Rozszyfruj rysunki dziecka

Dziecięce obrazki są prawdziwą kopalnią informacji – pokazują uczucia, pragnienia, lęki, a nawet charakter autora! Przyjrzyj się więc uważnie rysunkom swojej córki lub syna i zobacz, jak odbiera świat.

Już dwuletni malec chętnie bierze do ręki kredki i kreśli na papierze linie i kółka. Rok później prace stają się coraz dokładniejsze, a dziecko przenosi na papier to, co mu najbliższe: rodziców, dom, rodzeństwo, ulubione zwierzęta. Dla psychologów, którzy interpretują te rysunki, znaczenie ma każdy ich szczegół – np. to, czy dłonie braciszka są narysowane tak, że widać niemal każdy palec, czy też w ogóle nie ma ich na obrazku. Ważne jest również, czy dzieło zajmuje całą kartkę, czy tylko róg; jak duże są postacie i jakich malec używa kolorów.

Kto jest w domu najważniejszy

Najłatwiej jest to wyczytać z rysunku rodziny. W interpretacji istotna jest kolejność rysowania postaci. Jeśli najpierw powstanie tata, oznacza to, że maluch postrzega ojca jako osobę dominującą w rodzinie. Jeśli do tego postać taty została uwidoczniona z licznymi szczegółami (np. z nieodłączną fajką), znajduje się na środku arkusza lub jest dużo większa od innych, wtedy nie ma wątpliwości: w oczach dziecka ojciec zajmuje w domu najważniejszą pozycję. Oczywiście może to być mama, dziadek lub siostra, zależy której z tych osób maluch przypisuje specjalne znaczenie.

Kogo kocha, kogo lubi

Najbliżej siebie kilkulatek rysuje osobę, z którą czuje się najsilniej związany emocjonalnie. O głębokiej więzi świadczy też trzymanie się za ręce lub kierowanie ich ku sobie. Jeśli na rysunku mama i tata są przedstawieni z rękami, a siostra czy brat bez rąk, to wyraża silne przywiązanie do rodziców i nieporozumienia z rodzeństwem. Czego mogą dotyczyć konflikty? Choćby zabierania zabawek. Dziecko wie, że młodszego braciszka trzeba kochać, więc nie przyznaje się do złości na niego. Swoje uczucia ujawnia pośrednio – na obrazku pozbawia go rąk, żeby już niczego nie zabierał. Oznaką nieporozumień są też przedmioty rozdzielające osoby z rodziny. Gdy malec pomiędzy sobą a ojcem umieszcza szafę czy drzewo, oznacza to, że nie czuje się przy nim bezpiecznie. Być może tata jest zbyt stanowczy lub za dużo wymaga od potomka.

Ewa Maciocha, psychoterapeutka

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Przede wszystkim nie sterujmy małym artystą. Pozwólmy dziecku kierować się jego własną wyobraźnią. Darujmy sobie uwagi na temat różowych liści na drzewie, nie śmiejmy się z nieba znajdującego się na dole kartki. Chwalmy prace malca i dużo z nim na ten temat rozmawiajmy. Gdy maluje np. rodzinę, unikajmy podpowiedzi w rodzaju: “Zapomniałeś dorysować włosów tacie”. Warto natomiast pytać o narysowane osoby: kto jest najmilszy , najszczęśliwszy, a kto bywa niemiły, smutny, i dlaczego. To bardzo ważne! Pamiętajmy, że sam rysunek, bez rozmowy o nim, absolutnie nie wystarczy, by poznać prawdziwe uczucia i myśli dziecka.

A co zrobić, gdy w obrazkach coś nas zaniepokoi? Bo np. wszystkie prace są niestaranne czy ponure. Wtedy w żadnym wypadku nie krytykujmy, lecz wybierzmy się z dzieckiem do psychologa. Specjalista najlepiej odczyta wiadomości zaszyfrowane w rysunkach i podpowie, jak wyjść naprzeciw ukrytym potrzebom malucha.

Z kim ma na pieńku

Osoby, które wzbudzają w dziecku niepokój, niechęć czy inne przykre uczucia, są rysowane z brzegu, w kącie lub z dala od innych postaci. Niektóre dzieci w ten sposób przedstawiają swoje rodzeństwo. To ważny sygnał: mogą czuć się zazdrosne o brata lub siostrę. Zdarza się tak np. wtedy, gdy w domu pojawia się małe dziecko, któremu rodzice poświęcają więcej czasu. Ale uwaga! Osoba budząca zazdrość czy niechęć może też zostać w rysunku pominięta. Dziecko zwykle tłumaczy potem jej nieobecność, mówiąc, że zabrakło miejsca na kartce. Jednak w rzeczywistości maluch po prostu nie akceptuje tego członka rodziny lub się go boi. Oznaką silnego lęku bywa również wyeliminowanie z rysunku wszystkich domowników poza tym jednym, który wzbudza w dziecku zbytni respekt.

Osoby, które w życiu dziecka nie odgrywają szczególnej roli, są rysowane zazwyczaj jako ostatnie. Bywa, że maluch na końcu rysuje samego siebie. Co to oznacza? Prawdopodobnie ma poczucie, że mało liczy się w rodzinie. Najgorzej, gdy w ogóle nie umieszcza siebie na rysunku rodziny. To bardzo niepokojący sygnał! Dziecko może się czuć odrzucone emocjonalnie przez najbliższych i pozbawione ich miłości.

Odkryj klucz do jego charakteru

Psycholodzy są zgodni: sposób, w jaki dziecko rysuje, wiele mówi o jego usposobieniu. Na co warto zwrócić uwagę? Głównie na rozmiar i grubość kreski. Linie długie, rysowane z rozmachem i z dużą siłą nacisku, świadczą o energii, odwadze, pewności siebie, a nawet o gwałtowności malca. Na rysunku dziecka nieśmiałego czy pełnego obaw linie są delikatne, posunięcia kredką niepewne, a postacie nieraz tak małe, że na kartce papieru zostaje mnóstwo pustego miejsca. Zamaszyste, chaotyczne, szybkie pociągnięcia kredki cechują dziecko nadpobudliwe.

