Etyka nikomachejska

Księga 1.

Celem działania jest dobro. Celem jest to, co człowiek może osiągnąć przez swoje działanie i posiąść. Przedmiotem nauki o państwie jest szczęście. Dobro przez ludzi upatrywane jest w szczęściu. Są 3 rodzaje życia: ludzie prości dobro i szczęście widzą w rozkoszy, oprócz tego jest życie poświęcone działalności obywatelskiej i teoretycznej kontemplacji. Nie są one jednak celami ostatecznymi. Dobro nie różni się od dobra niezależnie czy jedno trwa dłużej od drugiego. Arystoteles rozważając dobro skupia się na rzeczach dobrych samych w sobie odróżniając je od rzeczy pożytecznych - dobrych ze względu na tamto dobro. Cel jest tym, ze względu na co wszyscy wszystko czynią. Jeśli istnieje jeden cel wspólny dla wszystkich możliwych czynności, to on jest najwyższym dobrem osiągalnym przez działanie; jeśli zaś tych celów jest więced, to one nim są. Najwyższe dobro jest czymś ostatecznym do czego się dąży zawsze dla niego samego. Temu określeniu odpowiada szczęście. Arystoteles rozróżnia 3 rodzaje dóbr: zewnętrzne, duchowe i cielesne. Do dóbr duchowych zalicza się działania i czynności duszy, które są najwyższymi dobrami.Tak więc cel ostateczny zaliczony jest do dóbr duchowych.Każdemu sprawia przyjemność to, czego jest miłośnikiem.

Nie jest etycznie dzielnym ten, kogo nie cieszą czyny piękne. Szczęście jest najwyższym dobrem i tym, co moralnie najpiękniejsze. Szczęście nie może zaistnieć bez dóbr zewnętrznych. Szczęściem jest czynność duszy zgodna z wymogami jej dzielności. Dziecko i zwierzęta nie mogą być szczęśliwe, bo nie są zdolne dokonywać czynów moralnie pięknych, i nie mają jeszcze dość długiego życia. O tym, czy ktoś był szczęśliwy dowiedzieć się można _dopiero na koniec jego życia lub po śmierci. Najtrwalsze jest działanie zgodne z nakazami dzielności; a życie ludzi szczęśliwych upływa na nieprzerwanym spełnianiu najwyżej stojących rodzajów tego działania. (Szczęście człowieka polega na wykonywaniu cnót). Przez przeciwności losu też prześwieca blask piękna moralnego, ,jeśli ktoś dzięki usposobieniu szlachetnemu (równowaga ducha) ze spokojem znosi ciosy losu. Człowiek prawdziwie dzielny i mądry znosi z godnością każdy los i zawsze czyni to, co jest najlepsze. Ostatecznie szczęśliwymi nazwać można ludzi, którym przysługują obecnie powyższe cechy i przysługiwać będą w przyszłości. Powodzenia i niepowodzenia bliskich dotykają też zmarłych, ale nie mają na nich żadnego wpływu (zakładając, że dusza jest nieśmiertelna). Pochwała przystoi dzielności etycznej, bo dzięki niej dokonuje się czynów moralnie pięknych. Szczęście należy do rzeczy godnych uwielbienia, bo jest najwyższą zasadą działania, dla niego jesteśmy zrobić wszystko. Szczęście jest pewnego rodzaju działaniem duszy zgodnym z nakazami doskonałej dzielności.

Jest dusza nierozumna i rozumna. Dusza nierozumna dzieli się na wegetatywną, która czyna jest najbardziej we śnie i taką, która jest zdolnością pożądania i pragnienia. Ta druga częściowo uczestniczy w duszy rozumnej. Dusza rozumna jest dwojaka: rozumna we właściwym tego słowa znaczeniu i sama w sobie oraz posłuszna rozumowi. Podział duszy jest podstawą do podziału dzielności na zalety: dianoetyczne i etyczne, czyli cnoty. Dianoetyczne to mądrość teoretyczna, zdolność rozumienia i rozsądek; etyczne - szczodrość i umiarkowanie.

