1. REGULACYJNY CHARAKTER KULTURY

1. Reguły i wzory zachowania jako trzon kultury. Dostarczają one zewnętrznej, społecznej ramy odniesienia dla własnej indywidualnej aktywności człowieka.

2. Społeczeństwo narzuca jednostce obowiązujące wzory myślenia- świadomość społeczną oraz style kultury materialnej (moda).

3. Głównym przedmiotem regulacji społecznej są działania - system aksjo- normatywny (pojęcie stosowane przez Floriana Znanieckiego)

2. NORMY - reguły, których przedmiotem są sposoby czy metody działania, środki stosowane dla osiągnięcia celu. Mówią one, co ludzie powinni robić.

3. WARTOŚCI - reguły, których przedmiotem są cele działania. Mówią one, jakie cele są godne, słuszne, właściwe; do czego ludzie powinni dążyć. Wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu, a dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

1. Uznawane - człowiek wie, że powinny być dla niego ważne i powinien je cenić. Dążąc do ich realizacji człowiek może odczuwać pewnie przymus zewnętrzny.

2. Odczuwane - zostały głęboko wchłonięte i stały się częścią wewnętrznego świata człowieka (zostały zinternalizowane).

3. Realizowane - mogą nimi być wartości uznawane, jak i odczuwane. Realizacja wartości odczuwanych przychodzi nam łatwiej, jednak częściej realizujemy wartości uznane ze względu na to, że tak wypada. Konieczność takich wyborów prowadzi do konfliktu wartości.

4. SANKCJE - kary i nagrody, za pomocą których zachęca się do pewnych zachowań uważanych za pożądane i zniechęca do niepożądanych.

1. Sankcje formalne określane są przez przepisy oraz kodeksy karne, których stosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat administracyjny.

2. Sankcje nieformalne są wyznaczane przez zwykłych ludzi ; nagroda-pochwała, oznaka szacunku ; kara - wyśmiane, ostracyzm towarzyski

3. Problem reguł kar i nagród - działanie dozwolone przez reguły jednego rodzaju, np. prawne, nie musi spotykać się z przyzwoleniem ze strony innych reguł, np. moralnych. (np. zawieranie małżeństw homoseksualnych w krajach, gdzie jest to dozwolone)

5. RELATYWIZACJA - każda reguła jest zrelatywizowana sytuacyjnie i personalnie. Zawiera klauzulę określającą warunki lub granice swojej stosowalności.

1. Relatywizacja sytuacyjna - to co w danej sytuacji jest nakazem, w innej nie musi obowiązywać

2. Relatywizacja personalna - reguły odnoszą się do danej grupy ludzi, np. w określonym wieku, dla danej rasy, narodowości, osób konkretnej płci

6. INTERNALIZACJA NORM - przyswojenie sobie normy, przystosowanie się do niej w swoim postępowaniu. Przyjmowanie za własne narzucanych z zewnątrz norm, co nie wymaga kontroli z zewnątrz (do normy stosuje się nawet bez obecności świadków).

7. WDRAŻANIE NORM

1. Kary i nagrody zachęcają do przestrzegania norm

2. Rozwijanie postaw emocjonalnych, sprzyjających ich przestrzeganiu

3. W przypadku poważnych naruszeń norm kara będzie obwieszczona publicznie. Ma to na celu wyraźne uświadomienie ludziom treści odpowiedniej reguły, tego co jest zakazane, oraz na wywołaniu refleksji u osób chcących popełnić podobny czyn.

8. KONTROBYCZAJE

1. Dozwolony kulturowo sposób wyrażania dezaprobaty wobec dominującego systemu wartości i obyczaju, pozwalający także na zaniechanie określonych działań kulturowych

2. Kontrkultury - programowa negacja wartości, norm i wzorów zachowań obowiązujących w szerszym społeczeństwie.

9. KOMPLEKSY REGUŁ

1. Procedury - wiązki norm i wartości, regulujące typowe sposoby osiągania danych celów.

2. Instytucja - zbiór reguł związanych z określonym kontekstem społecznym, realizujący podobne, istotne społecznie funkcje.

3. Rola społeczna - zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną, przypisany dla tej pozycji i wymagany od każdego, kto tę pozycję zajmuje.

10. KONFLIKT RÓL

1. Częsta niespójność normatywnych oczekiwań prowadzi do do rozmaitych antynomii, ambiwalencji w obrębie roli, konfliktów miedzy rolami, a także wynikających z tego napięć.