Zdarza się, że w całym delikatnym rysunku jedna postać jest namalowana specjalnie mocno. O czym to świadczy? Dziecko wiąże z tą osobą bardzo silne emocje – może to być miłość, podziw lub odwrotnie: gniew, wręcz agresja. Uwaga! Agresję malucha mogą wyrażać także przedmioty służące do walki, np. karabin czy nóż, które dziecko umieszcza w swoich rękach.

1,5 roku do 2 lat – bazgroły dziecka nie przedstawiają żadnej sensownej treści, najczęściej są to linie, które bezładnie splatają się ze sobą,

2–4 lata – na obrazkach pojawiają się postacie ludzkie, większość z nich to “głowonogi”,

4–6 lat – dziecko próbuje coraz dokładniej odwzorować świat, rysuje domki, kwiaty, słońce,

6–9 lat – postacie i przedmioty są ujmowane coraz bardziej realistyczne, drzewa mają liście, a dom okna i komin.

Poznaj język barw

Pogodny, wesoły, życzliwie nastawiony do świata malec najczęściej wybiera jasne, ciepłe barwy: czerwoną, żółtą, pomarańczową. Dziecko spokojne, zrównoważone chętnie sięga po kredkę zieloną, niebieską, fioletową. Rysunki ponure, z przewagą czerni i brązu, sygnalizują, że mały twórca jest w złym nastroju lub że brakuje mu poczucia bezpieczeństwa. Także wtedy, gdy malec najpierw długo się zastanawia, co ma narysować, a potem oddaje pracę ubogą w szczegóły i nie dokończoną, należy przypuszczać, że coś go gnębi. Być może potrzebuje po prostu więcej pieszczot i zabaw z rodzicami.

Postać mało kolorowa, namalowana bez szczegółów, mówi o złych relacjach dziecka z tą osobą – malec raczej nie żywi wobec niej przyjaznych uczuć. Natomiast ktoś, kogo dziecko przedstawiło za pomocą większej liczby barw niż innych, często jest kimś najbardziej podziwianym.

Znaki zapisane na twarzy

Jeśli na dziecięcym rysunku wszyscy się uśmiechają, a przy tym nikt nie jest pominięty czy wyobcowany, to możemy być spokojni – dziecko dobrze się czuje w swojej rodzinie i postrzega ją jako szczęśliwą. Gorzej, gdy postacie są smutne, złe lub mają srogie miny. Dlaczego? Taka praca wskazuje na przykre emocje związane z sytuacją w domu – maluch może np. przeżywać ciągłe kłótnie pomiędzy rodzicami.

Osoby pozbawionej twarzy lub odwróconej tyłem maluch nie akceptuje. Warto wtedy zapytać dziecko, kim ona jest i czemu właśnie tak została przedstawiona. Wiele dzieci zdradza w ten sposób swoje pragnienie ograniczenia kontaktów z tą osobą – może to być np. ojciec alkoholik.

RYSUNEK DZIECKA

Twórczość plastyczna obok zabawy jest najpowszechniejszym zjawiskiem w spontanicznej i ekspresyjnej działalności dziecka. Dziecku sprawia przyjemność i satysfakcję pozostawianie śladów własnych czynności ruchowych na papierze czy innym dostępnym materiale. Twórczość ta jest również źródłem wiedzy o życiu psychicznym dziecka.

Wiodącą postacią w badaniach psychologicznych, opartych na wielostronnej analizie rysunków dzieci i procesu ich powstawania jest Stefan Szuman (1889-1972). Uważa on, że wytwór plastyczny może prezentować mierne wartości artystyczne, natomiast sam proces twórczy rozwija i ujawnia cechy osobowości autora. Z tego właśnie powodu badacz najbardziej cenił prace dzieci do 10 roku życia, uznając ich wartości dzięki zawartemu autentyzmowi wyrazu, oryginalności formy i emocjonalnej ekspresji.[1]

Szuman uporządkował poglądy na dynamikę rozwoju wypowiedzi rysunkowej dzieci. Oto podział rozwoju twórczości rysunkowej na okresy i fazy według niego.

Okresy

1. Okres bazgrot (2 – 3 r.ż.)

a) faza: wstępne formowanie się schematu postaci

– cechy charakterystyczne: zapełnianie płaszczyzny kropkami, kreskami, krzyżykami, krzyżującymi się liniami krzywymi, próby zamykania kół.

2. Okres schematyczny (ideoplastyka)

Fazy:

a) głowonogi (3 - 4 r.ż.) i głowotułowie ( 4 – 5 r.ż.)

– cechy charakterystyczne: uprzedmiotowienie wypowiedzi plastycznych (postać ludzka, zwierzęta, środki lokomocji);

b) schematy uproszczone (5 –7 r.ż.)

– cechy charakterystyczne: brak proporcji i trójwymiarowej przestrzeni, symboliczne ujmowanie formy;

c) schematy wzbogacone (7 –12 r.ż)

– cechy charakterystyczne: wzbogacanie formy charakterystycznymi detalami, doskonalenie proporcji, próby wyrażania przestrzeni za pomocą układów pasowych.

3. Okres typu poschematycznego (fizjoplastyka)

Fazy:

a) realizm wrażeniowy (12 – 13 r.ż.)

– cechy charakterystyczne: próby naśladowania natury, ujęcie typu indywidualnego;

b) realizm intelektualny (13 – 15 r.ż.)

– cechy charakterystyczne: ujmowanie trójwymiarowe form, stopniowe zatracanie indywidualnej świeżości.[2]

Pierwszą cechą wytworów dziecka jest opieranie się na pamięci, wyobraźni i przeżyciach emocjonalnych. Ujawnia ono w swoich pracach plastycznych jego własny wewnętrzny obraz świata, który jest schematem uproszczonym, ale jednocześnie zabarwionym przeżyciami emocjonalnymi. Najwcześniejsze rysunki dziecka stanowią wzrokowe oparcie dla treści, jaką im ono przypisuje w swojej wyobraźni, co wyraża w słowach: „Tu jest kotek i pije mleczko”. Drugą charakterystyczną cechą jest ewolucja formy: od wyobrażeniowo – symbolicznej twórczości w wieku 5 – 7 lat do tendencji realistycznej pod koniec młodszego wieku szkolnego. Trzecią cechą jest pojawienie się około 6 –7 r. życia różnic indywidualnych, które zależne są od poziomu rozwoju umysłowego i emocjonalnego.

