ROZWÓJ MORALNY. Koncepcja J. Piageta i L. Kohlberga.

Pojęcia kluczowe: anomia, heteronomia moralna, realizm moralny, autonomia moralna, egocentryzm, konformizm, obiektywistyczna odpowiedzialność, sprawiedliwość immanentna, konwencjonalizm, pryncypializm moralny, relatywizm (racjonalizm), idealizm, moralność przedkonwencjonalna, moralność konwencjonalna, moralność pokonwencjonalna..

Umiejętność przedstawienia koncepcji Piageta i Kohlberga i ich metod badań (metoda kliniczna, historyjki), zdolność rozróżnienia kolejnych stadiów rozwoju.

Minimum to umiejętność różnicowania faz rozwoju moralnego i wykazanie się rozumieniem kluczowych pojęć.

Treść wykładu można wzbogacić lekturą (B. Harwas-Napierała i J. Trempała: Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych. T. 3. Rozdział 4.

Zachęcam dzisiaj do notowania

ROZWÓJ MORALNY

w ujęciu J. Piageta (1896 – 1980)

JEDNOSTKA MORALNA to EFEKT PROCESU SOCJALIZACJI

POSŁUSZEŃSTWO uzależnione jest od możliwości wystąpienia sankcji; zachowaniem dziecka kieruje autorytet rodziców. MORALNOŚĆ opiera się na silnie zakorzenionych przekonaniach o tym, jak powinno się postępować; Zachowaniem dziecka kieruje „głos wewnętrzny”.

ZAKRES, W JAKIM DZIECKO PODPORZĄDKOWUJE SIĘ WYMAGANIOM SOCJALIZACYJNYM STAWIANYM PRZEZ MATKĘ stanowi dobry predykator rozwoju sumienia po 6 r.ż.

CZYM JEST MORALNOŚĆ?

• moralność to zbiór norm i wartości, wzorów zachowania i ideałów osobowych, regulujących postępowanie jednostki i służących do odróżniania przez konkretną jednostkę, grupę lub społeczeństwo tego co dobre i właściwe, od tego co złe.

KONCEPCJA PIAGETA

Jego model wyrósł z badań prowadzonych w latach 20–30–tych. Metodą była obserwacja plus eksperyment z rozwiązywaniem zagadek moralnych.

Rozwój moralny polega nie tyle na biernym przyjmowaniu gotowych i danych przez społeczeństwo norm moralnych, ile raczej na aktywnym organizowaniu i reorganizowaniu wiedzy moralnej, jaka dziecko gromadzi w interakcjach z innymi ludźmi.

STADIUM ANOMII (pierwsze 4 lata życia) amoralizm poznawczy, czyli brak jakichkolwiek motywacji moralnego zachowania; bo w ogóle niewielka wiedza o tym, czym są reguły i czemu służą; dziecko zdobywa elementarną wiedzę o tym, co jest dobre, czyli aprobowane przez dorosłych, a co jest złe, czyli nieaprobowane, ale nie potrafi się tą wiedzą posługiwać.

STADIUM HETERONOMII MORALNEJ (od 5 do 9/10 lat ) charakteryzuje się traktowaniem norm moralnych jako narzuconych przez starszych (rodziców, policjantów, Boga) i obowiązujących w zasadzie tylko wtedy, gdy jest się pod tych starszych kontrolą. W stadium tym można wyróżnić: fazę egocentryzmu; fazę konformizmu.

UWAGA!!!!!Dla heteronomii moralnej charakterystyczne są: Dobro określa się przez posłuszeństwo. ‘ Istotne jest przestrzeganie litery, a nie ducha prawa. Obiektywistyczna koncepcja świadomości. Poczucie immanentnej sprawiedliwości. EFEKT _ GRZECZNE DZIECKO.

Realizm moralny oznacza, że dzieci zaczynają wydawać sądy w oparciu o obiektywnie wyrządzone szkody; traktują obowiązki i związane z nimi wartości jako istniejące same w sobie, niezależne od świadomości, narzucające się przymusowo, bez względu na to, w jakie okoliczności jest uwikłana jednostka; Intencje nie są dostrzegane.

STADIUM SOCJONOMII (od 9/10 do 13/14 roku życia) konwencjonalizm moralny, czyli dążenie do zgodności własnego postępowania z tym, co ogólnie przyjęte i oczekiwane, jest to moralność partykularystyczna, grupowa. dzieci uświadamiają sobie, że reguły są tworem ludzi, którzy zgodzili się, by ich przestrzegać; a w związku z tym mogą być kwestionowane i zmieniane przy ogólnej zgodzie; stopniowo ginie też wiara w to, że kara wiąże się z winą (kara to możliwość, której można uniknąć, jeśli nie zostanie się wykrytym); to podłoże relatywizmu moralnego. Przejście od realizmu do relatywizmu dzieci zawdzięczają rówieśnikom (podobny status w konfliktach pozwala na dojście do kompromisu opartego na nowych regułach) oraz swej aktywności.

