Rodzaje zabaw i ćwiczeń z muzyką:

Głównymi elementami muzyki będącymi podstawą ćwiczeń i zabaw są: rytm, metrum, tempo i dynamika.

Ćwiczenia ruchowe

Deficyt sprawności ruchowej u dzieci może obejmować różne sfery motoryki. Przejawia się on w zaburzeniach różnych rodzajów koordynacji, orientacji przestrzennej, kierunkowej i czasowej oraz napięcia neuromięśniowego.

Ruch wykonywany przy muzyce wykorzystywany jest dla celów kinezyterapeutycznych. Usprawnienie dzieci, u których występują zaburzenia ruchowe łącznie z zaburzeniem mowy jest wiodącym zadaniem logorytmiki.

Muzyka towarzysząca ćwiczeniom organizuje ruch w czasie, a swoją dynamiką reguluje napięcie mięśniowe. Charakter muzyki wyznacza rodzaj ekspresji ruchowej. Ponadto może wyciszać nadmierne napięcie psychiczne, a w sytuacji odwrotnej - aktywizować dziecko do spontanicznego lub zorganizowanego rytmem ruchu.

Podczas ćwiczeń ruchowych poza kształtowaniem orientacji przestrzennej i poczucie kierunku w odniesieniu do własnej osoby (pamięci ruchowej) wyrabiamy także umiejętność gospodarowania siłą i napięciem mięśni oraz koordynację wzrokowo - ruchową.

Poza tym ruch przy muzyce stanowi doskonałe ćwiczenie słuchowo - ruchowe. Warunkiem prawidłowego funkcjonowania koordynacji słuchowo- ruchowej jest gotowość do percepcji zróżnicowanych bodźców muzycznych. Nadrzędnym zaś celem ćwiczeń słuchowo - ruchowych jest takie wykształcenie u dzieci wrażliwości słuchowej, która pozwala na odbiór poprawnego wzorca np. podawanego przez logopedę, a także wykształcenie umiejętności dokonywania samokontroli słuchowej koniecznej w czasie mówienia.

Większość ćwiczeń słuchowo-ruchowych organizuje muzyka, jest ona nieodłącznym ich elementem. "Akompaniament muzyczny jest czynnikiem organizującym przebieg ruchu w czasie, sprzyja więc rytmizacji ruchów. Właściwie dobrana muzyka jest więc warunkiem prawidłowego przebiegu ruchu. Powinna ona podkreślać swym charakterem najistotniejsze elementy ruchowe ćwiczenia, jego specyfikę, a także dynamikę ruchu."

Jako czynnik pobudzający do ćwiczeń można również wykorzystać tekst (np. rytmizowane wiersze, piosenki), który przejmuje wtedy funkcje muzyki.

Wiodące znaczenie dla terapii logopedycznej mają ćwiczenia ruchowe w połączeniu z piosenką, gdyż poza kształceniem funkcji psycho-ruchowych kształcą wydolność aparatu głosotwórczego, regulują oddech, usprawniają aparat artykulacyjny.

Ćwiczenia rytmiczno-ruchowe

Zabawy i ćwiczenia rytmiczno-ruchowe przy muzyce oprócz zaspakajania naturalnej potrzeby ruchu, wyrabiają równocześnie wiele dyspozycji psychofizycznych, tj. spostrzegawczość, pamięć, uwagę, szybką reakcję na sygnały. Aktywizując umysł rozwijają koordynację ruchów, mobilizują do działania, kształcą umiejętność samoopanowania.

Ćwiczenia rytmiczne są systemem dobranych ruchów wykonywanych ściśle z muzyką. W rytmice muzyka odgrywa rolę przewodnią, nadając kierunek ruchom. Występuje tu współdziałanie muzyki, woli i uczucia.

Ćwiczenia rytmiczne to ważna grupa ćwiczeń logorytmicznych kształcących poczucie rytmu. Prawidłowo wykonane przez dziecko ćwiczenie rytmiczne jest wynikiem prawidłowo rozwijającej się koordynacji słuchowo - ruchowej. Dzieci mające problemy percepcyjne lub ruchowe nie potrafią precyzyjnie odtworzyć podanego rytmu. U dzieci z zaburzeniami mowy często mamy do czynienia z zakłóconą rytmiką wypowiedzi. Ćwiczenia rytmiczne realizowane przy muzyce uwrażliwiają dzieci na zróżnicowane struktury czasowe przebiegów rytmicznych muzyki i zwiększają wydolność rytmiczno-ruchową aparatu mięśniowo-ruchowego dziecka. Tym samym usprawniają aparat ruchowy mowy.