Kiedy dziecko zaczyna rysować, jego rysunki przedstawiają chaotyczny układ jakichś przedmiotów. Rozmieszczone są one w różnych kierunkach i bez widocznego związku ze sobą, np. dziecko najpierw rysuje kwiatek, a potem odwraca kartkę i rysuje kotka. Jeśli chodzi o kolorystykę wczesnych prac dziecka, to na ogół jest ona żywa pod warunkiem, że ma ono odpowiednie kredki czy farby. Jednak nie zawsze korzysta ze wszystkich kolorów, skupiając uwagę tylko na wybranych przez siebie.

Tematyka prac dzieci ze starszych grup przedszkolnych zaczyna się rozszerzać i dotyczyć przedmiotów, osób czy wydarzeń odgrywających w życiu dziecka ważniejszą rolę. Pojawia się pewien określony repertuar, do którego należą: postaci ludzkie, budynki, środki lokomocji, rośliny, słońce i zwierzęta. W wieku 5 – lat następuje wzrost naśladownictwa między dziećmi. Jednak nie poprzestają one tylko na odtwarzaniu cudzych pomysłów, ale je przekształcają i modyfikują. W grupach starszych kompozycja rysunku jest bardziej uporządkowana. Dziecko zaczyna traktować kartkę jako wspólną płaszczyznę tego, co przedstawia. Łączy odpowiednie elementy lub rozmieszcza je oddzielnie w pewnym logicznym związku. Kolorystyka rysunków jest bogata. Dzieci 5, 6- letnie lubią używać barw żywych i jaskrawych, ale posługują się też barwami spokojniejszymi, ciemniejszymi. Kierują się również zasadą przeplatania barw. Tworzą wielobarwne układy, mieszają kolory. Posługuję się one nadal kolorytem anaturalistycznym – jest on inny, niż taki, jaki dostarcza im obserwacja otoczenia. Zazwyczaj zdają sobie z tego sprawę, ale akurat taka barwa ich interesuje. A to, czy jest ona zgodna z rzeczywistością nie ma dla nich większego znaczenia. Z drugiej jednak strony zaczynają się interesować otoczeniem i zastanawiać się, jakim kolorem narysować tę, czy inną rzecz.

W twórczości plastycznej dzieci widać pewną zasadę rozwoju dzieci, mówiącą o tym, że formy późniejsze opierają się na wcześniejszych. Droga dziecka, którą przebywa jest samodzielna i twórcza. To właśnie w pracach dzieci z młodszym wieku przedszkolnym występują właściwości takie, jak: pomysłowość, oryginalność i rozmach, które należy wykorzystać do dalszej pracy nad rozwojem twórczości plastycznej.

Twórczość małych dzieci świadczy o potrzebie poznawania świata i jest wyrazem ich przeżyć oraz odczuć. Formy plastyczne i ich kolorystyka to środki ekspresji emocjonalnej dzieci. Radość, zadowolenie łączy się z żywymi barwami ich rysunków. Dysproporcje, deformacje, których dziecko dokonuje nieświadomie lub specjalnie mogą wyrażać odczucia takie, jak: śmieszność, podziw, strach. Emocje to trudny temat dla przedszkolaka. Nie potrafi on jeszcze słowami wyrazić tego, co czuje. Ale umie to narysować. Nie wolno krytykować jego prac, ale należy uważnie im się przyglądać. Trzeba obserwować, co dziecko rysuje i jak rozmieszczone są postaci na kartce. To, co dla malucha jest ważne, na rysunku jest największe. Należy również zwrócić uwagę na to, co znajduje się w centrum rysunku (np. mama, tata – w zależności od ich znaczenia dla dziecka), albo czego brakuje (np. na rysunku rodziny brakuje taty). Z rysunku dziecka można odczytać również, co go martwi (np. brat bez dłoni – bo dokucz autorowi rysunku, zabiera zabawki, bije), albo o czym marzy, jeżeli w rysunkach dziecka często powtarza się jakiś element (np. pies, którego dziecko chciałoby mieć, ale rodzice się nie zgadzają). Powinno się zwracać również uwagę na kompozycję rysunku. Jeżeli obrazki dziecka skupione są w jednym z rogów kartki, to może to świadczyć o tym, że jest nieśmiałe i nie potrafi odnaleźć się w grupie przedszkolnej. Natomiast, jeżeli jego prace wychodzą poza kartkę, to może to być znakiem tego, że dziecko jest nadpobudliwe lub nerwowe.

Nauczyciele i rodzice powinni starać się analizować prace dzieci, rozmawiać z nimi o ich uczuciach. To dobry sposób, aby dowiedzieć się, co wzbudza w nich lęk czy radość, czy mają jakieś problemy, czego nie lubią, a za czym przepadają.

Rysunek jest też ważnym źródłem informacji o rozwoju dziecka. Analizować należy nie tylko jego prace, ale również technikę rysowania. Zaniepokoić rodziców powinno:

a) za mocne lub za delikatne linie, brak połączeń między poszczególnymi fragmentami rysunku,

b) wyraźne wychodzenie poza linie podczas kolorowania obrazka,

c) brak umiejętności odwzorowywania rysunku i rysowania na zadany temat,

d) duża niechęć do rysowania, mimo wielokrotnego zachęcania i podawania mu rozmaitych przyborów plastycznych,

e) bohaterowie rysunków to głównie postacie negatywne, złe, które budzą lęk.

