FUNKCJONOWANIE FIZJOLOGICZNE:
- czynności motoryczne gałek ocznych ukiernkowane na bodźce
- czynności optyczne - tj. kierowanie wpadających do gałek ocznych promieni światła na plamkę żółtą znajdującą się na siatkówce, obejmującą największą liczbę czopków, dzięki czemu widzenie jest najdokładniejsze
- czynności wzrokowe przekazujące pobudzenia nerwowe przez nerwy zwrokowe do ośrodka wzrokowego, gdzie powstają obrazy oglądanych przedmiotów czy zjawisk
NA CZYNNOŚCI WZROKOWE SKŁADAJĄ SIĘ:
- widzenie centralne(środkowe)- czyli plamką żółtą znajdującą się w środku siatkówki, dotyczy ono widzenia bardzo małych przedmiotów, liter, cyfr, i bywa nazwane ostrością wzroku
- widzenie obwodowe- umożliwiające widzenie dużych przedmiotów, przedmiotów będących w ruchu i zjawisk w całej ich zmienności; bywa nazywane widzeniem komunikacyjnym - umożliwa orientację przestrzenną
- widzenie stereoskopowe- czyli obuoczne trójwymiarowe, widzenie perspektywy, głębi, horyzontu
- widzenie barw
- widzenie nocne- dzieki adaptacji receptorów wzrokowych
WIDZENIE UMOŻLIWIA:
- zdobywanie wiedzy pośrednio przez lekturę i studia
- orientację przestrzenną i samodzielne poruszanie się
- wykonywanie czynności samoobsługowych i gospodarczych
- wykonywanie pracy zawodowej
- udział w życiu społecznym
- ekspresję emocjonalną i funkcjonalną
- komunikowanie się
DYSFUNKCJE NARZĄDU WZROKU:
- czynniki : wewnętrzne(genetyczne, wrodzone, chorobowe) lub zewnętrzne (urazy)
Uszkodzenie może występować w różnym stopniu i zakresie albo nawet dotyczyć wszystkich czynności narządu wzroku. Najistotniejsze to:
uszkodzenie widzenia centralnego- człowiek nie widzi przedmiotów określonej wielkości z odległości jaką widzi oko pełnosprawne. Widzenie jest mierzone ostrością wzroku, np. widzimy przedmiot 1mm przy odległości 3m. Jeżeli oko nie potrafi i widzi ten punkt jako jeden zlewający się i niewyraźny punkt, albo w ogóle go nie widzi to znaczy, że ostrość wzroku jest obniżona. Ostrość wzroku ustala się biorąc pod uwagę stosunek odległości, z jakiej widzi ona dany znak, do odległości z jakiej powinna go widzieć, mając normalny wzrok. np. V= 3/6 (widzi z 3m, a powinien z 6). Wg Klasyfikacji WHO są 3 kategorie ostrośći wzroku: WZROK NORMALNY- ostrość powyżej 0,3; SŁABOWZROCZNOŚĆ- 0,3-0,05 ( [poczucie światła]umiarkowana-0,02-0,05 i znaczna-0,01-0,02), ŚLEPOTA- 0,00
zaburzenia widzenia obwodowego - przejawia się w ograniczeniach i ubytkach pola widzenia. Normalne pole widzenia w płaszczyźnie poziomej to 150 st., a pionowej 120. Pełne pole widzenia widziane poprzez oboje oczu to 200st. Wg WHO klasyfikacja zaburzeń pola widzenia: NIEWIELKIE-120 st; UMIARKOWANE- 60 st.; ZNACZNE- 20 st.; GŁĘBOKIE- 5 st.; WIDZENIE LUNETOWE- obejmująca małą część siatkówki. Może występować widzenie połowiczne polegająca na wypadnięciu połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie. Oraz inne uszkodzenia pola widzenia do których należą wysepkowe jego ubytki w postaci mroczków lub ćwiartkowego wypadnięcia pola widzenia.
