f^ M ŚT*±

6AO

Powrót do zdrowia dorosłych dzie.ei alkoholików

H! k"

Jagna Rybaczek Barbara Gawrońska

Konsultacja psychologiczna Dr Anna Pohorecka

Projekt okładki

Jerzy Grzegorkiewicz

J

Państwową Agencję

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

ISBN 83-85705-21-X

Skład i druk

Zafc/acf wydawniczy Letter Quality Warszawa, ul. Brylowska 35/38

pojęcia i terminy autorka odważnie kwestionuje, zawsze jednak z wyczer­pującym uzasadnieniem. Dotyczy to na przykład terminu „rodzina dysfunk­cjonalna", który bezkrytycznie został przez profesjonalistów rozpowszech­niony (u nas także), mimo że z punktu widzenia semantyki jest całkowicie fałszywy. Cóż lepiej „funkcjonuje" niż patologiczne relacje i reakcje człon­ków rodziny współpodtrzymujących alkoholizm jednej z osób? Te skądinąd „dysfunkcjonalne" mechanizmy „funkcjonują" wręcz fenomenalnie do tego stopnia, że ludzie nieraz do końca życia trwają w tych samych schematach, niczego nowego w swoje myślenie i zachowania nie wnosząc.

Książka Stephanie Brown wprowadza również całą gamę odcieni do często zbyt czarno-białej skali przyjmowanej przez wielu profesjonalistów, a za nimi przez zwykłych ludzi, którym przytrafiło się życie w rodzinie alkoholowej — kiedyś lub teraz. Uważają oni, że wszystkie dorosłe dzieci wymagają pomocy terapeutycznej, mającej na celu wydobycie ich z owej „dysfunkcji" nabytej w dzieciństwie. Stephanie Brown cieniuje ten obraz i w ten sposób sprowadza kwestię do życiowych wymiarów. Według niej nie ma dwóch jednakowych rodzin alkoholowych, tak jak nie ma dwóch jednakowych alkoholików; logiczne więc, że nie ma również dwóch jednakowych dorosłych dzieci alkoholików. Ich ewentualne zaburzenia psychiczne czy trudności w ułożeniu sobie życia umieszcza ona na wielopunktowej skali, powiedzmy od zera do dziesięciu. Każdy, kto miał rodziców nadużywających alkoholu, powinien przyjrzeć się swemu dzieciństwu i jego pozostałościom w dorosłym życiu i sprawdzić, gdzie na tej skali znajdują się jego urazy. Szukać pomocy terapeutycznej i zmieniać się powinni ci, którzy istotnie dźwigają zbyt ciężki bagaż nie rozwiązanych konfliktów, nie odżałowanych uraz i nie wybaczonych krzywd, a także niewiary w siebie i wstydu za rodziców, rodzinę, siebie samych. Innym, tym na dole skali, może wystarczyć rozpoznanie własnych skłonności wywodzących się z dzieciń­stwa, a może nawet po prostu ich akceptacja. Autorka powiada, że stopień zaburzeń należących do „syndromu DDA" zależy od wielu okoliczności i czynników, w tym także genetycznych, biologicznych, a nawet od tempera­mentu danej osoby.

Wprowadzona we wcześniejszych pracach Stephanie Brown „rozwojowa koncepcja zdrowienia" znajduje wyraz również w niniejszej książce, i to w podwójnym sensie. Nie tylko uwalnianie się od ograniczającej przeszłości traktowane jest jako proces przebiegający fazami, lecz sam człowiek po­strzegany jest „rozwojowo", ze swymi wrodzonymi i nabytymi - a raczej stale nabywanymi - cechami i umiejętnościami, które może i powinien zacząć świadomie akceptować lub zmieniać, ograniczać i kształtować. W każdej terapii przecież o to chodzi, aby uwierzyć w siebie i nabrać odwagi, aby pogodzić si<$ z tym, czego ztnćenK; ntc można •, zcnccnfć c<j, <xj zmienić ctKJŻaa> i nauczyć s/^ odróżniać jedno od drugiego.

Ewa Woydyłło

J

Wiele dorosłych dzieci alkoholików chce poddać się terapii prowadzone) przez profesjonalistów, a przynajmniej chce się dowiedzieć, co ona ma do zaoferowania, nie rozumie jednak, w czym i dlaczego może mu pomóc. Może ta książka rozwieje wątpliwości. Przytaczam w niej wypowiedzi dorosłych dzieci alkoholików będących w trakcie leczenia, wiele zaś przykładów dotyczy osób, które poddały się psychoterapii.

Dlaczego tyle uwagi poświęciłam osobom leczącym się? Inna wersja tej książki stanowiła podręcznik dla profesjonalistów*; obecna, popularna wersja jest równie silnie osadzona w badaniach klinicznych. Znamy tylko te dorosłe dzieci alkoholików, które się leczą, zaś lecząc się służą także innym. Korzystając z fachowej pomocy oddają jednocześnie przysługę tera­peutom - wzbogacają ich wiedzę i pogłębiają ich umiejętność rozumienia. Dzięki temu, być może, kiedyś będziemy mogli się wypowiadać na temat wszystkich dorosłych dzieci alkoholików. Na razie jednak mówimy jedynie o tych, którzy poprosili o pomoc.

Należy pozbawić proces terapeutyczny aury tajemniczości. Celowo przedsta­wiłam konkretne przykłady, wypowiedzi dorosłych dzieci alkoholików biorących udział w terapii długoterminowej. Chcę tym samym zobrazować złożoność procesu i pokazać, jak „pisanie na nowo" własnej historii, podważanie mechani­zmów obronnych, uzyskiwanie wglądu i podejmowanie konkretnych działań może doprowadzić do zmiany. Głęboka zmiana nie jest niczym magicznym, tak jak nie można się szybko wyleczyć. Przeciwnie, aby zrozumieć, co się dzieje z dzieckiem dorastającym w rodzinie alkoholowej i podczas długiego procesu powrotu do zdrowia, musimy spojrzeć na to perspektywicznie i rozwojowo.

W opisanym tu głębokim procesie powrotu do zdrowia można wyodręb­nić pewne wątki i zadania wspólne, mamy jednak także do czynienia ze znacznym zindywidualizowaniem. Mam nadzieję, że Czytelnik, niezależ­nie od tego, czy pochodzi z rodziny alkoholowej czy nic, zapragnie dowie­dzieć się czegoś więcej o procesie zdrowienia, a dorosłe dzieci alkoholików pozbędą się obaw związanych z poszukiwaniem pomocy.

Książka ta nie jest zbiorem gotowych recept, ale też autor nie twierdzi, że „należy samemu znaleźć rozwiązanie". Nie obiecujemy dorosłym dzieciom alkoholików lepszego życia, przeciwnie -wyjaśniamy raczej, dlaczego tak trudno się zmienić. Powrót do zdrowia to wyczyn nie lada, a dorosłe dzieci alkoholików potrzebują wszelkiej dostępnej pomocy - potężnego ruchu społecznego, nie­zwykle skutecznej i wspierającej sieci grup samopomocy (szczególnie ruchu Anonimowych Alkoholików i Al-Anon) oraz dobrego, fachowego leczenia.

Czy można zdrowieć bez żadnej pomocy? Wielu z nas chciałoby, żeby to było możliwe. Zważywszy na liczbę dorosłych dzieci alkoholików bardzo

L_ -J

L J

przygnębiająca jest myśl, że każdy, kto dorastał w rodzinie alkoholika, tylko wtedy upora się z realiami i skutkami swych doświadczeń z dzieciństwa, gdy uzyska fachową pomoc.

W kulturze amerykańskiej preferuje się podejście „weź się w garść" i „bądź mężczyzną". Postawy te umacniają wiarę w to, że można się wyleczyć bez niczyjej pomocy. Jak na ironię, poleganie wyłącznie na samym sobie to wartość dobrze utrwalona u dorosłych dzieci alkoholików, pomaga ona bowiem w radze­niu sobie z chorą rodziną, a przeszkadza później w zmianie i rozwoju.

Przekonanie o tym, że najlepiej „leczyć się samemu", wzmacnia zarówno utrwaloną w naszej kulturze wiarę w siłę woli ludzkiej, jak i poczucie, że szukanie lub korzystanie z czyjegoś wsparcia jest oznaką słabości. Zwracając się o pomoc, dorosłe dzieci alkoholików odnoszą niezwykle istotną korzyść: zmuszone dorastać bez niczyjej pomocy uwalniają się od konieczności wyle­czenia się bez niczyfej pomocy.

Moim zdaniem, nie da się wszystkim dorosłym dzieciom alkoholików zapewnić głębokiej psychoterapii, a i nie wszystkim jest ona koniecznie potrzebna. Nadal nie mamy pewności, co komu jest potrzebne, natomiast wszyscy terapeuci - a także ich pacjenci - wiedzą, że wiele dorosłych dzieci alkoholików odnosi ogromne korzyści z psychoterapii zarówno krótko- jak i długoterminowej. Ułatwienie dostępu do terapii prowadzonej przez profe­sjonalistów i mieszczącej się w granicach przeciętnych możliwości finan­sowych to zadanie niezwykle trudne, ale absolutnie konieczne.

Obecnie najbardziej dostępną (także pod względem finansowym) i trwałą formą pomocy jest ruch samopomocy, zapoczątkowany przez organizację--matkę, czyli przez Anonimowych Alkoholików. Coraz więcej ludzi szuka tam pomocy w rozwiązywaniu różnego rodzaju problemów. Korzyści bo­wiem płynące z udziału w społecznościach dzielących się wzajemnie swymi doświadczeniami są ogromne.

