Uwarunkowania ekonomiczne i rynkowe w produkcji mleka

Produkcja mleka w świecie należy zazwyczaj do działalności opłacalnych a jej dodatkową mocną stroną jest stały i systematyczny przepływ gotówki do gospodarstwa (farmy). W Polsce produkcja mleka posiadała te obydwie cechy w krótkim czasie. Obecnie takimi warunkami poszczycić się może niewielki odsetek dostawców mleka. Dotyczy to obór liczących co najmniej 18 krów, gdzie produkowane i dostarczane jest mleko I klasy, a mleczarnia płaci za nie co najmniej 90 groszy i czyni to niezwłocznie. Obecnie skala produkcji, wydajność krów i jakość mleka stanowią główne determinanty zyskowności chowu krów. Pozornie są one trudne do spełnienia. Najtrudniej prognozować jest przynajmniej parytetowy dochód z chowu krów. Bliższe rozpoznanie realnych możliwości zmian sposobów produkcji oraz jej przystosowanie do wymogów rynku obrazuje potencjalne szanse dla tych rolników, którzy dysponują oborami z co najmniej 18-toma stanowiskami dla krów oraz powierzchnią paszową w której na 1 krowę przypadać będzie około 0,70 do 0,80 hektara.

Sugerowana na wykresie i w tabeli 1 skala produkcji wydawać się może duża jak na polskie warunki. Zaznaczyć jednak trzeba, ze dla wielu rolników okaże się możliwa jeżeli zrezygnują z kilku kierunków produkcji na rzecz tylko i wyłącznie produkcji mleka. Innymi słowy gdy zaczną wzorem farmerów USA i UE specjalizować się w chowie krów.

	Skala parytetowa produkcji
	w zależności od wydajności mlecznej krów i systemu organizacji zaplecza paszowego ( 2000 r.)
	Źródło pasz treściwych		Minimalna skala produkcji przy różnych wydajnościach od 1 krowy
			kg	kg	kg	kg	kg	kg
			4000	5000	6000	7000	8000	9000
	Zboża produkcji własnej		30	21	16	13	11	9
	+ koncentraty
	Zboża w 100 % z zakupu		49	31	22	17	15	12
	+ koncentraty
	Mieszanki przemysłowe		***	***	49	33	25	20
	w 100 % z zakupu
	*** - produkcja deficytowa

TABELA NR 1

Wówczas też spełnią warunki subsydiowania polskiej produkcji mleka z funduszy bezpośrednich. Z subsydiów nie będą mogli korzystać rolnicy, którzy boja się ryzyka specjalizacji i prowadzą kilka albo nawet kilkanaście działalności jednocześnie.

	Koszty całkowite produkcji 1 dt pasz treściwych oraz zawartego w nich 1 kg białka
	Wyszczególnienie	Własne			Z zakupu
		Koszt 1 dt paszy zł	Koszt 1 kg białka zł	Koszt 1 dt paszy zł		Koszt 1 kg białka zł
	Jęczmień	28,4	2,03	51,6		4,19
	Pszenica	30,6	2,11	53,1		4,21
	Owies	23,5	1,99	43,0		4,01
	Pszenżyto	25,1	2,00	47,3		4,11
	Pszenica jara	40,9	3,06
	Kukurydza	57,1	6,12
	Żyto	31,9	3,06	41,2		3,97
	Mieszanka „B”			67,4		5,14
	ŚREDNIO	30,06	2,37	50,61		4,27

TABELA NR 2

A oto jak można scharakteryzować obecne ekonomiczne i rynkowe czynniki opłacalności hodowli i chowu krów oraz jakie są polskie prognozy dla tej działalności.

Wyniki badań bezpośrednich w gospodarstwach oraz rachunek normatywny dochodu rolniczego wskazują na następującą hierarchię czynników opłacalności :

• Wysoka wydajność krów;

• Skala produkcji;

• Wysoka jakość mleka;

• Własne zaplecze paszowe;

• Maksymalizacja czasu użytkowania krów;

• Optymalne w stosunku do obszaru ziemi wyposażenie techniczne;

• Kontrola i minimalizacja kosztów produkcji;

Z licznych analiz wielu wariantów produkcji prowadzonych w różnych regionach kraju wynika, że dolna progowa mleczność krów poniżej której zazwyczaj przynosi ona deficyt jest 4000 kg. Produkcja nieznacznie poniżej tego progu może się jeszcze opłacać w warunkach szczególnych tam gdzie np. obora jest już po amortyzacji, wyposażenie techniczne będzie optymalne a produkcja pasz prowadzona będzie wybitnie tanio a więc na dobrze eksploatowanych trwałych użytkach zielonych. Jest to więc wariant w którym pod szczególną kontrolą jest strona kosztowa oraz surowcowa – pasze.

