METODYKA PRACY RESOCJALIZACYJNEJ
wyjaśnij pojęcie i zadania metodyki pracy resocjalizacyjnej,
wyjaśnij pojęcie niedostosowania społecznego i wskaż jego najbardziej charakterystyczne przejawy,
osobowość jednostek wykolejonych społecznie,
zadania wychowania resocjalizacyjnego.
mechanizmy resocjalizacji; rola potrzeb,
młodzieżowe ośrodki wychowawcze; cele, zadania, rodzaje, organizacja,
zakłady poprawcze; c., z., r., o.,
jednostki penitencjarne; jw.
przedmiot diagnozy psychologiczno – pedagogicznej,
obserwacja jako metoda diagnostyczna,
wywiad jako metoda d.,
rozmowa jako metoda d.,
konstrukcja indywidualnych i grupowych programów resocjalizacyjnych (oddziaływań wychowawczych),
metody wpływu osobistego; omów wybraną,
metody wpływu sytuacyjnego; omów wybraną,
rola samorządności w procesie resocjalizacyjnym,
sposoby kierowania grupą
geneza i zasady funkcjonowania „drugiego życia” w placówkach resocjalizacyjnych oraz jego wpływ na efektywność procesów wychowawczych,
na czym polega resocjalizacyjna rola sportu i organizowania rekreacji,
system kształcenia w placówkach resocjalizacyjnych
rola posług religijnych w resocjalizacji,
wyjaśnij pojęcie psycho i socjodrama,
przedstaw sposoby przeciwdziałania narkomanii,
przedstaw sposoby przeciwdziałania alkoholizmowi,
omów instytucje kurateli sądowej,
omów rolę pomocy postpenitencjarnej e procesie readaptacji społecznej,
praca jako środek oddziaływania resocjalizacyjnego,
resocjalizacyjna rola zajęć kulturalno – oświatowych,
schroniska dla nieletnich,
psychologiczno – społeczne mechanizmy samoagresji,
systemy resocjalizacyjne; element, funkcje,
metody ukierunkowujące i podtrzymujące,
rola terapii i treningu w procesie resocjalizacji,
podstawy i zadania wychowawcy wobec „drugiego życia”,
zasady i techniki wychowania resocjalizacyjnego,
stadium przypadku,
osobowość wychowawcy; style kierowania wychowawczego, ich znaczenie w wychowaniu resocjalizacyjnym,
człowiek w sytuacji wg Tadeusza Tomaszewskiego,
zadania i przedmioty badań pedagogiki resocjalizacyjnej,
pedagogika resocjalizacyjne a wychowanie resocjalizacyjne,
pedagogika specjalna a wychowanie resocjalizacyjne,
zasady ortodydaktyki
1. Psychodrama i socjodrama - pytanie 22
Mówiąc o psychodramie mamy na myśli, podobnie jak w przypadku psychoterapii atakującej swoistą grę. Chodzi w niej jednak o grę odtwarzającą w sposób improwizowany określone zachowanie się w danej sytuacji.
Psychodrama polega na odtworzeniu faktów wywierających wpływ nie tylko na widza, ale i na aktora, z tym, że każdy widz musi w pewnym momencie stać się aktorem i vice versa. Gra jest improwizowana, a więc ukierunkowana jedynie ogólnie określonym zadaniem, a nie szczegółową instrukcją reżyserską.
Do psychodramy zalicza się zabiegi badawcze oraz terapeutyczne i pedagogiczne, posługujące się spontaniczną dramatyzacją.
Psychodrama traktowana jest jako metoda głębokiej analizy zachowania się człowieka, której celem jest wykrycie interpersonalnego podłoża jego osobowości.
Wprawdzie często stosowany jest w improwizowanej dramatyzacji kontekst grupowy, można jednak ograniczyć się do interakcji dwuosobowej. Stosowanie wpływu zbiorowości jest niejako środkiem, tworzonym specjalnie w wyżej wymienionym celu, a spontaniczna dramatyzacja stanowi element psychoterapii.
Oddziaływanie socjodramatyczne ma charakter odmienny. Zasadniczym przedmiotem socjodramy jest grupa, a nie poszczególne jednostki. Oddziaływania socjodramatyczne są stosowane także jako środek usuwający zaburzenia w strukturze organizacji i dynamice grupy, grożące jej rozkładem, powodujące konflikty wewnątrz grupowe i związane z tym zaburzenia w zachowaniu się członków grupy. Celem tych oddziaływań jest eliminowanie, korygowanie i wzbogacenie różnych funkcji grupy.
W psychodramie tworzy się grupę w celach diagnostycznych, terapeutycznych i wychowawczych, w socjodramie wprowadza się improwizowane dramatyzacje do grup już istniejących. Zdarzenia psychodramatyczne stają się fragmentem ich życia i działania. Psychodramę można więc spotkać w klinice nerwic, a socjodramę w szkole, gdzie np. wprowadza się improwizowaną dramatyzację jako jedną z form zajęć grupy klasowej.
W psychodramie w centrum zainteresowań znajduje się osobowość każdego członka, natomiast w socjodramie sama grupa, jej działalność oraz efekty tej działalności, ujmowane jako działalność zbiorowa.
Różnica między psychodramą a socjodramą sprowadza się do ostatecznych celów działania, np. terapeutyczne zastosowanie psychodramy; w leczeniu za pomocą psychodramy trwałość i istnienie grupy nie stanowią zasadniczej wartości.
Inaczej jest z socjodramą , chodzi bowiem o to, aby uzdrowić sytuację istniejącą w danym internacie, grupie harcerskiej czy w klasie szkolnej. W tym wypadku jednym z zasadniczych zadań jest rozwój grupy.
2. "Drugie życie" - pyt.18
W zbiorowościach młodzieży poddanej kontroli instytucji resocjalizacyjnej istnieje tendencja do tworzenia się grup nieformalnych, przeciwstawiających się kierownictwu zakładu i lansujących podkulturowe wzory - tzw. "drugie życie".
Drugie życie tworzy się w zakładach pod wpływem wielu różnych czynników. Jednym z nich jest fakt, że w zakładzie resocjalizacyjnym zgromadzona jest młodzież mniej lub bardziej wykolejona społecznie, co skłania do tworzenia grup aprobujących antagonistyczno - destruktywny styl życia. Ponadto, narzucone tej młodzieży rygory, do których nie jest przyzwyczajona, wywołują opór przeciw kontroli ze strony wychowawców, przejawiający się w swoistych formach życia społecznego. Wskutek ograniczeń narzuconych przez zakład powstają u wychowanków stany frustracyjne, które stają się źródłem tendencji agresywnych. Znajduje to swój wyraz w obyczajach powstających na terenie zakładu grup nieformalnych, jak np. w znęcaniu się silniejszych nad słabszymi, często wręcz sadystycznym, w dominacji "git - ludzi" i "ludzi" nad "frajerami brudnymi" ("nigdy nie mogą stać się ludźmi") i "frajerami czystymi" ("mogą stać się ludźmi po odpowiednich zabiegach").
Agresywność, cechująca środowisko "drugiego życia" w niektórych zakładach wychowawczych, poprawczych i karnych, jest tym intensywniejsza, im większy lęk budzą wychowawcy, im surowsza jest dyscyplina zakładowa i ostrzejsze represje.
3. Sport i rekreacja wypoczynkowo - rozrywkowa - pyt. 19
Jak wynika z wielu danych, u młodzieży przebywającej w zakładach poprawczych i karnych stwierdza się zainteresowania sportem, rozbudzone jeszcze przed jej pobytem w zakładzie.
Sport, odwołuje się do wielu cech, które są cenione w środowiskach przestępczych; do sportu, tężyzny i sprawności fizycznej, wytrzymałości, odwagi, zdolności do współdziałania zbiorowego.
Rozrywki sportowe przypominają młodzieży resocjalizowanej to, co było dla nich atrakcyjne w dokonywaniu przestępstw, a mianowicie element napięcia, ryzyko wymagające cenionej przez nią sprawności fizycznej, szybkiej orientacji, a odniesione zwycięstwo daje poczucie przewagi nad innymi ludźmi.
Poprzez udział w zespołach sportowych kształtują się takie postawy jak;
poszanowanie zasad gry, kultura obcowania z przeciwnikiem, wytrwałość.
Po pierwsze - zajęcia sportowe mają znaczne walory terapeutyczne, ponieważ rozładowują napięcie charakterystyczne dla stanów neurotycznych, redukując lęk w sposób społecznie konstruktywny.
Po drugie - wzmacniają mechanizmy kontroli wewnętrznej, przyczyniając się do rozwoju zdolności antycypacji konsekwencji własnych czynów. Nadzieja na osiągnięcie sukcesu w sporcie, podtrzymywana dopingiem za strony towarzyszy, staje się ważkim czynnikiem zwiększonej samokontroli, uwzględniającej także bardziej odległe gratyfikacje.
