Wyciągi dzielimy:

• wyciągi płynne (Extracta fluida)

Sporządza się przez wytrawianie surowca roślinnego mieszaniną alkoholu etylowego z woda, tak aby 1 g wyciągu zawierało ciała czynne zawarte w 1 g surowca (1:1).

Najczęściej otrzymujemy przez perkolacje w dwóch etapach. W pierwszym etapie zbiera się płyn wyciągowy w ilości 85% masy wytrawianego surowca i odstawia. W drugim prowadzi się perkolację do zupełnego wyczerpania surowca. Koniec wytrawiania stwierdza się na podstawie zmiany barwy lub za pomocą odpowiedniej reakcji chemicznej na obecność wyodrębnionych substancji leczniczych.

Uzyskany płyn wyciągowy zagęszcza się, w warunkach zabezpieczających przed zmianami substancji czynnych, do określonej objętości i miesza z pierwszą częścią perkolatu tak, aby została zachowany stosunek 1:1.

Czynnikami mającymi wpływ na stabilność substancji czynnych podczas zagęszczania są obniżone ciśnienie i temperatura procesu nie przekraczająca ogół 50°C w odpowiednich wyparkach. Mieszaninę płynów wyciągowych pozostawia się na 3 doby w temperaturze nie wyższej niż 5°C i cedzimy.

Charakterystyka wyciągu wtórnego.

powinny być przezroczyste, o barwie, zapachu właściwym dla wytrawianego surowca.

Przykłady wyciągów:

• Wyciąg z korzenia pokrzyku płynny (Belladonnae extractum fluidum)

• Wyciąg tymiankowy płynny( Extract Thymi fluidum)

• wyciągi gęste (Extracta spissa)

Farmakopea Polska nie uwzględnia tego przetworu uzyskanego z surowców roślinnych jako postaci leku.

Duża zawartość wody, do 30% powoduje, że wyciągi gęste stosunkowo nietrwałe, podatne na rozwój mikroflory, jak i zmiany charakteru składników czynnych spowodowane działalnością enzymów.

Otrzymujemy najczęściej metodą ekstrakcji bateryjnej, z zastosowaniem zróżnicowanych technik. Jako rozpuszczalnik może być zastosowany:

• Etanol

• Woda

• Mieszanina etanolu z wodą

Zagęszczanie w warunkach przemysłowych prowadzi do uzyskania masy gęstej i lepkiej, o konsystencji pasty zawierającej ok. 70% suchej masy. Jakość wyciągów gęstych, jako półproduktów, szczególnie w zakresie zawartości substancji czynnych, zawartości metali ciężkich oraz wymagań mikrobiologicznych określają stosowne normy.

Przechowywanie wyciągów

Wyciągi te stanowią najtrwalszą postać leku pod warunkiem prawidłowego ich przechowywania. Przechowujemy je w szczelnie zamkniętych naczyniach, niekiedy nad środkami osuszającymi, np. żelem krzemionkowym, lub w opakowaniach zawierających w korku wkładkę z dowolną substancja osuszająca.

Zastosowanie:

• jako materiał wyjściowy do otrzymywania mniej stężonych przetworów z surowców zielarskich, np. nalewek, wyciągów płynnych, syropów.

• preparaty otrzymane przez rozpuszczenie mianowanych wyciągów nie wymagają już normalizacji.

• Wyciągi suche są składnikami granulatów, tabletek, kapsułek, czopków.

Oznaczanie higroskopijności wyciągów suchych

Higroskopijność określa się jako zdolność suchych wyciągów do pochłaniania pary wodnej z powietrza. W miarę adsorpcji wody przez preparat (suchy półprodukt) zwiększa się jego masa, dlatego przyrost wilgoci określa się wagowo do chwili osiągnięcia przez badany produkt stałej masy, tzw. wilgotności równowagowej.

Oznaczanie zawartości składników czynnych

Oznaczamy ilości składników czynnych odpowiednią metodą:

• wagową,

• miareczkową,

• kolorymetryczną,

• spektrofotometryczną.

Oznaczanie zawartości wilgoci (straty po suszeniu)

Przeprowadza się najczęściej prostą, ogólnie przyjętą metodą suszarkową. Polega ona na suszeniu próbki wyciągu do stałej masy w temp. 100—105°C.

Oznaczanie zanieczyszczeń metalami ciężkimi

Określa to FP – przygotowaną próbkę przepuszcza się przez roztwór siarkowodór lub dodaje siarczek sodu. Intensywność zabarwienia musi być mniejsza niż w sporządzonym jednocześnie roztworze wzorcowym.

Przykłady:

• Belladonnae Extractum siccum - suchy wyciąg z pokrzyku

• Ipecacuanhae extractum siccum - suchy wyciąg z korzenia ipekakuany

Syropy (sirupi)

Płynna postać leku przeznaczona do podania doustnego. Trwałość: w r-rach 4% i o większym stężeniu sacharozy ciśnienie osmotyczne jest dostatecznie duże do powstrzymania wzrostu drobnoustrojów. W r-rach bardziej rozcieńczonych mikroorganizmy osmofilne mają zdolność enzymatycznej hydrolizy sacharozy na cukry proste mogą przeżyć i rozwijać się.