Co nas czeka w tej książce? Oto w skrócie treść poszczególnych rozdziałów:

• charakterystyka dorosłych dzieci alkoholików i aktualny stan wiedzy na ich temat w zarysie;

• dokładne przyjrzenie się temu, „jak to było naprawdę", ze szczegól­nym uwzględnieniem opisu środowiska rodzinnego i okoliczności, dzięki którym rodzina alkoholowa mogła trwać przy swych niezdro­wych podstawach i destrukcyjnych wzorach zachowania;

• analiza wpływu alkoholizmu rodziców na rozwój dziecka - jak dzieci uczą się, kim są i dlaczego dorastanie w rodzinie dotkniętej alkoho­lizmem rodziców nie może się obyć bez problemów;

• przyjrzenie się bezpośrednio konsekwencjom życia z rodzicami-alkoholi-kami i analiza sposobów radzenia sobie z tym problemem przez dzieci;

• szczegółowy opis faz i zadań trudnego, głębokiego procesu powrotu do zdrowia - co dzieje się z ludźmi podczas terapii i na czym polega proces zmiany.

W ostatnim rozdziale zajmiemy się następującymi zagadnieniami: Na czym polega postęp w zdrowieniu? Na czym polega proces ponownego rozwoju zwany przeze mnie „dorastaniem, wyrastaniem i powrotem do domu"? Jakie są subiektywne odczucia związane ze zmianą i po czym dorosłe dziecko alkoholika pozna, że się dokonała?

W tym miejscu należy się Czytelnikowi kilka dodatkowych słów o tym, jak korzystać z tej książki i czego nie należy jej przypisywać. Podstawowe jej założenie dotyczy rozwoju indywidualnego, mówiąc nieprecyzyjnie - to co było wcześniej ma wpływ na to, co następuje później. Proces dorastania przebiega w ściśle określonych stadiach i każde z nich ma dokładnie okre­ślone zadania. Prawidłowy rozwój fizyczny, psychiczny i duchowy - to proces konstrukcji, to uwieńczone powodzeniem realizowanie kolejnych stadiów. Jeżeli po drodze pojawią się problemy, ich wpływ odciśnie się na wszystkim, co nastąpi później.

Dla bardzo wielu dzieci problemem pojawiającym się na ich drodze rozwoju jest alkoholizm rodziców. Śledząc kilka różnych stadiów rozwo­jowych, czyli „ścieżek", z których żadna nie jest ani prosta, ani odizolowana od pozostałych, dostrzegamy ich wzajemny wpływ na siebie - dodatni i ujemny. Raz po raz napotykamy czynniki kluczowe, na przykład za­przeczanie i obrona. W mozaice doświadczeń wieku dziecięcego i dorosłego odnajdujemy pewne schematy, a wiele z nich się zazębia; czynniki kluczowe pojawiają się ponownie w innym przebraniu, obdarzone innym sensem lub innymi akcentami.

Wspomniałam wcześniej, że wiele przytoczonych w tej książce przykła­dów pochodzi z zajęć terapii grupowej. Ale o jakiej właściwie grupie jest mowa? W ostatnim piętnastoleciu w swojej pracy z dorosłymi dziećmi alkoholików wiele czasu poświęciłam długoterminowej, interakcyjnej terapii grupowej (zaprojektowanej i opisanej przez Irvina Yaloma). Terapia ta opie­ra się na czterech założeniach:

1. Dzieleniu się doświadczeniami teraźniejszymi - określaniu kto jest kim i co się dzieje w życiu poszczególnych członków grupy.

2. Dzieleniu się doświadczeniami z przeszłości — członkowie grupy przypominają sobie, co się naprawdę zdarzyło i zdarzenia te starają się przeżyć.

3. Badaniu tego, co aktualnie dzieje się w grupie, czyli „tu i teraz" lub

4. Wiązaniu tego, co dzieje się teraz — spostrzeżeń, uczuć, myśli i za­chowań dorosłych dzieci alkoholików we wzajemnych kontaktach „tu i teraz" - z przeszłością.

Grupa, działająca jak niewielki społeczny mikrokosmos, stanowi środowi­sko, w którym poszczególni uczestnicy mogą się dokładnie przyjrzeć samym sobie, dostrzegając dzięki temu to, czego dawniej nie mogli zauważyć i do­wiadując się tego, czego nie mogli się dawniej dowiedzieć. Mają okazję

podważyć swoje dotychczasowe podejście do rzeczywistości i przekonania pozbawione obecnie racji bytu.

Taka terapia to ciężka praca. Dorosłe dzieci alkoholików przyglądają się swym rodzinom pierwotnym, ale przede wszystkim przyglądają się sobk. Uczestnicy zajęć zobowiązują się patrzeć na siebie krytycznie, przyjmować otwarcie nowe informacje o sobie i powracać wciąż na nowo, szczególnie wtedy, gdy robi się ciężko i mają ochotę uciec, by nigdy do grupy -w/c powrócić.

Wreszcie praca w grupie dobiega końca. Dorosłe dzieci alkoholików nie rodzą się na nowo ani też nie pozbywają się przeszłości. Przebywają nato­miast swą drogę życiową raz jeszcze, tym razem w sposób autentyczny, z otwartymi oczami i mając do opowiedzenia nową „historię".

Cały czas wracając do zdrowia (a jest to właściwie proces nie kończący się), dorosłe dzieci alkoholików marzą o „powrocie do domu". Pragną zna­leźć tam zdrową rodzinę, rodziców potrafiących słuchać i dawać, pragną stwierdzić, że mają teraz do opowiedzenia innym nową historię o zdro­wiejącej rodzinie, ponieważ członkowie rodziny poznali prawdę. Czasem tak właśnie się dzieje. Częściej jednak dorosłe dzieci uważają, że dom to sprawa przyszłości, a nie przeszłości. Wrócić do domu, to znaczy tyle, co odnaleźć własną prawdę.

Mam nadzieję, że książka ta umożliwi bezpieczne przejście do takiego domu i rozpoczęcie wszystkiego od początku.

•

Stephanie Brown

wrzesień 1991

Wyrazy najgłębszego szacunku i wdzięczności składam moim przyjacio­łom z ruchu Dorosłych Dzieci Alkoholików, z tej wspanialej grupy, która zapoczątkowała w Stanach Zjednoczonych Krajowe Stowarzyszenie Dzieci Alkoholików (NACOA).

Serdecznie też dziękuję za pomoc mojemu wieloletniemu redaktorowi, Herbowi Reichowi, a Maryan Malone z Publications Development Company - za niezwykłe umiejętności i talent.

I wreszcie, wyrazy wdzięczności i miłości składam memu mężowi, Bobowi Harrisowi oraz naszej córce Makenzie — dziękuję im za wszystko.

Należę do ludzi, którym się w życiu poszczęściło: moja praca jest dla mnie źródłem glębokiej satysfakcji i wzruszeń,^wzbogaca mnie i sprawia przyjem­ność. Należę do grona tych, którzy przetrwali i - jak by to ujęli członkowie AA - mam teraz przywilej i honor „nieść innym przesłanie". Na kartach tej książki przekazuję więc to przesłanie, pełna wdzięczności za wszystko, co było wcześniej i wszystko, co mi dano.

S.B.

osoba dorasta, jak funkcjonuje rodzina dotknięta alkoholizmem, co się dzieje 2 dziećmi, jak sobie radzą i co się dzieje, gdy wracają do zdrowia.

Wszystkie dzieci, które dorastały w rodzinie alkoholowej, mają pewne wspólne doświadczenia; każde z nich ma również swą specyficzną, indywi­dualną historię. Jednym z najważniejszych celów tej książki jest dokonanie przeglądu podobieństw, stanowiących wspólną wiedzę i przedstawienie in­dywidualnych aspektów wspólnych doświadczeń.

CO TO JEST ALKOHOLIZM

Zjawisko alkoholizmu znane jest od wieków i opisuje się je jako jednostko­wy problem z zachowaniem. Długo uważano, że to zaburzenie woli lub charakteru i dopiero w ciągu ostatnich 40 lat zaczęto uważać uzależnienie od alkoholu za chorobę. Osoba dotknięta tą choroba pije za dużo i nie może przestać pić.

Alkoholikom zawsze poświęcano wiele uwagi. Od wieków literatura pięk­na oraz teatr pokazywały cierpienie i smutek alkoholika, a niejednokrotnie także komizm jego zachowań. Rzadko jednak nazywano alkoholizm po imie­niu i starano się z nim otwarcie uporać. Któż jednak nie dostrzegłby, że zajmuje centralne miejsce w takich dziełach jak Zmierzch długiego dnia Eugene'a O'Neilla? Otóż, nie dostrzegliby tego sami bohaterowie - alko­holicy! A być może i widzowie, i ludzie tacy jak Sheila. Przez całe wieki medycyna uważała, że alkohol leczy rozmaite choroby, a lekarze przepisywali go jako lek podstawowy. Dzisiaj alkoholizm traktuje się jako chorobę pier­wotną, wymagającą bezpośredniego leczenia. Przyjmuje się, że zaburzenia emocjonalne, kłopoty małżeńskie i dolegliwości somatyczne, towarzyszące zwykle alkoholizmowi nie są jego przyczyną, lecz skutkiem. Tyra samym zaszła znaczna zmiana w sposobie myślenia, choć bynajmniej nie na dotąd powszechnej zgody co do żadnego z aspektów alkoholizmu. Nie zmrny ani jego przyczyny, ani skutecznego sposobu leczenia. Zarówno badania nauko­we, jak i wiedza potoczna zdominowane są przez kontrowersje.

