Oratorium ZALICZENIE

1. Definicja i geneza oratorium (Chomiński, Subel)

a)Oratorium – z reguły niesceniczny utwór wokalno-instrumentalny, oparty na tekście zawierającym wątki dramaturgiczne, narracyjne, refleksyjne, przekazywane przez poszczególne postacie dramatu ( Definicja Szlagowskiej).

GENEZA : W oratorium łączyły się właściwości różnych form wokalnych i dramatycznych uprawianych wcześniej oraz rozwijających się równolegle z nimi. Oratorium jest więc podobnie jak kantata, gatunkiem syntetycznym o niesprecyzowanych założeniach formalnych .

b)Oratorium - słowo pochodzi od orare (modlić się), jest to umuzyczniony dialog, inscenizacja wydarzeń biblijnych w „historii”. Cechy oratorium : - posiada libretto, - jest to dzieło poza liturgiczne, - kompozycja wokalno-instrumentalna, - napisana na solistów, chór i orkiestrę, - dzieło o tematyce religijnej.

2. Kantata a oratorium : elementy muzyczne.

Kantata : wykonywana podczas mszy, jakby „muzyczne kazanie”, wykonywana przez 4 osoby. Kantata w baroku oznaczało wszystko co śpiewane, była dowolna pod każdym względem. Kantata może być świecka lub religijna, najważniejsza jest kantata niemiecka – Bachowska ( w tych kantatach mamy chorał protestancki).

Oratorium : patrz punkt 1.

3. Historie G. Carissimiego i M.A. Charpentiera

Carissimi (1605-1674) – wszystkie jego oratoria nazywane „historiami”, tematyka starotestamentowa; obsada: skrzypce or 2x skrzypce +bc., wszystkie dzieła są krótkie, jednoczęściowe, twają około 25 minut, dzieło przebiega attaca- występowanie chórów, melodyka ariozowa, retoryka – kodeks dla kompozytorów, który miał wskazać słuchaczom jak mają odczuć ten utwór, aria da capo – ABA lub ABA’

Charpentier (1645-1704) – swoje utwory nazywał „historie, dialogi und motety, większość utworów w języku łacińskim, budowa jednoczęściowa, rzadziej dwuczęściowa, chóry : komentują, narratują, polifonia Und styl koncertujący, bogaty styl harmoniczny.

4. Schutz

Historiae die Auferstehlung na 10 gł wokalnych, 4 Vide i bc.

Patria ewangelisty- Tenor i 4 viole, recytatyw secco. Akompaniament acompagnato-organy, klawesyn

Partia Jezusa- wykonywana przez 2 głosy

Marii Magdaleny- przez 3

Anioły-sopran

Herod- Bas

Historia o Narodzeniu Pańskim: właściwa orkiestra, anioł- sopran, herod- bas, zespół pasterzy np. 3 alty 2 flety i fagot.

7 częsci: rozpoczyna i konczy chór

5.oratorium Włoskie

2001 odnalezienie dzieła Favettiego „Nabucco”: mała rola chórów, poszerzona liczba instrumentów, rozwinięcie stylu koncertującgo, zwiększenie liczby solistów, co raz częsciej partie długonutowe.

Caldora- Wenecja, Mantua ,Rzym. Napisał 43 oratoria np.„Magdalena u stóp Chrystusa”- 2 cz, bez chórów.

Reforma libretta: Zeno, Mestazio- jednosc czasu, miejsca, akcji, tematyka biblijna. Nie ma miejsca na osoby boskie w oratoriach!

Wenecja: polichoralność, bogata instrumentacja, Rada dziesięciu: decydowała o muzyce w wenecji, od 26.12 do karnawału wystawiali duzo oper, najczesciej grano utwory z rękopisu

6. Vivaldi oratorium Juditha triumphas

- Oratorium napisane w języku łacińskim dla ośrodka Ospedale Della Pieta, libretto napisał Jacomo Cassetti, kompozycja ta składa się z 2 części, w szczególności arii i recytatywów, występują tam 4 chóry w 1 części oraz dwa chóry w drugiej części, Instrumenty : 2 trąbki i kotły, viola da more, 4 teorby ( lutnie), szałamaje (prototyp klarnetu), mandolina, obój solo, dwa klarnety, dwa flety proste Und zespół viol nazywanych „All inglese” ( były to viole o różnym stroju). Chór i aria rozpoczynająca dzieło , która ilustruje wojsko , chór śpiewa o mordzie, gwałcie, zemście i gniewie.

