Deklinacja III

homo, hominis m.

orator, oratoris m.

lex, legis f.

ius, iuris n.

oratio, orationis f.

tempus, temporis n.

urbs, urbis f.

civis, civis m./f.

miles, militis m.

mare, maris n.

labor, laboris m.

corpus, corporis n.

navis, navis f.

Do deklinacji III należą rzeczowniki

zakończone w gen. sing. na - is.

Rzeczowniki tej deklinacji mogą mieć rodzaj męski, żeński lub nijaki i w nom. sing. mają wiele rozmaitych zakończeń.

W deklinacji III występują trzy typy (grupy, wzory) deklinacyjne :

1. typ spółgłoskowy,

2. typ samogłoskowy,

3. typ mieszany,

różniące się w odmianie zakończeniami następujących przypadków :

- abl. sing.,

- gen. plur.,

- nom. plur. neutrów.

Rzeczowniki

nierównozgłoskowe i równozgłoskowe

ho-mo, ho-mi-nis nu-bes, nu-bis

lex, le-gis iu-ve-nis, iu-ve-nis

o-ra-tio, o-ra-tio-nis pa-ter, pa-tris

urbs, ur-bis na-vis, na-vis

Rzeczowniki nierównozgłoskowe to takie, które mają w gen. sing. więcej zgłosek (sylab) niż w nom. sing.

Rzeczowniki równozgłoskowe to takie, które w gen sing. i nom. sing. mają jednakową ilość sylab.

Dek. III - typ spółgłoskowy

Według typu spółgłoskowego dek. III odmieniają się :

1. rzeczowniki nierównozgłoskowe, posiadające tylko jedną spółgłoskę bezpośrednio przed zakończeniem

gen. sing., czyli przed –is;

homo, hominis

lex, legis

1. grupa rzeczowników równozgłoskowych – tzw. “rodzinka z pieskiem”:

mater, matris f. – matka

pater, patris m. – ojciec

frater, fratris m. – brat

iuvenis, iuvenis m. – młodzieniec

senex, senis m. – starzec

vates, vatis m. – wieszcz, prorok

canis, canis m. – pies

parentes, parentum m. pl. – rodzice

W typie spółgłoskowym występują rzeczowniki rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego.

Wzory odmian rzeczowników w typie

spółgłoskowym deklinacji III

Rzeczowniki rodzaju męskiego

homo, hominis m.

temat: homin - is

sing. plur.

N. homo N. homin-es

G. homin-is G. homin-um

D. homin-i D. homin-ibus

Acc. homin-em Acc. homin-es

Abl. homin-e Abl. homin-ibus

V. homo V. homin-es

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego

lex, legis f.

temat : leg -is

sing. plur.

N. lex N. leg-es

G. leg-is G. leg-um

D. leg-i D. leg-ibus

Acc. leg-em Acc. leg-es

Abl. leg-e Abl. leg-ibus

V. lex V. leg-es

Rzeczowniki rodzaju nijakiego

tempus, temporis n.

temat: tempor - is

sing. plur.

N. tempus N. tempor- a

G. tempor-is G. tempor- um

D. tempor-i D. tempor-ibus

Acc. tempus Acc. tempor- a

Abl. tempor-e Abl. tempor-ibus

V. tempus V. tempor - a

Neutra :

N. = Acc. = V.

Cechy charakterystyczne typu spółgłoskowego

abl. sing. – e

gen. plur. – um

nom. plur. n. - a

Dek. III - typ samogłoskowy

Według typu samogłoskowego dek. III odmieniają się rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w nom. sing. na

- e np. mare, maris n.

- al np. animal, animalis n.

- ar np. exemplar, exemplaris n.

Wzór odmiany rzeczownika deklinacji III

w typie samogłoskowym

mare, maris n.

temat: mar - is

sing. plur.

N. mare N. mar- ia

G. mar-is G. mar- ium

D. mar-i D. mar-ibus

Acc.mare Acc. mar- ia

Abl. mar-i Abl. mar-ibus

V. mare V. mar- ia

N. = Acc. = V.

Cechy charakterystyczne typu samogłoskowego

abl. sing. – i

gen. plur. – ium

nom. plur. n. – ia

Dek. III - typ mieszany

Według typu mieszanego dek. III odmieniają się rzeczowniki :

1. rzeczowniki nierównozgłoskowe, posiadające więcej niż jedną spółgłoskę bezpośrednio przed zakończeniem

gen. sing., czyli przed –is

np. urbs, urbis f.

mons, montis f.

dens, dentis f.

1. rzeczowniki równozgłoskowe zakończone w nom. sing. na –is lub –es

np. civis, civis m./f.

navis, navis f.

nubes, nubis f.

W typie mieszanym występują rzeczowniki rodzaju żeńskiego i męskiego.

Wyjątkiem rodzaju nijakiego w typie mieszanym dek. III jest rzeczownik

cor, cordis n.

nom. plur. corda

Wzór odmiany rzeczownika deklinacji III

w typie mieszanym

urbs, urbis f.

temat: urb- is

sing. plur.

N. urbs N. urb-es

G. urb-is G. urb-ium

D. urb-i D. urb-ibus

Acc. urb-em Acc. urb-es

Abl. urb-e Abl. urb-ibus

V. urbs V. urb-es

Cechy charakterystyczne typu spółgłoskowego

abl. sing. – e

gen. plur. – ium

(nom. plur. n. – a )

Przymiotniki deklinacji III

Przymiotniki deklinacji III dzielą się na trzy grupy ze względu na ilość zakończeń w nom. sing. :

1. przymiotniki o trzech zakończeniach – każdy

rodzaj ma odrębne zakończenie,

np. celeber, celebris, celebre – sławny

m. f. n.

celeber, -is, -e

gen. sing. celebris

acer, acris, acre – ostry

acer, -is, -e

gen. sing. acris

1. przymiotniki o dwóch zakończeniach -

pierwsze zakończenie wspólne dla rodzaju męskiego i żeńskiego, drugie dotyczy rodzaju nijakiego,

np. gravis, grave – ciężki

m. f. n.

gravis, gravis, grave

m. f. n.

gravis, -e

gen. sing. gravis

facilis, facile - łatwy

m. f. n.

facilis, -e

gen. sing. facilis

1. przymiotniki o jednym zakończeniu –

wspólnym dla wszystkich rodzajów,

np.

N. sing. G. sing.

felix , felicis - szczęśliwy

felix, - cis

sapiens, sapientis - mądry

sapiens, - ntis

Przymiotniki deklinacji III mają cechy odmiany według typu samogłoskowego dek. III, tzn.

abl. sing. – i

gen. plur. – ium

nom. plur. n. – ia

nom. plur. m., f. -es