ZAPRZECZANIE

Mimo kontrowersji jedna sprawa rzadko bywa podważana: alkoholikaie wie, ze iest alkoholikiem, albo inaczej - zaprzecza, jakoby o tym wiedaał. Za­przeczanie z pewnością stanowi najważniejszą przeszkodę w posz&iwaniu pomocy, ponieważ alkoholik nie wie, że jej potrzebuje, lub temu zapzecza. „Bliskim towarzyszem" zaprzeczania jest samousprawiedliwiańc. Nie dość, że alkoholik ma problem z zachowaniem, ponieważ nie potrafilontro-lować picia, to dodatkowo rozwijają się u niego zaburzenia myślenia. Zabu­rzenia te pozwalają całkowicie zaprzeczać jakimkolwiek problemomz alko-

*eje

Zaprzecza nie tylko osoba pijąca. Gdyby tak było, alkoholicy prędko pozostaliby w izolacji, odczuwali lęk i zaniepokojenie, albowiem osoby od­grywające ważną rolę w ich życiu nie zaakceptowałyby tego, co robią, ani podawanych przez nich wyjaśnień. Rzadko jednak zachowanie alkoholika zostaje w porę odrzuconej często nigdy do tego nie dochodzi. Osoby blisko z nim związane zaczynają myśleć tak jak on! Wszyscy - lekarze, pracodawcy, współmałżonkowie - w jakimś stopniu zaprzeczają, jakoby za dużo pił i po­wtarzają jako echo jego usprawiedliwienia. Dla nich alkoholizm staje się czymś namacalnym tylko wtedy, gdy nie dotyczy ich bezpośrednio. Choć alkoholizm jest centralnym, dominującym czynnikiem, dotykającym całą ro­dzinę, rodzina nie dopuszcza do siebie tej prawdy, a tym samym usuwa się w cień i unika leczenia. Nikt nie zauważa, że dzieci wychowujące się w takiej rodzinie cierpią i że alkoholizmowi rodziców nadają nazwę zastępczą.

W dalszych rozdziałach przyjrzymy się bliżej zaprzeczaniu i dynamice opisanego tu systemu rodzinnego - zobaczymy, jak taka rodzina funkcjonuje i jaki wywiera wpływ na swoich członków. Jest rzeczą bardzo trudną lub wręcz niemożliwą, by osoba wychowująca się w takim środowisku nie po­niosła znacznego lub wręcz dramatycznego uszczerbku. W wielu rodzinach zaprzeczanie przypomina trujące opary, które osiadają na wszystkich i od­gradzają ich od świata, zniekształcając to, co dostrzegają i nadając ich spo­strzeżeniom specyficzny odcień.

Powszechny ruch Dorosłych Dzieci Alkoholików, dzięki swej nazwie, zdemaskował zaprzeczanie, nazwał rzeczywistość po imieniu i położył nacisk na alkoholizm rodziców, wykazując, że ma on zasadniczy wpływ na rozwój dziecka. Wskazując na źródło problemu, ruch ten nadał nowy kierunek badaniom nad dziećmi dorastającymi w rodzinie alkoholowej. Nagle wszyst­ko nabrało innego wyrazu - wyostrzyło się i rozjaśniło - i stało się zro­zumiałe. Gdy nazwę rzecz po imieniu, okaże się, że i mnie to się może przytrafić. Alkoholizm może się teraz stać faktem na moim osiedlu, w mojej rodzinie, nawet w moim życiu. Gdy Sheila zdecydowała się skorzystać z po­mocy, powiedziała: — ^

Od kiedy dowiedziałam się, że jestem dzieckiem alkoholika, mogę wyjawić różne sekrety. Odkąd znam prawdę, moje życie stało się zrozumiale.

Dlaczego jest prawie niemożliwością, by osoba pijąca i jej bliscy poznali prawdę? Dlatego, że z perspektywy tych, którzy znaleźli się w „potrzasku" uzależnienia od alkoholu, prawda mogłaby zniszczyć rodzinę, jej wartości, więzy między jej członkami oraz łączące wszystkich przekonania. W rodzinie

howiem prymat alkoholizmowi, a zatem sugeruje, że rozwój dziecka można zrozumieć tylko w tym kontekście. ^

Ruch Dorosłych Dzieci Alkoholików umożliwia zobaczenie rzeczywisto-' ' w inny sposób i ostatecznie pozwala odtworzyć historię rodziny na nowo. Oferuje dzieciom bezpieczną przystań i nową „rodzinę" w postaci książek, broszur, doniesień w środkach masowego przekazu, ogólnokrajowego sto­warzyszenia, grup samopomocy oraz profesjonalnie prowadzonej terapii. Wszystkie te środki wspierają i pomagają w rekonstrukcji własnej historii.

Tysiące dzieci i dorosłych dzieci właśnie to czyni: opowiada nową hi­storię, z innego punktu widzenia. Dzięki przyjęciu etykietki „dzieci alkoho­lików" wolno im teraz wiedzieć, co się wydarzyło naprawdę, mówić o tym i włączyć rzeczywistość życia rodzinnego z dzieciństwa w nowy portret rodziny, co stanowi właśnie klucz do powrotu do zdrowia.

RODZINA DOTKNIĘTA ALKOHOLIZMEM

Nazywam się Matt. Urodziłem się i wychowałem w rodzinie alkoholowej. Niewiele więcej mogę wam opowiedzieć. Cale moje życie kręciło się wokół alkoholu i dopiero zaczynam je porządkować, próbując się dowiedzieć, jakie to naprawdę ma dla mnie znaczenie. Zacząłem oglądać album rodzinny z dzieciństwa i zastanawiać się, co jest nie w porządku na tych fotografiach.

Jak byś się czuł, gdybyś mógł raz jeszcze wstąpić do swego domu z lat dziecięcych, gdyby nic się w nim nie zmieniło? Czy naprawdę wyglądałby tak, jak w albumie rodzinnym?

W miarę rekonstrukcji realiów otoczenia z dzieciństwa, dorosłe dzieci alkoholików dochodzą do wniosku, że fotografie z albumu nie pasują do rzeczywistości. Matt aż nazbyt dobrze to sobie przypomina:

Kiedy o tym myślę, ściska mnie w dołku. Często czuję się tak, jak oni wtedy. Gdy wracam w wyobraźni do domu, czuję to napięcie, wrogość i strach oraz silne uczucie obrzydzenia.

ctlkuliuluwą upisauu uguliiic jaku laką, w której panuje cliaus, niekonsekwencja, nieprzewidywalność, niejasny podział ról, arbitralność, chwiejność zakazów, kłótnie, myślenie pełne powtórzeń i braku logiki, a cza­sem przemoc i kazirodztwo. Dominującą cechą rodziny jest alkoholizm; czyni się z niego główny sekret rodzinny, jego istnieniu najczęściej się zaprzecza w obrębie rodziny i poza nią. Tajemnica przeradza się w zasadę rządzącą wszystkim, zasadę, której rodzina podporządkowuje swoje mechanizmy przy­stosowawcze, strategie zaradcze i wspólne przekonania, by utrzymać dotych­czasową strukturę.

W tyrn portrecie ogólnym tajemnica i wynikające z niej zaburzenie oraz rozdarcie zajmują miejsce centralne. Tym bardziej więc widać konieczność podejścia skoncentrowanego na rodzinie lub uwzględniającego system rodzinny,

iu ^fpsrzp r

Xuisi[3riu ^fB

oS3uqD3ZSA\od op

«oxo3iza ansoHoa" azoynz ox od

'UJBS

parzp

UlAUA\OJfEA\3 O Z3J IUB JB[ ąDIUJBJSO

i[3oui 3i

psrzp sjsojop fes

3IZp3q 3IU

buzoiu sru ^forqojz

JS3( OAVJB{

(Bisizp snnpazsMod

XqZDI[ 3pSOJZA\ O D3IZp3tM Z3p

3iui3jsXs bu feiiedo ^e5ui[dXosXp fejjso uiopatzp DfefronzJBU i A\ouXs ofefBDnzjpo ^cfeaoz z m Dfezpoq3M ifoBJjsnjj (3USB{M jsndn fefep f3i5{SJOjBii(^p XpsdBZ b(biu qnj 3iuj3iq

5lS BfnMOq3BZ BO(O IJOJ ^j\ 'pSOUZOSJOds fsfOMS l ^c^UIZpOJ l IIUB2(UO[ZO lŁUXu[iqBJS3IU Bg

qszjjod

bu

EU

3ZOUJ (BifjBur qn[) ospfo XuBMOJjsnjj§ '3ZJ3 m isjuord ypsl rosrzp fe(

-MAjgzoj qoroMS av ojs5zo 30izpoy -bseuj^ay qoru po 5r

3fu sbz suo ^fpsrzp BiUBA\oui[dXosXp njs3A\5i m usiuinzojodsru op rzpoqaop

9Z

r.

Sprawa komplikuje się szczególnie wtedy, gdy rozważamy problemy zdrowia psychicznego. Na czym należy się skupić w leczeniu dorosłych dzieci alkoholików? Kto wymaga leczenia? Czy problem jest natury indywidualnej, czy rodzinnej? Kto jest tu pacjentem? Jeżeli zdecydujemy się traktować problemy ze zdrowiem psychicznym jako bezpośrednią konsekwencję wpły­wu środowiska i doświadczeń okresu dziecięcego, to jaka diagnoza będzie trafna? Czy należy inaczej leczyć dorosłego alkoholika wtedy, gdy i jego rodzice byli alkoholikami?