STADIUM AUTONOMII MORALNEJ (od 14 (15) do 21 (22) roku życia) interioryzacja (uwewnętrznieniem) norm moralnych, które stopniowo nabierają charakteru powinności moralnej i stają się podstawą samooceny jednostki. początkowo faza pryncypializmu, czyli normy uznawane za własne są traktowane jako jedynie słuszne i niepodważalne. z czasem pojawia się relatywizm moralny albo racjonalizm. Kulminacją jest faza idealizmu.

PODSUMOWANIE!! KIERUNKI ROZWOJU

• Dla małego dziecka cudze żądania i oczekiwania nie mają tak naprawdę żadnego znaczenia. Ulega od czasu do czasu i jedynie wtedy, gdy groźby i obietnice płynące ze świata dorosłych są bardzo wyraźne.

• W wieku przedszkolnym coś się zmienia i dziecko zaczyna kierować się aprobatą dorosłych. Przypisuje im najwyższy autorytet, naśladuje, identyfikuje się z nimi.

• W wieku szkolnym najbardziej istotna staje się aprobata rówieśników.

• Jeszcze później tzw. opinia społeczna, czyli opinia ogółu.

• Ostatni etap to wsłuchiwanie się w głos aprobaty wewnętrznej.

Autonomia moralna istnieje wtedy, gdy ideał /norma/ są traktowane przez świadomość jako coś koniecznego, niezależnego od jakiejkolwiek presji zewnętrznej.

UWAGI KRYTYCZNE:

• Dzieci wcześniej niż sądził Piaget zaczynają uwzględniać intencje;

• Zastosowana metoda badań nie była trafna.

ROZWÓJ MORALNY w ujęciu Lawrence Kohlberga (1927 – 1987)

MORALNOŚĆ PRZEDKONWENCJONALNA

Moralne to, co każą nam robić autorytety

1. MORALNOŚĆ UNIKANIA KARY. Orientacja na karę i posłuszeństwo Siła - „Silniejszy ma rację". Jeśli nie zostałem ukarany za to, co zrobiłem, lub nikt posiadający władzę tego nie widział, cokolwiek zrobiłem, jest w porządku. 2. MORALNOŚĆ WŁĄSNEGO INTERESU. Orientacja na dobro własne Układy - „Jeśli ty mnie poprzesz, ja poprę ciebie„. Słuszne jest to, co dostarcza nagród lub stanowi równą wymianę. A to oznacza, że intencje ludzi już są dostrzegane (i uwzględniane, jeżeli rezultat działąnia nam się opłaca). Moralność to wymiana przysług lub ciosów.

MORALNOŚĆ KONWENCJONALNA

Moralne to, co obowiązuje w grupie, do której należymy

3. MORALNOŚĆ INTERPERSONALNEJ HARMONII. Realizowanie wzajemnych oczekiwań (konformizm) Wzajemność - „ Traktuj innych tak, jak chciałbyś, żeby oni traktowali ciebie„. Ważne jest bycie akceptowanym; robię to, co zgodne z oczekiwaniami rodziców, grupy. Zrozumienie, że akceptacja ze strony innych (porozumienie z nimi) jest ważniejsze niż bezpośrednia korzyść. Staram się robić dobre wrażenie, żeby inni wiedzieli, że mam dobre intencje i żebym mógł dobrze o sobie myśleć. Wartością staje się sama relacja:zaufanie, wzajemna opieka, lojalność. 4. MORALNOŚĆ PRAWA I PORZĄDKU. System społeczny i sumienie Systemy - „Co dajesz społeczeństwu?". Ta moralność zakłada współzależność oraz współpracę w interesie społecznym: ludzie muszą szanować nawzajem swoje prawa i wykonywać swoje obowiązki. Pojawia się szacunek dla autorytetów. Słuszne jest wypełnianie powinności, na które wyraziło się zgodę (poczucie tak pojmowanego obowiązku staje się bardzo silne); dążenie do utrzymania porządku społecznego.

MORALNOŚĆ POKONWENCJONALNA

Moralne to, co ja uważam za moralne

5. MORALNOŚĆ UMOWY SPOŁECZNEJ I LEGALIZMU. Perspektywa umowy i dobra społecznego (kontraktu społecznego) Poczucie uczciwości i legalności. Kierowanie się zasadą: Jak najwięcej dobra dla jak największej liczby ludzi. Normy mają charakter względny, ale trzeba je respektować, ponieważ są częścią umowy społecznej. 6. MORALNOŚĆ UNIWERSALNYCH ZASAD ETYCZNYCH. Perspektywa uniwersalnych zasad moralnych (sumienia) Jednostka postępuje zgodnie z uniwersalnymi zasadami sumienia; Trzeba przestrzegać zasad, które wybrało się na drodze refleksji. Początek sterowania wewnętrznego.

Koncepcja Carol Gilligan

• Jednostka troszczy się tylko o siebie;

• Jednostka poświęca się w trosce o innych;

• Integracja odpowiedzialności za siebie i innych.