System rządów w Konstytucji RP p. nr 68

W pracach konstytucyjnych Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Naro­dowego przyjęła kierunkowo (26 stycznia 1995 r.) koncepcję systemu parla­mentarnego, w oparciu o który były kształtowane szczegółowe rozwiązania ustrojowe w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

Założenia "wstępne" systemu rządów w nowej Konstytucji RP były oparte na koncepcji systemu rządów parlamentarno-gabinetowych oraz koncepcji ustrojowej Prezydenta - arbitra politycznego i gwaranta ciągłości władzy.

W Konstytucji RP została wzmocniona pozycja ustrojowa Sejmu (w zakresie funkcji ustawodawczej i kontrolnej), przy jednoczesnym zredukowaniu uprawnień Prezydenta (wobec Sejmu i rządu).

Pozycja ustrojowa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ulega wyraźnemu osłabieniu w przyjętych rozwiązaniach konstytucyjnych, niemniej zostały utrzy­mane, znane w dotychczasowych regulacjach ustrojowych, elementy prezy­dencjalizmu: system powszechnych wyborów Prezydenta, szeroki zakres pre­rogatyw, nieodpowiedzialność polityczna, zakres szczególnych uprawnień w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa państwa (R. Mojak).

Konstytucyjną podstawą ustrojową konstrukcji systemu rządów jest zasada podziału władzy i równowagi władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądow­niczej. Zasada ta znajduje zastosowanie w szczegółowych rozwiązaniach kształ­tujących system sprawowania władzy państwowej. W przyjętych rozwiązaniach ustrojowych wyraźnie został zarysowany w systemie ustrojowym państwa prymat parlamentu, a zasadniczo Sejmu. Sejmowi i Senatowi przyznano atrybut organów przedstawicielskich suwerena (narodu), zaś Prezydent RP określony jest jedynie jako "najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej i gwarant ciągłości władzy państwowej". Istotnemu wzmocnieniu ulega także samodzielność ustrojowa parlamentu, zwłaszcza w zakresie koncepcji ustrojowej immunitetu parlamentarnego i w zakresie wyraźnie ograniczonych możliwości skrócenia (a nie rozwiązania) kadencji Sejmu i Senatu przez Prezydenta.

Kluczowym zagadnieniem ustrojowym dla konstrukcji formy rządów jest sposób powoływania rządu. Tryb powoływania rządu, określony w przepisach konstytucyjnych, oparty jest zasadniczo na mechanizmach ustrojowych systemu parlamentarne-gabinetowego. Polega on na tworzeniu rządu w wariancie podsta­wowym (art. 154 ust. 1-2) przez Prezydenta, a następnie cały gabinet powołany przez Prezydenta ubiega się o zaufanie polityczne Sejmu (wotum zaufania). Konstytucyjny tryb powoływania rządu zawiera także dwie procedury znane z rozwiązań Małej Konstytucji, gdzie przewiduje się powołanie rządu przez Sejm albo przez Prezydenta. Istotą obecnych rozwiązań konstytucyjnych w zakresie sposobu tworzenia rządu jest przyjęcie konstrukcji rządu większościowego, zatwierdzonego lub powoływanego przez Sejm bezwzględną większością gło­sów. Taka konstrukcja rządu ma w założeniu wzmocnienie jego roli poli­tyczno-ustrojowej i przyjęcie mechanizmu wyłaniającego i stabilizującego rząd poprzez trwałą większość parlamentarną. Wariant powoływania rządu przez Prezydenta (art. 155) przewidziany jest na wyjątkową sytuację polityczną w Sejmie, kiedy Izba ta utraciła polityczną zdolność samodzielnego powołania rządu. Również w tym trybie powoływania Rady Ministrów Sejm musi udzielić rządowi wotum zaufania większością głosów, w przeciwnym razie Prezydent skraca kadencję Sejmu.

Kolejnym elementem ustrojowej konstrukcji systemu rządów jest procedura pociągania rządu do odpowiedzialności politycznej oraz zasady rekonstrukcji gabinetu w toku jego urzędowania.

Konstytucja RP z 1997 r. przyjmuje klasyczne zasady odpowiedzialności politycznej rządu - odpowiedzialność solidarną całego gabinetu oraz odpowie­dzialność indywidualną ministrów przed Sejmem.

Istotną wartością ustrojową nowych rozwiązań konstytucyjnych jest przy­jęcie trybu pociągania rządu do odpowiedzialności politycznej według mecha­nizmu konstruktywnego wotum nieufności (art. 158). Polega on na tym, że Sejm uchwalając Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów dokonuje jednocześnie wyboru nowego Prezesa Rady Ministrów. W tym trybie Sejm jednocześnie udziela inwestytury politycznej premierowi do tworzenia nowego rządu, Prezydent natomiast przyjmuje dymisję do­tychczasowego rządu i powołuje na wniosek premiera pozostałych członków Rady Ministrów. Rząd powołany w trybie konstruktywnego wotum nieufności oparty jest na zaufaniu politycznym premiera.

Zasadniczą zmianą, w stosunku do dotychczasowych rozwiązań ustrojowych, wyróżniają się nowe regulacje konstytucyjne, wyraźnie wzmacniające pozycję ustrojową premiera. Dopełnieniem konstytucyjnych uprawnień premiera, poza omówionymi dotychczas, są te, które sytuują go jako rzeczywistego szefa rządu.

Konstytucyjnie określony system rządzenia oparty jest na trzech ośrodkach władzy państwowej: parlamentu, rządu (premiera) oraz Prezydenta. Konstytucyjny model "racjonalizacji" parlamentaryzmu oparty jest na kon­cepcji stabilnego politycznie parlamentu.