Pytania te wskazują na pojawienie się całego szeregu problemów, związa­nych z aktualnym systemem diagnozowania i leczenia. Nie mówiono bowiem dotychczas o dorosłym dziecku alkoholika jako o pacjencie ani jako o jed­nostce diagnostycznej. A jednocześnie, jeśli ktoś o sobie powie „jestem dorosłym dzieckiem alkoholika", to natychmiast wie o co chodzi, potrafi się z tym pojęciem utożsamić i dostrzec w tym ogromną szansę na zmianę samego siebie. Przyszłość pokaże, jakie instytucjonalne ramy przybierze ta nowa, surowa wiedza. Jedno jest pewne: nie należy oczekiwać, że zniknie ona z horyzontu.

Zastanówmy się teraz bliżej, co to znaczy być dorosłym dzieckiem alko­holika.

Ja.

-subzeimz jsa

i uigi^uruai^ uiiupaisod i

z ^C(q9so qn[) Xqoso f pod 5is

§3J3ZS

op drs

AVA1JAV

•psoupBJZ3q azd psou(3izpEUZ3q

/(zpśiiu IZ3IM zejo isprdo fsa

^cpSO{IUI 5q3ZJJOd Z31UM9J 3[B ^f

-bz ^C3>ptdo BMOMBjspod ni[D3izp Dr

§3J3ZS Illd ZBM3IUOd ^CIUIU

BU 3UJEpOd

3f AZ3[EZ UI3fip3IZp E tUIEDlZpOJ

i pso^Bf po •EMjsu3ZD3idz3q i Bpnzoii

3ZJJOd O33( O5flAj 31U

Bzsnui 33izpo^j -ib^urg

I E5{D3IZp IMOfOMZOJ BfAZJdS BUIZpOJ

l ta

srutzpoj m jsmbu qn[

(BUI 3IU

•|U3D 3( t[S3[ :Bi

isnui ^C3rq3is otU3D oAzonBU 5is bui EMOMBjspod DSZJjsop nj oupnijsr^ ',

o^pstzp zszjd aueiusdo q9sods m T psizp 5is iiuru z f 191 sppoui z 5is BfEiuiEszoan i 3f 3fefnpB[SBU 3is bzdh psizq -sDjsoupsf o^b(

'pSOJJBM ^fBIUBMOq3EZ AJOZM O33IU

i oisszd e

ZBAV3tuod ^cAjqop

5ts 3BMXMoqDBZ tuuiMod SDizpoj fBf fe|A\ouBjs sDizpo^" :buesb>j 'uiTijsppizpojt uioppoui 3ts

3iqoS O BIUEUO^3ZJd 3R[Oq3fS l

op fefeiopop 3ioa>{ zszjd ^ci(DBuiaojut

!3|ZpJBq[EU IUO B§ 'MODlZpOJ po 5l

EU

3is 3iUBzfeiM Apo -luizpni ituAuui z i5(ZBiMZ 3u(iuouijBq

'uisumpido z

o33f z 5bBZiiB(3Os bu suiEpod 3iu[933ZDZS assf

'II

Ją dó

sobie

Alkoholizm rodziców bezpośrednio oddziaływuje na to, czego dziecko . ,• _sję _o swojej kulturze. Dziecko widzi bowiem tę kulturę oczami h rodziców, a do związków z osobami spoza rodziny i kontaktów spo-kcznvch będzie podchodziło tak jak oni.

W dalszej części tego rozdziału zobaczymy, jak ważne są owe społeczne .. i_turowe funkcje rodziny. Dziecko przyswaja sobie system rozumowania m _znaczeń odpowiadający kulturze rodziny, choć nie przystają one do świata zewnętrznego.

Gdyby istniała rodzina idealna, mogłaby ona wywiązać się z tych zadań • sposób zdrowy i przystosowawczy. Żadna jednostka i żadna rodzina nie sicea ideału, ale dziecko alkoholika często pozbawione jest koniecznej, pozy­tywnej podstawy rozwoju na całej linii. Jak to wygląda, zobaczymy porów­nując rodzinę idealną ze środowiskiem rodzinnym alkoholika.

ma)

W ogólnym portrecie naszkicowanym w rozdziale i wymieniono takie cechy rodziny alkoholowej jak chaos, nieprzewidywalność i niespójność. Sposób myślenia jest arbitralny, sztywny i nielogiczny; nierzadko dochodzi do prze­mocy i kazirodztwa. Tak wygląda rodzina, która straciła kontrolę i nie potrafi jej odzyskać.

Postacią pierwszoplanową w rodzinie jest alkoholik. To on ustala zmienne reguły gry i narzuca ton, wszyscy zaś pozostali muszą się do tego dostosować i odpowiednio reagować. Potrzeby, uczucia i zachowania dziecka zawsze są wtórne wobec potrzeb, uczuć i zachowań alkoholika, a często są im wręcz podporządkowane. Przedstawimy teraz szczegółowy opis tego środowiska rodzinnego.

Chaos Kiedy Matt przeglądał swój album rodzinny, trudno mu było do­strzec chaos lub jawną dezorganizację. Niewiele rodzin alkoholowych sprawia wrażenie zaburzonych, nieuporządkowanych lub pozbawionych kontroli. Chaotyczną rzeczywistość często skutecznie maskują obronne zabiegi adap­tacyjne i próby radzenia sobie z sytuacją. Cechą charakterystyczną tej rzeczy­wistości jest zaś przemożna dominacja alkoholika nad rodziną i stale obecna świadomość grożącej katastrofy: sprawy już wymknęły się spod kontroli lub wkrótce się wymkną. Rodzina zawsze musi być gotowa do przeciwdziałania.

wiele dorosłych dzieci alkoholików przypomina sobie jakiś konkretny symbol iluzorycznej stabilizacji, np. regał pełen książek, których nikt nie czytał. Inni przypominają sobie, że zawsze trzeba było dbać o „pozory".

ly Pamięta, że w pokoju dziennym zawsze stała rozłożona deska do prasowania: skoro matka mogła prasować, wszystko było pod kontrolą.

ego

Tylko chaos był dla mnie rzeczą pewną. Zawsze mogłam liczyć na to, że stanie się coj nieprzewidzianego i wiedziałam, że będę musiała się prędko dostosować, koncentrując uwagę na tym, co aktualnie się dzieje i dopasowując się do wymogów sytuacji. Wychowałam się w stałym „pogotowiu". Tylko tak mogłam przetrwać.

Przystosowanie się do chaotycznego otoczenia wymaga ogromnego wysił­ku i uwagi. Wiele dzieci uczy się czujności, a nawet zaczyna przewidywać określone zachowania czy sekwencje zdarzeń, wymagające z ich strony okre­ślonej reakcji. Wiele dorosłych dzieci alkoholików nudzi się, gdy nie dzieje się nic złego. Osoby te przystosowały się bowiem do konieczności mobilizacji działania i energii, niezbędnej do utrzymania równowagi w chorym systemie. Niestety, koszty nadmiernej czujności i mobilizacji uwagi, wynikającej ze stałej „gotowości do działania", są ogromne. Wiele dorosłych dzieci alkoho­lików zgłasza się na leczenie z powodu ciągłego napięcia, lęku i „pogotowia". Osoby te cierpią niekiedy na bezsenność lub nie potrafią się skoncentrować na niczym poza sygnałami niebezpieczeństwa. Z pewnością nie potrafią si? odprężyć na tyle, by poświęcić się budowaniu i przeżywaniu bliskiej, bez­piecznej relacji z drugim człowiekiem. Hank w taki oto sposób charakteryzuje niektóre z tych trudności:

Stale oczekuję, że otoczenie potraktuje mnie wrogo. Ludzie przypominają dzikie zwierzęta. Ogólnie przyjąłem taką postawę: traktuję wszystkich podejrzliwie i spodziewam się, że mnie oszukają.

Do nowych sytuacji podchodzę ostrożniej następnie szybko oceniam otoczenie: czy ktoś mi podstawi nogę tak, że się pomylę, popełnię jakieś wykroczenie lub ośmieszę? Musisz zawsze być o jeden krok naprzód, inaczej zginiesz.

Niekonsekwencja i niestabilność Gdy w zachowaniu i rozumowaniu ro­dziców brak konsekwencji, trudno dziecku wykształcić w sobie poczucie stabilności. Jeśli zasady funkcjonowania rodziny i jej role społeczne stale si? zmieniają, dziecko nie czuje się bezpiecznie i nie może skupić uwagi na własnym wewnętrznym rozwoju. Szczególnie trudno iest mu przyswoić sobie standardy zachowania i logicznego myślenia, jeśli zachowanie, które mode­lują rodzice, jest dowolne i niespójne, a wyznawane przez nich wartości i sposób myślenia są niestabilne.

Często niespójność dotyczy standardów władzy rodzicielskiej i formułowa­nych przez rodziców ograniczeń. Zachowanie dzisiaj uważane za śmieszne, jutro może zostać surowo ukarane. Zgoda udzielona dzisiaj, jutro zostanie cofnięta lub ulegnie zapomnieniu. Matt ma gorzkie wspomnienia, gdy przewraca kartiki \:odcz.YMve£o aVtouEcv\i \ przygląda się uśmiechniętym twarzom-.

- CZestD

kruc

- • wściekłości lub przemocy. We wspomnieniach wielu dorosłych dzieci

^ZłOSh'lików lęk przed kłótniami rodziców i przed przemocą był silniejszy od

k' o skutki picia. W jednym z dalszych rozdziałów zobaczymy, jak ta

^tr°l napięcia atmosfera utrzymuje się nadal w dorosłym życiu dzieci

^puc holików. Przyjmują one często wobec otoczenia postawę czujną i ostroż-

³ °wewnątrz zaś nęka ich stałe poczucie napięcia lub wręcz lęku.