zabudzenia widzenia barw ( ślepota na barwy, daltonizm)
zaburzenia widzenia stereoskopowego (2D)
zaburzenie widzenia nocnego (kurza ślepowa)
OSOBY NIEWIDOME:
- osoby całkowicie niewidzące - ostrość wzroku 0,00
- osoby z ostrościa wzroku nie większą niż 0,05, a więc osoby ze ślepotą umiarkowaną lub słabowzrocznością głęboką
- osoby z ograniczonym polem widzenia nie większym niz 20 st. niezależnie od ostrości wzroku
OSOBY SŁABOWIDZĄCE
- ostrość wzroku wynosi od 0,05-0,3
- ograniczenie pola widzenia do 20 st. nie zależnie od ostrości widzenia
Wg. definicji zawodowej:
- osobami niewidomymi są osoby, które w pracy zawodowej opierają się głównie na pozostałych zmysłach, a więc całkowicie niewidomi. Natomiast w odniesieniu do innych osób z uszkodznym wzrokiem oznacza to, że zachowana sprawność wzroku jest zbyt mała do wypełniania funkcji orientacyjnej na stanowisku i miejscu pracy oraz funkcji kierującej i kontrolującej w trakcie wykonywania pracy. Są to osoby zawodowo niewidome.
- osoby słabowidzące to są osoby, które pomimo znacznego uszkodzenia czynności wzrokowych wykorzystują je dla orientacji kierowania i kontrolowania przebiegu pracy.
Wg. definicji pedagogicznej:
- osoba słabowidząca, która zachowała zdolność widzenia i traktuje ją jako główny kanał uczenia się. Oznacza to, że może ono przez dłuższy czas czytać teksty czarnodrukowe, choćby wymagało to specjalnie powiększonego druku, specjalnie powiększających pomocy optycznych.
Osoby słabowidzące dzieli się na 2 grupy: pierwsza to gdzie wzrok jest ustabilizowany, stan jest trwały i nie zagraża dalsze jego pogorszenie; drugie to gdzie prognoza jest niepomyślna, a wzrok jest w stanie nieustabilizowanym - w przyszłości nastąpi pogorszenie z całkowitą ślepotą włącznie.
PODZIAŁ NA JAKOŚCIOWE RÓŻNICE
niewidomi- dzieci, które nie widzą nic. Cechuje je niemożność korzystania z wrażeń wzrokowych. Jest to grupa najbardziej jednolita, którą brak bodźców wzrokowych kompensuje poprzed dynamiczne układy strukturalne, głównie słuch i dotyk oraz procesy korowe. Do tej grupy można zaliczyć dzieci z poczuciem światła, takie, które mogą odróżnić światło od ciemności, ale nie są w stanie rozróżnić barw, kształtu przedmiotów, ruchu lub przestrzeni.
szczątkowo widzące- spostrzegają przedmioty, a właścicie zarysy ich kształtów oraz ruch, mogą mieć także możliwości różnicowania barw oraz wzrokowej orientacji przestrzennej. Ostrość wzroku do 0,05 i pole zwężone do 20 st. W grupie braki w widzeniu są tak duże, że dominuje dotyk i inne zmysły uzupełniane tylko wrażeniami wzrokowymi.
słabowidzący- zalicza się dzieci, których ostrość wzroku mieści się w przedziale 0,05-0,3. Widzenie jest na tyle sprawne, że przy poznawaniu świata dominuje wzrok. Posługiwanie się dotykiem i innymi zmysłami w poznawaniu przedmiotów ma na celu uzupełnianie, usprawnianie, rozszerzanie spostrzeżeń. Dzieci te, przy zastosowaniu pomocy optycznych, mogą posługiwać się dość sprawnie drukiem zwykłym. 2 grupy słabowidzących ( widzenie pozwala na czytanie druku przynajmniej przez krótkie okresy i przy użyciu pomocy optycznych- do 0,1; widzenie umożliwa regularne i bez specjalnych trudności korzystanie z materiałów odrukowanych i pisanych pismem zwykłym- 0,1-0,25)
PRZYCZYNY INWALIDZTWA WZROKU:
- czynniki genetyczne- dziedziczenie inw.wzroku od rodziców jeżeli w kilku pokoleniach były osoby niewidome lub niedowidzące
- wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenie okołoporodowe- zapalenie głębokie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną; powoduje ono trwałe zbliznowacenie rogówki, jej zmętnienie, a w konsekwencji znaczne lub całkowite upośledzenia wzroku
- ubytek wrodzony tęczówki, naczyniówki, soczewki, nerwu wzrokowego - nowotwory oczu lub mózgu: jaskra, jaglica,
- zaćma wrodzona
- zapalenie rzeżączkowe
- stany degeneracyjne różnych części siatkówki,soczewki,rogówki, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, wady refrakcji, choroby analizatora wzrokowego
- choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą oraz nowotwory- ospa,zapalenie opon mózgowych i mózgu, szkarlatyna, gościec,cukrzyca,choroby tropikalne.
