„Etyka Nikomachejska”- Arystoteles.

Księga I :Cele są czynnościami i odrębnymi wytworami. Polityka jest nauką o poznaniu dobra najwyższego. Jest przedmiotem nauki naczelnej. Cel, który pragniemy dla niego samego jest dobrem i to największym. Polityka orzeka które nauki należy uprawiać. Dobro ogółu jest większe od dobra jednostki. Nauka o państwie zajmuje się pojęciami piękna i sprawiedliwości. Młodzieniec nie może być słuchaczem wykładów na temat nauki o państwie, gdyż miedzy innymi ulega namiętnościom, nie ma doświadczenia w kwestiach życia praktycznego. Przedmiotem nauki o państwie jest szczęście. Jest wiele pojęć szczęścia w świecie. Trzy sposoby życia: oddanego przyjemności, działalności obywatelskiej, kontemplacji. Nie ma jednej nauki o wszystkich dobrach, jest ich wiele. Dobro jako idea trwa wiecznie. Największym dobrem jest jeden cel wspólny dla wszystkich możliwych czynności. Musi być ono czymś ostatecznym. Dobro jest godne pożądania. Wszystko, co istnieje zgadza się z prawdą. Dobra są:

• zewnętrzne,

• duchowe,

• cielesne.

Cel ostateczny zaliczamy do dóbr duchowych. Do szczęścia przynależą: dzielność etyczna, rozsądek, mądrość, niektórzy zaliczają też dobrobyt zewnętrzny. Poznawanie przyjemności należy do życia duchowego. Szczęście jest największym dobrem i tym, co moralnie najpiękniejsze i jest największą rozkoszą. Szczęście nie może obejść się bez dóbr zewnętrznych, gdyż nie można dokonywać czynów moralnie pięknych bez środków. Brak pewnych dóbr mąci szczęście. Szczęście jest najbardziej dobrą rzeczą. Nie przynależy zwierzętom, oraz dzieciom z racji ich wieku. Do szczęścia potrzebna jest działalność (cnota) i życie. Szczęście nadaje działania duszy. Ktoś szczęśliwy musi nim być przez całe życie. Aby być szczęśliwym musi być dzielny i wyposażony w dobra zewnętrzne. Jedna część duszy jest nierozumna (wegetatywna), druga jej część jest związana ze zdolnością pragnienia i pożądania.

Dusza

część rozumna część uczestnicząca poniekąd w rozumowaniu część nierozumna

Dzielność: diamoetyczna, etyczna.