\V tvd Wielu dorosłych, mówiąc o atmosferze panującej w domu rodzin-

przypomina sobie silne poczucie upokorzenia i wstydu. Nierzadko

''aństwo lub wrogość rodziców narażały ich na wstyd lub na ośmieszenie.

Tack przypomina sobie, że w miejscach publicznych stale towarzyszyło mu

poczucie upokorzenia:

Miałem nadzieję, że ludzie wiedzą, że nie jestem taki, jak tych dwoje.

Dorosłe dzieci alkoholików wspominają, jak w dzieciństwie starały się być rak najmniej widoczne, by zminimalizować upokorzenia lub obelgi. Pozo­stawanie na widoku było niebezpieczne. Groziło im wtedy, że pijani rodzice zrzucą na nie odpowiedzialność za swój stan, stawały się również łatwym obiektem agresji. Niewidoczność czy wręcz „niebyt" to gwarancja bez­pieczeństwa. John tak to wspomina:

Mój ojciec często złościł się i zachowywał okrutnie. Nagle zaczynał mnie krytykować i atakować. Pamiętam, że będąc dzieckiem czułem się okropnie. Starałem się znikać z oczu, choć stałem tam, w samym środku wydarzeń. Wpadałem w odrętwienie i wyłączałem się. Teraz, gdy jestem dorosły, wiele czasu i wysiłku zajmuje mi sprawdzanie w kontaktach z innymi ludźmi, do jakiego stopnia jestem złym człowiekiem.

Dorośli przeżywają stale głęboki wstyd i starają się tak obchodzić z wła­snymi emocjami i tak układać swe kontakty z ludźmi, by tych uczuć nie wzniecać. Dla dorosłych dzieci alkoholików świadomość własnych emocji i więź emocjonalna z innymi ludźmi tożsame są z koniecznością odczuwania wstydu. Sami nieraz nie wiedzą, skąd się u nich bierze to przekonanie i dlaczego. Kojarzą lęk przed wstydem i przekonanie, że kontakty z ludźmi muszą rodzić wstyd, z niezdolnością do kontrolowania innych ludzi i lękiem przed zaskoczeniem.

Wstyd rodzi się wtedy, gdy zostajemy zdemaskowani, gdy coś, co ukry-w-aliśmy, ujawnimy nieświadomie, nie skontrolujemy się. Ten strach przed cudzym wzrokiem, przed znalezieniem się w centrum uwagi, przed wy­kryciem bez możliwości kontrolowania tego, co się dzieje, budzi przerażenie. Dorosłe dziecko alkoholika utożsamia czasem to poczucie braku kontroli ze stanem upojenia alkoholowego lub utratą kontroli w jakiejś innej okropnej sytuacji. W jego przekonaniu jedyny sposób, w jaki można tego uniknąć, to czujnie obserwować siebie i innych.

£IU

I DBMJSZJd 5lS Bq3ZJaO_c[ 'DIAVBJdBU 3IU

BfOpZ UIIUBZ U31

pSOJSIA\XZD3ZJ B[p 3UUOJqO

t\lUBAvAZBIA\BU M B(B§BltIOd 31U q9SOds USpBZ M I 00 felnSEd 3IU (3IU A\ BIUBAUlSZJd I BUlZpOJ Z 3iqOS

3Z ^f

3Z

BS

uiXuMouod psu

BDBld UJ3lAVOq BUZOUI

s omou bu i

51SOD

Znf 5tS AZDIJ U19SBZ3

Dnzon ^cu3iuuiodsM ui3iu3zpnqzoj pEU c -wal Bdna3 5is

•jqi

Jau

qos

JIU 083I012J B «33IZpOJ (3f D

{980 bu E{Xq ap^ąp ^ -MODizpoi •ui3joqo5HB biuszdojuibz o83itnXqz npOMod z ij

IUUIM 3JOł^[ 'UI3IU3ZJO5lodn Z 31S BJEtUIBSZOin BU31

'3iuD3qo i psojzsszid m ^cnp^iSM i i|DXus3{oq BtuaiinuodsM qaXuui n Afiuioiptun adubjnj

ijnzo aiuBjjaods bu afepBf jsbiujoibu ^{3idru8 a\ 3is oj^CzJBpAw od 'ui^a o n%> ^ -BuozsuiBjas siuibuojdoujs 3ts bjitzd t ui3iuB^iods

3Z ^CO83IU BZ 3IS DlZ/ClSM l

qnj 'Bjiuuio;Xzjdn 3iqos

stu 3is 3{B

o83f Z 3lUBMOd5ji{S OBA\nZDpO Xp3łAV

sod siA\od qnj iqojz BansdBJSi zb '

dsousb( ejosji i bubzssiujz (3izpJBq zbjod 5;s

i oiods Biupo8Xj ats B|Bq

'spnzDn sudoi^o oj faiupEj^op BjBuzod (3Modru3

•TUIBDIZpOJ Z !Z5lA\ BJBJJS :_{<BJBJlS^ff 3Z f

BMnzapo qDiu bz EjBjsazid AqXp3 'o^Aq siu adubjsj TiMisuBfid nui3Ms ui3iAvoq i

3IU IUO ^3X^9!

op się ^c(3iu op

u 3Z ^e3pZS3JAV EJBIUinZOJZ IlIIBDIZpOJ Z 3f 3DBZ3B| 3OnZ3n 3UAp3f OJ

f 3IS

Aq ^b[ oi

b(" :iB3JTUtUIIO>[

i stał|

^C° t ie Trudno mi co tydzień słuchać w grupie, jak ludzie ujawniają własne emocje • _Drzeze mnie niekontrolowanym i w taki sposób, że po opuszczeniu grupy jestem ^{W S} entowany. Myślę także, że nie mam wyboru. Muszę tu wracać. Muszę tu być. Wy ^Z f cię mnie wprawić w zakłopotanie i zrobicie to na pewno; a ja nie mogę was opuścić, to wtedy zostałbym sam.

Brent nadal przeżywał ogromny lęk i wstyd. Powoli uświadamiał sobie, hoć uczucia te budzą się w kontaktach z innymi, tkwią w nim samym. K "łka miesięcy później uświadomił sobie, do jakiego stopnia owe uczucia są cząstką jego samego i tylko „czekają", aż ktokolwiek je rozbudzi.

Czy my, wszystkie dorosłe dzieci alkoholików, nie jesteśmy troszeczkę zdziwaczali? Ja zawsze odczuwam wstyd i zakłopotanie, ponieważ czuję się napiętnowany jako dziecko alkoholika. Jestem tym przesiąknięty do szpiku kości. Choćby nie wiem co, nigdy nie mogę sic od tego uwolnić. Każdy, kto źle postępuje, wzbudza we mnie negatywne uczucia wobec

samego siebie.

Środowisko rodzinne dziecka alkoholika charakteryzują i określają w spo­sób dramatyczny dwa krzyżujące się, dominujące aspekty systemu rodzin­nego (o czym powiemy szerzej w następnym rozdziale): nacisk na kontrolę i brak stabilności ról rodzicielskich. Kontrola stanowi centralny, podstawowy wątek skrzywionego systemu przekonań rodziny. Problem ten jest wciąż obecny, podobnie jak zaprzeczanie. Wskutek tego, że rodzice zmieniają role, w rodzinie panuje niespójność, nieprzewidywalność i napięcie.

Nacisk na kontrolę to ważny mechanizm obronny i on też między innymi kształtuje fałszywe „ja", będące reakcją dziecka na uraz, jakim jest alkoho­lizm rodziców. Przyjrzyjmy się teraz naciskowi na kontrolę, jako reakcji na niestabilny, wymykający się kontroli kontekst środowiskowy.

Kontrola W rodzinie alkoholowej alkoholizm i zaprzeczanie jego istnieniu znajdują się w centrum uwagi; towarzyszy temu silna wiara w możliwości kontroli. Osoba pijąca żywi dwa podstawowe przekonania:

1. Nie jestem alkoholikiem.

2. Potrafię pić w sposób kontrolowany.

Przekonania te leżą u podstaw tożsamości alkoholika oraz jego postrzega­nia samego siebie i innych otaczających go ludzi; musi do nich pasować sposób widzenia świata i wyznawane poglądy. Wszystkie napływające infor­macje, które podważają te przekonania, muszą zostać przekształcone, zigno­rowane lub zaprzeczone.

Przekonania te stanowią również centralny punkt tożsamości rodzi­ny alkoholika - czyli „wersji" własnej historii, lansowanej przez rodzinę - pod warunkiem, że nic nie zaburza procesu zaprzeczania. Wersja ta brzmi

wic

prz nic;

poć

i ni

ws

przyczyna.

_rf

Stale sobie z tym radziliśmy.

Dzieci idą w ślady rodziców i, tak jak oni, podejmują niesk starania kontrolowania picia. Przekonane są, że kontrolując siebie i poradzą sobie z konfliktem i chaosem.

Wcześnie nabywają umiejętności radzenia sobie ze zmieniającą się sytuacją, ponieważ często przejmują na siebie ważne obowiązki Sprawnie zamieniają się rolami z rodzicami i próbują „kontrolować wanie innych. Niektóre dzieci zdobywają poczucie kontroli dzięki starają się i potrafią wybrać właściwy moment. Sally wypracowała specjalną strategię postępowania:

Wiedziałam, że dopnę swego, jeśli tylko wybiorę właściwy moment. Mama była skruszona i łatwiejsza w kontakcie późnym rankiem, zanim sięgnęła po sherry,bóre następnie przez całe popołudnie. Zgadzała się niemal na wszystko o godzinkpjdenaa^ zareagować gniewnym „nie" na tę samą prośbę o godzinie piętnastej.