Za najbardziej racjonalne – optymalne jest utrzymywanie krów o wydajności w przedziale 5500 do 8000 kg mleka. Zaznaczyć warto, że rekordzistki nierzadko szybko kończą swą reprodukcyjną karierę. Wówczas suma mleka w ich życiowej mleczności nie pokrywa kosztów własnych ich wychowu. Uwzględnić warto fakt, że wysokie wydajności krów zawsze są opłacalne przy produkcji opartej na całej paszy własnej. Bardzo wysoka nawet wydajność osiągana na paszy z zakupu wymaga stałej kontroli kosztów i gdy mleczarnia zapłaci za surowiec np. 1,00 zł chów takich krów jest opłacalny, natomiast przy cenach poniżej 0,90 zł zaistnieje ryzyko straty zwłaszcza gdy w tej oborze prowadzi się brakowanie rzędu powyżej 35%.

	Koszty całkowite produkcji 1 dt pasz treściwych oraz zawartej w nich energii
	Wyszczególnienie	Własne		Z zakupu
		Koszt 1 dt zł	Koszt 1 MJ zł	Koszt 1 dt zł	Koszt 1 MJ zł
	Jęczmień	28,4	0,031	51,6	0,072
	Pszenica	30,6	0,040	53,1	0,071
	Owies	23,5	0,030	43,0	0,069
	Pszenżyto	25,1	0,024	47,3	0,065
	Pszenica jara	40,9	0,054
	Kukurydza	57,1	0,077
	Żyto	31,9	0,044	41,2	0,057
	Mieszanka „B”			67,4	0,108

TABELA NR 3

W tabelach od 2 do 6 podane są wyniki rachunku symulacyjnego w którym analizowane są warianty intensyfikacji produkcji – maksymalizacji wydajności krów powyżej 4000 kg mleka aż do poziomu 9000 kg, ekstremalnie wysokiego jak na polskie warunki. Te kategorie wielkości warto jednak znać, gdyż w tym kierunku dążymy.

W tabeli 2 i 3 podane są koszty 1 dt pasz treściwych oraz białka i energii w nich zawartego w zależności od ich pochodzenia, z produkcji własnej lub z zakupu. Bez mała dwukrotnie droższe są pasze z zakupu dlatego pasze z zakupu tak drastycznie podrażają produkcję.

W tabelach 4, 5 i 6 umieszczona jest analiza efektywności ekonomicznej podnoszenia mleczności w oparciu o pasze treściwe własne lub z zakupu. Wielkości kosztów produkcji i dochody netto zasadniczo różnią się w zależności od źródła pozyskiwania pasz. Maksymalizacja wydajności krów do poziomów rzędu 7 i więcej tysięcy kg mleka opłaca się wyłącznie na paszach treściwych produkcji własnej.

Efektywność ekonomiczna procesu intensyfikacji produkcji mleka opartej na paszach własnych
	WYSZCZE -GÓLNIENIE	W Y D A J N O Ś Ć K G
		4000	5000	6000	7000	8000	9000
	KROWA O MASIE 550 KG	WARTOŚĆ PIENIĘŻNA MLEKA
		3440	4300	5160	6020	6880	7740
		KOSZTY CAŁKOWITE PRODUKCJI W ZŁ
		1900	2085	2240	2455	2641	2825
		DOCHÓD ROLNICZY NETTO NA 1 KROWĘ W ZŁ
		1540	2215	2920	3565	4239	4915

TABELA NR 4

Efektywność ekonomiczna procesu intensyfikacji produkcji mleka opartej na zbożach z zakupu
	WYSZCZE -GÓLNIENIE	W Y D A J N O Ś Ć K G
		4000	5000	6000	7000	8000	9000
	KROWA O MASIE 550 KG	WARTOŚĆ PIENIĘŻNA MLEKA
		3440	4300	5160	6020	6880	7740
		KOSZTY CAŁKOWITE PRODUKCJI W ZŁ
		2525	2798	3072	3344	3678	3891
		DOCHÓD ROLNICZY NETTO NA 1 KROWĘ W ZŁ
		915	1502	2088	2676	3202	3849