2. Niezgodność oczekiwań związanych z rozmaitymi pozycjami zajmowanymi równocześnie przez jedną osobę.

11. PODSYSTEMY AKSJO - NORMATYWNE

1. Zwyczaje - kategoria reguł towarzyszących nam w życiu codziennym, we wszelkich jego przejawach.

1. Ich funkcją jest upraszczanie nam życia, nadawanie mu pewnego automatyzmu.

2. Są najbardziej niewidoczne wszystkich reguł, traktujemy je jako oczywiste i dostrzegamy je dopiero wtedy, gdy zauważamy zwyczaje alternatywne.

3. Widoczny jest etnocentryzm - wyższość i naturalność naszych zwyczajów w przeciwieństwie do dziwactwa zwyczajów obcych.

4. Tworzą się spontanicznie, z rozpowszechniających się działań masowych.

5. Mają prywatny charakter, mogą być indywidualne

2. Reguły moralne dotyczą fundamentalnych relacji między ludźmi, regulują ruch w tej przestrzeni.

1. Wyrażają imperatywy zbiorowego życia

2. Są często kodyfikowane w systemach etycznych

3. Zazwyczaj mają wyraźnych autorów - myślicieli, przywódców religijnych

4. Ich naruszenie spotyka się z silną reakcją społeczeństwa - izolacja, napiętnowanie, ostracyzm towarzyski, banicja z grupy, samosąd ; kary są zazwyczaj wymierzane spontanicznie, w toku zachowania zbiorowego

3. Prawo

1. Nie wytwarza się spontanicznie, jest stanowione przez państwo lub w jego imieniu

2. Jest artykułowane w formie pisemnej ; na jego straży stoi szczególny system sankcji, wymierzanych przez organy wymiaru sprawiedliwości

3. gdy regulacja prawna jest zbieżna z moralnym poczuciem zbiorowości, prawo uzyskuje wzmocnioną legitymizację i jest łatwe do stosowania i egzekwowania

12. STYL ARTYSTYCZNY to zbiór reguł definiujących co jest uważane za piękne.

1. Obejmuje reguły estetyczne

2. Czasem rodzi się spontanicznie, tak jak np. folklor, innym razem powstaje z rozprzestrzeniającej się imitacji jakiegoś dzieła indywidualnego.

3. Sankcje są zazwyczaj pozytywne - uznanie środowiska, sława

4. Sankcje negatywne spotykają niestosujących się do kanonu epoki

13. MODA - bliska zwyczajowi. Odnosi się do spraw powierzchownych - tego, w czym się chodzi, czego się słucha, jakie filmy się ogląda itp.

1. zmienia się stosunkowo szybko, jednak w czasie, kiedy obowiązuje, monopolizuje pożądane zachowania. Doprowadza do przejściowej uniformizacji zbiorowości.

2. Cechuje ją dążenie do zmienności, nowatorstwa, oryginalności, a za razem do konformistycznego poddawania się naciskowi zbiorowości.

3. Jest celową, narzuconą kreacją centrów mody, lansowaną dzięki marketingowi i reklamie.

4. Za pomocą mody staramy się połączyć w jednolitej sferze działania, wspólne naśladownictwo

5. Moda jest wynikiem zróżnicowania klasowego

6. Moda spełnia funkcję identyfikacyjną, jednoczącą z grupą, do której należymy, a za razem segreguje, ucina inne grupy społeczne

7. Gdy klasy niższe zaczynają naśladować modę klas wyższych, niszcząc ich spójność, klasa wyższa odwraca się od danego stylu i obiera nowy, odróżniający ją od mas.

8. Egzotyczne pochodzenie mody sprzyja ekskluzywności grupy, które ją przyjmują.

14. ZMIANY W SYSTEMIE AKSJO - NORMATYWNYM

1. Wzory i reguły społeczne komplikują się i różnicują w miarę ewolucji czy rozwoju społeczeństwa

2. Odchodzenie od pierwotnej izolacji kultur do coraz większego ich kontaktu, wzajemnego oddziaływania, przemieszania.

3. Rosnące w toku procesu dziejowego przyśpieszenie zmian społecznych.

4. Zmiany stylu życia - zwyczajów, moralności, prawa

15. ANOMIA - stan, w którym system normatywny traci koherencję - spójność, i zamienia się w chaos. Ludzie tracą poczucie moralności, do czego dążyć, jakie metody są dozwolone, a co jest zakazane.