Sally przyznaje, że rna teraz poczucie winy, ponieważ zbyt do luje" innych ludzi i manipuluje nimi. Wierzy, że potrafi kontrolonćimjl i nie widzi błędu w takim rozumowaniu: to, czy udaje jej się kogoś, czy nie, zależy po prostu od tego, jak dalece ten ktoś kontroluic^saj Pod przekonaniem o własnej kontroli kryły się bolesne uczucia zd bezradności i głęboka, nigdy nie zaspokojona potrzeba, którą w efek by w końcu zaprzeczyć jej całkowicie w imię przetrwania. I znów koszty, jakie ponosiła z powodu tego zaprzeczania.

Głębokie i bolesne uczucia opisuje w sposób racjonalny, trzeźwy. Sally zdaje z tego, że zasadą przewodnią w jej życiu jest potrzeba, by „dobrze wypaś? kontrolę nad sytuacją i „sterować" reakcjami innych ludzi. Nie wyobraża s odczuwać coś „naprawdę".

Wiele dzieci alkoholików żywi przekonanie, że uzyska jakąś ko; samym i poczucie bezpieczeństwa, w relacjach z innymi ludźmi „st jak inni je postrzegają. Jest to kolejne fałszywe przekonanie. Ni kontrolować interpretacji i reakcji drugiego człowieka. Dorosłe dzii ków często przeżywają lęk graniczący z paniką, uświadomiwszy so się sądząc, iż mogą kontrolować to, jak inni je postrzegają. Na bezbronne i tracą poczucie bezpieczeństwa. Jak przekonamy wk

_———-^

liwość

* • .• Hczenie o swojej umiejętności kontrolowania, przekonanie to jest dla P¹"²⁶⁵ • ważnym mechanizmem obronnym. Gdy w końcu zostanie ono

ni("2O DOWlCIU J • t_ j ' • j

ne pojawiające się z początku poczucie bezradności, zdesperowania
P° i-~j_enia może bardziej przerażać niż fałszywa, wręcz magiczna wiara
przez siebie kontrolę.

nołeczne Kluczową i podstawową dla każdego systemu społecznego jest podział ról. System nabiera stabilności dzięki temu, że wiadomo, t do niego przynależy i jakie ma zadania do wykonania, niezależnie od tego, v role te są „zdrowe" i odpowiednie, czy nie. Kagan oraz inni psycho-1 owłe rozwojowi twierdzą, że bardzo ważną funkcję w kształtowaniu w ro­dzinie poczucia własnej tożsamości i rozwoju ma jasny podział ról.

W rodzinie dotkniętej alkoholizmem podział ról i stabilność rodziny w tvm zakresie zależy od wzorca zachowań związanych z piciem. To z rodzi­ców które nie pije, regularnie pełni rolę zarówno ojca, jak i matki, podczas edv alkoholik jest niezdolny do działania i wyłączony z czynności dnia codziennego. Nieraz jest on jeszcze jednym dzieckiem: opiekują się nim, doprowadzają do porządku po pijackich ekscesach i nie pytają o zdanie przy podejmowaniu decyzji. W takim domu niespójność bywa zredukowana do minimum, choć dzieci są zdezorientowane obserwując biernego, zdziecin­niałego ojca (lub matkę). Później mają one kłopot z właściwym postrzeganiem siebie, brakowało im bowiem w dzieciństwie odpowiedniego wzorca.

W zależności od stylu picia alkoholika, rodzice mogą zamieniać się rolami. Niektórzy alkoholicy piją „okresowo" albo na przemian - „zapijają" i są trzeźwi, ustabilizowani. Rodzina dostosowuje się do tego zmiennego wzor­ca; wszyscy jej członkowie przygotowani są do zmiany ról z chwilą, gdy alkoholik zaczyna pić. Zmiany te opisuje Dań:

Gdy ojciec zaczynał pić, mama nagle robiła się ostrożna i czujna, jakby w każdej chwili musiała przejąć kontrolę i zadbać o nasze bezpieczeństwo. Napięcie rosło gwałtownie i w miarę jak przejmowała ster, czuliśmy się jak na froncie. Czasem rzeczywiście nas ochraniała, ale zdarzało się też, że ją traciliśmy, koncentrowała się bowiem emocjonalnie na zaistniałym kryzysie i dopóki tata nie przestał pić, nie mogła zaspokajać naszych potrzeb.

Czasem rodzice piją na przemian: jedno bierze na siebie obowiązki domo­we, podczas gdy drugie pije, i odwrotnie. Modele reprezentowane przez oboje rodziców są niejasne i niestabilne, w związku z czym dzieci nie mogą przewidzieć, czy będą oni emocjonalnie dostępni. Ten brak spójnego, stabil­nego modelu rodzicielskiego prowadzi do bardzo poważnych konsekwencji. Często dziecko zastępuje jednego lub oboje rodziców, przejmując na siebie ciężar odpowiedzialności za dom i za opiekę nad młodszym rodzeństwem lub niezdolnymi do działania ojcem lub matką. Przejmując rolę rodzicielską dziecko wchodzi niekiedy w międzypokoleniową koalicję lub trójkąt z tym z rodziców_> tore nie pije. Shirley w każdej chwili mogła być zmuszona do zmiany roli:

Pamiętam, że zachowywałam się grzecznie i przez to pomagałam mamie w poprawie jej samopoczucia. Stale miałam „dyżur": byłam pogodna i zawsze gotowa zaopiekować się młodszym rodzeństwem. Pod wieloma względami przejmowałam rolę matki ilekroć dawała do zrozumienia, że „wypada z roli". Dotrzymywałam nawet towarzystwa ojcu, gdy matka była pijana.

Większość poddających się leczeniu dorosłych uświadamia sobie w końcu, nie mieli dzieciństwa. Jedni tęsknią do wymarzonej bliskości, jakiej może dostarczyć serdeczny związek z jednym z rodziców. Osoby takie przyznają się do wyobrażeń i marzeń o wewnętrznej wolności i spontaniczności - wol­ność taką zapewnia bezpieczna i stabilna rodzina (według Kagana wolność jest jedną z cech rodziny idealnej, czy też po prostu „normalnej"). Gdy atmosfera staje się napięta, a okoliczności nieprzewidywalne i niestabilne, gdy wciąż trzeba się obawiać o własne bezpieczeństwo, wolność - o ile w ogóle jest możliwa — zostaje utracona wskutek konieczności zbyt wczesnego przejęcia odpowiedzialności za innych. Sheila odczuwa tęsknotę i ma po­czucie straconej szansy:

Nigdy niczego od nikogo nie oczekuję. Czasem jednak wyobrażam sobie, jak by to było, gdybym czuła się wolna jak dziecko, które rozkwita czując aprobatę zachwyconych rodzi­ców. Czy możesz sobie w ogóle wyobrazić coś takiego?

Wiele osób dopiero wtedy uświadamia sobie, jak bardzo pragną, by ktoś się o nie zatroszczył, gdy próbują zapewnić własnym dzieciom to, czego same nie doświadczyły. Widząc, jak własne dzieci „rozkwitają", zaczynają boleśnie odczuwać swoją stratę. Jedno z dorosłych dzieci alkoholików złożyło na­stępującą przysięgę:

Gdy byłam dzieckiem, przysięgłam sobie, że będę „dostępna" dla moich dzieci, by nigdy nie musiały doświadczyć samotności i lęku, które stale były moim udziałem. Często przy­glądam się im i bardzo zazdroszczę, że dostały ode mnie to, czego ja nie dostałam od swoich rodziców.

Tęsknota za czymś utraconym jest powszechna, niezależnie od tego, czy wyrażana jest wprost, jak w powyższych przykładach, czy też nie. Bolesne wspomnienia często wracają w okresie Bożego Narodzenia. Brad wspomina:

Nigdy w Boże Narodzenie nie miałem ojca ani rodziny, zawsze bowiem pili. Dość ciężko było być dzieciakiem.

Na Boże Narodzenie chaos potęgował się jeszcze bardziej. Ojciec Brada wciąż powtarzał, że kto wie, czy spędzi z nimi następne święta. Bardzo to było przykre. Także Kate nadal ciężko przeżywa święta Bożego Narodzenia-

Wiem, że stale czegoś mi trzeba - czuję coś w rodzaju tępego bólu. Gdy zbliża się Gwiazd* > ogarnia mnie jeszcze większy smutek, ponieważ nie ma rodziców, którzy by się "* zaopiekowali tak, bym sama mogła cokolwiek odczuwać.

ⁿ

zimowych ferii jest też trudny, stałe troski wcale nie znikają, nrzeciwnie. Jeśli rodzice dotąd zachowali trzeźwość, to czy zaczną ^wr? Vovvy Rok? Czy ferie przerwą chwiejny okres trzeźwości, czy spotę-'^A'e? Przykład Carla pokazuje dobitnie to zachwianie równowagi i jego na pełnione w rodzinie role.

'• d nie lubiłem świąt Bożego Narodzenia. Ojciec raz był trzeźwy, raz pił i często jego

• • rzvczyniało się do katastrofy. Starałem się wycofać i zapaść pod ziemię, ale nie było

^PlC| rwę, ponieważ musiałem zwykle „przejąć ster" i doprowadzić wszystko do porządku,

l°pdv ofciec potężnie narozrabiał. Gdy nadchodził grudzień, miałem pewność, że tata

ie pić. To, co się później działo było i kłopotliwe, i bolesne.