TABELA NR 5

Efektywność ekonomiczna procesu intensyfikacji produkcji mleka opartej na mieszankach przemysłowych
	WYSZCZE -GÓLNIENIE	W Y D A J N O Ś Ć K G
		4000	5000	6000	7000	8000	9000
	KROWA O MASIE 550 KG	WARTOŚĆ PIENIĘŻNA MLEKA
		3440	4300	5160	6020	6880	7740
		KOSZTY CAŁKOWITE PRODUKCJI W ZŁ
		3410	3808	4205	4603	5002	5399
		DOCHÓD ROLNICZY NETTO NA 1 KROWĘ W ZŁ
		-10	492	955	1417	1878	2341

TABELA NR 6

W tabeli 7 podano różnicę wartości pieniężnej mleka uzyskanej przy różnych wydajnościach krów i różnych klasach tego surowca. Obecnie jakość mleka jako czynnik determinujący opłacalność a także w ogóle szansa sprzedaży mleka wysuwa się na czoło hierarchii czynników stanowiących o powodzeniu w chowie krów.

	EKONOMICZNE EFEKTY JAKOŚCI MLEKA WARTOŚĆ PIENIĘŻNA MLEKA Od 1 krowy rocznie w zależności od wydajności i ceny mleka wg. cen z 2000 r. w złotych
	Wyszczególnienie	Wydajności kg
		4000	5000	6000	7000	8000	9000
	Ekstra 1	5000	6250	7500	8750	10000	11250
	Ekstra	3640	4550	5460	6370	7200	8190
	I klasa	3240	4050	4860	5670	6480	7290
	II klasa	2520	3150	3780	4410	5040	5670
	Różnice E1 do II w skali 21 krów ( średniej z obsad parytetowych )	52 080	65 100	78 120	91 140	104 160	117 180

TABELA NR 7

Wysoka jakość mleka w obecnych warunkach nabiera szczególnego znaczenia. Już niedługo mleko bezklasowe nie tylko będzie miało znikomą cenę ale wręcz nikt go już nie kupi.

Zespół działań dostosowawczych do obowiązującej drugi rok normy PN-A-86002 “Mleko surowe do skupu”, które powinny przeprowadzić gospodarstwa mleczarskie – odpowiada ZASADZIE NIE TWORZENIA ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA KONSUMENTA. Jest ona w zgodzie z Dyrektywą Rady Unii Europejskiej nr 92/46/EEC z 92-06-16 - ponieważ wyklucza pozyskiwanie surowca dla przemysłu mleczarskiego z gospodarstw:

• Dotkniętych gruźlicą, brucelozą, pryszczycą i chorobami zakaźnymi przenoszonym na ludzi za pośrednictwem mleka;

• Gdzie mleko zawiera pozostałości leków, detergentów, pestycydów, metali bądź aflatoksyn;

• Gdzie mleko wykazuje nienormalne właściwości organoleptyczne.

Ponadto z puli odstawianego mleka wykluczyć należy surowiec pochodzący od krów objętych zapaleniami wymion, chorobami układu rozrodczego, a także pokarmowego – jeśli towarzyszą im biegunki; nie można też pozyskiwać mleka od sztuk bliskich zasuszenia ( nie dających minimum 2 kg/dzień ).

Przygotowywane Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie JAKOŚCI ZDROWOTNEJ MLEKA I JEGO PRZETWORÓW ORAZ WARUNKÓW SANITARNYCH PRODUKCJI MLEKA, JEGO PRZETWARZANIA I TRANSPORTU – spowoduje w praktyce weryfikację obór mlecznych, za pomocą certyfikatów powiatowych lekarzy weterynarii - dla gospodarstw, które spełniły wymagania mające wpływ na jakość zdrowotną mleka.