Po trzecie - sukcesy indywidualne, stając się sukcesami zespołu i całej zbiorowości, np. zakładu poprawczego, przyczyniając się do wzrostu poziomu uspołecznienia.
Wychowawcy powinni troszczyć się zarówno o stworzenie codziennych warunków atrakcyjnego wypoczynku - tzw. mała rekreacja, jak i o tzw. wielką rekreację wypoczynkową, obejmującą okresy dłuższych przerw w nauce szkolnej i pracy, przede wszystkim okresy wakacji letnich. Starania tego rodzaju podejmują kuratorzy sądowi, zabiegając o umieszczenie podopiecznych, którzy nie przekroczyli 14 roku życia, na koloniach, półkoloniach czy w ośrodkach wczasów w mieście, a podopiecznych w wieku 14 do 18 lat na obozach organizowanych przez szkoły zawodowe.
Również młodzież przebywająca w półotwartych zakładach resocjalizacyjnych kieruje się niejednokrotnie w mniejszych, odpowiednio wyselekcjonowanych grupach, do ośrodków wielkiej rekreacji wypoczynkowej, Nie we wszystkich jednak zakładach jest to możliwe. Dlatego też postuluje się, żeby dla młodzieży umieszczonej w zakładach poprawczych, czy w zakładach karnych, organizować odpowiednio wielką rekreację w warunkach zakładowych. Potrzebne jest w tym celu dysponowanie np. basenem, wydzielonym terenem zielonym oraz atrakcyjnym i dobrze przemyślanym programem zajęć wypoczynku i rozrywek.
4. Metoda wpływu osobistego - pyt. 14
Metody wymagające takiego zachowania się, które inspiruje wychowanka do wykonania odpowiednich reakcji naśladowczych.
Wychowawca powinien dbać nie tylko o to, żeby wychowanek zorientował się, iż naśladowanie wychowawcy zapewnia mu pożądane oceny, a więc zdobycie nagrody czy uniknięcia kary, lecz także o to, aby zorientował się, iż jego wychowawca przeżywa i realizuje wspólnie z wychowankami określone zadania. Skuteczna realizacja tych zadań może sprawić, że będzie on przez wychowanków spostrzegany jako osoba mająca te same, co oni dążenia i problemy.
Jeżeli wychowawca cieszy się w grupie wychowawczej powszechnym uznaniem, wykazuje duże walory w zakresie wypróbowanych umiejętności, a jego pozycja wydaje się wychowankom atrakcyjna, niektórzy z nich mogą naśladować szczegóły jego zachowania, używać tych samych słów, wykonywać podobne ruchy i zachowywać się w taki sam sposób, jak on.
Oddziaływanie metodą wpływu osobistego ma kilka aspektów.
Po pierwsze - operuje ona przykładem, tzn., że wychowawca demonstruje osobom wychowywanym te walory, których od nich oczekuje, oraz demonstruje te walory, których te osoby oczekują od niego.
Wychowawca powinien być w pełni sobą i maksymalnie pokazywać styl swego postępowania nawet w drobnych szczegółach, przejawiając w ten sposób pewność siebie i pełne panowanie nad sytuacją.
Drugi aspekt metody wpływu osobistego może być określony jako "stosowanie nacisku". Wychowawca nie tylko daje przykład, jak należy zachować się w danej sytuacji i jak rozwiązać wspólny problem, lecz wywiera również swój wpływ osobisty za pomocą odpowiednich wypowiedzi słownych, wyrażających jego stanowisko w danej absorbującej wychowanków sprawie. Wychowawca wyjaśnia reguły zachowania się, którymi się kieruje, i ponadto zachęca do przestrzegania tych reguł, wskazując walory zachowania się zgodnie z tymi regułami.
Wychowawca stara się również, gdy tylko zdarzy się odpowiednia okazja, informować o tym, jakie zachowania się są, a jakie nie są w danej sytuacji oczekiwane i pożądane. Powinien również oceniać wychowanka ze względu na to, czy i w jakim stopniu naśladuje on jego, to jest wychowawcy, postępowanie i stosuje się do udzielanych ma rad, wyjaśnień i zachęt.
Warunkiem pomyślnego przebiegu identyfikowania się z osobą, od której inny człowiek jest zależny w sensie zewnętrznym, jest istnienie silnej więzi emocjonalnej między obiema tymi osobami, opartej na wzajemnej aprobacie, a więc ma wyrazach wzajemnej troski i wzajemnego zainteresowania.
5. Zajęcia kulturalno - oświatowe - pyt. 28
Aktywność kulturalno - oświatowa obejmuje czytelnictwo, korzystanie z radia, telewizji, kina, teatru, sal koncertowych, a także aktywny udział w kołach zainteresowań, teatrze amatorskim, w zespole np. muzycznym, estradowym, plastycznym, czytelniczym, krajoznawczym, w klubie filmowym czy towarzyskim itp.
Dla wielu wykolejonych społecznie nieletnich i młodocianych czynne uczestnictwo w zespołach kulturalno - oświatowych kojarzy się ujemnie w ich środowiskach ocenianym stylem życia. Tego rodzaju zajęciami zajmuje się, ich zdaniem, życiowi słabeusze, "frajerzy", "błazenkowie", reprezentujący wartości mające znaczenie w świecie, który jest im obcy, a nawet wrogi. Większość tej młodzieży uważa, że zajęcia kulturalno - oświatowe to szablonowe, nie interesujące "prasówki", akcje przygotowywania gazetek ściennych czy konkursu czystości. Osiągnięcie sukcesów w dziedzinie kulturalno - oświatowej jest dla dużej części wychowanków znacznie trudniejsze niż w sporcie.
Zajęcia kulturalno - oświatowe muszą w większym stopniu rozbudzać zainteresowania wychowanków.
Czasem jednak resocjalizowani wychowankowie posiadają już pewne zainteresowania i uzdolnienia np. w zakresie plastyki, aktorstwa czy muzyki, ale - znajdując się pod naciskiem środowiska wykolejonych społecznie kolegów - ustosunkowują się do udziału w zespołach kulturalno - oświatowych negatywnie.
Sprawą najbardziej istotną jest zmiana opinii wychowanków o zajęciach kulturalno - oświatowych. Wychowawcy mogą to osiągnąć, jeśli rozpoczną włączenie ich do aktywności kulturalno - oświatowej, do utworzenia klubu towarzyskiego oraz zespołów muzycznych, zajmujących się muzyką popularną w środowisku młodzieżowym. Właśnie bowiem życie towarzyskie, taniec i muzyka - są to sfery kulturowe najbliższe dotychczasowym doświadczeniom młodzieży resocjalizowanej.
Organizując np. koła zainteresowań w zakładzie resocjalizacyjnym należy starać się o to, żeby obejmowały możliwie wszechstronnie różne dziedziny aktywności. Nie powinno wśród nich zabraknąć kół reprezentujących plastykę, fotografikę, muzykę, koła przyjaciół przyrody, teatru. Zespoły skupiające młodzież o zainteresowaniach historycznych, biologicznych, polonistycznych, geograficznych.
6. Kuratela sądowa - pyt. 25
Podział Kurateli sądowej na 2 poziomy;
I.
1. Kuratela Sądowa dla dorosłych
2. Kuratela Sądowa rodzinna i nieletnich
II.
1. Kurator zawodowy - dostaje wynagrodzenie
2. Kurator społeczny - zwrot kosztów
Poza upomnieniami i odpowiedzialnym dozorem rodziców lub dotychczasowych opiekunów, sąd najczęściej stosuje wobec nieletnich dozór sprawowany przez kuratora sądowego - społecznego lub czasem zawodowego.
Kurator stara się nawiązać wychowawczo efektywny kontakt z nieletnim, a później sporządza permanentnie sprawozdanie diagnostyczne dotyczące zachowania się osoby podkuratelnej i kieruje je do władz sądowych. Równocześnie kurator zobowiązany jest do zapewnienia nieletniemu warunków do aktywności szkolnej i rekreacyjnej i - jeżeli ma do czynienia ze starszym nieletnim - także pracowniczej.
Nierzadko Kuratela Sądowa przybiera formę tzw. nadzoru ochronnego. Ten rodzaj kurateli stosuje się wyłącznie wobec recydywistów, po odbyciu przewidzianej prawomocnym wyrokiem sądu całej kary pozbawienia wolności, na okres od 3 do 5 lat, który biegnie od dnia zwolnienia skazanego z zakładu karnego.
Wśród systemów wychowania reso., stosowanych w ramach kurateli, możemy wyróżnić 2 podstawowe kategorie;
1. kuratela oparta na systemie kontroli
2. kuratela nawiązująca do procedur służby społecznej (social work).