1. Dezorganizacja kultury normatywnej

2. Dezorientacja członków zbiorowości

3. Robert Merton - anomia to rozbieżność między afirmowanymi w danym społeczeństwie wartościami, a postulowanymi w nim normami mającymi służyć osiągnięciu tych wartości. Stan anomii wytwarza presję w kierunku działań przestępczych.

16. SPRZECZNOŚĆ W SYSTEMIE AKSJO - NORMATYWNYM

1. Anomia

2. Konflikt ról - rozbieżność oczekiwań społecznych związanych z rozmaitymi pozycjami społecznymi zajmowanymi równocześnie przez jednostkę.

3. Konflikt między segmentami roli - konflikt w obrębie jednej roli/ pozycji społecznej, między oczekiwaniami kierowanymi przez partnerów, członków kręgu społecznego, zajmujących w stosunku do danej pozycji status peryferyczny.

4. Ambiwalencja normy - w obrębie pojedynczego segmentu roli, gdy oczekiwania jednego, konkretnego partnera są wewnętrznie niespójne.

5. Antynomia normatywna - konflikt pomiędzy podsystemami normatywnymi, gdzie to samo zachowanie jest odmiennie regulowane, na przykład przez prawo i moralność.

1. Antynomia w obrębie pojedynczego podsystemu normatywnego, gdzie zawarte w nim reguły wymagają równocześnie przeciwstawnego sposobu postępowania.

6. Konflikt międzykulturowy - gdy kultury wchodzą ze sobą w kontakt

7. Asynchronia normatywna - w ramach jednej sprzeczności/ kultury występować mogą reguły pochodzące z różnych okresów, a ich treść może być wzajemnie nieskoordynowana.

1. Trwałe dziedzictwa kultury wchodzą w konflikt z nowymi sposobami życia

2. Dysonans kulturowy - dualizm koegzystujących dwóch kultur- starej i nowej

17. KONFORMIZM I DEWIACJA

1. Konformizm - postępowanie zgodnie z regułami, które dotyczą jednostki

2. Dewiacja - postępowanie niezgodnie z regułami, które dotyczą jednostki

3. w ramach jednej i tej samej procedury jednostki mogą przestrzegać norm, ale odrzucać wartości, lub przeciwnie. Pięć możliwości wg Roberta Merona:

1. konformizm - akceptacja norm i związanych z nimi wartości

2. innowacja - akceptowanie celów dyktowanych przez rozpowszechnione wartości, lecz szukanie nowych sposobów ich realizacji

3. rytualizm - kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania - przestrzeganie norm, przy abstrahowaniu od celów, które miały być w ten sposób realizowane- ignorowanie wartości

4. rezygnacja, wycofanie się - dewiacja pełna i pasywna ; odrzucenie przez jednostkę całej przepisanej w kulturze procedury- norm i wartości

5. bunt - dewiacja pełna, lecz aktywna. Odrzucenie procedur wraz ze związanymi z nimi wartościami i normami oraz zaproponowanie procedur alternatywnych- nowych sposobów życia realizujących nowe normy i nowe wartości

18. NIE / POSŁUSZEŃSTWO OBYWATELSKIE

1. Legalizm - przestrzeganie reguł bez względu na ich treść ; bez oceniania ich sensowności

2. Przestrzeganie prawa wiąże się z autorytetem prawa w danej społeczności

3. Predyspozycje psychologiczne - konformizm jako rys osobościowy albo przeciwnie - tendencje anarchistyczne.

4. Negatywizm - kontraformizm, bezrefleksyjny stosunek do reguły, abstrahujący od jej treści, a odrzucający ją tylko z uwagi na źródło.

5. Nieposłuszeństwo obywatelskie wobec nieuznawanej, obcej lub narzuconej władzy ; odrzucanie stanowionych przez nią praw, nawet gdy nie są pozbawione racjonalności.

6. Oportunizm - przestrzeganie reguły mimo jej uznawania. Powodem jest obawa przed sankcjami, utratą akceptacji w grupie, narażenie się na izolację.

19. FAKT SPOŁECZNY

1. Durkheim wprowadził pojęcie faktów społecznych

2. Szczególne przejawy rzeczywistości społecznej, generowane przez zbiorowości, pojawiające się w przestrzeni międzyludzkiej i różne od przeżyć psychicznych, indywidualnych.

1. Wspólne dla całej zbiorowości, podzielane przez jej członków

2. Dla każdego członka były zewnętrzne, bo nie stworzył ich sam

3. Wywierały na zachowanie i myślenie ludzi presję, zalecając jedno, a zakazując drugiego

---