AMORTYZACJA KROWY W ZALEŻNOŚCI OD CZASU JEJ UŻYTKOWANIA
	Koszt wychowu pomniejszony o wartość wybrakowanej krowy	L A T A U Ż Y T K O W A N I AP
		1	2	3	4	5	6	7
		Z Ł O T Y C H R O C Z N I E
	3 048 – 870 = 2 178	2167	1084	722	542	433	361	310

TABELA NR 8

Perspektywa ta już dziś zmusza właścicieli gospodarstw mleczarskich produkujących mleko na rynek - do pilnych działań dostosowujących jakość mleka w praktyce do wymogów klasy ekstra wymienionej normy, ewentualnie działań utrzymujących wysoką jakość mleka z danej obory. Temu też służą obecne zalecenia dla producentów mleka przeznaczonego dla przemysłu, a dzielimy je na 2 sfery działań:

• Organizujące warunki produkcji;

• Bezpośrednio wpływające na jakość.

AMORTYZACJA KROWY W ZALEŻNOŚCI OD ŻYCIOWEJ WYDAJNOŚCI MLECZNEJ
	WYSZCZEGÓLNIENIE	Ż Y C I O W A M L E C Z N O Ś Ć p
		4 000	8 000	12 000	16 000	20 000	24 000	28 000
	WARTOŚĆ MLEKA ZŁ	3 400	6 800	10 200	13 600	17 000	20 400	23 800
	UDZIAŁ AMORTYZACJI W %	0,63	0,31	0,21	0,16	0,12	0,11	0,09

TABELA NR 9

ZALECENIA W ZAKRESIE ORGANIZACJI WARUNKÓW PRODUKCJI MLEKA

Wszelkie zmiany w zakresie warunków produkcji mleka należy zacząć od przemyślenia zmienionych warunków, a szczególnie wykorzystania szans jako nowe warunki gospodarowania tworzą. Godne uwagi są zwłaszcza takie elementy sytuacji gospodarczej wpływające na producentów mleka:

• Trwałość popytu na mleko i jego przetwory na rynku wewnętrznym, oraz dużą chłonność rynków zagranicznych - w szczególności na mleko w proszku i sery;

• Szanse jakie tworzy integracja europejska - w szczególności po przełamaniu wielomiesięcznej blokady eksportu naszych produktów do Unii Europejskiej przez kilka zakładów mleczarskich;

• Średnia dochodowość ale niski stopień ryzyka działań w sektorze mleka i jego przetworów, który pociąga za sobą bezpośrednio lub pośrednio liczne skutki :

• powolny ale systematyczny wzrost liczby dostawców dużych partii mleka - o wyrównanej dobrej jakości surowca;

• systematyczny, a nawet rosnący dopływ kapitału do sektora mleka i jego przetworów - m.in. związanego ze środkami rządowymi na restrukturyzację i modernizację; kapitał dla sektora mleczarskiego dopływa z kraju i zagranicy;

• poprawa zaplecza w zakresie udoju i schładzania mleka;

• Dostępność szkoleń, porad rolniczych i gospodarczych, zaplecza naukowo-badawczego i laboratoryjnego - dla potrzeb organizacji całego sektora mleczarskiego.

Przechodząc od warunków do działań – należy sobie odpowiedzieć na pytanie: czy pomieszczenie inwentarskie nie jest źródłem utrudnień podnoszenia jakości mleka?

Gdyby jednak tak było ( co u specjalisty produkcji mleka jest dziś nie do pomyślenia ) – należałoby podjąć z jednej strony działania porządkowe, dezynfekcyjne i bielenia, a z drugiej - przeróbki i uproszczenia konstrukcyjne (w kierunku ułatwienia utrzymania czystości w oborze i jej otoczeniu ).

Poważniejszym źródłem problemów w utrzymaniu i podnoszeniu jakości mleka - są jednak zazwyczaj warunki jego pozyskiwania i przechowywania, które wpływają bezpośrednio na jakość - stąd omówione są w punkcie następnym.

Do podstawowych działań ( wpływających też pośrednio na jakość mleka) organizujących produkcję - należy monitorowanie jakości uzyskiwanego produktu. Ma to miejsce za pośrednictwem:

• Systematycznego wykonywania TOK-u w oborze - jako podstawy do wyeliminowania z całej puli mleka gospodarstwa, mleka pochodzącego od krów dotkniętych podklinicznymi stanami zapalnymi wymion ( i objęcia ich stosownym leczeniem w zależności od potrzeby );

• Analizowanie składu mleka – na podstawie comiesięcznych danych z kontroli użytkowości; stanowi to punkt wyjścia do jego korekt zarówno żywieniowych, jak i metodami genetycznego doskonalenia.