Stosując kuratelę eksponującą kontrolę, kurator stara się przede wszystkim zmusić podopiecznego do zmiany swojego trybu życia, a następnie kontroluje czy i w jakim stopniu następuje ta zmiana.
W wypadku zaobserwowanych odchyleń, kurator krytykuje podopiecznego i ostrzega go, że ponownie odwoła się do decyzji sądu.
Kuratela sądowa polega więc na tym, aby zorganizować rodziców, nauczycieli, pracodawców i inne osoby, od których wychowanek jest zależny, i utworzyć pewien system nacisku i kontroli.
Natomiast kuratela oparta na caseworku stara się wytworzyć system zachęt oraz związać wychowanka więzami zależności przede wszystkim wewnętrznej.
System odmienny od dwóch w/w, to system oddziaływania aktywizującego. Wykorzystuje on walory systemów poprzednich, a odrzuca to, co związane jest z pewnym niebezpieczeństwem. W proponowanym tu systemie kurator jest organizatorem oddziaływań resocjalizujących, a równocześnie reprezentuje autorytet kierownika i ponadto jest wyrazicielem woli sądu. Kurator eksponuje jednak swą władzę, pełniąc ją sprawiedliwie i po ojcowsku.
Kuratela sądowa to metoda indywidualnego i społecznego działania wychowawczego w warunkach naturalnego środowiska nieletniego, a więc w jego domu, szkole, instytucji rekreacyjnej, zakładzie pracy w celu doprowadzenia do jego poprawy i ukształtowania u niego prawidłowych, pozytywnych z punktu widzenia interesu ogólnospołecznego postaw i cech charakteru.
Przezwyciężenia wpływu wykolejających bodźców środowiskowych można dokonać poprzez nawiązywanie nowych konstruktywnych kontaktów wychowawczych ze świetlicami, klubami, domami kultury, organizacjami młodzieżowymi, sportowymi, wreszcie zakładami pracy itd.
W ten sposób kurator staje się organizatorem życia swego podopiecznego, interesując się atmosferą wychowawczą jego domu, nauką i zachowaniem w szkole, jak i organizacją wolnego czasu.
Aby móc decydować w tak odpowiedzialny sposób o kierunku i charakterze procesu wychowawczego delikwenta, kurator musi zdobyć wiedzę o swoim podopiecznym, zasięgać w razie potrzeby opinii psychologa czy psychiatry.
7. Praca jako środek oddziaływania reso. - pyt. 27
1. PRACA ZAWODOWA
Przez pracę zawodową rozumiemy tu aktywność związaną z rolą społeczną pracownika. Człowiek pracujący zawodowo podporządkowany jest przede wszystkim zadaniom roboczym, wynikającym z funkcji w społecznym podziale pracy, a nie aktualnie odczuwanym potrzebom.
Niemniej jednak istotą pracy jest to, że człowiek bierze na siebie zobowiązania wobec innych ludzi, które nie tylko zmuszają do wykonywania określonych zadań w takiej a w takiej ilości, ale także wyznaczają czas, sposób i jakość ich wykonania, określając równocześnie społeczną pozycję sprawcy.
Możemy powiedzieć, że człowiek pracując zawodowo wykonuje daną czynność nie dla niej samej i jej bezpośredniego produktu, lecz aby uzyskać środki do zaspokojenia innych swoich potrzeb.
W wielu zakładach reso. właśnie przygotowanie zawodowe, poprzez praktyczne doświadczenia związane z pracą zawodową, staje się głównym elementem oddziaływań wychowawczych.
Wychowanie resocjalizujące, które odwołuje się do pracy zawodowej i korzysta z wpływu zakładu pracy, jest szeroko stosowane w Polsce. Obejmuje zarówno młodzież znajdującą się pod opieką kuratorów sądowych, jak i umieszczoną w zakładach poprawczych.
Młodzież zakładów poprawczych zatrudniona jest w wielu różnych zawodach. Tak np. wychowankowie zakładów półotwartych, położonych z dala od wielkich miast, zatrudnieni są przy pracach rolniczych, ogrodniczych, leśnych.
Młodzież zakładów poprawczych pracuje także w zawodach rzemieślniczych np. w ślusarstwie, stolarstwie, meblarstwie, krawiectwie, przy budowie szlaków komunikacyjnych i w zakładach przemysłu artykułów spożywczych.
Ważnym czynnikiem rozbudzenia inicjatywy pracowniczej i twórczego stosunku do pracy jest włączenie młodzieży pracującej do ruchu racjonalizatorskiego i wynalazczego.
Dla procesu reso. ważne jest nie tylko to, czy wychowanek po uzyskaniu odpowiedniego statusu wieku i wykształcenia zaczyna pracować, ale i to, jaką pracę wykonuje i w jaki sposób to czyni. Aby włączyć wychowanka do społecznego systemu zakładu pracy należy więc wybrać pracę dla niego właściwą oraz wziąć pod uwagę te zakłady, których załoga stanowi odpowiednie środowisko wychowawcze. Ponadto w początkowym okresie pracy potrzebne jest wychowankom indywidualne doradzanie i pomoc wychowawców, pozwalająca uniknąć wpływów destruktywnych, które przeważnie spotyka się w każdym większym środowisku pracy zawodowej.
Sprawą niezwykle istotną jest wpojenie odpowiednich wiadomości i umiejętności oraz ukształtowanie postaw do pracy, jednakże nie może to być wystarczające w wypadku młodzieży wykolejonej społecznie.
Trzeba pamiętać, iż resocjalizowani nieletni i młodociani są to najczęściej jednostki, których rodzina i środowisko rówieśnicze, bądź też tylko rówieśniczy krąg podkulturowy stale manifestuje negatywny stosunek do pracy, wyrażając przekonanie, że praca niewiele daje, że jest ona złem koniecznym.
Tak zatem konieczne jest przekonywanie, wykazujące niesłuszność negatywnego stosunku do pracy. Można się przy tym posłużyć przykładami zaczerpniętymi z książek, audycji telewizyjnych czy filmów, wykazującymi walory pracy. Potrzebne są również kontakty z ludźmi, których sukces życiowy i uznanie społeczne wynikają z rzetelnej i uczciwej pracy.
2. PRACA SPOŁECZNIE UŻYTECZNA I PRACA PORZĄDKOWO - GOSPODARCZA
Praca zawodowa nie jest jedyną formą pracy stosowanej jako środek reso. nieletnich i młodocianych. W resocjalizacji stosuje się także pracę społecznie użyteczną oraz pracę porządkowo - gosp., przy czym można wyróżnić dwie odmiany pracy społecznie użytecznej;
a) może to być praca polegająca na wykonywaniu czegoś, co jest potrzebne samym wychowankom,
b) może ona polegać na wykonaniu czegoś, co jest potrzebne osobom spoza grupy skupiającej wychowanków.
W obu zaś wypadkach wykonanie pracy nie jest związane - na podstawie uprzednio zawartej umowy, z otrzymywaniem ustalonego wynagrodzenia.
Do pierwszej odmiany pracy społ. użyt. zaliczamy np.; urządzenie boiska do siatkówki czy koszykówki, zrobienie bieżni, przerobienie basenu przeciwpożarowego na basen kąpielowy ze skocznią i stałym dopływem wody, itp.
Chodzi przy tym o wykonanie urządzeń, które mają służyć ich wykonawcom.
Do drugiej odmiany zaliczamy np. taką pracę, jaką swego czasu podjęli i wykonali wychowankowie zakładu karnego dla młodocianych w Szczypiornie, którzy w czynie społecznym zbudowali drogę do okolicznego szpitala.
W wychowaniu reso. powinny być wykorzystywane obie odmiany pracy społ. użyt., przyczyniają się bowiem do wzrostu spoistości grup, do identyfikacji jej poszczególnych członków z grupą towarzyszy oraz z całą zbiorowością zakładową, a tym samym wpływają na wzrost poziomu uspołecznienia.
W żadnym jednak wypadku praca społ. użyt. nie może być podejmowana wskutek mniej lub bardziej jawnego przymusu ze strony kierownictwa zakładu i wychowawców. Mogą oni natomiast żądać od wychowanków wykonania podjętych zobowiązań, chociaż i w tym zakresie czasem warto zrezygnować z przymusu.
Praca porządkowo - gospodarcza, to np. pomoc w kuchni, sprzątanie pomieszczeń, przynoszenie odpowiedniego sprzętu, porządkowanie terenów zielonych itp.
Należy stwierdzić, że ograniczenie się do pracy porządkowo - gosp. jest nieuzasadnione i prowadzi do ogromnego zubożenia oddziaływań reso.
