Cattedrale di Santa Maria Assunta, Duomo di Siena

Katedra w Sienie należy do najciekawszych zabytków Toskanii. Budynek
w doskonałym stanie zachował się i funkcjonuje do dzisiaj. Jest to jedna z najbardziej okazałych budowli sakralnych we Włoszech, a także jedna z nielicznych świątyń wzniesionych na południe od Alp w czystym stylu gotyckim.

Budowa najstarszej części katedry rozpoczęła się w 1226 roku i nie zrezygnowano w niej z reinterpretowania tematów z katedry romańskiej w Pizie, czyli tradycji bizantyjskiej. Zapowiedzą tego jest przykrycie przestrzeni sześciokątnej kopułą (w nawie poprzecznej).

Jednak historia katedry sięga jednakże nieco dalej niż XII wieku, bowiem
w miejscu, gdzie stoi obecny budynek, już w IX wieku znajdowały się zabudowania sakralne. I to nie byle jakie – oprócz kościoła, był tu jeszcze pałac biskupi.

Siena miała prześcignąć Pizę i Lukkę , gdzie gotyk nie został zinterpretowany do końca. Zmienne losy Duomo, która jest znacznie bardziej interesująca niż kościoły budowane przez zakony żebrzące, świadczą o upartym dążeniu do rozwiązania oryginalnego i skończonego.

W roku 1264 wykańczano kopułę na planie sześcioboku. Budowniczowie wyciągnęli słuszne wnioski z zastosowania gotyckiego filaru wiązkowego, rozbudowali nawę poprzeczną i nadali chórowi kształt prostokąta, co nasuwa myśl
o pierwowzorze cysterskim. Ale półkolisty obrys arkad międzynawowych, systematyczne stosowanie wątku marmurowego na przemian czarnego i białego, zawieszenie kopuły na trompach i bęben ozdobiony galeryjką nie pozwalającą określić pierwotnej katedry jako adaptacji stylu gotyckiego, cysterskiego czy innego. W Sienie zatriumfowało oblicowanie pasami marmuru w dwóch kolorach: białym i czarnym (czarny i biały kamień przywozili z pobliskich kamieniołomów wszyscy obywatele miasta), wkraczającymi nawet na elementy nośne, pilastry. Pasy te przeciwstawiają chromatyczną przestrzeń horyzontalną prostopadłości form i proporcji.

Podczas gdy za całość projektu katedry odpowiadał Nicola Pisano, trójosiowa fasada – najwspanialsza ozdoba świątyni – to dzieło jego syna, Giovanniego. Kiedy w roku 1284 młodszy Pisano rozpoczął budowę fasady, ujawnił doskonałą znajomość nowinek architektury francuskiej. Artysta podobno odbył podróż nad Loarę w latach 1270-1275, co pozwala uważać jego umiejętności i jego wielką kulturę plastyczną za wynik znajomości rzeźb francuskich i płaskorzeźb starożytnych. Giovanni postanowił nadać fasadzie bardziej skomplikowany styl, właśnie dzięki fasadzie. Nad głębokimi portalami umieszczono trójkątne szczyty, całość flankującą małe wieże misternie artykułowane i ozdobione pinaklami, pełniące funkcję skarp. Ale młodszy Pisano nie wyposażył portali w monumentalne posągi jak z reguły czyniono na Zachodzie; przeniósł rzeźby do wyższej kondygnacji. Zachował w budowli efekty kolorystyczne, stosując inkrustację z różnobarwnych marmurów, jak w romanizmie toskańskim, ale wprowadził nowe i niemal nadmierne bogactwo form, które były jego indywidualną, wyrazistą interpretacją gotyku.

Główny ołtarz, marmurowa posadzka, zdobiona miedzią kopuła i ambona, dzieło starszego Pisano, nie mają sobie równych. Katedrę zdobią jeszcze dzieła najsłynniejszych włoskich twórców – Donatello, Michała Anioła czy Berniniego – co sprawia, że niewiele na świecie jest budowli, które poszczycić mogłyby się choć porównywalnym rozmachem.

Taki był punkt wyjścia całej serii przemian, których przez więcej niż stulecie dokonywali budowniczowie sieneńscy. W 1317 roku rozbudowano w kierunku wschodnim prezbiterium, a pod nim zbudowano baptysterium poświęcone św. Janowi (San Giovanni), które jest kryptą z gotyckimi żebrami sklepiennymi, wyłożone mieniącymi się marmurami. Jego dekorację wykonało kilku artystów renesansu, między innymi florentyńczycy Donatello i Ghilberti. Najważniejszym obiektem
w baptysterium jest imponujących rozmiarów chrzcielnica (1417-1430), ozdobiona płaskorzeźbionymi kwaterami i ustawioną na szczycie figurą św. Jana. Płaskorzeźby
z brązu przedstawiające sceny z życia św. Jana Chrzciciela są dziełem Jacopo Dell Quercia, Donatella (Uczta Heroda) i Ghilbertiego.

Gotyckie marzenie Sieny bliskie było urzeczywistnienia, gdy 1339 roku Lando di Pietro otrzymał polecenie przekształcenia katedry w obszerny, smukły budynek, w którym dawna nawa główna stać się miała transeptem. Rozpoczęto pracę, ale okazało się, że niepodobna doprowadzić ich do końca; został plan i charakterystyczny portal. Epidemia dżumy, która wybuchła w 1348 roku uśmierciła dużą część mieszkańców Sieny.

Rzut z góry Katedry w Sienie

Obecny budynek to planowany transept, a nawa główna miała przebiegać oczywiście poprzecznie. Ściana, która miała stać się nową fasadą wielkiej katedry została zbudowana – stoi do dzisiaj, a na jej szczycie znajduje się obecnie taras widokowy (Facciatone). Obecnie w niedoszłej bocznej nawie mieści się muzeum katedralne (Museo dell’Opera Metropolitana).

Dużą część ekspozycji muzeum tworzą oryginalne rzeźby z fasad, między innymi gotyckie figury Giovanniego Pisano (1250-1314), poważnie zniszczone przez deszcze i wiatry. W osobnej Sali wystawiona jest potężna, dwustronna Maestà Duccia (1260-1319), jedno z najpiękniejszych dzieł tego sieneńskiego mistrza. Namalowane w latach 1308-1311, przedstawia po jednej stronie Madonnę z Dzieciątkiem, a po drugiej sceny z życia Chrystusa. Miało to być malowidło ołtarzowe katedry sieneńskiej, ale w XVIII wieku zostało rozmontowane i dziś niektóre kwatery znajdują się w różnych częściach świata, między innymi w Londynie i Waszyngtonie. Nienaruszona jest duża kwatera środkowa z głównym przedstawieniem i 26 kwaterami na odwrocie. W muzeum są też dzieła Simone Martiniego, Pietra Lorenzettiego i Sano di Pietro, a także rzeźby Donatella i Jacopo Della Quercia.

Posadzka świątyni wykonana jest z pasów białego i czarnego marmuru. Na niej ułożona została mozaika przedstawiająca poszczególne sceny biblijne. Najsłynniejszą z cyklu jest „Rzeź niewiniątek”.

W 1995 roku Zabytkowe centrum Sieny zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO.

Bibliografia:

1. André Chastel – „Sztuka włoska I”, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978

2. „Najsłynniejsze miejsca i budowle świata”, wyd. Wiedza i Życie, Warszawa 2007

3. Ramón Rodríguez Llera – „Historia Architektury” wyd. Buchmann Warszawa 2008

4. http://www.e-toskania.pl/katedra-w-sienie