RZEŹBA HELLENISTYCZNA

Czasowe ramy rozwoju sztuki hellenistycznej wyznacza śmierć Aleksandra wielskiego w 323 r. pne i zdobycie przez Rzymian Egiptu w 30 r. pne.

Wybitni rzeźbiarze tego okresu:

Leochares 350-300 Ateny

Kefizodot Młodszy 325-275

Eutychides z Sykionu 300-250 Peloponez

Archelaos z Priene 300-? Anatolia

Chares z Lindos 300-? Rodos

Damofon z Messeny 200-150 Peloponez

Doidalses 250-? Bitynia

Boetos z Chalkedonu 220-160 Bitynia

Agesandros 150-? Rodos

Apollonios z Tralles 120-80 Ateny

Tauriskos z Tralles 100-? Azja Mniejsza

Agasias z Efezu 100-50 Azja Mniejsza

Apollonios z Aten 100-50

W ciągu trwających 11 lat wypraw zdobywczych Aleksandra Wielkiego (334-323), sięgających północno-zachodnich terenów Indii sztuka grecka wpłynęła na powstanie i charakter wielu centrów kultury, m.in. greko-baktryjskiej, greko-indyjskiej i greko-buddyjskiej, ale i sama uległa pod ich wpływem istotnym zmianom.

Realistyczna rzeźba klasyczna przechodziła przez fazę naturalistyczną do ekspresyjnych, przestylizowanych form manierycznych.

Bogaci zleceniodawcy zamawiali rzeźby dla ozdoby domów i pałaców, artystów przestawał obowiązywać kanoniczny ideał, mogli przedstawiać zwykłych ludzi w typowych scenach rodzajowych, podkreślając ich wiek, eksponując indywidualne cechy charakteru, a nawet ich brzydotę. Jednak rozwój rzeźby hellenistycznej miał nierówny, wielotorowy przebieg.

Powstawanie licznych miast hellenistycznych na ogromnych obszarach Egiptu, Syrii, Anatolii, Baktrii, aż po dolinę Indusu, budowa kolejnych świątyń i upowszechnienie się rzeźby jako elementu wyposażenia bogatych domów nadało rzeźbiarstwu niemal przemysłowy charakter i prowadziło przez standaryzację do obniżenia poziomu artystycznego. Ze względu na rozmiar produkcji do naszych czasów zachowało się więcej przykładów sztuki hellenistycznej niż klasycznej.

Z drugiej strony w pierwotnym centrum sztuki greckiej, które przesunęło się z Attyki na wyspy i zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej rozwijała się rzeźna najwyższego lotu, tworzona w kilku, różniących się stylem szkołach rzeźbiarskich.

Wspólną cechą najwybitniejszych dzieł rzeźby hellenistycznej było opracowywanie tradycyjnych tematów mitologicznych w zupełnie nowej konwencji operującej złożonością wielopostaciowych kompozycji, dynamiką ruchu (Grupa Laokoona, pergamoński ołtarz Zeusa), wydłużeniem proporcji ciała, emocjonalną gestykulacją i mimiką (Konający Gal) oraz wirtuozowskim opracowaniem detalu (szata Nike z Samotraki).

Przejawem tendencji manierystycznych było również zwiększenie skali rzeźb, czego skrajnym przykładem jest Kolos Rodyjski z końca III w. ne o wielkości porównywalnej ze współczesną, nowojorską Statuą Wolności.

Na Rodos powstała szkoła reprezentowana przez takich rzeźbiarzy jak Agesandros (Grupa Laookona), Apollonios i Tauriskos (Byk Farnezyjski), Beotos z Chalkedoru (Chłopiec i gęś), Doidalses (Afrodyta kucająca). Zalicza się do niej również anonimowego twórcę słynnej Nike z Samotraki. Złożone, pełne światłocienia, wieloplanowe kompozycje określa się mianem hellenistycznego baroku.

W Pergamonie powstała szkoła specjalizująca się w tworzeniu skomplikowanych, płaskorzeźbionych kompozycji, których szczytowym osiągnięciem jest fryz pergamońskiego ołtarza poświęconego Zeusowi. Do wybitnych dzieł szkoły pergamońskiej należą również przedstawienia Konającego Gala, oraz studium snu znane jako Faun Barberini.

Rzeźbiarze tworzący w Aleksandrii specjalizowali się w o wiele lżejszej odmianie rzeźby rodzajowej, charakteryzującej się miękkim modelunkiem, finezyjnym opracowaniem szczegółów i erotyczną nutą, dla których styl ten określa się mianem hellenistycznego rokoka.

Wyobrażenia Erosa i Psyche, bawiących się dzieci, śpiącego hermafrodyty to typowe tematy rzeźby aleksandryjskiej, która jednak nie uciekała przed obrazowaniem starości, cierpienia i brzydoty.

W odróżnieniu od wymienionych, szkoła ateńska kontynuowała tradycje sztuki klasycznej tworząc w wielu przypadkach wybitne dzieła sztuki (Venus z Milo), jednak z uwagi na peryferyjne położenie w stosunku do wschodniego kierunku aleksandryjskiej ekspansji i brak twórczych impulsów w okresie rozpadu imperium rzeźbiarze tego ośrodka tworzyli przede wszystkim kopie rzeźb klasycznych dla greckich, a potem rzymskich kolekcjonerów.

Ze względu na tradycjonalistyczne inklinacje do szkoły tej zalicza się również rodyjskiego rzeźbiarza Charesa z Lindos, twórcę gigantycznego posągu Heliosa znanego jako Kolos Rodyjski (280 pne), zniszczonego przez trzęsienie ziemi w 224 r. pne.