- zatrucia - alkohol (metanol), jad kiełbasiany, grzyby
- cukrzyca
- urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne
- awitaminoza ( prowadzi do kurzej ślepoty, zespołu suchego oka, zmięknienia rogoówki)
- zmiany starcze
WYOBRAŻENIA SUROGATOWE
Wg Hitschmanna wyobrażenia surogatowe - prawie wszystkie treści świadomości odpowiadające przedmiotom, których momenty poglądowe nie mogą być spostrzeżone lub bywają spostrzeżone niedokładnie, niekompletnie.
Wg Steinberga są to:
1. Korelaty barwności i jasności
2. Te stosunki dotykowe, które są niedostępne dla niewidomych (za duże lub za małe, zbyt odległe przedmioty) lub w ogóle nie nadające się do dotykowego ujęcia (ludzkie twarze, delikatne aparaty, ostre przedmioty)
T.Heller dzieli wyobrażenia surogatowe na 2 klasy w zależności od bodźca, który je wywołuje:
1.Wyobrażenia surogatowe występujące na tle bodźców odpowiednich np.wyobrażenia ociemniałych
2.Wyobrażenia surogatowe występujące na tle bodźców nieodpowiednich, są to wyobrażenia innej natury niż działający bodziec, tworzą się one wówczas, gdy niewidomi podkładają pod nazwy barw pewne wyobrażenia niewzrokowe (kojarzenie barw z dźwiękiem i inne.)
Pod względem treści Heller dzieli wyobrażenia surogatowe na 2 typy. Dotyczą one:
1. Stosunków przestrzennych, których niewidomy nie może w sposób adekwatny ująć lub ujmuje z wielkim trudem.
2. Światła i barwy, których niewidomy nie może poznać w sposób adekwatny do rzeczywistości.
ZMYSŁ PRZESZKÓD
Teoria W.Dolańskiego
Zmysł przeszkód to zjawisko natury słuchowej akustycznej, wykluczone pochodzenie dotykowe.
Zmysł przeszkód jest to mechanizm strukturalny, którego podstawą jest instynkt obronny,główne bodźce natury słuchowej, a uczucie muśnięcia na twarzy, które zjawia się po otrzymaniu ostrzegawczych sygnałów dźwiękowych jest wynikiem odruchowego procesu psychofizjologicznego.
Teoria M.Grzegorzewskiej
Zmysł przeszkód składa się z 4 głównych członów:
1.Człon czuciowy - powstający na tle specyficznych bodźców dotykowo - słuchowych wywołanych obecnością przeszkody, wrażeń ściśle ze sobą zespolonych w czasie
2.Człon intelektualny - polega na zrozumieniu grożącego niebezpieczeństwa
3.Człon emocjonalny - obawa lub lęk wobec zagrożenia
4.Reakcja ruchowa - uniknięcie przeszkody, zatrzymanie się, zmiana kierunku, zwolnienie chodu.
EWOLUCJA SYTUACJI SPOŁECZNEJ I KSZTAŁCENIA NIEWIDOMYCH:
W starożytności sytuacja niewidomych była tragiczna. Ojcowie zobowiązani byli do zabijania dzieci, które urodziły się słabe i ułomne. Żydzi nie uśmiercali swoich niewidomych dzieci, a sprzedawali je możnym, którzy zmuszali chłopców do żebrania, a dziewczęta do prostytucji. W średmiowieczu rozwijała się tylko akcja charytatywna, polegająca na tworzeniu schronisk i szpitali przez różne instytucje religijne. Niewidomi gromadzi się przy kościołach, a energiczniejsi wędrowali od miasta do miasta, uszlachetniając swoje żebractwo grą na instrumentach i śpiewem. Ogólna liczba niewidomych, nie zmiejszyła się, gdyż nie wolno już było uśmiercać nowo narodzonych dzieci. Wykluczono wszelką możliwość przystosowania niewodomego do zadań życiowych, wszelką skuteczność kształcenia go i wyuczenia zawodu. Przełom nastąpił dopiero w XIII wieku, gdzie rozpocząto edukację osób niewidomych. Wtedy powstał pierwszy alfabet - wypukłe linie przypominające litery arabskie, później zmodyfikowane - powiększone. Powstawały instytucje dostarczające niewodomym książki i przybory do nauki. Powstał alfabet Braila. Koncepcja nauczania polegała na wprowadzeniu racjonalnej i harmonijnej współpracy między niewidomymi, a widzącymi. Instytucje powstawały zależnie od lokalnych potrzeb i możliowości. W Polsce w okresie międzywojennym powstawały Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi, których celem było wychowanie i kształcenie. Miały przyzwyczaić niewidomych do pracy i uzbroić go do walki o byt. Sytuacja niewidomych w obecnych czasach uległa dużej poprawie. Mają oni duże osiągnięcia na polu aktywności zawodowej, społecznego zaangażowania oraz oświaty i kultury. Niewidomi sa pełnosprawnymi i użytecznymi członkami społeczeństwa, pracującymi na różnych stanowiskach.
WPŁYW BRAKU WZROKU NA ROZWÓJ DZIECKA:
Konsekwencje braku:
- niemożnośc odbierania wrażeń wizualnych, będących podstawą spostrzeżeń i przebiegu myśli
- ograniczenie możliwości uczestniczenia w powszednich przyjmnościach i możliwościach życiowych
- ograniczenie samodzielności, w różnych okolicznościach oraz osiągnięciu celu własnych upodobań i zamiłowań
- zawężenie możliwości rozwinięcia własnej osobowości w życiu zawodowym i społecznym
Niski iloraz inteligencji ma czynniki w:
- dziedziczność
- ubogie środowisko
- choroby
- konflikty uczuciowe
- późniejsze przyjęcie do szkoły
Cechy dziecka niewidomego:
- wysoki stopień składnika neurotyczności
- mały stopień samowystarczalności
- skłonność do braku wiary w siebie
- tendencja do zatrzymania się własnego zdania
- zdolność do życia społecznego
REHABILITACJA
Dokonując wyborusystemu kształcenia specjalnego należy brać pod uwagę zarówno potrzeby jednostki jak i warunki ekonomiczno-społeczne w danym kraju jak i względy medyczne, psychologiczne i pedagogiczne.
Czynnikiem, który w decydującym stopniu wpływa na wynik kształcenia jest u słabowidzących stan wzroku, gdyż nauczanie w szkołach dla słabowidzących prowadzi się za pomocą technik wymagających wzroku.
Oprócz diagnozy medycznej przy kierowaniu uczniów do odpowiewnich form kształcenia przyjmuje się kryteria:
- stopień korzystania ze wzroku jako głównego kanału informacyjnego podczas uczenia się
- możliwość zastosowania w praktyce wyników specjalnego kształcenia
- poziom ogólnej sprawności oraz ewentualne częściowe deficyty rozwojowe
- trwały lub postępujący charakter uszkodzenia wzroku
Pomoce dydaktyczne trzeba indywidualizować zależnie od rodzaju i stopnia widzenia uczniów.
