1. Reduta (historia teatru i program)
Reduta była teatrem eksperymentalnym załozonym przez Juliusza Osterwę i Mieczysława Limanowskiego. Istniał w latach 1919 - 1939 (20 lat). Inspiracją dla Osterwy do założenia teatru były idee głoszone przez Konstantego Stanisławskiego i Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny. Siedzibą początkowo były sale redutowe Teatru Wielkiego w Warszawie. Pierwszym przedstawieniem było "Ponad śnieg bielszym się stanę" Stefana Żeromskiego. Integralną częścią reduty była szkoła aktorska, której uczniowie stanowili zespół teatru. W 1925 roku reduta przeniosła się do Wilna, mając swą siedzibę w Teatrze na Pohulance. W 1931 roku Warszawa stała się ponowną siedzibą.

PROGRAM

Reduta wystawiała dramaty Żeromskiego oraz Stefana Szaniawskiego - twórcy Ci stale współpracowali z teatrem. Wystawiano również "Wyzwolenie" Wyspiańskiego oraz "Książę niezłomny" Słowackiego.

Wyróżniamy trzy okresy reduty:

* "pierwsza warszawska" (1919 - 1925) ; 'Mały domek', 'Pomsta'

* "druga wileńska" (1925 - 29 - 31) ; Szaniawski 'Papierowy kochanek'

* "trzecia warszawska" (1931 - 39) ; 'Fircyk w zalotach', 'Judasz' Tetmajera

NEGOWANY MODEL TEATRU

Osterwa i Limanowski widzieli w Polsce potrzebę stworzenia nowego teatru, który mógłby funkcjonować w opozycji do innych scen. Negowali teatr, w którym przejawiano chęci gwiazdorstwa, blichtru i udawania. Nowatorski sposób gry opierał się na emocjonalnym zaangażowaniu aktora w rolę. Nad rolą pracowano wspólnie, prowadząć próby czytane. Kształtowała się wtedy wizja postaci, sposób jej przedstawienia i współdziałanie z aktorami.

4. Metody przydatne do interpretacji spektaklu teatralnego

* egzemplarz reżyserski - zależnie od stopnia szczególności dostarcza wiele informacji. Widoczne stają się decyzje dotyczące postaci, akcji i koncepcji reżyserskiej.

* program teatralny - wartość tego źródła jest spora. Program teatralny jest u kierownika literackiego i często zawiera szereg materiałów dotyczących inscenizacji. Materiały te obejmują programowe wypowiedzi twórców przedstawienia, teksty i ilustracje, a nawet arykuły naukowe.

* dokumenty odbioru - to notatki sporządzone przez samego badacza w postaci pospiesznych zapiskówrobionych w trakcie przedstawienia i np. recenzje teatralne.

* recenzje teatralne - dają możliwość porównania oceny krytyka z własnym odbiorem.

* zdjęcia przedstawień - pozwalają zobaczyć pewne elementy wizualne inscenizacji jak np. znaki jakimi są kostiumy, różnorodne znaki ciała albo szczegóły scenografii. Jednak są też problematyczne, ponieważ podlegają dyskursowi sztuki fotografii teatralnej.

* dokumenty filmowe i wideo:

- teatralne nagrania live (w teatrze)

- nagrania w studio TV

- samodzielne, podejmowane przez reżysera adaptacje filmowe lub telewizyjne

Każda z tych trzech form wyraża się róznym sposobem dystansu do pierwotnej inscenizacji teatralnej.

5. Pojęcia

Tekst teatralny - każdy rodzaj tekstu, będący podstawą przedstawienia teatralnego.

Tekst inscenizacji - tekst przeznaczony do wystawiania, artefakt literacki pisany z myślą o jego inscenizacji (lub: tekst teatralny, któremu nadana zostaje forma sceniczna).

Tekst przedstawienia - cowieczorna realizacja inscenizacji. Jedyny poziom tekstu, który widz odbiera bezpośrednio.

Informel - dążenie do swobodnej ekspresji poprzez stosowanie barwnych plam, linii itp. nie poddanych żadnym rygorom kompozycyjnym.

Taszyzm - stanowi niemal synonim informelu. Różni się wykorzystaniem pędzli albo drewnianych szpachelek. Prace taszystów charakteryzowały się znaczną gwałtownością.