Problemy z rysowaniem mogą świadczyć o zaburzeniach w rozwoju, kłopotach w relacjach z rówieśnikami, mogą też być pierwszym objawem dysleksji. Dlatego też, jeżeli zauważymy coś niepokojącego warto udać się do psychologa. On potwierdzi lub wykluczy nasze podejrzenia. A w razie konieczności zaleci odpowiednie ćwiczenia. Im wcześniej wykryje się jakieś problemy i zacznie się z nimi walczyć, tym większa szansa, że dziecko w szkole uniknie kłopotów.

Rysunek ucznia może stanowić ważną o nim informację, nie tylko dla pedagoga, czy psychologa, ale także dla każdego nauczyciela. Zamknięty przed obcymi świat dziecka staje się często zrozumiały właśnie dzięki technice psychorysunku. W spontanicznych rysunkach dziecko przedstawia to, co wie, o czym myśli i marzy. Twórczość plastyczna dzieci umożliwia poznanie wielu problemów, do których dotarcie w inny sposób jest prawie nie możliwe. Technika psychorysunku nie należy do najprostszych, bo wymaga dużej wiedzy i doświadczenia. Warto jednak się z nią zapoznać, gdyż często jest to jedyna droga dotarcia do dziecka. Rysunki, jakie dziecko wykonuje czy to w szkole, czy też w domu, często stają się przedmiotem zainteresowania osób dorosłych. Ocenić rysunek jest znacznie trudniej, niż ocenić postępy ucznia w zakresie matematyki, j. polskiego, czy też innego przedmiotu.

Rysunek ucznia może stanowić ważną o nim informację, nie tylko dla pedagoga, czy psychologa, ale także dla każdego nauczyciela. Zamknięty przed obcymi świat dziecka staje się często zrozumiały właśnie dzięki technice psychorysunku. W spontanicznych rysunkach dziecko przedstawia to, co wie, o czym myśli i marzy. Twórczość plastyczna dzieci umożliwia poznanie wielu problemów, do których dotarcie w inny sposób jest prawie nie możliwe.

Technika psychorysunku nie należy do najprostszych, bo wymaga dużej wiedzy i doświadczenia. Warto jednak się z nią zapoznać, gdyż często jest to jedyna droga dotarcia do dziecka. Rysunki, jakie dziecko wykonuje czy to w szkole, czy też w domu, często stają się przedmiotem zainteresowania osób dorosłych. Ocenić rysunek jest znacznie trudniej, niż ocenić postępy ucznia w zakresie matematyki, j. polskiego, czy też innego przedmiotu.

Głównym czynnikiem różniącym charakter twórczości plastycznej dzieci jest wiek życia. W miarę jak zmienia się psychika dzieci, zmieniają się również ich wytwory. Dzieci przedstawiają w swoich pracach świat w sposób charakterystyczny dla poszczególnych stadiów, które traktuje się jako kroki w rozwoju plastyki dziecięcej. Trzeba zapamiętać sobie, że literatura, muzyka, a nawet twórcza działalność techniczna nie pełnią tak powszechnych funkcji, jak plastyka. Ta wewnętrzna potrzeba wypowiadania się dziecka poprzez plastykę swoją powszechnością dorównuje zabawie, a w pewnych aspektach jest z nią organicznie zespolona jako rodzaj zabawy twórczej." Siedmiolatek najbardziej lubi przesiadywać we własnym pokoju, pośród swoich rzeczy i skarbów, których pilnie strzeże, oddając się rysowaniu, lepieniu, układaniu".

Chociaż każde dziecko rozwija się w indywidualny sposób i w swoim tempie, a jego zdolność wyrazu odpowiada jego osobowości, można jednak ukazać w malowaniu główne cechy dziecięcego rozwoju, które z reguły dotyczą każdego dziecka. Należy przy tym zwrócić uwagę, że rozwój ten nigdy nie przebiega harmonijnie i prosto, według ustalonych standardów, lecz w sposób bardzo różny i skokowy. W rozwoju ekspresji poprzez kształt i kolor występują fazy, które zostają pominięte, oraz opóźnienia i okresy regresji.H.J. Bachmann ukazuje fazy rozwoju dziecięcego sposobu przedstawiania świata, który można zaobserwować w malowaniu spontanicznym, wolnym od wywierania jakiejkolwiek presji.(FOLIOGRAM)

Okresem wstępnym i przygotowawczym w rozwoju czynności rysowania jest stadium bazgrot. Jego rozwój zależy od doskonalenia sprawności manualnych: opanowania drobnych ruchów palców i dłoni oraz prawidłowego trzymania ołówka.

Od fazy bazgrot linearnych dzieci przechodzą do fazy bazgrot figuralnych, która trwa od połowy piątego roku życia.Stadium schematu uproszczonego trwa mniej więcej do 6 roku życia. Charakterystyczną cechą rysunków dzieci w tym stadium jest to, że przedmioty i postacie mają formę uproszczoną, zgeometryzowaną, są sztywne, kanciaste lub nadmiernie zaokrąglone.W starszym wieku przedszkolnym dzieci wkraczają w stadium wzbogaconego i udoskonalonego schematu. Ich wytwory nie są jeszcze kopią przedmiotów, lecz formy graficzne są giętkie i płynne, zgeometryzowane i sylwetkowe. Stadium wzbogaconego i udoskonalonego schematu trwa przez cały okres późnego dzieciństwa. Dziecko uczęszczając do szkoły nabiera jednak skłonności do rysowania w sposób coraz bardziej realistyczny. Zanika stopniowo spontaniczna i swobodna ekspresja własnych przeżyć dziecka.

Rysunek dziecka może być dowolny, spontaniczny, przez nikogo nie narzucony, który powstaje samodzielnie. Może być także wymuszony przez dorosłych, w pewien sposób zasugerowany i przez innych zaplanowany. Dziecięce rysunki możemy podzielić na tematyczne i atematyczne, które dają ogromne możliwości do ekspresji dziecka. Rysowanie na temat zaplanowany lub dowolny, jest procedurą diagnostyczną. Ma również walory terapeutyczne, gdyż sposób przeżywania zdarzeń np. w środowisku rodzinnym, czy szkolnym, może zostać zawarty w rysunku, który ukazuje nam, w jakim stopniu rysujący uświadamia sobie swoje miejsce w tym środowisku i jaki ma do niego stosunek. Możemy się o tym dowiedzieć analizując rysowane postaci, ich wielkość, wygląd, usytuowanie, a także rodzaj kontaktu między nimi.