W pracy porządkowo - gosp. chodzi o to, aby podejmowane prace stawały się czynnikiem wzrostu kultury osobistej wychowanków, pozwalając im w czynny sposób dać wyraz swemu zamiłowaniu do czystości i estetyki pomieszczeń.
8. Realizacja zasady samorządności w wychowaniu reso. - pyt. 16
Znaczenie zasady samorządności w wychowaniu nie jest kwestionowane, natomiast podkreślane są szczególnie jej wartości w realizacji zadań wychowawczych. Odnosi się to zasadniczo także do wychowania społecznie niedostosowanych, ale w praktyce reso. występują często trudności w wychowaniu samorządnym i zdarzają się ostre perturbacje w grupach prowadzonych zgodnie z zasadą samorządności.
O zasadzie tej mówi się w pedagogice przede wszystkim jako o zasadzie o szczególnym znaczeniu w procesie wychowania na wszystkich szczeblach szkoły, od podstawowej do wyższej. Ale także w pracy społecznej zasada ta nabiera coraz większego znaczenia. Świadczą o tym współczesne organizacje samorządu terenowego, formy pracy samorządu w blokach mieszkaniowych, w osiedlach miejskich i wiejskich, zakładach pracy. Rozwój samorządności kształtuje poczucie społecznej odpowiedzialności, a to jest istotnym czynnikiem w rozwoju form życia społecznego i postępu społecznego.
Wprowadzenie samorządu do szkół i zakładów dla dzieci i młodzieży trudnej nastąpiło jako forma reakcji wobec metod kar i represji stosowanych dotąd w zakładach wychowawczych i poprawczych.
Szczególną wagę przywiązują władze oświatowe do realizacji zasady samorządności w domach dziecka i w domach młodzieżowych. Zakres uprawnień samorządów w zakładach poprawczych jest w porównaniu z samorządem szkolnym lub samorządem w zakładzie wychowawczym znacznie skromniejszy i ograniczony. Z zakresie uprawnień szczególnie podkreśloną sprawę udziału samorządu w rozwoju sportu i wychowania sportowego, a także wydawania opinii w sprawie kar, nagród i szczególnych wyróżnień wychowanków.
Zasadniczym organem wykonawczym jest komendant grupy i rada komendantów. Wszelkie uchwały samorządu muszą uzyskać akceptację dyrektora.
W zakładach o surowym rygorze także przewiduje się możliwość organizowania samorządów. Jeśli wychowawca zdoła umiejętnie pokierować działalnością samorządu, zyska w nim ważny czynnik współdziałający w wychowaniu.
Samorządność grupy pobudza ich członków do identyfikowania się z celami i zadaniami grupy, uznawania ich za własne i dążenia do realizacji zadań grupy z własnej inicjatywy, własnymi poczynaniami, z poczuciem własnej za nie odpowiedzialności. Samorządność jako właściwość osobowości stanowi naturalną potrzebę ludzką. Każdy uczestnik samorządu ma okazję do wyrażania swojej opinii dotyczącej postępowania kolegów, do wartościowania ich czynów. Niejednokrotnie jest też zmuszony do podejmowania decyzji. Biorąc udział w pracach samorządu wychowanek ma lepsze możliwości poznania rzeczywistości społecznej. Samorząd wymaga dyscypliny. Samorząd bez dyscypliny doprowadza nieuchronnie do anarchii. Przez uczestnictwo w pracach samorządu wychowanek najlepiej odczuje i zrozumie, że utrzymanie ładu uzasadnia dyscyplinę i stosowania przymusu.
Samorząd z konieczności stwarza różne formy pracy, nowe zadania , nowe funkcje, nowe obowiązki i uprawnienia. Z inicjatywą wychowawcy rywalizuje skutecznie inicjatywa, prężność młodzieńcza i aktywność wychowanków. Samorząd bez atrakcyjnych form działania zamiera.
Samorząd doprowadzić ma do ukształtowania dyscypliny wewnętrznej - a jednocześnie zależny jest od dyscypliny, od poziomu uspołecznienia, od gotowości i umiejętności podporządkowania się rygorom wewnętrznym.
Szczególnej uwagi wymaga samorząd wtedy, gdy w zakładzie istnieją silne grupy nieformalne lub podział na kategorie wychowanków. Wtedy może istnieć realne zagrożenie opanowania samorządu przez "klikę", ale samorząd może też stanowić punkt wyjścia do poprawy sytuacji. Powodzenie samorządu zależy w tych sytuacjach od oblicza "drugiego życia"., od linii podziały wewnętrznego, od relacji wpływów grup formalnych i nieformalnych. Do samorządu w zakładzie dla trudnej młodzieży może być przyjęta jednostka, jednak zależy to nie tylko od samej jednostki, ile od ogólnej atmosfery wychowawczej zakładu.
Młodzież społecznie niedostosowana ujawnia wyraźne uzdolnienia organizacyjne. Dowodzą tego sprawnie zorganizowane gangi, bandy nieletnich.
Działalnością samorządu kierować powinna jednostka najbardziej autorytatywna; kierownik placówki lub upoważniony przez niego pracownik pedagogiczny, cieszący się dużym autorytetem wśród wychowanków, i ich zaufaniem.
Praca z samorządem powinna polegać na wzajemnym zaufaniu wychowanków i wychowawcy. Ale niełatwo zaufać zdemoralizowanemu nieletniemu. Wychowankowi też nie jest łatwo o pełną ufność wobec wychowawcy. Przywykł on do swobody i trudnego życia, które wymagało od niego aktywności i inicjatywy. W grupie kierowanej przez wychowawcę nakazami i regulaminem uznane są za wykroczenia i podlegają karze - czuje się skrępowany i obcy.
Działalność i wyniki pracy samorządu powinny być przedmiotem stałej obserwacji, analizy i częstej oceny rady pedagogicznej.
Samorząd jest przedmiotem oceny, ale sam wywiera ogromny wpływ na skuteczność oceny, kształtując atmosferę akceptującą lub nie aprobującą oceny formalnej.
Skuteczność resocjalizacji opierającej się na zasadzie samorządności zależy od wielu czynników, przede wszystkim od nieletniego, od stopnia jego wykolejenia, od przyzwyczajeń utrudniających lub ułatwiających współżycie w zespole, od właściwości charakterologicznych umożliwiających kształtowanie postaw społecznych, od podatności na wpływy grupy, a także od zgodności jego zainteresowań z formami działań i treścią życia w zespole samorządowym.
Trzeba pamiętać, że samorząd jest metodą wychowawczą lub formą organizacyjną życia młodzieży w szkole i zakładzie, stosowana w zależności od stopnia rozwoju społecznego i moralnego wychowanków.
Dobrze i sprawnie działający samorząd słusznie jest dumą zakładu i szkoły, świadczy bowiem o dobrych osiągnięciach w pracy resocjalizacyjnej.
9. Opieka postpenitencjarna - pyt. 26
Po opuszczeniu zakładu nieletni, który nauczył się zawodu, ukończył szkołę, podejmuje pracę i pragnie rozpocząć nowe życie, aby nigdy już nie powrócić do "poprawczaka". Nie zawsze jednak jest dostatecznie uodporniony na naciski środowiska skłaniające do powrotu do dawnego życia.
Do zakładów wychowawczych i poprawczych wracają z piętnem recydywistów byli wychowankowie, którzy zostali zwolnieni z optymistyczną oceną psychologa i rady pedagogicznej zakładu, na podstawie długotrwałej obserwacji i postępującej poprawy form zachowania się i dobrych wyników w nauce.
Badania przyczyn recydywy wskazują na to, że w licznych wypadkach brak opieki postpenitencjarnej jest powodem powtórnego popełnienia przestępstwa. A powrót do zakładu recydywisty jest nie tylko przedłużeniem pobytu w zakładzie, ale znaczy również zmniejszenie szans skuteczności resocjalizacji.
Praca z recydywistami jest trudniejsza, a prognoza poprawy gorsza.
Wychowankowie zakładów poprawczych potwierdzają to, że nie wiedzieli jak pożytecznie spędzić czas.
Należy więc stworzyć młodzieży możliwość spędzania czasu wolnego w sposób dla niej atrakcyjny, w warunkach, w których łatwo o kontrolę jej działalności, np. w klubach sportowych, w organizacjach młodzieżowych, czytelniach, świetlicach środowiskowych.
Działanie społeczne zmierzające do zwalczania społecznie niedostosowanych jest więc najskuteczniejsze wtedy, gdy zaktywizuje się nie tylko w kierunku ratownictwa i resocjalizacji, ale również i przede wszystkim w kierunku profilaktyki.
Działanie profilaktyczne zmierza do ochrony jednostki przed negatywnymi wpływami i zapewnienia jej najlepszych warunków rozwoju w każdym okresie życia, i trzeba, aby tym działaniem zainteresowane było całe społeczeństwo, a nie tylko szkoła.