Teatr plastyczny - teatr, w którym nośnikiem emocji jest obraz. Wyrósł na marginesie wielkiej reformy teatralnej. Zkłada elitarność, przenosi istotę sztuki teatru na plastykę teatralną. Zrodził się jako reakcja na nadmierną "teatralizację" teatru zamkniętą na procesy zachodzące w sztuce.

Ambelaż - działalność w sztuce współczesnej, która jest związana z opakowywaniem, zasłanianiem, okrywaniem przedmiotów, fragmentów architektury, natury. Ambalaże stosował Tadeusz Kantor.

Mansjon - stała, niezmienna i konwencjonalna struktura sceniczna. Elementy urządzenia sceny jakich używano głównie we Francji przy wystawianiu sztuk średniowiecznych czy renesansowych do reprezentowania miejsca, gdzie dana akcja rozgrywa się.

6. Funkcje wybranego znaku teatralnego

Dekoracja teatralna:

* f. symboliczna,

* f. realistyczna,

* f. abstrakcyjna,

* f. stylizowana

7. Znaczenie wielkiej reformy teatralnej

Całokształt przemian w teatrze europejskim na przełomie XIX i XX wieku postulujących uznanie teatru za sztukę samodzielną i przyznających reżyserowi rolę inscenizatora. Wielka reforma narodziła się w opozycji do pewnych wydarzeń. Dotyczy to głównie teatru Meningeńczyków, przedsięwzięcia Jerzego II. Książę zrezygnował z oper oraz fantastyki i do wolności inscenizacyjnej. Jego głównym założeniem stała się wierność historyczna wobec przedstawiających epok. Ze spektaklu Meningeńczyków czerpał Andre Anotine zakładając swój Theatre Libre. Antoine sam wystąpił w swoim pierwszym przedstawieniu prezentując długie chwile milczenia, odwracanie się plecami do widowni, powściągliwość i prawdę w wyrażaniu emocji.

8. Powstanie teatru

David George - rytualna teoria teatru potwierdza, iż rytuały były zawsze i są nadal po prostu teatralne.

Patrice Pavis - teatr powstał w wyniku stopniowej sekularyzacji rytuału i ceremonii religijnych.

"Ewolucjonizm zakłada, iż wszystkie instytucje kulturowe (...) przechodzą w każdym społeczeństwie tę samą drabinę rozwojową złożoną z poziomów coraz wyżej zorganizowanych".

Doprowadziło to do rozumienia, że teatr jako taki pochodzi z jednego źródła, który w każdym przypadku stanowi podstawę do dalszego rozwoju. Ustalono więc, że tym jedynym źródłem jest rytuał, kult etc. Steiner pisze, że teatr pochodzi z "pantomimy mysliwskiej, ceremonii totemicznych, inicjacji, rytuałów wegetacyjnych, kultu przodków, szamanizmu itp.". Jednak biorąc pod uwagę polimorficzność i transkulturowość teatru, który jak dowodzi Marta Steiner, pochodzi z wielu źródeł. Chyba dla uproszczenia mówi się o jednym źródle, przynajmniej o takowym mówi ewolucjonizm, antropologia teatru.

HIPOTEZY I TEORIE

1. Teatr narodził się z ceremonii wegetacyjno - płodnościowych.

2. Teatr z kultu przodków.

3. Teoria szamanistyczna

Wśród rytuałów można wyróżnić: rytuały tańca, myśliwskie, inicjacyjne, totemiczne, związane z magią wegetacyjną i płodnościową, rytuał związany ze zmianą pór roku, kult zmarłych.

9. Teatr jako zjawisko transkulturowe i polimorficzne

Ukazanie zależności między antropologią a teatrologią stanowią podstawę do sformułowania zasadniczej tezy książki: Teatr jako zjawisko transkulturowe jest składnikiem conilitio humana - sens ludzkiego życia, istnienie człowieka w kontekście socjalnym, kulturalnym, ale jego polimorficzna natura sprawia, że istnieje niejednokrotnie w sposób zapośredniczony, stąd obecność elementów teatru w tak wielu działaniach kulturowych człowieka. Narodziny teatru mogą być zatem każdorazowo związane z innym zjawiskiem. Teatr nie jest samorodny - wyzwala się z ram innych widowisk kulturowych lub wchodzi w służbę instytucji społecznych, które go wykorzystują do swoich celów. Jako, że pojęcia polimorficzności i transkulturowości pokrywają się ze sobą i często się wzajemnie uzupełniają, poniższy podział może być nieco sztuczny i pewne zagadnienia mogą się pojawić nie tam, gdzie by się wydawało.