Przezroczyste stężone r-ry najczęściej sacharozy, innych cukrów lub alkoholi wielowodorotlenowych, rozpuszczonych w wodzie w wyciągach roślinnych lub ich mieszaninach. Podstawą syropów jest syrop prosty->64cz cukru. Jeżeli syrop zawiera etanol-> to stężenie cukru musi być mniejsze ze wzgl na zmniejszoną rozpuszczalność. W syropie istnieje możliwość wykrystalizowania się cukru przy zmianach temp przechowywania dlatego dodajemy glicerolu lub sorbitolu. Subst. dodatkowe w syropach: środki konserwujące(kwas benzoesowy, benzoesan sodu), mieszanina estrów etylowego i  propylowego, kw. sorbowy, olejki eteryczne, mieszanina pirosiarczanu sodu i etanolu. Subst. konserwujące rozpuszcza sie na ciepło(80C) bezpośrednio w syropie. Przeciwutleniacze: Dodajemy w syropach zawierających subst lecznicze wrażliwe na utleniacze np: Pirosiarczan sodu. Subst. poprawiające smak i zapach: Wanilina (środek syntetyczny) olejek pomarańczowy, olej cytrynowy, esencja bananowa. Subst. te wykazują małą rozpuszczalność w wodzie dlatego rozpuszczamy je w etanolu i mieszamy z syropami, poprawiające zabarwienie: karmel, barwniki, syrop wiśniowy, pomarańcz.

Wykonanie:

W większości cukier rozpuszczamy na ciepło i odpowiednią ilość cukru wsypujemy do naczynia, dodajemy płynu, ogrzewamy i otrzymujemy syrop w stanie wrzenia do 2min, gorący cedzimy przez grubą tkaninę i uzupełniamy wrzącą wodą do przepisanej ilości. Rozlewamy do suchych wyjałowionych butelek; uzupełniamy je max, zawartość butelki wymieszać, ponieważ skraplająca się woda w szyjce rozcieńcza górną warstwę preparatu co sprzyja rozwojowi mikroorganizmów, niektórzy zalecają dodanie kilku kropel etanolu na powierzchnię syropu przed  zamknięciem butelki - alkohol nie rozpuszcza sie w syropie a jego opary hamują rozwój  mikroorganizmów.

Inne rodzaje metod wykonywania:

• otrzymujemy przez zmieszanie skł płynnych np syrop z pomarańczy gorzkiej,

• rozpuszczenie stałej subst leczniczej w odpowiednim syropie, np syrop z gwajakolem,

• metoda na zimno: cukier rozpuszcza sie bez ogrzewania w odpowiednim naczyniu w kształcie walca, na dnie umieszcza sie warstwę filtracyjna wsypuje cukier i z góry wlewa wodę. Pierwsze porcje syropu są rozcieńczone i należy je zlewać z powrotem  do naczynia do całkowitego rozpuszczenia cukru. Syrop jest klarowany i nie wymaga sączenia.

Przykłady syrop farmakopealnych:

• syrop zwykły (sirupus simplex) na ciepło produkt wyjściowy do otrzymania innych syropów jako środek wiążący w tabletek, granulatach i jako środek powlekający w drażetkach.

• Syrop prawoślazowy (Althaeae sir.)

• Syrop z owoców pomarańczy gorzkiej – nalewka z owocni pomarańcz sewilskiej, nalewka z naowocni pomarańczy gorzkiej.

• Syrop z sulfoguajakolem

• Syrop tymiankowy złożony (Thymi sirupus compositus)

Syropy niefarmakopealne, gdzie nosnikiem jest syrop prosty:

1. Z wyciągami roślinnym

• Syrop sosnowy – Sir. Pini

• Syrop z babki lancetowatej – Sir Plantaginis

• Syrop z cebuli – Alcep

1. Z chlorowodorkiem braheksyny

• Flegemicna

1. Z chlorowodorkiem ambroksolu

• Mukosolwan

• Flawamed

• Ambroksol

1. Z cytrynianem buteraniny

• Supremie

• Sine kod

1. Z olekstrametoforanem

• Akodin

1. Ze środkami przeciwbólowymi, p/gorączkowymi

• Paracetamol, APAP, PANADOL, CALPOL

• IBUPROFEN, IBUM, IBUFEN, BUFENIK, NUROFEN

1. Ze zw. Wapnia:

• Calcium

• Sasolvid calcium

1. p/alergiczne

• zloretytyda claritine

• clamastinem

• cetotifen

1. ze środkami przeczyszczającymi

• lactuloza

• dufa lat

1. z hydroksyzyna

• hydroksyzyna

Eliksiry (elixir)

Zbliżona do syropów. Wodno-alkoholowe r-ry sacharozy lub alkoholi wielowodorotlenkowych i sarbitoz z glicerolem, których stężenie jest mniejsze w syropie. Są mniej lepkie i mogą zawierać subst trudno rozpuszczalne w wodzie ale dobrze w etanolu zawierają subst poprawiające smak i zapach.

Wykonanie: oddzielenie rozpuszczalnikiem składniki rozpuszczalne w wodzie i alkoholu, następnie r-r wodny dodajemy do alkoholowego. Rozpuszczam, zostawiamy na odpowiedni czas i sączymy eliksir z teofilinią.

Miody (Mel)

Syropowata ciecz z dodatkiem miodu Nat. Po pewnym czasie przechowując w temp pokojowej miody zestalają stężenie na skutek wykrystalizowania się glukozy. Pozostałą masę można stopić w temp 200 st. C.

• miód oczyszczony (Mel depuratum)

• miód prawoślazowy (Mel althae)

• miód koprowy (Mel foeniculi)