10. Zasady wychowania reso. - pyt. 35
I. Zasady oddziaływania resocjalizacyjnego;
1. Zasady wychowania reso.;
a) zasada reedukacji
b) zasada wszechstronnego rozwoju osobowości
2. Zasady opieki reso.;
a) zasada wszechstronnej i perspektywicznej opieki
b) zasada wymagań
3. Zasady psychoterapii reso.;
a) zasada akceptowania
b) zasada respektowania
Zasady wychowania reso.; zaliczamy do nich zasady reedukacji oraz wszechstronnego rozwoju osobowości, preferujące wartości internacjonalistyczne i patriotyczne oraz stymulujące twórczość.
Wskazując na zasadę reedukacji, akcentujemy konieczność uwzględnienia tych tylko reguł i dyrektyw, których respektowanie inspiruje proces uczenia się reedukacyjnego i równocześnie umożliwia uczenie się edukacyjne.
Chcąc więc określić, o jakie to uczenie się edukacyjne chodzi, odwołujemy się do zasady dotyczącej wspomnianego rozwoju osobowości. Zasada ta postuluje uczenie się wszechstronnie rozwijające osobowość, a równocześnie ukierunkowujące ten rozwój dzięki inspirowaniu twórczości oraz internalizowaniu wartości internacjonalistycznych i patriotycznych.
11. Systemy resocjalizacyjne - pyt. 31
1. SYSTEM DYSCYPLINARNY I PROGRESYWNY
Wskazując np. na systemy reso. wychowania zakładowego, wymienia się najczęściej ten rodzaj, który określa się jako SYSTEM DYSCYPLINARNO - IZOLACYJNY. Eksponowane są w nim takie procedury, jak kara i izolacja, a dyscyplinarna skoncentrowana jest na bezwzględnej dominacji wychowawcy.
Postępowanie personelu w tego typu zakładach polega na przełamywaniu oporu osoby skazanej środkami przymusu i nacisku i podporządkowaniu jej nakazom i zakazom.
Taki reżim ma w efekcie spowodować zmianę dotychczasowego zachowania podopiecznego na zachowanie zgodne z interesami społecznymi.
Izolacja to drugi podstawowy atrybut takiego systemu; ma ona charakter kary - odwetu za naganne wykorzystanie wolności i gwałcenie norm współżycia społecznego.
System ten polega więc na całkowitym podporządkowaniu objętych nim jednostek rygorowi narzuconemu przez dyscyplinę oraz na izolowaniu ich od wpływu czynników spoza środowiska zakładu poprawczego czy zakładu karnego dla młodocianych.
Cały wysiłek wychowawcy ogranicza się w zasadzie do pilnowania, aby zachowanie wychowanka było zgodne z regulaminem, którego przestrzeganie miało dać gwarancję zmiany tego zachowania na lepsze.
SYSTEM PROGRESYWNY; zwany też systemem poziomów lub selekcji, w którym na pierwszy plan wysuwa się dyscyplina oparta na swoistych zewnętrznych nagrodach.
W zakładach poprawczych prowadzonych systemem progresywnym wychowankowie, przechodząc z sekcji do sekcji, dochodzą w końcu do stopnia najwyższego, półwolnościowego, który stanowi ukoronowanie ich poprawy. Jeśli zachowują się źle, są cofani do zbiorowości skupiających osoby, którym przysługują mniejsze przywileje.
2. SYSTEM SOCJOPEDAGOGICZNY I INDYWIDUALNY
W systemie tym centralna pozycja wychowawcy opiera się na strukturze nieformalnej; jest przy tym głównie zależnością za względu na zbiorowość społeczną.
W tym systemie główny akcent wychowawcy kładzie się na samodzielność kolektywu. Podstawowym i niesłychanie ważnym elementem wychowawczym systemu jest praca. Wychodzi się tu z założenia, że gotowość i zamiłowanie do pracy są istotnym czynnikiem osiągnięcia efektów reso. młodzieży.
W systemie wyraźnie dominuje traktowanie wychowanka jako członka grupy, natomiast w SYSTEMIE INDYWIDUALNYM centralnym punktem zainteresowań staje się traktowany indywidualnie wychowanek i jego osobowość. Postawą oddziaływań w systemie indywidualnym jest dokładne poznanie wychowanka oraz etiologii zaburzeń w jego zachowaniu. Kładzie się przy tym nacisk na rolę psychoterapii w procesie reso.
W zakładzie realizującym system indywidualny zmierza się do ukształtowania warunków pozwalających wychowankom na spontaniczne manifestowanie własnych dążeń i postaw. Sprawą istotną jest również stworzenie atmosfery bezpieczeństwa w celu rozładowania neurotycznych napięć oraz oduczenie obronno - agresywnego stosunku do otoczenia.
Ważną regułą systemy indywidualnego jest także uwzględnienie wpływu grupy, traktowanej jednak głównie jako środowisko ułatwiające nawiązywanie kontaktów i pozwalające na spontaniczne manifestowanie tego, co w wychowanku indywidualne i charakterystyczne dla stanu jego osobowości.
3. SYSTEM HOMOGENICZNY I KOMPLEMENTARNY
Wykorzystując ten system powstały zakłady, w których reso. praca wychowawcza opiera się na swoiście zorganizowanych i traktowanych grup wychowawczych.
Młodzież przyjęta do tego typu zakładu, kieruje się na podstawie rozpoznania diagnostycznego do tzw. homogenicznych grup wychowawczych, tj. grup skupiających wychowanków o zbliżonym stopniu wykolejenia i podobnym stanie osobowości. Następnie stosuje się oddziaływania najbardziej adekwatne do danej odmiany wykolejenia społecznego.
SYSTEM KOMPLEMENTARNY; systemowy styl reso., który zakłada, że żaden z systemów wychowania nie jest doskonały, ale w każdym można znaleźć coś właściwego do zastosowania w odniesieniu do danego wychowanka lub grupy wychowanków.
W systemie tym na pierwszym miejscu stawia się wszechstronne badania, dające podstawy do opracowania diagnozy psychologicznej, a następnie - prognozy wychowawczej, które wskazują najskuteczniejsze sposoby postępowania z wychowankiem.
Dużą wagę przypisuje się indywidualnej i grupowej psychoterapii oraz indywidualnemu i grupowemu doradzaniu wychowawczemu. Zmierza się także do tego, aby tworzyć wiele różnych grup rekreacyjnych, tak aby każdy wychowanek mógł brać udział w tych zajęciach zbiorowych, które interesują go najbardziej.
"Przywiązuje się bowiem - informuje M. Grzegorzewska- także wielką wagę do sposobu przyjęcia nieletniego do zakładu, do pracy ekipy specjalistów, atmosfery zakładu, programu jego działalności, do kształcenia ogólnego i zawodowego, współpracy z rodzicami, kontaktu z sąsiedztwem itp.
12. ORTODYDAKTYKA - pyt. 42
Ortodydaktyka różni się od dydaktyki ogólnej przede wszystkim tym, że;
1. uwzględnia stany psychofizyczne stanowiące podłoże wykolejenia społecznego oraz jego nasilenie, dynamikę itp.
2. podkreśla szczególnie znaczenie nauczyciela i członków grupy klasowej jako osób znaczących
3. akcentuję rolę aktywności szkolnej jako uczenia się określonych dyscyplin motywacyjnych i związanych z nimi względnie trwałych ustosunkowań.
Ważnym zaleceniem ortodydaktyki jest zalecenie indywidualizacji, a więc nauczania opartego na dobrej znajomości każdego ucznia, a przede wszystkim jego nastawień, postaw i stanu ich integracji.
Szczególna rola przypada nauczaniu ukierunkowującemu aktywność i skutecznie odwołującemu się do rzeczywistych zdolności ucznia i jego choćby potencjalnych zainteresowań.
W ortodydaktyce często chodzi o przezwyciężenie niechęci lub nawet nienawiści wobec szkoły oraz o wytworzenie pewności siebie i dobrego samopoczucia.
Warunkiem sukcesów wychowawczych jest zarówno kształtowanie odpowiednio pobudzającego autorytetu, jak i form koleżeńskiego współdziałania w pracy zespołowej. Wiele trudności w realizacji celów resocjalizującego nauczania szkolnego wynika z doniosłej preparacyjnie akceleracji rozwoju młodzieży. Trudności te są tym większe, im bardziej zaawansowane jest wykolejenie społeczne. Mogą być one usunięte, lub choćby znacznie ograniczone, dzięki odpowiedniemu oddziaływaniu wychowawczemu.
Klasyczna rola ucznia to rola osoby, która przygotowuje się do samodzielnego życia w społeczeństwie.
