwionośne.

Część obwodowa stanowi najbardziej do przodu wysuniętą część płata przedniego, jest również bogato unaczyniona.

Część pośrednia jest utworzona z komórek gruczołowych przysadki barwnikochłonnych i barwnikoopornych, ponadto zawiera tzw. Jamę przysadki będącą pozostałością rozwoju zarodkowego.

Płat tylny jest zbudowany z unaczynionego, łącznotkankowego zrębu, w którym leżą zmienione komórki gleju – pituicyty, oraz występuje dużo włókien nerwowych bezrdzennych. Występuje tu również neurosekret, który nie jest wytwarzany na miejscu, lecz w podwzgórzu- w neuronach jąder przednich i przez ich aksony biegnące w lejku, w drodze podwzgórzowo-przysadkowej jest doprowadzany do płata tylnego.

Przysadka jest połączona z pozostałą częścią podwzgórza przez specjalny układ żyłek, zwany układem wrotnym przysadki.

Przysadka pozostaje więc w bliskiej łączności anatomicznej i czynnościowej z pozostałą częścią podwzgórza, tworząc wraz z nim tzw. Układ podwzgórzowo-przysadkowy.

50. Budowa tarczycy

Gruczoł tarczowy zwany pospolicie tarczycą, jest narządem nieparzystym położonym w przedniej okolicy szyi przed tchawicą i krtanią. Dzięki temu położeniu jest jedynym gruczołem dokrewnym, którego powiększenie dostrzegalne jest z zewnątrz.

Tarczyca składa się z dwóch płatów prawego i lewego oraz wąskiej części środkowej – węziny gruczołu tarczowego od której odchodzi płat piramidowy. Płaty sięgają swoimi górnymi końcami do tchawicy a dolnymi to V chrząstki krtani. Węzina przebiega poprzecznie przez tchawicę na wysokości II-III chrząstki tchawicy. Masa gruczołu tarczowego wynosi 30-60 g.

Gruczoł tarczowy jest otoczony torebką włóknistą, która zrasta się z tchawicą i krtanią. Utrzymuje na gruczoł tarczowy w odpowiednim miejscu. W tej czynności pomagają jej również więzadła i mięśnie. Od torebki odchodzą w głąb gruczołu przegrody łącznotkankowe, które tworzą zrąb gruczołu, dzięki temu dzielą go na płaciki.

Wewnątrz tarczycy znajdują się limfocyty,grudki chłonneoraz pęcherzyki gruczołu tarczowego. Pęcherzyki zlokalizowane są w obrębie płacików, mają kształt kulisty bądź owalny. Każdy płacik zawiera około 20- 40 pęcherzyków, które są wypełnione koloidem (są to hormony tarczycy przechowywane pod tą postacią)

Gruczoł tarczowy jest ponadto dobrze ukrwiony i unaczyniony (w ciągu minuty otrzymuje na 1g narządu więcej krwi niż nerka. Występują liczne połączenia tętniczo-żylne, nerwy oraz włókna siateczkowe.

Budowa komórek pęcherzyków gruczołu tarczowego

Pęcherzyki są głównym elementem budowy gruczołu tarczowego, mają średnicę około 85 mikrometrów zbudowane z komórek głównych (tyrocytów), charakteryzują się różną wysokością

1. Stadium wytwarzania wydzieliny kształt sześcienny

2. Gromadzenie koloidu ulegają spłaszczeniu

3. Stadium wydzielania kształt walcowaty

Tyrocyty posiadają kuliste jądra, rozwiniętą siateczkę śródplazmatyczną oraz liczna lizosomy i mikrokosmki. Są odpowiedzialne za produkcję tyroksyny i trijodotyroniny.

Ponadto występują jeszcze komórki przypęcherzykowate. Zawierają liczne ziarnistości, zawierają prawdopodobnie serotoninę. Wydzielają hormon kalcytoninę

51. NARZĄDY ROZRODCZE MĘSKIE – BUDOWA:

Narządy płciowe męskie służą do wytwarzania plemników, które są głównym składnikiem nasienia oraz do wprowadzenia ich do pochwy.