Rysunek może być także skutecznym środkiem terapeutycznym, przywracającym równowagę psychiczną dziecka, jest on, bowiem szczególną formą aktywności mogącą przysparzać wiele satysfakcji i radości. Dotyczy to zarówno samego rysowania, jak i osiągania celu.Rysunki dzieci i młodzieży są bardzo dobrym materiałem do psychologicznej analizy, zawierają bowiem bogactwo elementów dotyczących formy, treści i koloru. Szczególne znaczenie diagnostyczne w badaniu dzieci i młodzieży ma rysunek postaci ludzkiej."… dziecko rysując człowieka, kieruje się nie wyobraźnią wzrokową lub sprawnością manualną, ale przede wszystkim wiedzą i posiadanymi pojęciami. Dziecko rysuje to, co wie, a nie to, co widzi.”

Poddając analizie formalnej rysunki postaci można podjąć próbę ustalenia, co na danym poziomie rozwoju intelektualnego dziecko wie i w jaki sposób przekazuje to za pomocą rysunku.Rysunki dzieci oceniamy między innymi przez porównywanie z przeciętnymi wynikami ich rówieśników.Rysunki ukazujące postać ludzką stanowią szybką metodę wyselekcjonowania tych dzieci, na które należy zwrócić większą uwagę. Analizując rysunki postaci ludzkiej wykonane przez dziecko możemy się dużo dowiedzieć o ich życiu intelektualnym, ujawniają one także przeżycia emocjonalne.Rysunki mogą być także pomocne w poznawaniu cech charakteru dziecka.

Znaczenie diagnostyczne przypisuje się także rysunkom prezentującym rodzinę.

Rysunek rodziny oddaje stopień adaptacji dziecka do osób z otoczenia, jego samoświadomość, oraz stosunek do innych. Dzięki rysunkowi rodziny możemy się zorientować, jakie postawy uczuciowe przejawia dziecko wobec rodziców, oraz pozostałych członków rodziny. Rysunek rodziny pozwala dziecku na wyrażenie problemów adaptacyjnych, jakie istnieją w jego rodzinie. Pokazuje także, jak dziecko hierarchizuje własne doświadczenie i tworzy świat swojej rodziny pod ich wpływem. Można powiedzieć, że kartka papieru jest niejako"ekranem", na którym dziecko"wyświetla" to, co przeżywa, co wie i jak czuje.

Rysunek klasy pozwala nam zorientować się, w jakim stopniu osoba rysująca uświadamia sobie swoje miejsce w środowisku szkolnym, jaki ma do niego stosunek. Dzięki rysunkom klasy możemy się zorientować, jak swoją klasę oraz wychowawcę postrzega badany. Ważne jest także, w jakiej konkretnej sytuacji rysowana jest klasa; czy jest to sala lekcyjna z tradycyjnymi ławkami, czy też ukazany jest inny sposób spędzania czasu wolnego od zajęć lekcyjnych. Ciekawą techniką powstałą równolegle do testów na inteligencję jest technika"Dom, Drzewo, Osoba". Wszystkie trzy tematy zostały wybrane ze względu na to, że są znane nawet bardzo małym dzieciom, akceptowane przez ludzi w każdym wieku, a ponadto wywołują więcej skojarzeń niż inne obiekty.

Te trzy rysunki są bardzo często wykorzystywane w psychoterapii Rysunek domu oddaje zazwyczaj kwestie dotyczące rodziny ucznia i panujących w nim stosunkach międzyludzkich. Obraz drzewa jest natomiast, zgodnie z panującym przekonaniem, wiązany z życiową rolą rysującego oraz jego zdolnościami, a rysowanie osoby pobudza świadome uczucia dotyczące obrazu własnego ciała oraz obrazu„ja” pod względem zarówno fizycznym, jak i psychologicznym.

Wyniki uzyskiwane drogą badania projekcyjnego są trudne do zinterpretowania i uporządkowania. Technika ta wymaga wiedzy i doświadczenia prowadzących, ale mimo braku standaryzacji jest bardzo wartościowa. Często właśnie dzięki niej uzyskujemy informacje, które trudno wydobyć od ucznia na drodze werbalnej, a które on nieświadomie przedstawia na rysunku — skąd wzięły się trudności w nauce, czemu izoluje się od grupy i co tak naprawdę jest jego problemem.

Zrozumieć rysunki dziecka

Rysunek rodziny jest jednym z podstawowych źródeł diagnozowania dziecka. Analizę treści rysunku dokonuje się pod kątem następujących kryteriów:

1. Kto jest najważniejszy w rodzinie:

a) w interpretacji istotna jest kolejność rysowania postaci. Osoba rysowana jako pierwsza jest tą osobą, z którą dziecko pragnie się identyfikować, do której jest najbardziej przywiązane. Osoba rysowana w ostatniej kolejności jest tą, którą dziecko najmniej lubi, nie akceptuje taką, jaką jest.

b) relatywna wielkość rysowanych postaci (wyraźne powiększenie lub zmniejszenie) jest interpretowane jako wskaźnik znaczenia danej postaci dla dziecka. Wyraźnie większy jest rysowany ten członek rodziny, który jest podziwiany lub wywołuje lęk. Postać o mniejszym znaczeniu dla dziecka jest nieproporcjonalnie mniejsza lub całkowicie pominięta.

c) zdobienie postaci – osoby dla dziecka znaczące mogą być szczególnie zdobione, uwidocznione z licznymi szczegółami, znajdować się na środku arkuszu.

