Kodeks cywilny. Komentarz
red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski
Rok wydania: 2008
Wydawnictwo: C.H.Beck
Wydanie: 5
Komentowany przepis
Art. 4493. [Okoliczności zwalniające] § 1. Producent nie odpowiada za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, jeżeli produktu nie wprowadził do obrotu albo gdy wprowadzenie produktu do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności gospodarczej.
§ 2. Producent nie odpowiada również wtedy, gdy właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie. Nie odpowiada on także wtedy, gdy nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do obrotu, albo gdy właściwości te wynikały z zastosowania przepisów prawa.
1. Komentowany artykuł zawiera przesłanki uwalniające producenta od odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny na podstawie przepisów komentowanego tytułu (przesłanki egzoneracyjne). Należą do nich:
1) niewprowadzenie przez producenta produktu niebezpiecznego do obrotu oraz
2) wprowadzenie produktu niebezpiecznego do obrotu poza działalnością gospodarczą producenta - przewidziane w § 1, a ponadto
3) ujawnienie się właściwości niebezpiecznych produktu po wprowadzeniu go do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyn tkwiących bezpośrednio w produkcie,
4) niemożliwość przewidzenia niebezpiecznych właściwości produktu z uwzględnieniem stanu nauki i techniki w chwili wprowadzenia go do obrotu oraz
5) zgodność z przepisami prawa, która stanowi przyczynę sprawczą powstania niebezpiecznych właściwości produktu - przewidziane w § 2.
2. Choć pojęcie "wprowadzenie do obrotu" ma charakter normatywny, nie zostało w prawie polskim - odmiennie niż np. w prawie francuskim (por. art. 13865 Kodeks cywilny francuski) - ustawowo zdefiniowane. Należy wszakże uznać, że do wprowadzenia produktu do obrotu dochodzi w momencie łącznego spełnienia dwóch przesłanek: woli udostępnienia go konkretnej osobie oraz jej realizacji w drodze przejścia faktycznego władztwa nad produktem (por. R. Skubisz, Prawo znaków towarowych - komentarz, Warszawa 1990, s. 71). W tym stanie rzeczy wprowadzenie do obrotu następuje w przypadkach wykonania np. umów: sprzedaży, zamiany, darowizny, kontraktacji oraz wniesienia aportu, najmu, dzierżawy lub leasingu. Nie stanowią natomiast wprowadzenia do obrotu te czynności, które wiążą się z przemieszczaniem produktu w ramach jednego przedsiębiorstwa. Mimo iż przyjmuje się, że możliwe jest wielokrotne wprowadzenie produktu do obrotu, z punktu widzenia odpowiedzialności za produkt niebezpieczny - dla oceny niebezpieczeństwa, przesłanek egzoneracyjnych, źródła odpowiedzialności importera (art. 4495 § 2 zd. 2) czy wreszcie przedawnienia roszczeń - prawnie doniosła jest chwila pierwszego jego wprowadzenia do obrotu.
3. Wobec treści domniemania przewidzianego w art. 4494, ciężar dowodu, iż producent nie wprowadził produktu do obrotu albo że wprowadzenie produktu do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności gospodarczej, obciąża producenta.
4. Kolejną przesłanką egzoneracyjną jest wprowadzenie produktu niebezpiecznego do obrotu poza działalnością gospodarczą producenta. Przesłanka ta koresponduje z ogólną ideą wprowadzenia zaostrzonej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny, iż ten ma ponosić ryzyko szkód, kto czerpie korzyści z działalności, która w efekcie staje się niebezpieczna dla innych (por. C. Żuławska, w: Komentarz 2006, I, s. 516). Chodzi tu więc o proces komercjalizacji produktów wprowadzanych na rynek (por. Łętowska, Ochrona 2001, s. 143). Autorka ta wyróżnia przy tym zjawiska: wprowadzenia do obrotu poza zakresem działalności gospodarczej oraz działanie poza zakresem działalności gospodarczej, które prowadzą do egzoneracji. Z pierwszym mamy - zdaniem autorki - do czynienia, gdy produkt wprowadzony do obrotu, nawet odpłatnie, był wytworzony poza ramami zasadniczej działalności gospodarczej (nie przeznaczony do sprzedaży, ale odstąpiony odpłatnie), z drugim, gdy producent używa swych produktów przed ich wprowadzeniem do obrotu na własny użytek, który okazuje się szkodliwy dla osób trzecich. Stanowisko to może budzić wątpliwości w odniesieniu do pierwszej z prezentowanych sytuacji, w zakresie podanego przykładu, w którym rozmywa się pojęcie działalności gospodarczej. Niewątpliwie cechę egzoneracyjną spełnia w ramach tej sytuacji przypadek, w którym gospodyni domowa odstępuje komuś odpłatnie przetwory domowe, wytworzone na potrzeby rodziny (tak C. Żuławska, w: Komentarz 2006, I, s. 516), ale z tej przyczyny, że będąc wytwórcą produktu, nie wytwarza go w ramach działalności gospodarczej.
5. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez produkt, uzależniona jest od tego, czy niebezpieczne właściwości produktu ujawniły się w momencie wprowadzenia produktu do obrotu, czy też później. W tym drugim bowiem przypadku odpowiedzialność odszkodowawcza jest uzasadniona jedynie wówczas, gdy niebezpieczne właściwości wynikły z przyczyny tkwiącej w produkcie w momencie wprowadzania go do obrotu.
6. Przesłanką zwalniającą producenta od odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny jest niemożliwość przewidzenia niebezpiecznych właściwości produktu z uwzględnieniem stanu nauki i techniki w chwili wprowadzenia go do obrotu. Potocznie określa się ją jako tzw. ryzyko rozwoju, które nie może obciążać producenta w ramach zaostrzonej zasady odpowiedzialności. Odwołuje się ona do sytuacji, w której stan wiedzy naukowej i technicznej nie pozwala na przewidzenie niebezpiecznych cech produktu, w chwili wprowadzenia go do obrotu (tak np. Łętowska, Ochrona 2001, s. 144). Jest to więc z natury rzeczy kryterium obiektywne, a zatem dla oceny niemożliwości przewidzenia niebezpiecznych właściwości produktu istotny jest stan wiedzy i techniki na najwyższym poziomie zaawansowania, dostępny dla producenta, co nie znaczy, że przez niego posiadany (tak P. Dubis, w: Gniewek, Komentarz KC 2006, s. 771). Przyjęcie subiektywizującego kierunku interpretacji prowadzi do możliwości oceny, iż odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny nie odrywa się od przesłanki winy producenta (por. Z. Strus, Odpowiedzialność za szkodę, s. 25, przyp. 11; I. Byczkowska, Podstawa odpowiedzialności za produkt, PiP 2001, Nr 2, s. 71).
7. Ostatnią przesłanką egzoneracyjną jest okoliczność, w której niebezpieczne właściwości produktu wynikają z zastosowania przepisów prawa, obowiązujących w chwili wprowadzenia produktu do obrotu. Chodzi tu o sytuacje, w których producent związany jest obowiązkiem wytwarzania produktu w sposób wynikający z bezwzględnie wiążących go norm. Chodzi tu więc o normy iuris cogentis. Wskazać tu można przepisy wykonawcze wydane na podstawie delegacji przewidzianej w ustawie z 12.9.2002 r. o normalizacji (Dz.U. Nr 169, poz. 1386 ze zm.), zawierające obligatoryjne wymagania techniczne wiążące podmioty w procesie produkcji i obrotu wytwarzanych rzeczy. Dla zwolnienia się od odpowiedzialności nie jest zatem wystarczające wykazanie przez producenta, że przy wytwarzaniu produktu zachowane zostały prawne normy bezpieczeństwa lub jakości (por. M. Jagielska, Odpowiedzialność 2000, s. 500; P. Granecki, Odpowiedzialność, s. 36; C. Żuławska, w: Komentarz 2006, I, s. 518).
8. Wyrządzenie szkody w okolicznościach wyznaczonych obiema ostatnio komentowanymi przesłankami egzoneracyjnymi wskazuje, iż wyrządzenie w takich sytuacjach szkody przez produkt niebezpieczny następuje w warunkach zbliżonych do działania siły wyższej (por. P. Granecki, Odpowiedzialność, s. 36 i 37), o ile, dodajmy, okoliczności zwalniające z chwili wprowadzenia produktu do obrotu trwają w dalszym ciągu lub jeżeli szkodzie nie można było zapobiec.
Banaszczyk