POLIFORMIZM "Teatr nie powstał z jednej formy rytualnej, tak, jak nie zrodził się wyłącznie z rytuałów. Fakt przeobrażenia się pewnych rytuałów w estetyczne przedstawienia teatralne musi być postrzegany jedynie jako jeden z wielu możliwych procesów, które pozwalają na wyodrębnieniesię teatru w świecie widowisk".
"Polimorficzność teatru sprawia, że generuje on również związki innej natury. Teatr nie tylko pasożytuje na innych formach i instytucjach kulturowych".

"Teatr rodzi się z kontamincji - połączeń, powiązań, zmieszania różnorodnych czynników w jedną całośc, z "gatunków zmąconych", ze współzależności i wzajemnych zaprzeczeń. Poligeneza teatru jest podstawą jego polimorficzności. Teatr nie jest sztuką jednorodą. Nawet jego przynależność do świata sztuki jest dyskusyjna. Teatr jest jednym z widowisk kulturowych, dlatego każde okoliczności kulturowe tworzą sprzężenie zwrotne z taką, a nie inną formą teatralną".

TRANSKULTUROWOŚĆ "Kolejną bezsporną zasługą pierwszych badaczy genezy teatru było również stanowcze uznanie go za zjawisko transkulturowe, co pozwoliło na ostateczne zerwanie z ciasnotą myślenia eurocentrycznego. Konsekwencją tego była rezygnacja z pojmowania teatru wyłącznie jako sztuki pięknej (...) Teatr jest sztuką udawania zachowań, które do sztuki zwykle nie należą. (...) Teatr łączy się w dziejach ludzkości z najrozmaitszymi sferami aktywności i instytucjami kulturowymi: pracą, komunikacją międzyludzką, edukacją, magią, religią, rytuałem, medycyną, polityką, sztuką".

Koncepcja uniwersaliów kulturowych w teatrze: Tylor sugerował, że rozmaite widowiska kulturowe obserwowane u ludów pierwotnych są swego rodzaju etapem rozwoju teatru; zaproponował postrzeganie kwestii genezy teatru jako proces odnoszący się w takim samym stopniu do wszystkich kultur.

To ostatnie zdanie ma ogromne znaczenie, wskazuje bowiem o co tak na prawdę chodzi z tą transkulturowością. Myslę, że mowa o tym, że zjawisko powstania teatru jest charakterystyczne dla każdej kultury, bez względu na jakiekolwiek czynniki. Może też oznaczać, że teatr tak na prawdę wychodzi poza wąską ramę zjawiska kulturowego, dotyczy wielu dziedzin, któe nie są w żaden sposób związane ze sztuką jako taką czy kulturą. Polimorficzność mówi, że teatr złożony jest z wielu form czy elementów, nie jest jednoznaczny, nie można określi z łatwością czym jest lub z czego się składa teatr. Stąd ta wielokształtność.

10. Dzieła Arystotelesa i Nitschego o genezie teatru

Za Arystotelesem przyjmuje się, że teatr związany jest z wrodzonym człowiekowi popędem do naśladowania i widzi się jego genezę w różnego rodzaju działalności mimicznej o charakterze magicznym lub prześmiewczym.