Rehabilitacja niewidomych polega na przezwyziężeniu bariery kalectwa, a więc jego skutków w dziedzinie poznawania rzeczywistości, sprawności działania i adaptacji społecznej.
Proces rehabilitacji jest długotrwały i złożony. Obejmuje niewidomych w różnym wieku, o zróżnicowanym stopniu i przyczynach kalectwa. Punktem wyjścia tego procesu jest zaakceptowanie przez niewidomego swojej osoby i stytuacji życiowej. Akceptacja ta opiera się na realnej samoocenie i aspiracjach adekwatnych do możliwości psychofizycznych. Wynika z niej cel, plan i końcowy rezultat rehabilitacji.
Podstawowym problemem psychologicznym występującym w procesie rehabilitacji dzieci niewidomych, jest dynamizowanie kompensacji zmysłowej poprzez stymulowanie kształtowania się układów strukturalnych wyrównujących brak wzroku. Kompensacja - czyli zastępowanie funkcji analizatora wzrokowego- umożliwia niewidomym percepcję zjawisk oraz adekwatne, jakkolwiek zubożone o elementy wizualne, odzwierciedlenie rzeczywistości. Kompensacja wzroku jest tym pełniejsza, im więcej strukturalnych połączeń wytwarza się w zakresie pozostałych zmysłów. Ważny jest tu element dotyku i słuchu. Dzięki wszechstronnej kompensacji i aktywności własnej dziecko uczy się i rozwija oraz przystosowuje do życia społecznego pomimo swego kalectwa.
Dla prawdziwego rozwoju i przystosowania niezbędne jest zwiększanie możlowości dotarcia przezeń do tych zjawisk i danych, które do niedo nie dochodzą, gdyż są odległe i bezpośrednio niedostępne. Wyłania się też więc konieczność usprawnienia zdolności dziecka do samodzielnego poruszania się, orientacji przestrzennej, a nawet społecznej.
Bardzo istotnym czynnikiem rozwoju jest prawidłowe funkcjonowanie pozostałych analizatorów oraz pełna sprawność intelektualna umożliwiająca tworzenie kompensacyjnych układów strukturalnych, a także logiczne myślenie i rozwój mowy. Ważnym czynnikiem rozwoju są też warunki panujące w środowisku rodzinnym i społecznym dziecka. Postawa rodziców wocec dziecka decyduje o postawie niewidomego wobec siebie, swego ograniczenia i wobec innych ludzi. Dziecko akceptowane w rodzinie akceptuje siebie, afirmuje swoje życie i świat, w którym potrafi integrować się ze społeczeństwem. Dla aktywizowania pozytywnych mechanizmów obronnych ważne jest wytwarzanie wokół dzieci atmosfery sprzyjającej rozwojowi oraz prawidłowemu przystosowaniu emocjonalnemu i społecznemu, osłabienie negatywnych, deprecjonujących postaw wobec biewidomych, a także wczesne stworzenie specjalnego programu wychowawczego z użyciem wszystkich środków.
Ograniczenie poznawcze i estetyczne:
- wizualne poznanie świata- nieadekwatność wyobrażeń w myśleniu, schematyzm pojęć
- możliwość kształcenia się
- znajomość literatury naukowej, beletrystycznej, poezji
- wypowiadanie się na piśmiem w twórczości literackiej czy korespondencji
- orientację przestrzenną
- doznania estetyczne z dziedziny malarstwa, rzeźby, architektury
Ograniczenie potrzeb osobistych:
- swobody ruchów
- możliwości uniknięcia bólu, cierpień, przykrości, leczenia
- poczucia własnej wartości, siły, zdrowia na rzecz stałej świadomości upośledzenia
- aktywizacji swoich pragnień i predyspozycji
Ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym:
- współżycie społeczne na rzecz poczucia niepełnosprawności, a przez to inności
- zaspokojenie potrzeb szacunku na rzecz ciągłych upokorzeń, drwin, poczucia własnej bezbronności i bezradności
- możliwość zaspokojenia potrzeb miłości i kontaktu osobistego
- możliwość wyboru drogi życiowej i zawosu