13. Funkcje systemu reso. - pyt. 31
System reso. spełnia trzy podstawowe funkcje wobec wychowanków;
1. OPIEKUŃCZE
2. WYCHOWAWCZO - DYDAKTYCZNE
3. TERAPEUTYCZNE
Ad.1. Funkcje opiekuńcze wyrażają się w zaspokajaniu aktualnie i potencjalnie potrzeb pierwszego i wyższych rzędów. Chodzi zatem o zaspakajanie potrzeb wychowanków stosownie do odczuwanych przez nich niezaspokojeń i frustracji. Przy czym opieka ta ma być wielostronna i perspektywiczna, obejmująca nie tylko obecne stany, ale także przyszłe. Ponadto- zgodnie z uprzednimi ustaleniami- realizacja funkcji opiekuńczych systemu winna być poprzedzona rozpoznaniem zaspokojenia i niezaspokojenia potrzeb wychowanka, poszukiwaniem optymalnych rozwiązań z punktu widzenia istniejących realnych możliwości oraz interesów wychowanka.
Ad.2 Funkcje wych.-dydakt. systemu wyrażają się w przysposobieniu wychowanka do adekwatnego funkcjonowania w takich rolach społecznych, jak rola ucznia w szkole, pracownika, obywatela, itp. poprzez uczestnictwo w specjalnie do tego celu zorganizowanych zajęciach.
Funkcje wychowawcze i dydaktyczne systemu reso. są najczęściej eksponowane jako wiodące, dzięki nim jest realizowany cel nadrzędny systemu, czyli prawidłowa adaptacja do społeczeństwa.
Ad.3 Funkcje terapeutyczne systemu reso. wyrażają się w trafnym i rzetelnym diagnozowania zaburzeń i dysfunkcji, indywidualnym i społecznym działaniu wychowanków, postulowania określonych modyfikacji motywacji i postaw oraz stosowania odpowiednich (optymalnych) - stosownie do rozpoznania diagnostycznego - środkach leczenia somatycznego i psychologicznego, przywracających zaburzoną homeostazę somatyczną i psychiczną jednostek.
Działania terapeutyczne interweniuje w najgłębsze warstwy osobowości wychowanków i zwykle obejmują nie tylko modyfikację zachowania, ale także modyfikację funkcji struktur regulujących osobowość.
Z tym rodzajem funkcji system reso. wiążą się największe nadzieje, ale jednocześnie niepokoje pedagogów reso., etyków i psychoterapeutów, dla których problem granic interwencji terapeutycznej w oddziaływaniu na drugiego człowieka jest zagadnieniem wciąż otwartym.
14. Obserwacja jako metoda diagnostyczna - pyt. 10
Istnieje kilka odmian obserwacji. Dla celów resocjalizacji najbardziej przydatny jest taki rodzaj, który polega na celowym, zaplanowanym, stałym badaniem faktów. Chodzi tu o sposób postępowania wychowanka w różnych sytuacjach.
Zapis obserwacji powinien uwzględniać nie tylko przebieg zachowań, ale także interpretację i sugestię co do obserwowanego stanu rzeczy. Dopiero całe serie jednostkowych zapisów dotyczących jednej osoby pozwalają postawić hipotezę o występowaniu związków przyczynowo - skutkowych.
Należy przestrzegać następujących zasad przy posługiwaniu się obserwacją jako metodą diagnostyczną;
- obserwator MUSI STARAĆ SIĘ być obiektywny, czyli znaleźć pośrednią drogę między brakiem jakiegokolwiek emocjonalnego nastawienia wobec obserwowanych osób, a nastawieniem na określony fakt,
- obserwacja powinna być wyczerpująca i wnikliwa - należy dążyć do rejestrowania wielu spraw, które mogą stanowić tło, głównie zachowań osób obserwowanych,
- obserwacja musi być wierna. Na wierność obserwowania mają wpływ cechy obserwatora ale również cechy osoby obserwowanej.
Niektóre zjawiska utrudniające poprawne przeprowadzenie obserwacji;
- skłonność do stereotypowego ujmowania obserwowania zjawisk i jednocześnie fałszywego
- skłonność przejawiająca się w pewnych przekonaniach np. że blondynki są głupie itp.
Dobrego obserwatora powinna cechować otwartość na sygnały nadawane od ludzi. Dobra obserwacja wymaga także zachowania dystansu do obserwowanych obiektów. Zbyt duża sympatia lub antypatia zaciemnia faktyczny obraz i uniemożliwia bezstronny stosunek do obserwowanego podmiotu. A w procesie diagnozowania bezstronność jest KONIECZNA.
15. Rozmowa i wywiad jako metody diagnostyczne - pyt. 11, 12
Różnica między rozmową a wywiadem polega na tym, że ROZMOWĘ prowadzimy bezpośrednio z osobą poznawaną, zaś WYWIAD stosuje się wobec różnych osób, które mogą dostarczyć informacji o osobie diagnozowanej, a więc kiedy rozmawiamy z wychowankiem jest to rozmowa, ale kiedy rozmawiamy o wychowanku; prowadzimy wywiad.
W praktyce obie te metody stosujemy łącznie.
Obie te metody polegają na zadawaniu pytań i wnioskowaniu o jakimś stanie rzeczy na podstawie uzyskanych odpowiedzi.
Rozróżniamy następujące rodzaje WYWIADU;
- wywiad swobodny; bez plany, pozwala się rozmówcy swobodnie wypowiedzieć,
- w. kierowany; według planu, a najczęściej wg odpowiedniego kwestionariusza,
- w. mieszany; w którym pytania spontaniczne przeplatają się z pytaniami kwestionariuszowymi.
Największą wartość diagnostyczną mają 2 ostatnie rodzaje wywiadu.
Aby rozpocząć wywiad z kwestionariuszem należy najpierw szczegółowo określić badany problem. Pytania nie powinny być kierowane wprost, lecz ogólnie, i tak np. nie pytamy czy uważasz, że jesteś osobą kulturalną, lecz; czy masz książki, jakie, co ostatnio czytałeś, gdzie przebywasz itp.
Przy opracowaniu pytań do wywiadu bardzo ważne jest ich sformułowanie. Nie powinny one sugerować odpowiedzi.
Opracowując pytania do kwestionariusza należy trzymać się następujących zaleceń;
- jasno określić cel wywiadu,
- jednoznacznie sformułować pytanie - ale dostosować je do poziomu rozmówcy,
- pytania nie mogą sugerować odpowiedzi.
Wywiad i rozmowa są przydatne przy gromadzeniu informacji o przyczynach wykolejenia się jednostki. Notatek nie prowadzi się podczas wywiadu czy rozmowy, należy je sporządzać bezpośrednio po wywiadzie lub rozmowie, albo za przyzwoleniem pytanego zastosować dyktafon.
16. Indywidualne programy reso. - pyt. 13
Indywidualny plan oddziaływania reso. jest podstawą projektowanych zmian w zachowaniu i motywacjach nieletniego, stosownie do istniejących potrzeb, na podstawie uprzedniego rozpoznania diagnostycznego. Winien być opracowany na początku pobytu nieletniego w placówce, a następnie wzbogacony i rewidowany w zależności od efektów pośrednich i bezpośrednich w pracy wychowawczej z nieletnimi.
Określa się w nim podstawowe cele operacyjne, etapy pracy reso., przewidywane konsekwencje każdego etapu, zmiany zachowania oraz ich zakres.
Indywidualny program reso. powinien być opracowany w ciągu jednego miesiąca od daty przyjęcia nieletniego do instytucji przy współudziale wychowanka, jego rodziców lub opiekunów prawnych oraz odpowiedniego personelu placówki - pedagog, psycholog, wychowawca prowadzący, kurator, ewentualnie pracownik socjalny z miejsca zamieszkania nieletniego.
W planowaniu oddziaływań indywidualnych zaleca się korzystanie z istniejących opracowań metodycznych, takich jak np. ekonomia punktowa (odmiana systemu progresywnego), mająca na celu modyfikację zachowań niepożądanych i wzmocnienie zachowań akceptowanych społecznie.
Za opracowanie programu oraz wybór metod i technik postępowania z wychowankiem odpowiedzialna jest placówka, która winna pod tym względem mieć duży zakres swobody. Jednakże sam program winien być opisany jasnym i zrozumiałym, zarówno dla nieletniego i jego wychowawców, jak i rodziców, opiekunów językiem.
W indywidualnym planie oddziaływania interwencyjnego określa się także osoby odpowiedzialne za realizację jego poszczególnych części łącznie z instytucjami, z których usług placówka korzysta.