Do narządów rozrodczych męskich należą:

• Jądra

• moszna

• najądrza

• nasieniowody

• pęcherzyki nasienne

• gruczoł krokowy

• prącie

Prącie oraz moszna wyodrębniamy jako części płciowe męskie zewnętrzne.

Jądra:

• narząd parzysty

• wytwarza plemniki

• otoczone błoną białawą

• położone w worku skórnym (moszna)

• kształt owalny

• jądra oddzielone od siebie łącznotkankową przegrodą moszny

• długość jądra wynosi ok. 5cm, średnica 2,5cm, masa ok. 12g

• zawierają kanaliki nasienne kręte i proste (wyłożone warstwą komórek m.in. podporowymi Sertolego)

• kanaliki nasienne kręte przechodzą w kanaliki proste, tworzące sieć jądra z których wychodzą przewody wyprowadzające prowadzące do najądrza

Najądrza:

• tworzy je układ kanalików

• składa się z: trzonu, głowy i ogona

• głowa – płaciki (albo stożki najądrza) oraz przewodziki wyprowadzające

• trzon i ogon – zbudowane z poskręcanego przewodu najądrza, który opuszczając ogon przechodzi w nasieniowód

• zaopatrywany w krew przez tętnicę jądrową

Nasieniowód:

• przewody nasienne – o długości 40-50cm, wyprowadzają plemniki z jąder

• dzieli się na: część mosznową (bardzo kręta), część pachwinową oraz część miedniczą

• średnica 3 mm

• rozszerzenie nasieniowodu tworzy tzw. bańkę nasieniowodu (przed zespoleniem się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego)

• ściana nasieniowodu: gruba, warstwy: (błona zewnętrzna, trójwarstwowa błona mięśniowa i pofałdowana błona śluzowa pokryta nabłonkiem walcowatym dwurzędowym migawkowym)

• przekrój ma kształt gwiaździsty o średnicy 0,5 mm

Pęcherzyki nasienne:

• kształt gruszkowaty

• długość 4-5cm, średnica 2cm

• leżą w pobliżu podstawy gruczołu krokowego, poniżej dna pęcherza moczowego

• zrośnięte tkaną łączną z innymi narządami

• tylna część rozszerzona, ku przodowi zwęża się przechodząc w przewód wydalający

• otrzewna pokrywa tylko tylną część pęcherzyka nasiennego

• ściana pęcherzyka: błona zewnętrzna, błona mięśniowa oraz błona śluzowa

Gruczoł krokowy (prostata):

• nie parzysty narząd kształtu kasztana

• zbudowany z płata lewego i prawego połączonych węziną gruczołu krokowego

• podstawa gruczołu krokowego jest zwrócona w kierunku pęcherza moczowego, a wierzchołek w stronę przepony moczowo-płciowej

• zrasta się z sąsiadującymi narządami tkanką łączną włóknistą oraz mięśniami gładkimi

• zbudowany z 30-50 gruczołów cewkowo-pęcherzykowych, których przewody wyprowadzające tworzą przewodziki gruczołu krokowego\

Prącie:

• zbudowany z: odnogi, nasady, trzonu oraz żołądzia prącia

• odnogi i nasada prącia są osłonięte przez skórę krocza i moszny

• zbudowany z dwóch ciał jamistych prącia ( po grzbietowej stronie) i nie parzystego ciała gąbczastego (po stronie przeciwnej)

• ciała jamiste mają kształt walców, zbudowane z jamek ciał jamistych (wypełnionych krwią) i ciała gąbczastego otoczonych beleczkami

• ciała jamiste i ciało gąbczaste są otoczone błoną białawą, które wytwarza przegrody prącia

• prące pokrywa powięź głęboka i powierzchniowa

• napletek – fałd skórny na żołędzi, w którym występują gruczoły napletkowe

Moszna:

• znajduje się pomiędzy prąciem a odbytem

• składa się z kilku warstw: skóra ( owłosiona i zawierająca dużo barwnika), błony kurczliwej (zbudowana z mięśni gładkich), powięzi nasiennej zewnętrznej, mięśnia dźwigacza jądra, powięzi nasiennej wewnętrznej i osłonki pochwowej jądra

• podzielona przegrodą moszny na część lewą i prawą

52.Budowa narządów rozrodczych kobiety. (DT 284-293)

Części płciowe żeńskie wewnętrzne

-jajniki: parzyste, kształtu migdałkowatego, położony w dołku jajnikowym; otoczony błoną białawą; dzieli się na korę jajnika i rdzeń.