Kolejne działania organizujące warunki produkcji mleka – dotyczą przygotowania zaplecza paszowego, oraz właściwego jego wykorzystania. Należą tu następujące działania:

• Sporządzenie pasz - tylko o wysokiej jakości, oraz wartości pokarmowej ( potwierdzonych badaniem laboratoryjnym );

• Dawkowanie tych pasz dla grup krów – z wykorzystaniem :

• wyników kontroli użytkowości mlecznej w podziale na grupy;

• funkcji MODUŁ STADO programu INRAtion 2.62 - do określenia dawek dla grup krów.

Dalsze działania organizujące dotyczą monitorowania rozrodu – ze szczególnym uwzględnieniem okresu międzyciążowego.

W razie potrzeby również podejmowania stosownych działań lekarsko-weterynaryjnych w tym okresie. Tu też powinny zapadać decyzje producenta dotyczące selekcji, bądź brakowania.

OBCIĄŻENIE KAŻDEGO KG MLEKA KOSZTAMI WYCHOWU KROWY
	KOSZT WYCHOWU KROWY 3037 ZŁ	Ż Y C I O W A M L E C Z N O Ś Ć K R O W Y
		4 000	8 000	12 000	16 000	20 000	24 000	28 000
		W A R T O Ś Ć M L E K A ( Z Ł )
		3 400	6 800	10 200	13 600	17 000	20 400	23 800
	ZŁ NA 1 KG MLEKA	0,89	0,45	0,29	0,22	0,18	0,15	0,13

TABELA NR 10

Uzupełnieniem działań organizujących produkcję mleka, a zarazem pilnym obowiązkiem jest dla właścicieli stad bydła ( którzy tego nie uczynili ) oznakowanie zwierząt.

Oznakowanie to musi być zgodne z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie SPOSOBU I WYMAGANYCH KWALIFIKACJI DO ZNAKOWANIA ORAZ WZORÓW ZNAKÓW IDENTYFIKACYJNYCH, WZORU ŚWIADECTWA MIEJSCA POCHODZENIA I WZORU ŚWIADECTWA ZDROWIA ZWIERZĄT z 99-02-11; obowiązuje kolczyk żółty - o wymiarach 68 x 55 mm z tworzywa sztucznego.

ZALECENIA W ZAKRESIE BEZPOŚR. ODDZIAŁYWANIA NA JAKOŚĆ MLEKA

Obejmują w szczególności:

• Wykorzystanie genetycznych dróg poprawy zawartości białka w mleku ( i zmniejszenie różnicy zawartości białka i tłuszczu ) przy wyborze rozpłodnika dla stada - ze zwróceniem uwagi na genotyp kappa - kazeiny w katalogu buhajów ( najlepiej BB );

• Dostosowanie pojemności schładzalników do wielkości produkcji mleka, oraz ścisłe przestrzeganie zasady hamowania rozwoju bakterii w mleku. Schłodzenie musi nastąpić natychmiast po doju, a następnie utrzymywanym w temperaturze minimum 8 ^o C. Jeżeli cykl odstaw jest dwudniowym to temperatura ta powinna wynosić 6 ^o C;

• Przygotowanie krów, ludzi i sprzętu do warunków higienicznego pozyskiwania mleka - każdorazowo przed dojem;

• Działania utrzymujące czystość i niezawodność sprzętu udojowego; szczególnie istotne przy bardziej skomplikowanych rozwiązaniach mechanizacyjnych;

• Niedopuszczenie do skarmiania pasz wpływających na pogorszenie cech organoleptycznych mleka;

• Zabezpieczenie przed wyjściem poza gospodarstwo mleka od krów chorych, oraz farmakologicznie leczonych; zabezpieczenie to dotyczy także stwierdzonych podklinicznych stanów zapalnych wymion.

W Polsce podobnie jak w krajach Unii Europejskiej produkcja mleka aby mogła być opłacalna i stać się głównym źródłem utrzymania rodziny musi mieć odpowiednią skale. Przy obecnych cenach mleka i relacjach cen środków produkcji do cen mleka potrzeba od 18 do około 30 krów aby dochód rolniczy netto był porównywalny ze średnią płacą poza rolnictwem. Potocznie skale tę nazywamy skalą parytetową.