7. Bach Weihnachtsoratorium

Wihhnachtsoratorium – oratorium, na śpiew solowy, mieszany chór i orkiestrę, na Boże Narodzenie, składa się z 6 kantat wykonywanych oddzielnie podczas kolejnych 3 dni Świąt Bożego Narodzenia, Nowego Roku, niedzieli po Nowym Roku, Trzech Króli. Pierwsza część opisuje narodziny Jezusa, druga – objawienie pasterzom, trzecia – adorację pasterzy, czwarta – obrzezanie i nadanie imienia Jezusowi, piąta – podróż mędrców ze wschodu, szósta – adorację mędrców.

Tenor- partia ewangelisty Chór- chorał protestancki, (liryczny lub pochwalny

Autor tekstu: Marcin Luter,

8. Formy opracowania chorału w kompozycjach Bacha

U Bacha wyróżniamy 5 typów chórów :

1. pochwalny, hymniczny (także szyderczy)

2. komentujący ( zwarte, krótkie) – komentują wydarzenia

3. dramatyczny ( bardzo często używane eksklamacje (!), interrogacje (?), responsoria – odpowiedzi )

4. liryczny – najliczniej reprezentowane

5. onomatopeiczne .

Melodie chorału protestanckiego opracowane są chóralnie , w prostej homofonicznej fakturze, nota contra notam. Mają często refleksyjny, modlitewny charakter . Jeśli wymaga tego sytuacja, chóry stają się bardziej rozbudowane.

9. różnice między Bachem a Haendlem

Bach Haendel

Bach pisał wszystko oprócz oper Haendel oprócz mszy

Wszystkie tonacje i akordy nie uzywa wszytkich tonacji i akordów

Odmienny skł. Instrumentów Brak instrumentow koncertujących

Nie zmienia faktury podczas jednego chóru zmienia fakturę

Bach zmienia fakturę w ensemble nie zmienia

Nie dzieli chórów na męskie i zenskie dzieli

Są chorały w kantatach nie ma

10. Pasja oratoryjna: Johannes-Passion

Napisał Pasje wg. Swietego Jana, Mateusza i zostało zachowane libretto Marka

Teksty pochodzą z pisma świetego, chorału protestanckiego, teksty liczyne

Figury retoryczne: Passus duriusculus (pochody chromatyczne), saltus duriusculus ( skok o duzy interwał) Eksklamacja( zawołanie)

Chorał protestancki – tzw. Poezja religijna

Poezja madrygałowa ( arie, ensamble – czyli teksty wyrażające uczucia)

Instrumenty powielają głosy wokalne

Ewangelista-tenor

Jezus Bas

Piłat- baryton

Piotr- sopran

11. Matthäus-Passion oraz różnce obu Bachowskich pasji

1723 Lipsk, pasja oratoryjna- libretto niezawierające cytatow bibijnych ale zawierajace cytaty z pisma swietego, chorał protestancki i teksty liryczne.

Pasja Janowa Pasja Mateusza , statyczna

Krótsza dłuższa, eksponowanie niskich głosów

dramatyczna Więcej arii

Mniej arii statyczna,epicka

2 arie na kazdy głos 5 arii na niższe głosy

Chór liryczny solo chór ork, chór chłopięcy

Wlk piatek od pojmania Jesusa w ogrodzie ost. wieczerza

2 cz. (1 przed końcem, 2 po zakończeniu) 2 cz, zakończenie chórem lirycznym

Zakończone chorałem

Cz1 zdrada i pojmanie

Cz2 smierc i złożenie w grobie

12. Oratoria Händla Messiah

--miał premierę w Dublinie (13.04.1742)

-tekst napisał Ch. Jennes, fragmenty z księgi Psalmów, takie fragmenty Ewangieliczne o przyjściu zbawiciela, oraz akcji

I cz. Zapowiedzi przyjścia, narodzenie

II cz. Życie, śmierć, zmartwychwstanie

III cz. Znacznie filozoficzne, wyjaśnianie przyjścia zbawiciela

- formy : arie o różnej budowie, recytatywy, secco i accomognato (arioso)

21 chórów : 5 arii sopr

5 arii altowych

3 arie tenorowe

4 arie basowe

Tylko jedna aria z instrumentem koncertującym ( z trąbką) „ The trumpet shall sound”

13. Oratoria Saul, Israel in Egypt

Tekst oparty na starym testamencie, opowiada o ucieczce Izraeltów z niewoli egipskiej.