Zmiany planu może dokonać odpowiedni zespół specjalistów placówki z udziałem osoby odpowiedzialnej bezpośrednio za wychowanka, tj. wychowawcy prowadzącego przypadek. Wychowawca ten jednocześnie jest zobowiązany do prezentowania przypadku w czasie posiedzeń rady pedagogicznej oceniającej skuteczność dotychczasowych działań i sugerującej dalsze kierunki i metody postępowania (nie rzadziej niż raz na 3 miesiące).
Wyniki oceny zespołu diagnostyczno - programującego winny mieć wpływ na formułowanie wniosków i opinii dotyczących ewentualnego zwolnienia wychowanka z placówki lub inne propozycje, które są przedkładane sędziemu odpowiedzialnemu za wychowanka.
17. Kształcenie - pyt. 20
Kształcenie realizowane w ośrodku winno zapewniać jego drożność po opuszczeniu instytucji reso. Nawet w najbardziej izolacyjnym ośrodku wychowankowie mają prawo do nauki w zakresie ogólnokształcącym lub zawodowym, pod kierunkiem odpowiednio kwalifikowanej kadry pedagogicznej, z możliwością składania stosownych egzaminów, celem uzyskania odpowiednich, na poziomie szkoły podstawowej, zasadniczej zawodowej a nawet średniej, świadectw szkolnych lub dyplomów szkolenia zawodowego.
Indywidualizacja nauczania jest podstawowym wymogiem w realizacji obowiązku szkolnego i powinna być zaprojektowana przy uwzględnieniu następujących postulatów organizacyjno - pedagogicznych;
- bazować na aktualizowanej diagnozie (rozpoznanie zainteresowań, poziomu wiadomości i umiejętności) z poszczególnych dziedzin wiedzy u wychowanka,
- cele dydaktyczne winny być sformułowane w kategoriach "zachowaniowych", tj. w kategorii zaleceń i zadań do wykonania, wspólnie z nauczycielem wychowawcą i samodzielnie przez ucznia,
- cele winny przystosować do możliwości i uzdolnień indywidualnych wychowanka. Nie powinny przerastać możliwości wychowanka, zarówno ze względu na treść, jak i formę nauczania,
- cele indywidualizacji powinny podlegać okresowej korekturze ze względu na osiągane postępy lub zahamowania w nabywaniu i stosowaniu wiedzy przez wychowanka.
Treść kształcenia ogólnego i zawodowego powinna być porównywalna z odpowiednimi treściami programowymi dla młodzieży ze środowisk naturalnych, pobierając naukę w innych typach szkół i ośrodków.
Ośrodek zapewnia realizację najbardziej stosownego kierunku kształcenia i przygotowania zawodowego zgodnie z uzdolnieniami i zainteresowaniami wychowanka.
Kształcenie zawodowe jest pomyślne i realizowane jako integralna część programu kształcenia i resocjalizacji nieletniego, uzgodnionego z wychowankiem na zasadzie kontaktu wychowawczego.
Ośrodek pomaga wychowankowi w usamodzielnieniu się zawodowym i stabilizacji życiowej poprzez wyszukanie odpowiedniego kształcenia.
18. Zakład poprawczy; cele i rodzaje - pyt. 7
Podstawowymi celami zakładu poprawczego są;
- powstrzymywanie wychowanków przed popełnieniem czynów niezgodnych z prawem oraz izolacja od dotychczasowego środowiska społecznego,
- przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie poprzez dwie dominujące formy aktywności; naukę szkolną oraz kształcenie zawodowe.
Rodzaje placówek;
1. Zakłady dla nieletnich zdemoralizowanych w mniejszym stopniu, prowadzące pracę wychowawczą w środowisku otwartym,
2. Z. dla Niel. wymagających bezpośredniego nadzoru wychowawczego,
3. Zakłady o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich zdemoralizowanych w wysokim stopniu,
4. Z. dla Niel. upośledzonych umysłowo, stosując oddziaływania resocjalizacyjno - rewalidacyjne,
5. Z. dla Niel. z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zaburzeniami osobowości, zapewniające wzmożoną opiekę psychoterapeutyczną.
19. Pedagogika reso. a wychowanie reso. - pyt. 40
Czesław Czapów twierdził, że resocjalizacja to coś innego niż samo wychowanie, że stosowniejsze jest tu określenie oddziaływania resocjalizującego - właśnie oddziaływanie, a nie wychowanie - bo to, co faktycznie robimy, to oddziałujemy, nigdy nie będą pewni rezultatu interakcji.
Przez wychowanie będziemy rozumieć proces celowego i świadomego kształtowania ludzkich zachowań, postaw, ról społecznych czy osobowości, zgodnie z wcześniej założonym ideałem pedagogicznym, czyli wzorcem, modelem człowieka, którego chcemy ukształtować w toku wychowania.
20. Pedagogika resocjalizacyjna - pyt. 39
Pedagogika resocjalizacyjna jest dyscypliną teoretyczną i praktyczną zajmującą się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji, tj. tą kategorią osób, która z rozmaitych powodów wykazuje objawy nieprzystosowania i wykolejenia społecznego, paraprzestępczości i przestępczości. A więc interesuje się osobami, wobec których zarówno proces socjalizacji, jak i wychowania się nie powiódł, dlatego jednostka nieprzystosowana społecznie bywa postrzegana jako odchylająca się od normy, a jej odchylenia są niekorzystne dla niej samej lub dla społeczeństwa.
Zespół zabiegów pedagogicznych o charakterze resocjalizacyjnym ma na celu doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania społecznego jednostki, a następnie – ukształtowania takich cech jej zachowania i osobowości, które będą jej gwarantować optymalne uspołecznienie i twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie.
Ambicją pedagogiki reso. jest zatem nie tylko opis i wyjaśnienie określonych procesów zachodzących między wychowywanym i wychowującym w procesie wychowania, ale przede wszystkim modyfikacja tych parametrów osobowościowych czy tych zachowań, które są określane jako niekorzystne, szkodliwe, wadliwe, patologiczne czy zgubne dla jednostki lub społeczeństwa.
21. Terapia w procesie reso. - pyt. 33
W następstwie dokonanej diagnozy pedagogicznej wychowawca czy terapeuta wybiera odpowiedni wariant postępowania uwzględniający specyfikę psychospołeczną danego przypadku.
Pamiętać jednak należy, iż wybór stosowanej formy oddziaływania terapeutycznego winien być poprzedzony spełnieniem kilku warunków;
- niezbędne jest określenie realnych celów oddziaływania terapeutycznego w danym przypadku, tj. przy uwzględnieniu stanu zdrowia, ilorazu inteligencji, uzdolnień i zainteresowań, poziomu osiągnięć szkolnych oraz środowiska rodzinnego jednostki.
Każdy wychowanek ma prawo do terapii - psychoterapii, socjoterapii, z osobą kompetentną, jeśli tylko zgłosi taką potrzebę lub zgłosi ją odpowiednia liczba wychowanków o takich zapotrzebowaniach.
Jeśli przemawiają za tym względy pedagogiczne, terapia może się odbywać poza ośrodkiem w centrum specjalistycznym.
Uczestnictwo w programach terapeutycznych nie może być przymusowe, ale wynika z dobrej woli wychowanka, co nie oznacza, że elementy terapii behawioralnej są wykluczone z obowiązującego programu reso. Odmowa uczestnictwa w programie terapeutycznym indywidualnym lub zbiorowym nie może podlegać karaniu czy restrykcjom.
Psychoterapia jest jednym z elementów racjonalnego oddziaływania resocjalizującego środkami psychologicznymi w celu wyeliminowania zachowań dewiantywnych z repertuaru zachowań jednostki, likwidowania konfliktów i zahamowań rozwoju psychospołecznego, wzrostu poziomu wglądu w siebie przez jednostkę, wzmagania dojrzewania osobowości oraz odporność na stresy i wpływy środowiska podkulturowego.
MODELE TERAPII;
1. Model Behawioralny
Terapia behawioralna jest nastawiona na modyfikację zachowań społecznych, przynoszących w konsekwencji rozmaite szkody, straty i zagrożenia. Dotyczy ona zatem eliminacji całej gamy zachowań uznanych za niewłaściwe, niepożądane i szkodliwe.
Celem jest poszukiwanie i manipulowanie bodźcami, na które jest wrażliwy pacjent poddany terapii. Podstawowe znaczenie ma zidentyfikowanie czynników nagradzających i karzących, czyli tzw. nagród i kar w sensie psychologicznym, oraz operowanie nimi w celu wygaszenia zachowań niepożądanych.
Oddziaływanie terapeutyczne polega więc na celowym manipulowaniu czynnikami nagradzającymi i karzącymi, aby w efekcie ich kumulacji w odpowiednich sekwencjach czasowych doszło do eliminacji zachowań niepożądanych poprzez aktywne wygaszanie.