Arystoteles był uczniem Platona i wychowawcą Aleksandra Wielkiego. Był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli greckiej kultury. Posiadał rozległą wiedzę (przyrodoznawstwo, fizyka, logika, ekonomia, etyka, estetyka, polityka). Arystoteles podkreślał rolę poznania zmysłowego, empirycznego. Jego zdaniem należy się zetknąć z rzeczywistością, aby ją poznać. Człowieka kształtują jego spostrzeżenia. Od wiedzy zmysłowej dochodzi się do wiedzy rozumowej, ponieważ umysł dochodzi do uogólniających pojęć. Jednakże nie ma niczego w umyśle, czego nie byłoby wcześniej w zmysłach. Arystoteles podzielił filozofię na teoretyczną (poznającą zasady bytu) i praktyczną (poznającą zasady praktycznego działania). Stwierdził, że na każdą istniejącą rzecz składa się materia (to, co możemy doświadczyć zmysłowo) i forma (własności pojęciowe danej rzeczy). Nie da się oddzielić materii od formy. Znając formę można rozróżniać przedmioty. Wszystkie rzeczy materialne musiały być poprzedzone istnieniem formy. Musiała istnieć również pierwsza forma, która wprawiła świat w ruch. Arystoteles wykazywał przy tym teleologiczny sposób myślenia: wszystko do czegoś zmierza, wszystko ma jakąś przyczynę i jakiś cel. Zdaniem Arystotelesa człowiek, jak wszystko w świecie, posiada materię i formę: materia to ciało, forma to dążenie do osiągnięcia pełni człowieczeństwa. Człowiek jest przy tym istotą społeczną, stworzoną do życia w państwie. Mowa jest właściwością tylko człowieka, jej celem jest wyrażanie tego co pożyteczne i szkodliwe. Również tylko człowiek posiada zdolność do odróżniania dobra i zła; jest to podstawą istnienia każdej ludzkiej wspólnoty - rodziny czy państwa. Podstawą zorganizowania grupy jest poczucie sprawiedliwości lub jego brak, a mowa umożliwia jego wyrażanie. Zatem państwo pomaga osiągnąć pełnię człowieczeństwa. Sprawiedliwość może istnieć tylko w grupie, gdyż odnosi się do relacji. Pojedynczy człowiek nie może być sprawiedliwy. „Zwierzęciem lub bogiem jest ten, kto nie potrafi żyć we wspólnocie.” Człowiek bez poczucia moralnego jest najgorszym zwierzęciem. Jednocześnie Arystoteles wyjaśniał różnice pomiędzy ustrojami poszczególnych polis: każda polis jest organizowana przez zbieranie wspólnych doświadczeń, dlatego różne polis są różnie zorganizowane. Wpływ na to może mieć chociażby klimat czy zajęcia ludności. Arystoteles podzielił jednak ustroje jego zdaniem na źle i dobrze zorganizowane. Dobre (monarchia, arystokracja, poligarchia) są te, które działają dla dobra wspólnego. Złe (tyrania oligarchia, demokracja) natomiast te, które działają jedynie dla dobra osób rządzących. Demokrację Arystoteles zakwalifikował jak ustrój zły, ponieważ jego zdaniem w demokracji przeważają biedni, a biedni rzadko są cnotliwi i nie umieją myśleć o dobrze wspólnym. Również bogaczom jest ciężko rządzić, gdyż mają zbyt wiele do stracenia. Dlatego najlepsza jest klasa średnia, a najlepszy ustrój to taki, w którym klasa średnia przeważa nad innymi. Utrudnia to tworzenie się skrajności. Arystoteles poruszył również kwestię niewolnictwa: niewolnikiem jest ten, kto nie jest zdolny do kierowania własnym życiem i dla kogo stan zależności jest lepszy. Niewolnictwo istnieje z przyczyn prawa, gospodarki czy wojny. Arystoteles krytykował Platona. Jego zdaniem Platon wyszedł od błędnej tezy o wspólnej jedności, ponieważ państwo jest wielością. W państwie żyją ludzie różni i mają różne potrzeby. Wspólna własność jest zawsze najmniej otaczana staraniem. Ludzie troszczą się tylko o swoje ze względu na miłość do samego siebie. Rodzina i państwo to jedność względna. Państwo jako całość nie może być szczęśliwe; składa się z pojedynczych ludzi i to oni powinni być szczęśliwi. Również sama demokracja z założenia nie jest zła, to biedni ją taką czynią. Na grupę składają się zalety pojedynczych osób. Dużą część swoich rozważań poświęcił Arystoteles kwestii sprawiedliwości. Należy jej szukać w państwie; sprawiedliwość to to, co jest najlepsze dla państwa. Jest to cnota etyczna, w której mieszczą się wszystkie inne znaczenia. Podzielił sprawiedliwość na rozdzielczą (iustitia distributiva) i wyrównawczą (iustitia commutativa). Rozdzielcza odnosi się do rozdzielania różnych dóbr należących do wspólnoty państwowej, a wyrównawcza do karania złych zachowań i nagradzania dobrych. Sprawiedliwość rozdzielcza nie polega przy tym na równym podziale, ale na pewnym zbilansowaniu, ponieważ czasem skrajna równość może być skrajną niesprawiedliwością. Sprawiedliwe jest to, co jest zgodne z prawem. Sprawiedliwość jest pewną praktyką, pewnym umiarem. Człowiek sprawiedliwy dokonując podziału nie przyznaje sobie więcej w żadnej sytuacji. Czyn niesprawiedliwy nie dotyczy jednak działania pod wpływem emocji. Filozofia Arystotelesa została w dużej części przejęta i połączona z filozofią chrześcijańską przez św. Tomasza. Poszerzył on ją o rozważania na tematy religijne.

1

1

---