Miało przeznaczenie koncertowe a nie na uzytek koscielny

2 części- 1: zwarta akcja dramatyczna 2:komentarz do cz. 1

Arie i recytatywy wykonywane są naprzemiennie w 1 części, a ogólny plan budowy obejmuje 7 arii 12 recytatywów, 7 chórów

Arie mają budowe Aba

Rytmika w Izraelitach wskazuje na pochodzenie barokowe min. Rytm synkopowany, punktowany, umiarkowane zdobnictwo

Stosowanie określeń dynamicznych :crescendo piano mezzoforte itd. Znaki pp lub ff nie były stosowane wcześniej.

Wszystkie części różnią się miedzy sobą charakterem, są z towarzyszeniem stałego zespołu ork. :smyczki wraz z kontrabasem i b.c.

!!!!!!recytatywy, zróżnicowane długością oraz obsada instrumentów towarzyszących, Spośród 12 recytatywów oratorium 4 to ich formy acompagnato.

chóry biorące udział w akcji stanowiące tzw tłumy orach chóry statyczne, komentujące. Patria chóru obejmuje 8 fr.

-homofonia, zasada szeregowania odcinków, muzyka pod akcent słowa

14. C.Ph. E. Bach, oratoria Die Israeliten auf der Wüste, Die Auferstehung

Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788):

"Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie Jezusa" 1778

Powstanie oratorium datuje sie na rok 1778. Tekst do Karla Wilhelma Ramlera

Najstarsze źródła opisują Zmartwychwstanie Jezusa jako synonim Jego podniesiony do ścisłej współpracy między "wydarzeń" Dwa w swoim tekście, używając bardzo wyraźnie ściśle równolegle budowę. W czterech sсenach każda, podobna do siebie w formie i treści. Ramler prezentuje dwa wydarzenia , że ​​tak powiem, w postaci dwóch faz tego samego zdarzenia, stanowiące początek i zakończenie jego tekstu. one poprzedzają i obrazuja sceny z trzech spotkań Jezusa, które Ramler z kolei ustanowił jako małe sceny

1. z kobietami i Marii Magdaleny (6-12 "Pobożny córka Syjonu" do "Śmierci, gdzie jest twoje zwycięstwo")

2. z uczniami z Emaus (14-16, od "gdzie mam szukać bramy" do "Triumph! Furst życia zwycięża!")

3. z Apostołów i Thomas (17-18 "Wilczego auserwahlten Młodych" do: Mój Boże mój ")

Formalny podział na dwie części oratorium ma tylko drugorzędne znaczenie, w przeciwieństwie do tego "wewnętrznego" podziału na dwie zewnętrzne i trzy wewnętrzne sceny. - Zarówno struktura tekstu jako całości i pojedyncze "sceny" są przejawem przemian, znane nam z cantat Bacha, pomiedzy narracjami, ariami, które służą do interpretacji zdarzeń i chóralne sceny, któremaja za zadanie podsumowywac i komentowac. często opieraja sie na formie modlitwy .

15 Mozart Betulia Liberata, Beethoven Christus am Ölberge

16. Haydn Die Schöpfung stworzenie swiata

Tekst: ksiega rodzaju ,ksiega psalmow : opublikowane w 2 jezykach :niemiecki i angielski

Postaci: narratorzy- trzech archaniolow, Adam, Ewa,

Utwor 3-czesciowy ||| 1 i 2 czesc to 6 dni stworzenia ,3 czesc 7 dzien

Utwor zawiera wprowadzenie symbolizujace chaos -> akordy zmniejszone, opóźnienia, nagłe zmiany trybu molowego na dur na slowa „Niech sie stanie swiatlosc”

18. Haydn Die Jahreszeiten „pory roku”

4- czesciowe, wyobrazenie rocznego cyklu zmian przyrody, brak akcji dramatycznej, wyraza uczucia ludu mieszkającego na wsi zwiazanych z porami roku (metafora ludzkiego zycia)