Ogólnie rzecz biorąc, niestabilne, nieprzewidywalne, pełne napięć i sprzecz­ki £_rodowisko domowe alkoholika, które cechuje uczucie wstydu, nacisk kontrolę i ciągłe zmiany ról, to środowisko traumatyczne - powodujące trwałe urazy. Jaki to ma wpływ na żyjące w nim dzieci?

Traumatyzujący" dom alkoholika Powszechnie się dziś przyjmuje, że dom rodzinny alkoholika - niezależnie czy uważany za normalny, czy też nie

- powoduje u swoich mieszkańców trwałe urazy psychiczne. Czy z tego wynika, że przysparza cierpienia i kłopotów? Tak, ale nie tylko. Według psychiatry, Henry'ego Krystala, trauma to „zanik normalnych funkcji samo­zachowawczych „ja" w obliczu nieuchronnego niebezpieczeństwa".

Normalny „kontekst życiowy" wielu dzieci - ich zwykła rzeczywistość

- ma z definicji charakter traumatyczny. Co więcej, na „codzienne" urazy nakładają się jeszcze od czasu do czasu „ostre" urazy. Na te ostatnie może się składać jedno lub wiele zdarzeń, np. przemoc, kazirodztwo lub przeraże­nie, jakie wywołuje powrót do pustego domu. Traumatyczne przeżycia u dziecka wywołuje też obserwacja przemocy lub zniewag wobec osób trze­cich. Zaczynamy rozumieć, jak niezwykle bolesnym, powodującym urazy przeżyciem jest bycie „świadkiem" i jak poważne bywają tego konsekwencje. Wiele dorosłych dzieci alkoholików zmaga się z poczuciem winy i przemoż­nym cierpieniem, ponieważ udało im się uniknąć bezpośrednich aktów prze­mocy, podczas gdy ktoś inny w rodzinie stał się ich ofiarą.

Normalne, naturalne strategie zaradcze i obronne dziecka zostają nad­werężone do granic wytrzymałości. Bywa, że uraz jest tak silny, iż zwykłe mechanizmy obronne okazują się niewystarczające i dziecko musi się odwołać w> bardziej prymitywnych strategii adaptacyjnych. Omówimy je w następ­nym rozdziale. W dalszych partiach książki przyjrzymy się bliżej poważnym Konsekwencjom życia w traumatycznym środowisku. Wcześniej jednak mu-^suny szczegółowo omówić konsekwencje życia w domu, w którym rodzice są alkoholikami.

Przyjrzyjmy się teraz, jak rodzina alkoholowa funkcjonuje jako system.

_W

Specjaliści od systemów rodzinnych starają się wyjaśnić, jak poszczególni członkowie rodziny kontaktują się ze sobą i jak się zachowują, by utrzymać poczucie równowagi w rodzinie, a więc tak zwaną homeostazę. Bardzo ważną cechą pojęcia homeostazy jest to, że oznacza ona punkt równowagi, nie zawiera w sobie oceny, jak dalece ta równowaga jest zdrowa czy korzystna. Każda grupa, organizacja czy rodzina w sposób naturalny stara się osiągnąć i utrzymać poczucie wewnętrznej stabilizacji, czyli punkt równowagi.

Wbrew powszechnym mniemaniom, rodzina alkoholowa często funk-gonuje całkiem nieźle. Ale ponieważ centralne miejsce w jej życiu zajmuje alkoholizm, członkowie rodziny wypracowują sobie własne techniki reagowa­nia, przystosowywania się i przetrwania, by utrzymać gospodarstwo domowe i rodzinę jako całość. Ten system rodzinny jest sztywny i chory. Ale działa: zachowuje równowagę. Zastanówmy się, jak to się dzieje.

T!

Alkohol: centralna zasada organizująca

Można powiedzieć, że w naszej rodzinie główne miejsce przy stole „zajmował" alkohol. Wszystko kręciło się wokół alkoholizmu ojca, ale każdy twierdził, że tak nie jest. Ojciec co wieczór upijał się, ale nikt nie miał prawa o tym rozmawiać. Wiedzieliśmy, że pijąc tata radzi sobie ze stresem, spowodowanym trudną pracą, ale nie mieliśmy prawa ani wiedzieć, ani rozmawiać o tym, że picie samo w sobie jest problemem.

:n-

Zwrot alkoholika ku alkoholowi W miarę rozwoju uzależnienia, u danej osoby następują zmiany w zachowaniu związanym z piciem i w sposobie myślenia. Odczuwa ona coraz większą potrzebę picia, a wraz z nią rośnie potrzeba zaprzeczania. W jej myśleniu dominują dwa podstawowe, wymie­nione już wcześniej przekonania:

Nie jestem alkoholikiem.

Potrafię pić w sposób kontrolowany.

Chcąc te przekonania utrzymać w mocy, alkoholik zaczyna usuwać ze świadomości wszelkie informacje, które mogłyby je podważyć. Rośnie po­trzeba udowodnienia sobie, że nie jest się alkoholikiem, a jednocześnie uwaga kieruje się coraz bardziej ku alkoholowi, który w końcu staje się treścią całego życia. Elementem decydującym przy podejmowaniu wszelkich decyzji staje się dostępność alkoholu i nieprzepuszczanie okazji do wypicia. Miejsce kon­taktów i zajęć nie związanych z alkoholem zajmuje aktywność nastawiona na picie i spotkania z kompanami od kieliszka.

Z czasem całe życie jednostki wypełnia alkohol. Bywa, że zmiana ta zachodzi stopniowo i ledwo dostrzegalnie, innym razem - nagle. Niektórzy alkoholicy mówią, że powoli „przekraczali granicę" między piciem kontro­lowanym a niekontrolowanym. Inni z kolei twierdzą, że nigdy nie mieli żadnej kontroli nad piciem i byli alkoholikami od pierwszego kieliszka.

Niezależnie od tego, w jakim tempie odbywała się ta przemiana, ani jaki był jej wzorzec, można powiedzieć, że w życiu jednostki nastąpił „zwrot ku alkoholowi". Człowiek traci wówczas możliwość wolnego wyboru w sprawie picia, zaczyna też potrzebować alkoholu. Najczęściej potrzeba ta jest nie­uświadomiona, lecz zaczyna władać zachowaniem i myśleniem jednostki. Dominującym, a zarazem niewykonalnym celem alkoholika staje się potrzeba picia codziennie w coraz większych ilościach, bez naruszenia podstawowego przekonania, że ma kontrolę nad alkoholem.

Uwielbiałam to uczucie, jakie daje alkohol - stawałam się ciepła, seksowna, zabawna. Zawsze czułam się na uboczu, kłótliwa i nieatrakcyjna. Kiedy wypiłam, mogłam rozwinąć

j

pc|

po

pj

Zv

L. trel

Patrząc wstecz zdaję sobie sprawę, że alkohol powoli zajmował coraz ważniejsze miejsce w moim życiu, choć żadnych problemów w związku z tym nie dostrzegałem. Wraz z żoną przyzwyczailiśmy się do wieczornego koktajlu. Potem były to dwa koktajle, a następnie trzy. Zapisaliśmy się do klubu koneserów dobrego wina i często w sobotę i niedzielę spotykaliśmy się ze znajomymi na piknikach. Zaczęto cenić moje orzeźwiające koktajle na dżinie. Z czasem w naszym życiu codziennym pojawiało się coraz więcej alkoholu, ale ani my, ani nikt inny nie dostrzegał w tym żadnego problemu.

System buchalteryjny Zwrot ku alkoholowi pociąga za sobą konieczność wprowadzenia czegoś, co nazywam „systemem buchalteryjnym". System ten zawiera bardzo zindywidualizowane wzorce, do których trzeba dopasować swoje picie. Po stronie dodatniej mamy więc wzorce określające, jaki sposób picia jest „racjonalny i odpowiedni" - jak pić, żeby być w porządku. Po stronie ujemnej - wzorce tego, co nie jest w porządku, czyli co świadczyłoby o alkoholizmie. Niektórzy uważają, że znajdą się po stronie ujemnej wtedy, gdy napiją się przed południem, zrobią sobie cztery drinki przed kolacją zamiast trzech, napiją się wódki zamiast piwa czy wina. Inni zaś całymi latami wypijają sporo alkoholu nie odczuwając z tego powodu niepokoju, trzymają się bowiem zawsze swych prywatnych wytycznych, w ramach przy­jętego przez siebie systemu buchalteryjnego. Na przykładzie Dana widać, co może znaczyć określenie „być w porządku":

orj

Kiedy potrzeba wypicia alkoholu narusza granice przyjęte przez jednostkę jako rozsądne lub stosowne, musi ona wyjaśnić, dlaczego przeszła na stronę ujemną. Dań szukał uzasadnień odwołując się do swojej kariery zawodowej:

(

dzi l T

Dań wymyślił własne wytłumaczenie i odwołał się do zaprzeczania, by usprawiedliwić zachowanie, które wcześniej odrzucał jako niezgodne ze swoim systemem buchalteryjnym. Z czasem nabrał przekonania, że skoro pokonuje kolejne szczeble kariery dyrektorskiej, nadal trzyma się strony dodatniej, mimo że pije podczas lunchu. Wyobrażał sobie kolejne awanse, przypieczętowane

kieliszkami martini oraz dumę rodziny z powodu jego osiągnięć. Tymczasem pojawiły się problemy: po południu nie miał trzeźwego umysłu, przeciwnie - zasypiał. Wszystkim kolejnym problemom zaprzeczał lub znajdował nowe usprawiedliwienia. Nigdy natomiast nie obarczał winą alkoholu. Jeśli po południu ogarniała go senność, to nie dlatego, że wypił drinka podczas lunchu, ale z powodu niewyspania. Zaczął cierpieć na bezsenność i choć była ona poważnym problemem, to zarazem pozwalała usprawiedliwiać zmęczenie w ciągu dnia. Picie stało się nieodzownym elementem dnia codziennego i doprowadziło do modyfikacji systemu przekonań dotyczących wyznaczników sukcesu. Dań nadal uważał, że zgodnie z własnym systemem buchalteryjnym trzyma się strony dodatniej, nie potrafił więc zrozumieć, że alkohol stanowi jakiś problem, a już na pewno nie rozumiał, że stanowi problem dla niego.

