Złudzenie (ang. illusion) - zmienione spostrzeżenie realnie istniejącego przedmiotu, powstające w wyniku nietypowego działania któregoś ze zmysłów. Złudzenia pozwalają ujawnić sposób, w jaki mózg zwykle organizuje i interpretuje informację pochodzącą z narządów zmysłów. Poszczególne złudzenia są zwykle podobnie postrzegane przez większość ludzi[1]. Mogą one dotyczyć każdego ze zmysłów, jednak złudzenia wzrokowe (optyczne ) są najlepiej poznane i zrozumiane. Popularność złudzeń wzrokowych wynika z faktu, że wzrok dominuje nad innymi zmysłami. Jako przykład można podać brzuchomówcę, poruszającego ustami lalki – tak długo jak publiczność będzie widziała poruszające się usta lalki, będzie przekonana, że to lalka wypowiada słowa[2]. Złudzenia możemy podzielić ze względu na rodzaj zmysłu na: wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe i węchowe.
Grupa, określana mianem złudzeń optycznych, także nie jest jednorodna; dzieli się na kilka mniejszych podgrup. W jej obrębie naukowcy wyróżniają m.in. złudzenia:
- geometryczne (polegające na błędnej ocenie odległość kątów, kierunków i kształtów),
- barwne (związane z jasnością i barwą tła, np. szary element przybiera odcień dopełniający do barwy tła),
- jasności (gdy przedmiot oglądany na jasnym tle wydaje się ciemniejszy niż ten sam przedmiot na ciemnym tle),
- perspektywiczne (widzimy „zmniejszanie się” na obrazie przedstawianych elementów wraz z ich oddalaniem się od punktu obserwacji),
- irradiacyjne (dotyczące błędnej oceny wielkości przedmiotów, a wynikające z różnicy jasności obserwowanych przedmiotów i tła, np. noga w czarnej pończosze wydaje się szczuplejsza niż w białej).
- ruchowe (wrażenie, że nieruchomy wagon kolejowy, w którym przebywamy, porusza się, podczas gdy w rzeczywistości przesuwa się inny pociąg),
- trójwymiarowości (w wyniku posiadania dwojga oczu, do mózgu docierają dwa obrazy jednego przedmiotu).
Halucynacje (omamy) - zaburzenia spostrzegania definiowane jako fałszywe doświadczenia zmysłowe, patologiczne postrzeganie przedmiotów, które w rzeczywistości nie znajdują się w polu percepcji jednostki (lub w ogóle nie istnieją), któremu towarzyszy silne przekonanie o realności doznań i rzutowanie (projekcja) ich na zewnątrz.
Omamy zalicza się do tak zwanych objawów pozytywnych (wytwórczych), gdyż stanowią wyraźne odchylenie od normalnych procesów poznawczych, w przeciwieństwie do objawów negatywnych, które wyrażają brak lub obniżenie normalnych reakcji u chorego.
Do grupy halucynacji należą także pseudohalucynacje (omamy rzekome) - są spostrzeżeniami, które powstają bez udziału bodźców zewnętrznych, chory odbiera te spostrzeżenia patologiczne jako rzeczywiste, lecz odbierane są przez niego jako dochodzące spoza miejsc dostępnych percepcji właściwych dla danego zmysłu, np. omamy rzekome słuchowe dochodzą 'z wnętrza ciała', albo 'z Księżyca', zaś rzekome omamy wzrokowe 'wyświetlają się w oczach'. Omamy rzekome stanowią istotny element (często jedyny) zespołu paranoidalnego.