-jajowody: parzyste,, uchodzą do jamy macicy

Pokryte nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym: migawkowym i gruczolowym

-macica: szyjka macicy i trzon macicy

Sciana macicy sklada się z blony mięśniowej, zwanej miesniem macicy

Pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym zawierającym cewkowate gruczoly maciczne

-pochwa: sciana pochwy przednia i tylna, sklepienie pochwy

Pokryta nabłonkiem wielowarstwowym plaskim

Części płciowe żeńskie zewnętrzne:

-srom niewieści: wzgorek łonowy, warg sromowych wiekszych, warg sromowych mniejszych

-łechtaczka:

53.Narząd wzroku- budowa.

I. Błona włóknista oka:

- rogówka– jest ona przezroczystą soczewką, która przepuszcza promienie świetlne. Jest to soczewka o stałej ogniskowej (nie zmienia położenia ani kształtu)

- twardówka– tworzy zewnętrzną warstwę gałki ocznej. Jest to mocna, łącznotkankowa osłona, która ochrania wnętrze oka i utrzymuje kulisty kształt gałki ocznej. W przedniej części przechodzi ona w rogówkę

II. Błona naczyniowa oka:

- naczyniówka- leży pod twardówką. Przebiegają w niej liczne naczynia krwionośne, których funkcją jest odżywianie siatkówki.

- ciało rzęskowe- część oka otaczająca tęczówkę. Łączy ją z naczyniówką. W skład ciałka rzęskowego wchodzą mięśnie rzęskowe (uczestniczące w zmianie kształtu soczewki) oraz wyrostki rzęskowe

- tęczówka ze znajdującym się w niej otworem – źrenicą, jest to pierścień otaczający źrenicę, utworzony z dwóch układów włókien mięśniowych. Położona jest pod twardówką. Skurcze mięśni regulują wielkość źrenicy.

Przestrzeń między rogówką a tęczówką wypełniona jest przezroczystym płynem, który nosi nazwę cieczy wodnistej. Spełnia on funkcje zwilżającą i obronną przed zarazkami.

III. Błona wewnętrzna gałki ocznej- siatkówka- jest to błona leżąca w tylnej części gałki ocznej. Zbudowana jest ze światłoczułych komórek, które stanowią receptory wzroku, przystosowane do odbierania bodźców świetlnych i przekształcania ich w impulsy nerwowe.

Czopki - różnicują one barwy i zapewniają ostrzejsze widzenie. Jest ich mniej niż pręcików.

Pręciki - są one bardziej wrażliwe na światło, ale nie odróżniają kolorów.

Ponadto w skład oka wchodzą:

Soczewka- umocowana jest między tęczówką, a ciałem szklistym na więzadełkach i mięśniach. Jej podstawowe zadanie to umożliwienie ostrego widzenia obiektów położonych w różnej odległości, tzw. akomodacja.

Ciało szkliste– galaretowata substancja wypełniająca tylną część gałki ocznej, nadająca jej kształt i chroniąca siatkówkę.

Między tymi elementami a elementami gałki ocznej znajdują się komory oka: komora przednia gałki ocznej i komora tylna gałki ocznej, obie komory wypełnia ciecz wodnista.

Narządy dodatkowe oka:

-powieki- ruchomy, umięśniony fałd skórny okrywający i chroniący oko

-spojówka- cienka, przezroczysta, bogato unaczyniona błona śluzowa, ma znaczenie ochronne dla oka i współdziała w odżywianiu rogówki.

-narząd łzowy- część aparatu ochronnego oka, produkująca ciecz łzową, która ma za zadanie nawilżać i dezynfekować gałkę oczną

-brwi- podstawową ich funkcją jest ochrona oka przed dostaniem się do niego potu i wody deszczowej (również krwi przy urazach głowy).