2. Usytuowanie postaci względem siebie.

Dziecko najbliżej siebie rysuje osobę, z którą czuje się najsilniej związane emocjonalnie. Osoby nieakceptowane przez dziecko są na rysunku odsuwane. Izolowanie własnej postaci od reszty rodziny może być przejawem występowania u dziecka tendencji do wycofywania się z kontaktów z rodziną. Połączenie postaci rękami świadczy o istnieniu silnej więzi emocjonalnej między połączonymi postaciami. Jeśli osoby rysowane są bez rąk to świadczy o nieporozumieniach między nimi. Pominięcie dłoni oznacza brak czułości, miłości, zrozumienia w rodzinie, odzwierciedla poczucie winy wynikające z ich używania. Oznaką nieporozumień są też przedmioty rozdzielające osoby z rodziny. Gdy między sobą, a ojcem dziecko umieszcza szafę czy drzewo oznacza to, że nie czuje się przy nim bezpiecznie (np.: tata jest zbyt stanowczy).

3. Kogo dziecko nie akceptuje:

a) pominięcie postaci jednego z członków rodziny wyraża stosunek emocjonalny dziecka do tej osoby. Osoby opuszczone przez dziecko w jego rysunku są dla niego źródłem lęku lub w ten sposób jest wyrażone odrzucenie i izolowanie tej osoby. Osoby, które wzbudzają w dziecku niepokój, niechęć czy inne przykre uczucie są rysowane z brzegu, w kącie lub z dala od innych postaci. Niektóre dzieci w ten sposób przedstawiają swoje rodzeństwo – jest to sygnał, że są zazdrosne o brata lub siostrę. Osoby, które w życiu dziecka nie odgrywają szczególnej roli są rysowane zazwyczaj jako ostatnie. Gdy maluch na końcu rysuje samego siebie prawdopodobnie ma poczucie, że mało liczy się w rodzinie. Gdy w ogóle nie umieszcza siebie na rysunku rodziny jest to niepokojący sygnał, że dziecko może się czuć odrzucone emocjonalnie przez najbliższych i pozbawione ich miłości.

b) rysunek domu – jeżeli jest on duży, dominuje w rysunku interpretowany jest jako wskaźnik odrzucenia dziecka przez rodzinę.

4. Sposób w jaki dziecko rysuje, wiele mówi o jego usposobieniu. Warto zwrócić uwagę na:

a) rozmiar i grubość kreski:

• linie długie, rysowane z rozmachem i duża siłą nacisku świadczą o energii, odwadze, pewności siebie, a nawet o gwałtowności malarza;

• linie delikatne, rysowane niepewnie, postaci nieraz tak małe, że na kartce zostaje mnóstwo pustego miejsca świadczą o nieśmiałości dziecka;

• linie zamaszyste, chaotyczne, szybkie pociągnięcia kredki cechują dziecko nadpobudliwe;

• linie przerywane są przejawem większych lub mniejszych zahamowań, którym towarzyszy niezdecydowanie.

b) kształt linii – linia zakrzywiona jest bardziej łagodna i czuła, kąt oznacza siłę i twardość. Harmonijny rysunek składa się z krzywizn i kątów:

• zbyt wiele miękkości i okrągłości charakteryzuje dziecko bierne, zbyt słabe, żeby się bronić;

• zbyt dużo kropek i kątów świadczy o energii, silnej woli, zarazem jednak o agresywnym usposobieniu;

• linie cieniowane, prążkowania i czarne plamy są oznaką silnie odczuwanego lęku;

• ślady uporczywego wycierania gumką i skreślenia charakteryzują brak ufności we własne siły i akceptacji swojej osoby.

Zdarza się, ze w całym delikatnym rysunku jedna postać jest namalowana specjalnie mocno – świadczy to o tym, że dziecko wiąże z tą osobą bardzo silne emocje – może to być miłość, podziw lub odwrotnie – gniew wręcz agresja.

5. Poszczególne części kartki mają swoje symboliczne znaczenie.

Kartkę można podzielić umownie na cztery obszary górę (duch), dół (materia), stronę lewą (matka), stronę prawą (ojciec).

• rysunek umieszczony po lewej stronie ukazuje dziecko ,,uczepione maminej spódnicy”, które szuka ciepła i poczucia bezpieczeństwa;

• rysunek umieszczony po prawej stronie kartki oznacza relacje z ojcem i z innymi osobami – przyszłość;

• góra kartki to ,,duch” – jest to świat marzeń, wyobraźni i duchowości;

• dolna część kartki mówi ,,chodzić po ziemi” – mówi o potrzebie fizycznego bezpieczeństwa.

6. Kolory mają znaczenie psychologiczne, każdy kolor ma pewną wartość emocjonalną:

a) czerwień – to kolor dynamiczny, wyraża potęgę pragnień, jest też oznaką agresywności, a niekiedy gniewu. Obfitość czerwieni może oznaczać pobudzenie i oznakę ruchu;

b) niebieski – wyraża wrażliwość, zamknięcie się w sobie;

c) fiolet – wyraża połączenie przeciwieństw i pragnienie czegoś innego. Jeśli odcień fioletu pojawia się zbyt często oznacza niepokój, lęk

d) żółć – to synonim światła, radości i optymizmu, to spontaniczność i otwartość;

e) zieleń – oznacza wolę działania, wytrwałość, upór i stanowczość;

f) pomarańcz – wyraża radość, wesołość i dynamizm;

g) brąz – oznacza fizyczne dążenie do bezpieczeństwa. Jeżeli dziecko rysuje osobę na brązowo to wyraża w ten sposób brak bezpieczeństwa od tej osoby;

h) róż – oznacza spokój, równowagę i harmonię;

i) czerń – jest negacja koloru. Zawiera w sobie smutek, a niekiedy rozpacz, jeżeli używa się jej w nadmiarze. Drobne czarne plamki oznaczają lęk;

j) szarość – jest neutralna. Jeżeli dziecko używa często szarego koloru, można sadzić, że ma trudności w wyrażaniu uczuć i przechodzeniu do czynów.

7. Znaki zapisane na twarzy – jeżeli na rysunku wszyscy się uśmiechają, a przy tym nikt nie został pominięty świadczy to o tym, że dziecko dobrze czuje się w swojej rodzinie i postrzega ją jako szczęśliwą.

