Kronika Janka z Czarnkowa
Kronika Janka z Czarnkowa obejmująca wydarzenia historii Polski w latach 1370-1384 powstała pod koniec XIV wieku, a jej autorem jest archidiakon gnieźnieński - Janko z Czarnkowa.
Kronika powstała prawdopodobnie pod koniec jego życia. W zasadzie możną ją traktować jako pierwszy pamiętnik w literaturze polskiej. Dzieło rozpoczyna opis śmierci Kazimierza Wielkiego i zawiera fakty, których Janko z Czarnkowa był świadkiem, ale przedstawione stronniczo i zgodnie z jego własnymi sympatiami politycznymi. Kazimierz Wielki zostaje ukazany jako prawdziwy wzór władcy, a czasy Ludwika Węgierskiego są ukazane jako okres chaosu i niepewności. Można się z Kroniki także dowiedzieć wiele o życiu i znaczeniu duchowieństwa tamtego okresu.
Kronika, napisana po łacinie, została przetłumaczona na polski przez Józefa Żerbiłłę w 1905 roku. Najnowsze wydanie wstępem opatrzył Jerzy Wyrozumski. W XIX w. udowodniono, że trzy pierwsze fragmenty nie pochodzą z kroniki Janka z Czarnkowa, nadal jednak umieszcza się je w dziele, gdyż śmierć Kazimierza Wielkiego i opis uroczystości jest wprowadzeniem do wydarzeń zamieszczonych w dalszych częściach kroniki.
Tekst
łaciński kroniki można znaleźć w Monumenta
Poloniae Historica. Pomniki Dziejowe Polski, t. 2.
Janko z Czarnkowa (Jancone de Czarnekow) herbu Nałęcz (ur. ok. 1320, zm. 1387 w Gnieźnie), polski kronikarz, podkanclerzy koronny, archidiakon gnieźnieński. Syn Bogumiła, wójta czarnkowskiego, komendanta straży broniącej ludność przed ciągłymi najazdami margrabiów brandenburskich. Studiował prawo, określano go jako iuris peritus. Rozpoczął karierę u boku biskupa szweryńskiego, Andrzeja z Wiślicy, w którego imieniu posłował do Awinionu. Osiągał kolejno godności kościelne począwszy od kanonii w Bützowie, później włocławskiej, poznańskiej, krakowskiej a wreszcie archidiakonat gnieźnieński.
Do Polski przybył w 1360 r, wiążąc się z kancelarią królewską, gdzie od 1366 do 1371 r piastował stanowisko podkanclerza. Dał się poznać jako człowiek energiczny i biegły dyplomata. Wkrótce stał się posiadaczem dobrze uposażonych prebend we wszystkich kapitułach katedralnych a także dorabiając się sporego majątku, nabył gród Lubasz koło Czarnkowa.
Dobrze zapowiadającą się karierę zatrzymała śmierć Kazimierza Wielkiego. Janko popierał sukcesję Kaźka Słupskiego, przeciwko Ludwikowi Węgierskiemu. Był zajadłym wrogiem Andegawenów, wplątał się w spisek przeciw nim skierowany. Oskarżony o próbę wykradzenia z grobu Kazimierza Wielkiego insygniów koronacyjnych, został w roku 1371 skazany na banicję.
W roku 1375 powrócił do Polski na odzyskany archidiakonat gnieźnieński. W latach 1377-1386 pisał kronikę obejmującą okres 1370-1384, czasy, których był bezpośrednim świadkiem.
Bibliografia
J. Sieradzki, Sprawa Janka z Czarnkowa i jego utwór [w:] Studia Źródłoznawcze t.4, Warszawa-Poznań 1959, s. 33-56
J. Dąbrowski, Janko z Czarnkowa i jego kronika
J. Dąbrowski, Elżbieta Łokietkówna 1305-1380, Kraków 1914
O. Halecki, O genezie i znaczeniu rządów andegaweńskich w Polsce, Kwartalnik Historyczny, Rocznik XXXV, Lwów 1921, s. 31-68