Postaci: Szymon, łukasz i Hanna

Przed kazda czescia jest wprowadzenie słowne

1. Wiosna, radosne chóry recytatywy i arie, prosta partia narracyjna

2. Lato- racytatyw chór tercet

3. Jesień- zadowolenie wieśniaka z udanych zbiorów (chór mysliwych, scena polowania)

4. Zima- wprowadzenie przedstawia gęstą mgłę, która zaczyna zimę

19. „Oratorium” romantyczne i jego klasyfikacja (Chominski); Mendelssohn Paulus, Elias,

Gatunek ten cechuje silne osadzenie w tradycji, zakorzenienie w epoce baroku, a pośrednio także w epokach wcześniejszych – aż po chorałowe średniowiecze. A kompozytor, który chce aktualnie podjąć ideę oratorium i uprawę tego gatunku, musi o tej przeszłości pamiętać i obowiązują go pewne ogólne wzorce architektoniki i planu dramaturgicznego; zwłaszcza zasada ogólnych proporcji między chórem, solistami a orkiestrą; ponadto w chórze obowiązują zasady współgrania pierwiastków imitacyjnej polifonii i akordowej harmonicznej homofonii. Kompozytor romantyczny pamięta również o tym, że sama idea gatunku oratorium jest natury sakralnej i że temat religijny (głównie – biblijny) jest naczelnym tematem nurtu oratoryjnego

 Następną cechą oratorium romantycznego jest symfoniczność (Haydna). Oratorium tkwi w środowisku orkiestry symfonicznej – w stylistyce, estetyce romantycznego symfonizmu. Orkiestra – traktowana symfonicznie (jako „masa” brzmienia instrumentalnego), jak i bardziej kameralnie (dysocjatywnie, solistycznie) – daje formom oratoryjnym podstawę i tło; charakteryzuje sytuacje rozgrywane: współtworzy sceny przedstawiane w fabule oratorium, często decydując o ich charakterze, tworzy barwne, wyraziste obrazy. Orkiestra współgra z partiami wokalnymi, dialoguje z nimi, wzmacnia ekspresję, uintensywnia koloryt scen wokalnych. Oratorium przyswaja sobie charakterystyczne dla romantyzmu sposoby kształtowania muzyki, np. elementy formy sonatowej (dualizm tematyczny, przetworzenie), poematu symfonicznego (motywy przewodnie) i wzorce architektoniczne symfonicznego cyklu i in. (Requiem Berlioza rozwijane jest jakby na planie architektonicznym cyklu symfonicznego. Ustępy czysto instrumentalne, orkiestrowe wypełniają mniej więcej 1/3 partytury oratorium Chrystus Liszta).

3) Kolejna cecha oratorium romantycznego to intensywna dramaturgia formy. Już u Haydna zwłaszcza w Stworzeniu świata – mogliśmy obserwować nowe poczucie i nową koncepcję integracji formy – w ramach poszczególnych części. Oratorium romantyczne zaś skłania się już nie tyle do opery w tradycyjnym sensie, ile do dramatu muzycznego Zanika aria – tak ważny niegdyś element oratorium barokowego; partie solowe wtapiają się bardziej w uniwersum chóralno‐orkiestrowe i integrują się z partiami chóralnymi; akcja oratorium rozgrywa się głównie w chórach i w orkiestrze.

4) Wreszcie ostatnia cecha, romantyczna ekspresja emocjonalna, wspólna dla całej tej epoki mowa uczuć; romantyczna wyrazowość, bezpośrednia, rządzona własną wewnętrzną logiką i hierarchią. Wprawdzie wyrazistość, ostrość, gwałtowność tej „mowy” temperowana jest tu, w pewnym stopniu, świadomością tradycji, konwencji i kanonów gatunku oratoryjnego, jak również znamienną dla romantyków dbałością o to, żeby muzyka „tematu sakralnego” i treści religijnych różniła się jakoś pod względem ekspresji od muzyki „tematów świeckich. Znamienna jest tu miękkość, niuansowość dźwiękowej materii, tkanki orkiestrowej, czułość frazy melodycznej, falistość i płynność konturów, swoboda i pewna „kapryśność” toku narracji. Także momenty archaizacji, właściwości muzyki wzięte z bliższej lub dalszej historycznej tradycji – chorał protestancki (Bachowski), kontrapunkty, cantus firmus i fugi (w oratoriach Mendelssohna); chorał gregoriański i polifonia Palestrinowska (wChrystusie Liszta) – są na sposób romantyczny charakterystycznie złagodzone, przestylizowane, przystosowane do wrażliwości muzycznej XIX‐wiecznego słuchacza.