Podstawowym czynnikiem opłacalnej produkcji mleka ( i w ogóle hodowli i chowu bydła ) jest pełne własne zaplecze paszowe. W kosztach produkcji pasze stanowią od około 58 do 74 % kosztów – decydują więc one o dochodzie rolniczym. W gospodarce paszowej ( obok mleczności krów ) tkwi klucz do opłacalnej produkcji mleka.

W produkcji mleka istnieje jeszcze czynnik często pomijany i zupełnie nie doceniany a jest nim pojęcie amortyzacji krowy. Koszt wychowu krowy od urodzenia do I ocielenia wynosi obecnie około 3048 zł.

Okres wychowu krowy jest to czas w którym tylko ponosi się koszt nie uzyskując nic w zamian. Po ocieleniu dopiero krowa zaczyna spłacać swój koszt w postaci mleka. Życiowa jej produkcyjność stanowi o tym czy krowa spłaci swój koszt i w jakim czasie. Krowa brakowana w I, II, III roku zazwyczaj nie amortyzuje się. Każdy kilogram mleka obciążony jest kosztami utrzymania i amortyzacji stada. W tabeli 8, 9, 10 podaje się to obciążenie.

Innym czynnikiem kształtowania kosztów nie dostrzeganym przez rolników jest wyposażenie techniczne gospodarstwa. Przesadne wyposażenie w drogie ciągniki i zestawy maszyn zniweczyć mogą nawet najwyższe efekty produkcyjne na polach i w oborze.

Amortyzacja maszyn i ich eksploatacja wysuwa się obecnie na I miejsce hierarchii produkcji roślinnej tam już ( w fazie produkcji surowca dla produkcji mleka ) generowane są koszty, które mogą „położyć” dochód z obory nawet przy najwyższej mleczności krów.

Tajemnica w wysokich dochodach farmerów zachodnich tkwi nie tylko w subsydiach ale i innych wielu regułach organizacyjnej gry m.in. w funkcjonowaniu systemów usług produkcyjnych. Średnia farma UE ma około 3-krotnie większy obszar niż w Polsce, a ich farmerzy sporadycznie mają pełne wyposażenie techniczne.

W Polskiej strukturze wielkościowej gospodarstw długo jeszcze będziemy mieć przeinwestowanie techniczne per 1 ha a wielkie niedoinwestowanie per gospodarstwo.

Rekapitulując te syntetyczne uwagi o czynnikach opłacalności produkcji mleka sugerują się prowadzenia rachunku kosztów produkcji począwszy od szczegółowych wydatków na uprawę roślin paszowych aż po wszystkie koszty poczynione w oborze. Precyzyjny rachunek opłacalności danej obory musi powstawać na jej terenie. Dane o kosztach i dochodach z danego gospodarstwa mogą jedynie służyć za podstawę do dalszych decyzji produkcyjnych.

	D E T E R M I N A T Y E K O N O M I K I P R O D U K C J I M L E K A
		JAKOŚĆ PRODUKTU I WARUNKI RYNKOWE		Ceny mleka Popyt Ceny pasz Ceny paliw i opału Ceny taboru transportowego Ceny kredytów Stopa inflacyjna Narzuty i obciążenia fiskalne Wielkość subsydiów Warunki umów z przetwórstwem
		DETERMINATY WEWNĘTRZNE	WYDAJNOŚĆ KRÓW	Mleczność krów Wykorzystanie pasz Jakość mleka zawartość białka zawartość suchej masy Czystość Sezon wycieleń Płodność Długowieczność
			ORGANIZACJA STADA	Praca nad długowiecznością krów Optymalny procent brakowania Racjonalny odchów jałówek Praca hodowlana Mlekooszczędny odchów cieląt
			KOSZTY PRODUKCJI	PASZE dostosowanie struktury zasiewów i użytków do potrzeb produkcji mleka wybór technologii i intensywności produkcji pasz substytucja pasz maksymalizacja udziału pasz własnych badanie wartości pokarmowej pasz ścisłe normowanie pasz kontrola zużycia pasz kontrola kosztów produkcji pasz	INWESTYCJE optymalna wielkość obór optymalny poziom mechanizacji	NOŚNIKI ENERGII minimalizacja zużycia węgla minimalizacja zużycia energii elektrycznej kontrola sprawności taboru transportowego kontrola celowości wyjazdów	AMORTYZACJA KRÓW optymalizacja czasu użytkowania

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

12