Gdy postacie są smutne, złe lub maja srogie miny – wskazuje to na przykre emocje związane z sytuacja w domu np.: dziecko przeżywa ciągłe kłótnie pomiędzy rodzicami.

Osoby pozbawionej twarzy lub odwróconej tyłem dziecko nie akceptuje.

Dr. Corman opracował pięć pytań, które dostarczają bardzo bogatych informacji – po każdej odpowiedzi dziecka pada kolejne pytanie ,,Dlaczego ?”.

1. Kto jest najmilszy z całej rodziny ? ... Dlaczego ?

2. Kto jest najmniej miły z całej rodziny ? ... Dlaczego ?

3. Kto jest najszczęśliwszy ? ... Dlaczego ?

4. Kto jest najbardziej nieszczęśliwy ? ... Dlaczego ?

5. Kogo wolisz z całej rodziny ? ... Dlaczego ?

Co oznaczają rysunki przedszkolaka?

Rysunek dziecka to świetna okazja do tego, by spojrzeć na świat jego oczami. Jeśli przyjrzymy się bardziej uważnie dziełu naszego przedszkolaka to spod barw, postaci i- wydawać by się mogło- przypadkowych kształtów wyłoni się to, na co zwykle nie zwracamy uwagi, nad czym się nie zastanawiamy, co czasem wydaje się być zawoalowane. Radości, problemy, ba- nawet charakter dziecka, jego sposób myślenia, obraz siebie, rodziny i otaczającej malucha rzeczywistości- kredką i kreską dziecko opowiada nam to, co wie i czuje, a czego nie potrafi jeszcze wyrazić. Co nam może zdradzić rysunek dziecka? Na co zwrócić uwagę?

Rysunek dziecka fachowo ocenia się na trzech poziomach:

Poziom graficzny-bierze się pod uwagę sposób posługiwania się ołówkiem, siłę linii, wielkość zużytej powierzchni, wykorzystanie przestrzeni, staranność wykonania elementów rysunku

Poziom rozwoju rysunku w odniesieniu do kategorii wiekowych- i tak „głowonogi” , obiekty charakterystyczne dla 3-4 latków powinny zaniepokoić rodziców, jeżeli występują w rysunkach dzieci 6-letnich- wskazywać to może na o opóźnieniu rozwoju dziecka.

Analiza treści rysunku- zwraca się uwagę na kolejność rysowanych postaci i elementów, ich wielkość, staranność ich wykonania, rozmieszczenie elementów w stosunku do siebie czy kolorystyka. Ważne jest czy rysunek jest jedno-, dwu- czy wielobarwny ( w sytuacji kiedy dziecko ma do wyboru wiele kolorowych kredek ), a także jaki kolor w nim dominuje.

I tak:

Rozmach kreski - kreska "rozmachowa" długa, która powstaje od jednego pociągnięcia, zajmująca większą część kartki- świadczy o energii, odwadze i otwartości; kreska krótka, wskazywać może jakieś zahamowania;

Nacisk kreski- silny mówi o odwadze, czasem gwałtowności, energii; słaby nacisk kredki natomiast- o nieśmiałości, łagodności, czasami nerwicy i wysokim niepokoju.

Rozmieszczenie rysunku na kartce.

Rysując dziecko może wykorzystać całą kartkę lub jej część.

* Rysowanie na górze kartki mówi o idealizmie lub marzeniach, bogatej wyobraźni.

* Umieszczenie rysunku na środku kartki wskazuje, że odnosi się do spraw najbardziej uświadomionych, podczas gdy innych nie chce ujawnić.

* Dolny pas kartki jest ulubionym pasem zmęczonych, często przygnębionych dzieci.

* Pas górny jest wracaniem myślami do przeszłości.

* Rysunek namalowany w dolnym lewym pasie ujawnia wewnętrzne skrępowanie, a pas prawy cechuje wybieganie w przeszłość.

Powinno się zwracać również uwagę na kompozycję rysunku. Jeżeli obrazki dziecka skupione są w jednym z rogów kartki, to może to świadczyć o tym, że jest nieśmiałe i nie potrafi odnaleźć się w grupie- na przykład przedszkolnej.

Natomiast, jeżeli jego prace wychodzą poza kartkę, to może to być znakiem tego, że jest nadpobudliwe lub nerwowe. To, co dla malucha jest ważne, na rysunku jest największe. Należy również zwrócić uwagę na to, co znajduje się w centrum rysunku Zdrowe dziecko wykorzystuje całość kartki lub zachowuje proporcje (rysuje na środku).

Barwy użyte w rysunku mówią o emocjonalności dziecka.

* Wielokolorowość rysunku świadczy o żywej emocjonalności, posłużenie się tylko jedną kredką (zwłaszcza szarą) wskazuje na zahamowanie emocjonalne i niepokój.

* Czasem może wydawać się, że barwy rysunku są przypadkowe. Tymczasem różowa mama narysowana ulubionym kolorem dziecka wskazuje na głęboką zażyłość postaci.

* Radość, zadowolenie łączy się z żywymi barwami ich rysunków. Dysproporcje, deformacje, których dziecko dokonuje nieświadomie lub specjalnie mogą wyrażać odczucia takie, jak: śmieszność, podziw, strach

Przedszkolaki zazwyczaj wybierają kolory:

* Różowy - spontaniczność, powierzchowność;

* Pomarańczowy - podrażnienie, różne hamulce w wykonywaniu działań, pobudzanie wewnętrzne;

* Ciemno- niebieski - próba kontroli własnych emocji;

* Ciemno-zielony - zwiększona wrażliwość na sytuacje w otaczającym świecie;

* Jasno-zielony - zrównoważenie, stabilizacja, wyciszenie;

* Biały - wysoki poziom lęku;

* Nadmiar czerwoności świadczy o nadmiernym pobudzaniu;

* Zestawienie czerwieni i czerni świadczy o zaburzeniu procesów emocjonalnych.