Rytmizowana mowa w formie ćwiczeń logorytmicznych ćwiczy pamięć ogólną i muzyczną, aparat mowy, poczucie rytmu, poczucie metrum, tempa i dynamiki.

Ważną grupę ćwiczeń stanowią te, które wyrabiają szybką reakcję ruchowa na sygnały optyczne, muzyczne i słowne. Są to ćwiczenia i zabawy inhibicyjno - incytacyjne (hamująco - pobudzające). Elementem kształcącym tych ćwiczeń jest świadome i celowe kierowanie reakcjami ruchowymi oraz powodowanie u dziecka stałej gotowości psychicznej i ruchowej do wykonania polecenia. Z kolei konieczność zapamiętania różnych sygnałów, które mają pobudzać lub hamować reakcję ruchową, kształci pamięć. Powiązanie tych ćwiczeń z muzyką uczy słuchania i słyszenia, czyli pobudza aktywność słuchu.

Mowa rytmizowana, śpiewanki, piosenki

Mowa jest jednym z przejawów czynności ruchowych człowieka. Jednocześnie jest zjawiskiem zbliżonym do muzycznego- ma swój rytm, melodię, frazę.

Narzucanie mowie wyraźnego wzoru rytmicznego powoduje pobudzanie i sterowanie zarówno ruchami dziecka, jak i jego mową. Elementy rytmiczne i ekspresyjne czynią mowę atrakcyjną, co zachęca dziecko do aktywizowania aparatu mowy.

Szczególnym elementem, który mobilizuje dziecko do ćwiczeń jest akompaniament naturalny i perkusyjny zaznaczający rytm słów, podkreślający metrum i pełniący funkcje ilustracyjne.

W rytmizowaniu mowy wykorzystuje się teksty różnej długości - sylaby, jeden wyraz, grupę wyrazów, zdanie, wyliczanki. Umożliwia to stosowanie zasady stopniowania trudności.

Należy pamiętać, aby rytmizacja tekstów była zgodna z występującymi w języku polskim zasadami akcentowania.

Treść zabaw i ćwiczeń słowno - rytmicznych powinna łączyć się z doświadczeniami dzieci. Wskazane jest stosowanie zasady poglądowości- prezentowania przedmiotów w naturze lub ich ilustracji, o których mowa. Dla rozumienia czynności nazywanych w recytacji należy je z dzieckiem wykonywać.

W ćwiczeniach logorytmicznych poza rytmem (czas trwania poszczególnych sylab) i metrum (częstotliwość rozłożenia akcentów), można wykorzystać także elementy muzyczne o charakterze ekspresyjnym - zmienne tempo i dynamika.

Funkcje terapeutyczne tekstu mówionego obok zadań wynikających z koncepcji metodycznej Orffa są takie same jak w typowych ćwiczeniach logopedycznych.

Jednym z pierwszych kontaktów dziecka z muzyką jest jego własny śpiew, a najprostszą formą muzyczną - piosenka.

Walory terapeutyczne śpiewu w odniesieniu do dzieci z zaburzoną mową, wadami wymowy i jąkających się są niewątpliwe. Wydłużanie sylab w śpiewie umożliwia dokładniejsze ukształtowanie samogłosek. Rytm i tempo piosenki przyczyniają się do płynnej wymowy tekstu.

Śpiewanie piosenek wpływa na pogłębianie oddechu, aktywniejsze działanie przepony oraz wzmocnienie narządu głosowego.

Treść piosenek rozwija wyobraźnię i zainteresowania dziecka, wzbogaca jego słownictwo, a piosenki ze specjalnie dobranym tekstem ortofonicznym w sposób spontaniczny wpływają korzystnie na wymowę. Piosenka ortofoniczna stanowi materiał na podstawie którego wdrażamy dziecko do prawidłowej wymowy głosek. Piosenki te muszą posiadać nieco inne walory. Powinny mieć łatwy i melodyjny tekst muzyczny ze względu na to, iż tekst słowny sprawia dziecku trudności artykulacyjne.

Ponadto niektóre elementy piosenki można wykorzystać w zabawie rytmicznej i ćwiczeniach ruchowych. Śpiew powiązany z ruchem dużych grup mięśniowych ułatwia przenikanie bodźców i rozbudzanie aktywności wszystkich mięśni narządów mowy.

Bibliografia:

E. Kilińska - Ewertowska, Logorytmika, UMCS, Lublin 1980

B. Podolska, Z muzyką w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1979

J. Stadnicka, Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, WSiP, Warszawa 1998

A. Dasiewicz - Tobiasz, Umuzykalnienie w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1977

J. Nowak, Piosenka w usprawnianiu wymowy dzieci z trudnościami w uczeniu się, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1993