-rzęsy- głównym i najważniejszym zadaniem rzęs jest ochrona oczu polegająca na wyłapywaniu cząstek brudu, kurzu, jak i drobnych owadów

-mięśnie zewnętrzne gałki ocznej

54. Budowa ucha. – narząd przedsionkowo ślimakowy

Połozony w kości skroniowej, służący do odbioru dźwięków i określania położenia głowy w przestrzeni i jego zmian.

Elementy ucha: ucho zewnętrzne, środkowe, wewnętrzne.

Ucho zewnętrzne:

• małżowina uszna – owalna powyginana chrząstka pokryta skóra. Zawiera szczątkowe mięsnie poprzecznie prążkowane np. Miesień skrawka. Dolna częśc małżowiny jest wzmocniona zrębem chrzęstnym i nosi miano płatka małżowiny usznej. Brzeg nosi miano – obrąbka.

• przewód słuchowy zewnętrzny (wyścielony skórą z gruczołami wydzielniczymi) – wygięty w kształcie litery S składa się z części bocznej , kostnej przyśrodkowej. Długość wynosi 2,5 cm a szerokość ok 0,5 cm otwór prowadzący do przewodu nosi miano otworu słuchowego zewnętrznego.

• błona bębenkowa (wzmacnia i przekazuje sygnał dźwiękowy) – cienka napięta błona łącznotkankowa o grubości 100um ustawiona pod kątem ostrym w stosunku do dna przewodu słuchowego zewnętrznego. Mniejsza górna częśc błony nosi miano części wiotkiej a dolna części napiętej. Od strony zewnętrznej jest pokryta nabłonkiem wielowarstwowym a od wewnętrznej jednowarstwowym sześciennym. Jest osadzona w pierścieniu włóknisto-chrzestnym.

• ROLA: zbieranie dźwięków i doprowadzanie ich do dalszych elementów

Ucho środkowe:

- jama bębenkowa – skośnie ustawiona szczelinowa przestrzeń w kości skroniowej, zwierająca kosteczki słuchowe wysłana błoną śluzową i wypełniona powietrzem. Strop jamy bębenkowej stanowi ścian pokrywkowa, dno – ściana szyjno – żylna ze szczeliną skalisto – bębenkową i wyniosłością rylcowatą, ograniczenie przednie ściana szyjno tętnicza ograniczenie tylne ściana sutkowa przyśrodkowe – ściana błędnikowa a ograniczenie boczne błona bębenkowa

• kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko (przekazują drgania do ucha wewnętrznego) są połaczone między sobą delikatnymi stawami i więzadłami . dochodzą do nich dwa mięśnie napinacz błony bębenkowej i strzemiączkowy, mają wpływ na napięcie łańcuch kosteczek.

• trąbka słuchowa (=trąbka eustachiusza) (wyrównywanie ciśnienia w uchu środkowym) przewód o długości 4 cm o ścianie utworzone w części przyśrodkowej przez kość a w części bocznej przez chrząstkę łączącą jamę bębenkową z częścią nosowo gardłowa zapewniającą wymianę powietrza jamie bębenkowej cześć kostna stanowy 2/3 długości trąbki część chrzęsną otwiera się w czasie połykania i ziewania przy udziale mięśni podniebienia miękkiego. Trąbka jest wysłana błoną śluzową pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym migawkowym miejscowo wielowarstwowym.

Ucho wewnętrzne:

• ślimak – narząd Cortiego między schodami przedsionka a schodami bębenka – przekształcanie energii mechanicznej spowodowanej przez drgania akustyczne w potencjały czynnościowe nerwu przedsionkowo-ślimakowego.

• Przedsionek – prowadzi do niego okienko owalne.

• Kanały półkoliste - błędnik

Poszczególne części ślimaka są pobudzane zależnie od częstotliwości dźwięków.

Droga słuchowa:

• ślimak

• jądro ślimakowe

• jądra górne oliwki

• wzgórki czworacze dolne

• ciało kolankowate przyśrodkowe (wzgórze)

• kora słuchowa

Przewodnictwo w uchu:

• powietrzne – kosteczkowe – przekazywanie drgań powietrza

• kostne – drgania kości czaszki – przewodnictwo wtórne – ułatwia odbieranie dźwięku 9jest wzmacniane przy zaburzeniach przewodnictwa powietrznego)