Uprawnienia związków zawodowych
Związki zawodowe są to masowe organizacje społeczne zrzeszające na zasadzie dobrowolności ludzi wg zawodów lub gałęzi produkcji, powoływane do obrony ich wspólnych interesów społecznych i ekonomicznych.
Swoboda zrzeszania się pracowników jest jednym z filarów międzynarodowego prawa pracy i służy tworzeniu platformy dialogu społecznego. Realizacja polityki socjalnej, odpowiadającej potrzebom współczesnej gospodarki nie jest możliwa bez szeroko pojętej współpracy pracodawców i pracowników. Podmiotami wyznaczającymi kierunki międzynarodowego prawa pracy, mającymi istotny wpływ na rolę związków zawodowych w Polsce są:
* Międzynarodowa Organizacja Pracy
* Rada Europy
* Wspólnota Europejska.
Z członkostwa Polski w w/w organizacjach wynikają obowiązki respektowania zasad przyjętych w konwencjach i traktatach. Przystąpienie Polski do Wspólnoty Europejskiej w 2004r. spowodowało potrzebę pilnego uwzględnienia w porządku prawnym wielu dyrektyw, i wdrożenia prawa wynikającego z zapisów Traktatu Założycielskiego Wspólnoty Europejskiej (Traktatu Rzymskiego) oraz przyjętej w 1989 roku Karty Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców w krajach Wspólnoty Europejskiej.
Celem tych regulacji jest tworzenie i respektowanie w krajach członkowskich wspólnotowej polityki socjalnej. Fundamentem dla realizacji polityki wspólnotowej jest pogląd, iż postęp społeczny możliwy jest tylko poprzez równolegle realizowany sukces gospodarczy. Ten jednak wiąże się z osiąganiem wysokich standardów socjalnych, gdyż są one częścią składową w budowie gospodarki konkurencyjnej.
Europejski model społeczno-gospodarczy został zbudowany po II wojnie światowej na dwóch fundamentach:
* pełnym zatrudnieniu
* opiekuńczości państwa.
Są to wartości, które w powiązaniu z ładem demokratycznym w polityce oraz prawami człowieka stanowiły siłę napędową rozwoju Europy. Polska, przystępując do Unii Europejskiej wyraziła zgodę na kontynuowanie wspólnotowej polityki socjalnej oraz przyjęła dotychczasową spuściznę prawną.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, będąca krajowym aktem prawnym najwyższej rangi, gwarantuje pracownikom i pracodawcom swobodę zrzeszania, co jest realizowane poprzez stanowienie ustaw pozwalających na działalność związków zawodowych, związków pracodawców oraz forum dialogu społecznego z udziałem w/w podmiotów i przedstawicieli rządu.
Do zakresu uprawnień zakładowej organizacji związkowej zalicza się przede wszystkim zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy. Kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy. Zakładowe organizacje związkowe zajmują także stanowisko wobec pracodawcy i organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników. Do ich zadań należy również zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów. Zakładowej organizacji związkowej przysługują także uprawnienia w sprawie ustalania regulaminu pracy, rozkładu czasu pracy i planu urlopów. Może ona żądać przeprowadzenia badań zagrożeń dla życia lub zdrowia pracowników, a w określonych warunkach nawet przeprowadzić je na koszt pracodawcy w razie braku jego zgody na ich przeprowadzenie. Pewnej, ściśle określonej liczbie członków zarządu zakładowej organizacji związkowej przysługuje w czasie kadencji zarządu płatne zwolnienie od obowiązku świadczenia pracy, jak również zwolnienia dorywcze. Pracodawca jest zobligowany do zapewnienia tejże organizacji pomieszczeń i urządzeń technicznych do wykonywania działalności związkowej w zakładzie.
Kompetencje Związków Zawodowych
Dla ułożenia właściwych relacji między pracodawcą i pracownikami niezwykle ważne jest uwzględnienie w polityce zarządzania firmą kompetencji związków zawodowych. Związki zawodowe reprezentują pracowników, bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych jak i indywidualnych. Związki zawodowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów w tym zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Dla realizacji swoich uprawnień mogą żądać od pracodawcy informacji dotyczących warunków pracy i zasad wynagradzania. Należy pamiętać również, że związki zawodowe posiadają osobowość prawną i mogą prowadzić działalność gospodarczą dla celów statutowych. Związki zawodowe działają u przedsiębiorcy, który powinien posiadać bieżące informacje o ich ilości w firmie, a także o ilości członków związku. Dla utrzymywania właściwych relacji konieczne wydaje się budowanie wewnętrznej płaszczyzny porozumienia i współpracy. Obowiązek ten spoczywa na pracodawcy.
Dla pracodawcy istotna jest informacja czy związki zawodowe utrzymują odpowiednią liczebność członków i jaka jest ich aktualna sytuacja prawna. Najważniejszym, konstytucyjnym uprawnieniem związków zawodowych w odniesieniu do reprezentowania ogółu pracowników jest prawo zawierania układów zbiorowych pracy oraz prawo do prowadzenia sporów zbiorowych.
Podstawową formą oddziaływania na pracodawcę są rokowania prowadzące do zawierania porozumień z pracodawcą np. w przypadku zwolnień grupowych lub przejęcia pracowników przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 kodeksu pracy. Porozumienia są zawierane również w przypadku dokonywanych zmian organizacyjnych. W przypadku przekształcenia własnościowego przedsiębiorstwa, związki zawodowe są stroną negocjującą porozumienie nazywane zazwyczaj paktem socjalnym. Porozumienia takie wprowadzają system gwarancji, chroniących pracowników przed utratą zatrudnienia oraz:
* określają okres, w którym inwestor albo nowy pracodawca zobowiązuje się do nie zmniejszania zatrudnienia
* zobowiązanie inwestora (albo spółki) do określonych preferencji finansowych np.: udzielania korzystnych pożyczek na zakup akcji.
Pakty socjalne mogą także określać wyższe standardy w zakresie świadczeń socjalnych (np. wyższe odprawy w z tytułu zwolnień grupowych). Polska, jeszcze w okresie stowarzyszenia z Unią Europejską, została zobowiązana do dostosowania ustawodawstwa w zakresie ochrony praw pracowników w razie transferu przedsiębiorstwa lub jego części na nowego pracodawcę. Artykuł 6 Dyrektywy 98/50 Komisji Wspólnoty Europejskiej wprowadza specjalny tryb rokowań zbiorowych a także współpracy między przekazującym a nowym pracodawcą.
Dotyczy to różnych form przekształcenia lub reorganizacji przedsiębiorstwa np.; przekształcenia w spółkę albo w procesie likwidacji, gdy całość lub część przedsiębiorstwa zostaje włączona do struktury organizacyjnej innego pracodawcy. W ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U.z 2001r. nr.79 poz.854 z późn. zm.), dodano artykuł 261, określający tryb współpracy pracodawcy ze związkami zawodowymi określający sposób informowania o przewidywanym terminie przejścia, jego przyczynach prawnych, ekonomicznych oraz socjalnych skutkach dla pracowników, a także zamierzonych działaniach dotyczących warunków zatrudnienia.
Należy zaznaczyć, że w odniesieniu do zakładów gdzie nie działają związki zawodowe pracodawcy nie maja obowiązków o charakterze negocjacyjnym, jednakże mają obowiązek informować o przedsięwzięciach skutkujących zmianami sytuacji prawnej i ekonomicznej pracowników. Wynika to z ustawy z dnia 7 kwietnia 2006r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji ( Dz.U.nr.79, poz. 550, z poźn. zm)