Romantyczni twórcy oratorium

Feliks Mendelssohn‐Bartholdy w swych dwóch oratoriach, pisanych w odstępie dziesięciu lat, jest bezpośrednim spadkobiercą tradycji Bacha i Händla. Zwłaszcza w pierwszym oratorium Paulus (1836), opartym na Dziejach Apostolskich i przedstawiającym losy św. Pawła z Tarsu od jego nawrócenia po męczeńską śmierć, są wyraźne wzorce formalne architektoniczne Bachowskich Pasji. Kompozytor wprowadza tu szczególnie przez Bacha ulubione chorały, nawiązując do charakterystycznie Bachowskiego opracowania chorałowych melodii. Oratorium drugie – Elias (1846), to historia najbardziej bodaj niezwykłej postaci wśród izraelskich proroków. Między jednym a drugim dziełem znać wyraźną ewolucję. O ile pierwsze (Paulus) jest bardziej epicko rozległe, a Mendelssohnowska fascynacja Bachem i stylem oratorium baroku wyraża się jeszcze często w postaci lekko tylko stylizowanych zapożyczeń, to w oratorium drugim (Elias) forma jest bardziej zwarta, tradycje bardziej przetrawione, skrystalizowany styl odrębny – o silnych napięciach dramatycznych i pięknych nowych efektach wyrazowo‐malarskich.

20. Schumann Raj und Peri, Die Rosepilgerfahrt

21. „Oratorium” francuskie Berlioz La damnation de Faust; L’enfance du Christ

22. Oratoria Liszta Die Legende der heilige Elisabeth, Christus, St. Stanislaus

ELŻBIETA:

Nazwy części inspirowane nazwami fresków

Obsada :pełna ork+ harfa+ organy

Postaci: sw. Elżbieta- sopran, Sephre- mezzosopran Iterman- bas Ludwig- alt, baryton

Węgierski magnat- baryton marszałek- baryton chór I chór dziecięcy

Temat Elżbiety wprowadzony jest od poczatku, motyw 2 zaczerpniety z wegierskiej piesni, motywy gregorianskie g1 a1 c2

Sceny polowania tak jak w „porach roku”

Chrystus:

-3 częsci, j. Niemiecki. Wprowadzenie z melodią chorałową, wiele wewnętrznych części intrumentalnych, tylko w 3 cz jest pełna obsada , archaizacja: nawiazanie do poprzednich epok, chóry a’capella- jak Palestrina

Obsada jak w Elżbiecie

23. Oratoria Honeggera

24. Strawiński Oedipus Rex

25. Dvorak Sv. Ludmila

Premiera odbyła się 15 pazdziernika 1886 roku w Leeds. Oratorium napisane do tekstu Jarosława Vrichlickego. Skład orkiestry: 2 flutes,2 oboes,1 English horn,2 clarinets,1 bass clarinet,2 bassons,1 contrabasson,4 horns,3 trumpets,3 trombones,1 tuba,timpani,triangle,harp,organ,violins,violas,cellos ,duble basses + mixed choir + soloists. Postaci: Święta Ludmiła -(sopran) Svatava -(alt) Bořivoj- (tenor) Pustelnik Ivan- (bas) Rolnik (tenor)

Oratorium Święta Ludmiła to dzieło składające się z trzech części. 1.Dziedziniec zamku Melnik 2.W lesie w pobliżu Beroun 3.W Katedrze Velehardu

3- cz.

I dziedziniec,- recytatyw arie chóry

II Las, + ensemble, kwartety, duety

III katedra archaizacja, powtarzanie sie piesni z X/XI w

I i II cz zaczynaja sie wstepem orkiestrowym

Sw. Ludmiła- sopran

Svatava- alt

Bolivoi- tenor

Iwan- Bas

Tematyka narodowa, Ludmiła jest meczennicą czeską.