E. Durkheim „Co to jest fakt społeczny?
Fakty społeczne stosuje się potocznie dla oznaczenia niemal wszystkich zjawisk zachodzących w ramach społeczeństwa, jeśli tylko są one dostatecznie powszechne, aby budzić społeczne zainteresowanie. Kiedy wywiązujemy się z podjętych zobowiązań – dopełniamy obowiązków, które zostały wyznaczone niezależnie od nas i naszych czynów w prawie i obyczajach. Nawet wtedy, gdy są one zgodna z naszymi własnymi odczuciami, nie przestają być one rzeczywistością obiektywną- nie my je stworzyliśmy, a jedynie przyswoiliśmy. Systemy znaków, jakimi posługujemy się, aby wyrazić swe myśli funkcjonują niezależnie od użytku, jaki z nimi robimy. Oto sposoby działania, myślenia i odczuwania, posiadające tę godną uwagi właściwość egzystowania na zewnątrz świadomości indywidualnych. Te typy postępowania lub myślenia narzucają się jednostce, czy on tego chce, czy nie Bez wątpienia wtedy, gdy podporządkowuje się ona sile z własnej woli, przymus nie daje się odczuć lub jest odczuwalny w minimalnym stopniu. Przymus jest istotną cechą tych faktów (daje o sobie znać natychmiast, jeśli usiłujemy się opierać). Świadomość publiczna powściąga wszelkie akty, skierowane przeciwko sobie, za pomocą nadzoru, jaki roztacza nad postępowaniem obywateli, oraz specjalnych kar, jakie ma do swojej dyspozycji. Jeśli nie podporządkowujemy się konwenansom światowym, nie uwzględniamy w naszym stroju zwyczajów przestrzeganych w danych kraju, śmiech i izolacją jaką wywołujemy dadzą te same skutki co kara we właściwym tego słowa znaczeniu.
Fakty społeczne odznaczają się bardzo szczególnymi cechami: polegają one na sposobach działania, myślenia i odczuwania, zewnętrznych wobec jednostki, a zawdzięczają swoje istnienie potędze przymusu, za pomocą którego narzucają się jednostce. Nie możemy ich mieszać ze zjawiskami organicznymi, ani ze zjawiskami psychicznymi.
Określenie „społeczny” odpowiada wyłącznie tej klasie faktów, gdyż słowo to ma określony sens jedynie pod warunkiem, że oznacza zjawiska nie należące do żadnej kategorii faktów, które zostały już ustalone i nazwane.
Większość naszych idei i skłonności nie została przez nas wypracowana, lecz przyszła do nas z zewnątrz. Nie mogła przeniknąć inaczej, jak tylko się narzucając.
Fakt społeczny ma miejsce jedynie tam, gdzie istnieje określona organizacja. Są jednak takie fakty, które posiadają zarówno taką samą obiektywność, jak i taki sam przemożny wpływ na jednostkę To nazywa się PRĄDAMI SPOŁECZNYMI. Wielkie porywy entuzjazmu, zgorszenia czy litości przychodzą do nas z zewnątrz, nie mają początku w żadnej jednostkowej świadomości. Ulegamy złudzeniu, że to co narzuca się nam z zewnątrz, zostało stworzone przez nas samych.
Wychowanie dziecka, polega na ciągłym wysiłku narzucania dziecku sposobów widzenia, odczuwania i działania, do których nie doszłoby ono spontanicznie. Jeżeli z biegiem czasu przymus ten przestaje być odczuwalny, to tylko dlatego, że doprowadza on do powstania nawyków, wewnętrznych skłonności, które go czynią zbytecznym. Racjonalne wychowanie powinno potępić tego rodzaju praktyki i pozostawić dziecku pełnię swobody. Zadaniem wychowania jest stworzenie istoty społecznej. Nacisk, jakiemu podlega dziecko, jest niczym innym jak naciskiem środowiska społecznego, które dąży do uformowania go na swoje podobieństwo.
Powszechność nie może być uważana za cechę wyróżniającą zjawiska socjologiczne spośród innych zjawisk. Jeżeli przy definiowaniu faktów społecznych poprzestaje się tylko na ich właściwości, to dlatego, że miesza się je niesłusznie z tym, co można byłoby nazwać ich jednostkowymi wcieleniami Tym co konstytuuje fakty społeczne, są wierzenia, skłonności i praktyki grupy, wziętej jako zbiorowość. Czymś zupełnie innym są formy, jakie przybierają stany zbiorowe, załamując się w jednostkach. Zbiorowy zwyczaj nie istnieje tylko wewnętrznie w następujących po sobie aktach, zostaje raz na zawsze wyrażony w formule, która przechodzi z ust do ust, przekazywana jest przez wychowanie, utrwala się nawet na piśmie.
Istnieją pewne prądy opinii (w zależności od epoki i kraju), które popychają nas z większą lub mniejszą intensywnością do np. małżeństwa, samobójstwa.
Zjawiska społeczne, należą jednocześnie do dwóch dziedzin, można byłoby je nazwać zjawiskami socjopsychicznymi. Zjawisko może być zjawiskiem zbiorowym tylko wtedy, gdy jest wspólne wszystkim członkom społeczeństwa lub przynajmniej ich większości, a więc gdy jest powszechne. Pewien stan grupy powtarza się u wielu jednostek, ponieważ się im narzuca. Uczucie zbiorowości nie jest po prostu wyrazem tego, co wspólne wszystkim uczuciom jednostkowym Wynika ono ze wspólnego życia, jest wytworem akcji i reakcji, jakie zachodzą między jednostkowymi świadomościami. Całość wciąga każdego.
Fakt społeczny poznaje się po sile zewnętrznego przymusu, jaki wywiera lub jest w stanie wywierać na jednostki. Istnieje on niezależnie od jednostkowych form, jakie przybiera, rozpowszechniając się.
Powszechność zjawisk w połączeniu z ich obiektywnością będzie zatem łatwiejsza do ustalenia, gdyż upowszechnianie jakiegoś sposobu postępowania istniejącego niezależnie od świadomości indywidualnych, nie może odbywać się inaczej, jak poprzez narzucanie (wszelki fakt społeczny jest niewątpliwie naśladowany, ma tendencję do upowszechniania się, ale jest tak dlatego, że jest on społeczny tzn. obowiązujący).
Faktem społecznym jest wszelki sposób postępowania, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę przymusu lub taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji.
Według E. Durkheima fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:
1)POWSZECHNOŚĆ: przekonania i reguły są podzielane przez członków pewnej zbiorowości
2)ZEWNĘTRZNOŚĆ: wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji
3)PRZYMUSOWOŚĆ: każdy członek danej zbiorowości musi zachowywać się zgodnie z jej zasadami, a każde przeciwstawienie się tym zasadom, spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych.