Ćw. IV

- KLASA GRANITU i RYOLITU

SKAŁY PLUTONICZNE – tonalit, granodioryt, granit (granitoidy)

SKAŁY WULKANICZNE – dacyt, ryodacyt, ryolit

Granitoidy – skały głębinowe powstałe w wyniku metasomatozy alkalicznej (granityzacji) starszych skał (nie w wyniku krystalizacji magmy, wyjątek: dyferencjacyjne granity magmowe). Są to skały przesycone krzemionką (>65% wag.), zawierają 10-35% obj. kwarcu, do 30% obj. K-skaleni, 55-30% obj. plagioklazów, 30-10% obj. minerałów ciemnych (miki, amfibole, pirokseny).

W zależności od zawartości minerałów ciemnych wydziela się odmiany:

dużo – melanokratyczne (np. melatonalit, meladacyt, melagranodioryt);

mało – leukokratyczne (np. leukotonalit, leukodacyt, leukogranodioryt).

GRANIT

Skała jasna, o strukturze holokrystalicznej, hipautomorficznej, teksturze bezładnej. Zawartość kwarcu dochodzi do 40-50% obj. Jest to najmłodszy składnik, stąd wypełnia przestrzenie interstycjalne. Pospolitym zjawiskiem jest faliste wygaszanie światła, ślady dynamometamorfizmu (spękania), prążki odkształceń translacyjnych, wrostki i inkluzje fluidalne.

W zależności od typu skaleni wyróżnia się g. alkaliczne (tylko K-skalenie) i g. zwyczajne (K-skalenie i podrzędne ilości oligoklazu lub andezynu). K-skaleń ma pokrój ksenomorficzny; jest często zmętniały od produktów rozkładu deuterycznego lub metasomatycznego (minerały ilaste, np. kaolinit, serycyt i in. – struktura poikilitowa). Plagioklazy – osobniki idio- lub hipidiomorficzne, zbliżniaczone wg prawa albitowego.

Biotyt (od kilku do 20% obj.) – blaszki czarne, brunatne, też zielonawe (wynik chlorytyzacji), niekiedy przerośnięty z muskowitem; częste wrostki cyrkonu z obwódkami pleochroicznymi, też magnetytu, apatytu, rutylu (siatka sagenitowa)

Amfibole (hornblenda)

Pirokseny (diopsyd, augit, egiryn)

Muskowit (serycyt)

Minerały poboczne (cyrkon, apatyt, magnetyt, tytanit, ilmenit)

Minerały akcesoryczne (turmalin, topaz, fluoryt)

Minerały wtórne – chloryty (głównie z biotytu), epidot (głównie z plagioklazów), kaolinit (K-skaleń, miki), kalcyt (głównie z plagioklazów bogatych w An).

Granity orbikularne – o strukturze sferycznej; sferolity tkwią w masie granitowej, widoczne są powłoki o zmiennym składzie mineralnym i chemicznym oraz barwie. Przypuszczalnie są to porwaki starszych skał magmowych, stanowiących zarodki później krystalizujących minerałów.

Granity rapakiwi – zawierają duże zaokrąglone czerwone osobniki K-skaleni otoczone obwódką plagioklazową, tkwiące w masie granitowej.

Alaskit (leukogranit, aplogranit) – skała zbudowana prawie wyłącznie ze skaleni alkalicznych (ortoklaz, mikroklin, mikropertyt, albit) i kwarcu, z niewielką ilością składników ciemnych (biotyt, hornblenda, glaukofan).

Tatryt – (granodioryt) charakteryzuje się ubóstwem K-skalenia, za to wyraźnym wzbogaceniem w oligoklaz i kwarc, brakiem amfibolu; występuje biotyt, też muskowit, epidot, magnetyt, apatyt i in.

DACYT, RYODACYT, RYOLIT

Odpowiedniki wylewne lub subwulkaniczne granitoidów. Często tworzą masy szkliste; składniki trudne do identyfikacji.

Różnica między nimi polega na stosunku K-skaleni do plagioklazów.

W dacytach dominują plagioklazy, a w ryolitach – K-skalenie.

Generalnie posiadają struktury porfirowe; prakryształy są mniej lub bardziej idiomorficzne, zawierają dużo wrostków mineralnych (struktura poikilitowa).

Kwarc tworzy często formy bipiramidalne z zanikiem ścian słupowych, co jest typowe dla wysokich temperatur (k. pirogeniczny). Charakterystyczne jest zjawisko korozji magmowej (kwarc o zarysach zatokowych).

Tekstura bezładna lub równoległa (fluidalna).

Dacyty często ulegają albityzacji albitofir, albityt, sacharyt.

Skały żyłowe – aplity, pegmatyty.

Aplity – drobnokrystaliczne, będące odpowiednikiem silnie leukokratycznych odmian granitoidów. Zawierają ponad 70% wag. SiO₂ i ponad 10% wag. alkaliów. Charakteryzują się cukrowatym wyglądem. Traktowane są jako końcowe ogniwo normalnego szeregu dyferencjacji magmy:

gabro diorytgranodiorytgranitaplit

Pegmatyty – bardzo urozmaicona pod względem mineralnym grupa skał. Występuje w formie pni, dajek, nieregularnych żył, gniazd, brzeżnych facji masywów magmowych. Struktura grubokrystaliczna. Złożona z tych samych minerałów jak skały macierzyste, np. pegmatyt granitowy, p. syenitowy, p. gabrowy.

W skałach wylewnych spotyka się odmiany prawie całkowicie zbudowane ze szkliwa magmowego, np. obsydian, smołowiec, perlit (drobne kuleczki widoczne w skali makro). Skały te zawierają wiele krystalitów. Łatwo ulegają przeobrażeniom (montmorillonityzacji).