Zwrot rodziny ku alkoholowi Alkohol staje się zasadą organizującą nie tylko życie alkoholika, ale także życie rodziny - „alkohol zajmuje honorowe miejsce przy stole". Rodzina reaguje na zagrożenie, jakie stanowi alkoholizm, dopasowując się do wzorca zaprzeczeń. Każdy jej członek zaczyna cierpieć na podobne zaburzenia zachowania i myślenia co alkoholik, każdy jest kon­trolowany przez realia alkoholizmu i każdy zarazem tym realiom musi za­przeczać. Chcąc utrzymać tę sprzeczność samą w sobie, członek rodziny musi dostosować swój sposób myślenia i swoje zachowanie do rodzinnej „wersji" własnej historii. Każdy musi bronić konstruowanych przez siebie usprawie­dliwień, by alkoholik mógł nadal pić, a zarazem by można było temu za­przeczyć. „Wersja" rodzinna przekształca się w „punkt widzenia" rodziny. Dzięki temu, że wszyscy podzielają ten sam punkt widzenia, rodzina za­chowuje poczucie jedności i spójności. Dzieje się to często na przekór światu zewnętrznemu, który jawi się teraz jako wrogi i niebezpieczny.

Reguły rodzinne odzwierciedlają moc, jakiej nabiera alkohol jako zasada organizująca. Wyjaśnia nam to Bonnie:

W naszej rodzinie obowiązywały dwie zasady: po pierwsze, „nie ma żadnego alkoholizmu", a po drugie, „o tym się nie mówi".

Dla osoby uzależnionej alkohol jest czymś specjalnym, czymś, co przypomi­na potajemnego partnera. Dla pozostałych członków rodziny jest natomiast intruzem. Muszą więc oni w sposób znaczący zmienić — w rodzinie i poza nią -swoje widzenie rzeczywistości, myślenie i osobiste związki z innymi ludźmi. Często muszą sobie przyswoić ten sam zniekształcony sposób rozumowania, dzięki któremu alkoholik może stale zaprzeczać istniejącemu problemowi. W ten sposób rodzina wykonuje zwrot ku alkoholowi.

Spróbujmy wyobrazić sobie tę sytuację, by w pełni zrozumieć niektóre z przytoczonych tu pojęć. Gdy mówimy o centralnej pozycji alkoholu, mamy na myśli coś więcej niż tylko to, że zajmuje on główne miejsce w kręgu

n,

Gdybym wpadł na to, jak być lepszym dzieckiem, mama nie musiałaby tyle pić.

Anonimowi Alkoholicy nazywają takie wypaczone rozumowanie, w którym przyczyna i skutek ulegają przestawieniu, „myśleniem alkoholowym". Weźmy kilka przekonań podstawowych, dodajmy do tego złudzenie kontroli, zaprze­czanie i usprawiedliwianie, a rodzina przekona się, że nie ma żadnego problemu lub, co ma miejsce częściej, uzna, że dzięki alkoholowi alkoholik radzi sobie z czymś innym, co postrzegane jest jako główny problem. Przeświadczenie, że jest jakiś problem, ale nie jest nim alkohol, to jedno z podstawowych przekonań alkoholika i jego rodziny. Rodzina trzyma się razem, ponieważ tworzy wspólny front dla zaprzeczania prawdziwemu problemowi.

W naszym domu było przyjęte, że tata musi wypić wieczorem martini, dla odprężenia po ciężkim dniu pracy w szpitalu. Wielokrotnie podczas kolacji złorzeczyliśmy szefowi ojca, to on bowiem był przyczyną nieszczęścia w naszej rodzinie.

Często dochodzi się do wniosku, że ktoś inny w rodzinie — nie alkoholik

- stanowi główny problem. Zamiast jednoczyć się przeciwko problemowi zewnętrznemu, rodzina dzieli się na dwa fronty, a jeden z jej członków

- zazwyczaj współmałżonek — bierze na siebie winę.

Mąż zawsze twierdził, że nie musiałby tyle pić, gdybym była lepszą żoną, gdybym bardziej go kochała, reagowała na jego propozycje seksualne, była mniej wymagająca. Całymi latami starałam się być lepszą żoną, on jednak nie przestawał pić.

Dzieci dowiadują się czasem, że są wykorzystywane jako usprawiedliwie­nie. Toni wspomina:

Mama nam stale przypominała, niezbyt uprzejmie, że to przez nas rodzina jest nieszczę­śliwa. Gdybyśmy się mniej kłócili lub przynosili lepsze stopnie, nie musiałaby się ciągle tak denerwować. Przez całe dzieciństwo jedno wiedziałem na pewno: sprawię dzisiaj jakiś kłopot, choć nie wiedziałem jak, dlaczego i na czym on będzie polegał.

Często trzeba znaleźć kozła ofiarnego, by utrzymać przywilej picia i za­przeczyć, jakoby istniały jakieś trudności związane z alkoholem. W jakimś stopniu każdy w rodzinie, nie wyłączając alkoholika, czuje się odpowiedzialny i winny, ponieważ nie potrafi rozwiązać problemu (lub problemu domniema-^nego), położyć kresu piciu (problemowi nierozpoznanemu) ani zmienić sytu­acji. Każdy coraz bardziej stara się zorientować, co mógłby zrobić: być lepszą

żoną, pomagać więcej w domu w sobotę i niedzielę czy mieć lepsze stopnie w szkole. Bez skutku. Zmian nie ma. To nieustanne podwójne związanie* stanowi zarzewie poważnych problemów: to, co najbardziej widoczne i oczy­wiste, a na pewno najważniejsze, ulega najbardziej gwałtownemu zaprzecze­niu i jednocześnie zostaje inaczej nazwane.

Po co komuś takie jaskrawe zaprzeczanie czy choćby subtelne zniekształ­canie rzeczywistości? Zgodnie z tezą psychologii rozwojowej każde dziecko potrzebuje bardzo bliskiej więzi międzyludzkiej - specjaliści nazywają to więzią pierwotną. Bez tego nie przetrwa. Na ogół dziecko wiąże się z jednym z rodziców i dla jego rozwoju niezbędne jest pielęgnowanie tej więzi. Każda groźba przerwania więzi między rodzicami a dzieckiem wywołuje u dziecka ogromny strach i lęk.

Każda próba podważenia zaprzeczania alkoholizmowi rodziców stanowi jedno z najsilniejszych zagrożeń więzi z rodziną, solidarności rodzinnej (równowagi) oraz jej poczucia integralności, choćby najbardziej fałszywego. Jeśli dziecko nie przyłączy się do zbiorowego zaprzeczania, naraża się na zdradę rodziny. Członkowie rodziny chętnie godzą się chronić swój sekret w imię zachowania więzi rodzinnych. Każdy boi się, że jeśli ujawni prawdę o alkoholizmie utraci miłość, zostanie porzucony lub doprowadzi do rozpadu rodziny.

Dziecko przestaje ufać własnym przekonaniom o tym, co się dzieje w rzeczywistości, co jest prawdą. Uczy się też przemilczać to, co widzi. Interpretację doświadczeń rodzinnych otrzymuje od rodziców; to oni prze­kazują mu punkt widzenia alkoholika - rodzinną „wersję" wydarzeń. Dzie­cko uczy się też unikać sprawdzania rzeczywistości, bo może ona nie pasować do wersji przekazanej przez rodziców. W takiej atmosferze rodzin­nej potrzeby dziecka, jego uczucia i zachowania zostają podporządkowane temu, w jakim stanie jest alkoholik w dowolnym (przewidywalnym lub nieprzewidywalnym) punkcie cyklu picia. Każdy członek rodziny przyjmuje na siebie odpowiedzialność za utrzymanie stabilizacji skoncentrowanego na alkoholu systemu rodzinnego; każdy usilnie szuka sposobu na to, by kontrolować coś, czego kontrolować się nie da.

W jaki sposób można zapewnić stabilizację? Rodzina korzysta przede wszystkim z tak zwanych mechanizmów obronnych - sztuczek dokonywa­nych na postrzeganiu, uwadze i myśleniu. Na czym polegają te zabiegi psychiczne i dlaczego są potrzebne?

* Podwójne związanie to rodzaj zaburzenia komunikacji w rodzinach patologicznych. Osoba znacząca przekazuje dziecku sprzeczne informacje - domaga się i jednocześnie zabrania pewnych działań („Staraj się być spontaniczny!"; „Musisz być niezależny ode mnie")- Często pozytywna część przekazu jest jawna, a jego zaprzeczenie ukryte, niejawne. Takie polecenia są nie do zrealizowania. Dorosły mógłby zareagować na to wycofaniem się z kontaktów. Dziecko, zależne od rodziców, nie może się wycofać, może tylko przeżywać silne negatywne emocje, (przyp. konsult.)