Księga 2

Dzielność etyczna jest skutkiem przyzwyczajenia, dzielność dianoetyczna - doświadczenia. Powstanie i rozwój zalet dianoetycznych (intelektualnych) jest wynikiem nauki; zalety etyczne (moralne) - cnoty nabywa się z przyzwyczajenia. Nie są one wrodzone. Nabywamy je dzięki uprzedniemu wykonywaniu czynów etycznie dobrych i nauce. Poglądem powszechnym jest postępowanie zgodnie ze słuszną oceną. Męstwo i umiarkowanie zanikają od niedostatku i nadmiaru. Utrzymują się dzięki umiarowi. Dzielność etyczna dotyczy przyjemności i przykrości. Ze względu na przyjemność dopuszczamy się czynów niecnych, a na przykrość wstrzymujemy się od czynów pięknych. Należyte wychowanie polega na wdrażaniu do radości i zmartwienia z powodu tych rzeczy, którymi należy się cieszyć i martwić. Cnoty nie należą ani do zdolności ani do namiętności, więc należą do trwałych dyspozycji. Dzielność etyczna jest źródłem doskonałości zarówno przedmiotu którego jest zaletą jak i jego funkcji. wee wszystkim, co jest ciągłe i podzielne można wyróżnić część większą, część mniejszą i część równą. To, co jest równe jest pomiędzy nadmiarem a niedostatkiem. Środkiem jest to, co nie jest nadmiarem ani niedostatkiem. Dzielność etyczna powinna zmierzać do takiego środka. Dzielność etyczna jest trwałą dyspozycją do pewnego rodzaju postanowień polegającą na zachowywaniu właściwego ze względu na nas środka, który określa rozum. Cnotą jest szczodrość, natomiast niedostatek i nadmiar to chciwość i rozrzutność.

Księga piąta

Pojęcie sprawiedliwości i niesprawiedliwości jest wieloznaczne. Jeśli człowiek przekraczający prawo jest niesprawiedliwy, to działający zgodnie z prawem jest sprawiedliwy. Sprawiedliwość jest utożsamiana z doskonałością etyczną. Sprawiedliwość jako jedyna z cnót obejmuje stosunek do innych osób. W niesprawiedliwości i sprawiedliwości _rozróżnia się to, co niezgodne z prawem i to, co niesłuszne oraz to, co zgodne z prawem i to, co słuszne. Wszystko, co niesłuszne jest niezgodne z prawem, ale nie odwrotnie. Arystoteles rozróżnia sprawiedliwość i przeciwną cnocie niesprawiedliwość odpowiadającą dzielności etycznej i sprawiedliwość i niesprawiedliwość w węższym znaczeniu. Sprawiedliwość w węższym znaczeniu dotyczy podziału zaszczytów, pieniędzy lub innych rzeczy, które mogą dzielić między sobą uczestnicy wspólnoty państwowej - udział jednego obywatela może być różny lub równy innym obywatelom (sprawiedliwość rozdzielająca). Drugi rodzaj ma funkcje wyrównującą w rodzących zobowiązania i sunkach międzyludzkich. Ten dzieli się na dwa rodzące zobowiązania stosunki międzyludzkie, które mają charakter: zależny od woli lub niezależny od niej (sprawiedliwość wyrównująca). Sprawiedliwość wyrównująca jest środkiem między zyskiem a stratą. Sprawiedliwość proporcjonalna - wiąże się z nią wymiana i pieniądz, który jest pośrednikiem w wymianie. Wymiana następuje wtedy, gdy ktoś potrzebuje czegoś, co ma drugi. Pieniądz jako miara wszystko zrównuje. Arystoteles wyróżnia sprawiedliwość naturalną i stanowioną. Znamieniem czynu sprawiedliwego lub niesprawiedliwego jest zależność od woli. Niezamierzone jest to, co czynimy w gniewie.

Nikt nie daje się dobrowolnie skrzywdzić. Nikt nie życzy sobie niczego o czym nie sądzi, że jest szlachetne. Sprawiedliwość jest cechą ludzi, którzy mają udział w tym, co dają i u których możliwy jest nadmiar lub niedostatek.

Prawość. Prawość jest czymś sprawiedliwym i lepszym od sprawiedliwości. Więc sprawiedliwość i prawość są tym samym, jednak prawość stoi wyżej. Wszelkie prawo jest ogólne. Istotą prawości jest to, że usuwa nieprawidłowości w prawie, tam gdzie są niedociągnięcia. Ktoś kto popełnia samobójstwo czyni niesprawiedliwie i wyrządza krzywdę państwu. Doznawanie i wyrządzanie krzywdy jest czymś złym, bo w pierwszym wypadku ma się mniej, a w drugim więcej niż środek. Nie każdy zależny od woli czyn niesprawiedliwy dowodzi, że sprawca jest człowiekiem złym.