Kto jest najważniejszy w domu?

Z rysunku dziecka można odczytać również, co go martwi (np. chora babcia) albo o czym marzy- jeżeli w rysunkach dziecka często powtarza się jakiś element .

Analizując kolejność rysowania członków rodziny, ich rozmieszczenie oraz wielkość dowiadujemy się, z którą osobą najbardziej jest związane emocjonalnie. Rysunki to autentycznych obraz relacji panujących w rodzinie. Bliskość postaci z dzieckiem może oznaczać miłość bądź oddalenie.

Rysunek rodziny, na którym jest brak postaci dziecka, które go malowało, spowodowane jest rozluźnieniem więzi rodzinnych, osamotnieniem, a czasem i odrzuceniem.

Osoba najważniejsza umieszczana jest w centrum kartki- jest największa, barwna, narysowana starannie.

Osoba, która budzi lęk lub jest mało ważna- jest pominięta lub znajduje się w kącie; jest mała, niestarannie narysowana, jednobarwna.

Bliska odległość osoby z dzieckiem oznacza występowanie więzi emocjonalnej między nimi, a duża odległość między osobami oznacza niechęć.

Co może niepokoić...

Rysunek dziecka, który nie wykazuje trudności w jego funkcjonowaniu to taki, w którym jest wiele elementów, zastosowanych jest wiele barw; postacie w nim występujące mieszczą się na kartce i są zadowolone; rysunek wykonany jest nie słabą, ale i niezbyt mocną kreską

W rysunku bądź podczas rysowania zaniepokoić rodziców powinno:

* stale przeważające czarny kolor- choć dziecko ma do dyspozycji wiele kredek – może to świadczyć o nastrojach depresyjnych,

* Obrazki ponure w nastroju i treści,

* Dominujący duet czerwieni i czerni, gdzie rysunek będzie wykonany mocną kreską. Może to świadczyć o problemach emocjonalnych

* jeżeli w treści rysunku często występują sceny przemocy, wojny-zdradzać to może skłonności do agresji,

* brak umiejętności odwzorowywania rysunku i rysowania na zadany temat,

* duża niechęć do rysowania, mimo wielokrotnego zachęcania i podsuwania rozmaitych artykułów plastycznych,

* bohaterowie rysunków to głównie postacie negatywne, złe, które budzą lęk lub są w swej budowie niekompletne.

UWAGA! Nie należy demonizować treści rysunków i ostrożnie wyciągać wnioski, by uniknąć nadinterpretacji występujących w nich treści. Ich analizą powinni się zająć specjaliści. Zaniepokojeni rodzice powinni zgłosić się z rysunkiem do psychologa dziecięcego.

Istnieją znaki i elementy charakterystyczne dla prac plastycznych dziecka, które służyć mogą pomocą w interpretacji tych wypowiedzi. Wskaźniki te dają interpretującemu kilka punktów oparcia, co, do których zgodzili się teoretycy i badacze tej dziedziny. Podanych informacji nie należy jednak dogmatyzować, nie można także na podstawie wyłącznie jednego wskaźnika stawiać formalnej diagnozy.5

1. Kolory preferowane przez dziecko

1. Szary, różne odcienie szarości - lęk, niepokój, niepewność.

2. Czarny - poczucie zagrożenia, tłumiona agresja.

3. Jasne, czyste barwy - pogoda, poczucie bezpieczeństwa. 6

4. Dominujące plamy czerwieni, oranżu, żółci - wysoki poziom agresji, niepokój.

5. Jasne, ledwo widoczne kolory - próba ukrycia swych prawdziwych przeżyć.

6. Ciemne kolory - oznaka depresji. 7

2. Sposób rysowania - cechy graficzne

1. Silne, mocne, gwałtowne linie - ekstrawertyzm, pewność siebie, nadpobudliwość ruchowa.

2. Słabe, drżące, ledwo widoczne, niewyraźne linie - introwertyzm, poczucie niepewności, nieśmiałość, lęk, zahamowanie.

3. Zarysowanie wcześniej stworzonego rysunku - poczucie niskiej wartości, brak pewności siebie, tendencje depresyjne.

4. Niski poziom staranności - silne napięcia psychiczne.

5. Wysoki poziom staranności - dobre przystawanie, wielostronny rozwój.8

3. Powtarzające się znaki emocjonalne

1. Ziemia, silnie zaznaczone podłoże - potrzeba oparcia, poczucie zagrożenia.

2. Dom, nieproporcjonalnie duży - konflikt w rodzinie, brak poczucia bezpieczeństwa w domu rodzinnym.

3. Wiatr - niepokój, potrzeba stałości otoczenia.

4. Nawracające elementy, często geometryczne - stany lękowe.

4. Usytuowanie elementu najistotniejszego w wykonywanej pracy (cechy te dotyczą przede wszystkim postaci ludzkiej)

1. Centralne - spokój wewnętrzny, poczucie bezpieczeństwa.

2. Górne, powyżej środka - tendencje ucieczkowe, izolacyjne.

3. Dolne, poniżej środka - tendencje depresyjne, poczucie zagrożenia.

5. Postać ludzka

1. Bardzo mała - introwertyzm, nieprzystosowanie społeczne.

2. Bardzo duża - ekspansywność, nadmierna aspiracja.9

3. Zaczernianie pustych pól - niepokój; twarzy - poważnie zaburzony, negatywny wizerunku siebie; rąk - przejaw agresji.

4. Brak dłoni - zakłopotanie, poczucie nieprzystosowania.

5. Brak rąk - poczucie winy z powodu odczuwanej wrogości lub seksualności, nieprzystosowanie, bezradność; założone na piersiach - wrogość, podejrzliwość; trzymane za plecami - niechęć do kontaktów interpersonalnych; zawieszone ramiona - brak przystosowania.

6. Wyszczerzone zęby - agresywność słowna, niedojrzałość.

7. Bliskie osoby (rodzina) stojące daleko od siebie, niedotykające się - konflikt rodzinny, osłabione więzi w rodzinie.