"Teatr nie jest jedynie przedstawieniem wedle wzoru czy raczej pierwowzoru pochodzącego z natury".
* geneza teatru w tańcu (tragedia)

* w naśladowaniu (mimesis)

* bbyć może od kultu Dionizosa, ale "Poetyka" nie mówi o tym nic dokładnie

Nitsche

* powstanie tragedii z chóru

* "dramat stanowi apolińskie uzmysłowienie dionizyjskich wtajemniczeń i poczynań"

* teoria wiecznego powrotu

* tragedia rodzi się z ducha muzyki

11. Powstanie polskiej sceny narodowej

"(...) Radziwiłłów na Krakowskim Przedmieściu, a w roku 1778 do budynku na placu Krasińskich. Oblicze teatru ukształtował Wojciech Bogusławski, dlatego uznaje się go za "ojca polskiego teatru". 14 IV 1810 dekretem Fryderyka Augusta zostaje powołana Rządowa Dyrekca Teatru pod kierunkiem Bogusławskiego. W 1833 Teatr Narodowy wyprowadza się z budynku na placu Krasińskich. W dwudziestoleciu międzywojennym dyrekcję obejmuje Juliusz Osterwa, któru odbudowuje teatr po pożarze. Kolejny pożar ma miejsce w roku 1985. Ponownie zostaje otwarty w roku 1996. W rocznice pierwszej osiemnastowiecznej premiery.

12. Typologia inscenizacji

Typologia pozwalająca wskazać trzy podstawowe typy inscenizacji:

* inscenizacja autotekstualna - polega na ogarnięciu mechanizmów tekstu teatralnego i budowyfabuły zgodnie z jej logiką wewnętrzną bez włączenia w koncepcję inscenizacji czynników spoza tekstu. Przykładem jest teatr Meningeńczyków.

* inscenizacja ideotekstualna - przeciwieństwo autotekstualności. Nadaj inscenizacji przywilej posługiwania się podtekstami politycznymi, społecznymi i psychologicznymi. Inscenizacje te obejmują teksty klasyczne. Ten typ bierze na siebie funkcję pośrednika między kontekstem społecznym dawnego tekstu, a kontekstem społecznym tekstu odbieranego przez obecną publiczność.Przykładem jest teatr niemiecki.

* inscenizacja intertekstualna - to forma pośrednia między wcześniejszymi dwoma typami. Traktuje każdą realizację sceniczną jako jedną z możliwości, sytuując ją w obrębie pozostałych realizacji oraz próbuje wszcząć polemikę z dotychczasowymi rozwiązaniami.

13. Działalnośc teatralna Tadeusza Kantora

Podczas okupacji stworzył konspiracyjny Teatr Niezależny, w którym wystawiałdla zaufanej publiczności repertuar narodowy, m.in. "Balladynę" Słowackiego i "Porót Odysa" Wyspiańskiego. Były to pierwsze wystawiane przez niego sztuki. Prowadził teatr Cricot 2, gdzie wystawiał sztuki Witkiewicza, a póxniej także własne.

14. Działalność plastyczna Kantora

Był absolwentem i profesorem Krakowskiej Akademi Sztuk ?Pięknych. Do jego najsłynniejszych dzieł należą: "Dziennik z podróży", "Człowiek i stół", "Niebezpieczne odwrócenie", "Powrót do domu rodzinnego" oraz cykl ambalaży. W pierwszych latach powojennych, obrazy o konwencji bliskiej surrealismowi. Jako malarz zamilkł w momencie, gdy władze PRL-u zaczęły wprowadzać socrealizm w sztuce i dopiero w 1955 wystawiono jego prace pochodzące z tego okresu. Od 1957 włączał się w najnowsze poszukiwania sztuki światowej, nawiązując w serii swoich nowych obrazów do informelu.

18. Teatr Jerzego Grotowskiego

W końcu lat '50 objął dyrekcję Teatru 13-stu Rzędów w Opolu, który przemianował na teatr laboratorium 13-stu rzędów. Najbliższym jego współpracownikiem był Ludwik Flaszen - kierownik literacki opolskiego teatru. Teatr rozwiązano w 1984 roku. W tym czasie Grotowski i jego współpracownicy byli już zaangażowani w prace pod nazwą Proteatr. Kolejnym etapem działalności Grotowskiego był Teatr Źródeł. W 1985 roku założył Workcenter of Jerzy Grotowski.

19. Laboratorium jako forma pracy grupy teatralnej

Próby nie zawsze musiały doprowadzać do produktu jakim jest przedstawienie, a dla ludzi biorących w nich udział były wartością samą w sobie oraz, że czas przeznaczone na próby i ćwiczenia był w praktyce nieograniczony lub prawie nieograniczony. Laboratorium nie miało nic wspólnego z komercją w sztuce.