W praktyce terapeutycznej zorientowanej na behawioralnie wykorzystuje się znane prawa psychologii uczenia się, stwarzając wychowankom sytuacje wychowawcze zawierające duży ładunek nagród psychologicznych. W szerokim zakresie stosuje się więc nagradzanie za każdy przejaw pożądanej aktywności społecznej, począwszy od tzw. punktów przydzielanych przez wychowawcę, a na zabawach, sporcie i rekreacji organizowanej poza murami zakładu skończywszy.
2. Model Humanistyczny
W modelu humanistycznym jednostkę ludzką ujmuje się wielowymiarowo. Człowiek jest przede wszystkim osobą, i to niezależnie od wieku, poziomu dojrzałości biologicznej, psychologicznej czy społecznej. Dzieci i młodzież - to nie poszczególne egzemplarze gatunku ludzkiego, ale niepowtarzalne indywidualności, stwarzające własny subiektywny świat wartości, znaczeń i symboli.
Podstawowym celem terapii - według modeli humanistycznego- jest stworzenie jednostce sprzyjających warunków jej rozwoju psychospołecznego. Zmian, przewartościowań oraz modyfikacji własnego postępowania dokonuje sam podmiot.
Istotą psychoterapii w ujęciu czołowego terapeuty i humanisty C. Rogersa jest pełna akceptacja człowieka szukającego w kontekście terapeutycznym pomocy.
Socjoterapia; środowisko, a nie tylko postać terapeuty może mieć dla osoby wadliwie przystosowanej zasadnicze znaczenie, można prowadzić ją zbiorowo, w środowisku terapeutycznym, zwanym czasami społecznością terapeutyczną.
Przymusowa terapia jest sprzeczna z ideą leczenia, opieki i wychowania reso. Podkreślamy zatem, iż każdy rodzaj terapii wymaga uprzedniej akceptacji ze strony zainteresowanego pacjenta, podopiecznego czy wychowanka.
Terapia podobnie jak wychowanie jest procesem długotrwałym, wymagającym kwalifikacji zawodowych, tolerancji i cierpliwości. Nie należy zatem liczyć na szybkie, spektakularne osiągnięcia w jej stosowaniu, zwłaszcza w odniesieniu do młodzieży trudnej, buntowniczej, nieprzystosowanej społecznie, niedojrzałej emocjonalnie, nie mającej motywacji do "zmieniania samego siebie".
22. Przeciwdziałanie alkoholizmowi - pyt. 24
Publiczna opieka zdrowotna;
- bezpłatne poradnie odwykowe
- grupy terapeutyczne (wszywanie esperalu- 1 tabletka na 10 kg ciała)
Program;
- detoksyfikacja - odtrucie
- leczenie odwykowe; 6-8 tygodni
Fazy;
1. WSTĘPNA; alkohol jest pomocą w rozwiązywaniu problemów,
2. OSTRZEGAWCZA; problemy, spóźnianie się do pracy, picie w godzinach pracy,
np.; kluby abstynenta-organizowane przez "trzeźwych alkoholików"
-wyjazdy terapeutyczne
-spotkania
-meetingi
3. KRYTYCZNA; całe życie podporządkowane jest zdobyciu alkoholu
-postępowanie lecznicze; nie ma przymusowego leczenia, osoba musi wyrazić na to zgodę.
4. KOŃCOWA; osoba nie potrafi funkcjonować bez alkoholu. Śmierć.
23. Niedostosowanie społeczne – pyt. 2
Pojęcia współwystępujące z terminem nieprzystosowanie lub używanie zamiennie;
niedostosowanie społeczne
wykolejenie społeczne
moralne zaniedbanie
demoralizacja
dyssocjalność
asocjalność, itp.
Przewijają się one w języku potocznym, dokumentach urzędowych oraz w literaturze przedmiotu.
Na nieprzystosowanie społeczne jednostki wskazują te jej zachowania, które są nieadekwatnymi, powtarzającymi się uporczywie reakcjami na wymogi i nakazy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych. Wspomniana nieadekwatność reagowania na przepisy i nakazy ról społecznych ujawnia się w łamaniu norm społecznych tj; prawnych, moralnych, obyczajowych, i w lekceważeniu przez jednostkę powszechnie uznawanych oczekiwań społecznych.
Taj pojmowane nieprzystosowanie społeczne może być interpretowane w trzech płaszczyznach;
behawioralnej; jako charakterystyka występujących form zachowania
psychologicznej; jako charakterystyka postaw i motywacji jednostki
etiologicznej; jako charakterystyka psychospołecznych uwarunkowań.
Niedostosowani społecznie – to dzieci i młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone, powtarzające się zachowania zaburzenia w zachowaniu.
Natomiast zagrożeni niedostosowaniem – to dzieci i młodzież wychowująca się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska wychowawcze, jak; własna rodzina, grupa rówieśnicza.
Najczęstszymi wskaźnikami nieprzystosowania społecznego młodzieży, które budzą niepokój ze względu na konsekwencje społeczne, są tzw. zachowania antagonistyczno – destruktywne, będące wyrazem konfliktu jednostki ze społeczeństwem.
Objawami nieprzystosowania społecznego młodzieży są negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych – dziecka w rodzinie, kolegi w grupie rówieśniczej czy zabawowej, ucznia w szkole, pracownika w zakładzie pracy itp.
Liczba najczęściej wymienianych podstawowych symptomów nieprzystosowania społecznego zawiera się w przedziale 3-15.
Do jego typowych przejawów zalicza się;
- nadużywanie alkoholu,
- uzależnienie lekowe,
- toksykomanię
- samobójstwa i zamachy samobójcze
- prostytucję i promiskuityzm
- ucieczki z domu
- wagary
- pasożytnictwo społeczne - nie podejmowanie nauki i pracy mimo zdolności i możliwości nauki i pracy.
- uczestnictwo w gangach podkulturowych.
Jednak niektórzy autorzy są skłonni uznać za symptomy nieprzystosowania społecznego również takie formy zachowania jak;
- notoryczne kłamstwa,
- werbalną agresję - wulgarność
- lenistwo szkolne
- nieprzestrzeganie wewnętrznych zarządzeń i przepisów szkoły
- zaburzenia koncentracji uwagi
- lękliwość
- konflikty z nauczycielami
- lub wzmożone konflikty z rówieśnikami.
Natomiast MEN, w zależności od stopnia nasilenia objawów i dodatkowych czynników środowiskowych, wyróżniło nieprzystosowanie społeczne i zagrożenie nieprzystosowaniem społecznym, przyjęło;
- nagminne wagary,
- ucieczki z domu i włóczęgostwo
- sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu,
- odurzanie się
- niszczenie mienia
- stosowanie przemocy
- bójki
- przywłaszczenie cudzego mienia
- kradzieże
- udział w grupach negatywnych
- usiłowane i dokonane samobójstwa.
24. Stadium przypadku – pyt. 36
Stadium przypadku jako efekt diagnozy socjometrycznej;
Stadium przypadku stanowi opisowy materiał pozwalający wychowawcy dobrać zindywidualizowane metody oddziaływania pedagogicznego, a także w miarę trafnie włączyć go do zespołu grupowego.
Na to stadium składają się następujące elementy;
możliwie pełna diagnoza społecznego i wychowawczego problemu jednostki,
wyjaśnienie i oszacowanie pod względem wychowawczym aktualnego i perspektywicznego stanu sytuacja życiowej podopiecznego,
projekt resocjalizacji wychowanka opracowany na podstawie diagnozy, wyjaśnienia i oszacowania przypadku.
SCHEMAT STADIUM PRZYPADKU
Zaobserwowanie niewłaściwego postępowania jednostki
(objawów wykolejenia)
diagnoza wykolejenia oraz
plan postępowania
praktyczna realizacja projektu resocjalizacji
weryfikacja diagnozy i projektu reso.
w toku praktycznej działalności
Powyżej przedstawiony jest tok działania celowego, który różni się od stosowanych w praktyce działań instytucjonalnych tj. nie opartych na diagnozie, zatem często mało skutecznych.
W postępowaniu instytucyjnym wyróżniamy tylko dwa elementy;
Zauważenie niewłaściwego
zachowania jednostki
działanie wychowawcy,
dyktowanie intuicją lub tzw. zdrowym rozsądkiem
Takie uproszczenie postępowania reso. jest jedną z ważniejszych przyczyn braków efektów w procesie wychowania. Wyjaśnienie diagnostyczne polega na wyjaśnieniu związków przyczynowych między zewnętrznymi i wewnętrznymi czynnikami a zachowaniem się jednostki. Odkrycie tych związków jest warunkiem do sformułowania zadań reso. – postępowania reso.
25. Techniki wychowania reso. – pyt. 35
psychotechnika
socjotechnika
kulturotechnika
samowychowania