Cyprian Norwid

Życiorys poety

Cyprian Norwid urodził się 24 września 1821 roku we wsi Laskowo-Głuchy niedaleko Warszawy. Pochodził z rodziny zubożałego ziemiaństwa. Kształcił się w Warszawie w gimnazjum, a potem w szkole malarskiej pod kierunkiem Minasowicza. Pierwsze utwory publikował w czasopismach warszawskich nawiązując kontakty autorskie m.in z "Przeglądem Warszawskim" i "Biblioteką Warszawską" . W tym czasie bywał w salonach literackich Warszawy i zyskał uznanie jako poeta. Należał więc Norwid do drugiego pokolenia poetów romantycznych, którzy debiutowali około 1840 roku. W 1842 roku wyjechał za granicę. Przebywał najpierw w Niemczech, potem we Włoszech, gdzie we Florencji studiował rzeźbę pod kierunkiem Pampaloniego.

W 1845 roku wyjechał do Berlina, gdzie został aresztowany z powodów politycznych. Po uwolnieniu udał się przez Brukselę do Rzymu. Tutaj spotkał się z wybitnymi poetami przebywającymi na emigracji: Mickiewiczem, Krasińskim, Bohdanem Zaleskim.

W Rzymie Norwid rozwinął swoją twórczość literacką. W latach 1847-1848 powstały oprócz wierszy lirycznych utwory dramatyczne i filozoficzno-społeczne, m.in. dramat Zwolon i poemat dydaktyczny Piesni społecznej cztery stron. Podczas tego pobytu zakochał się w słynnej wówczas pianistce Marii Kalergis. Ta wielka, nigdy niespełniona miłość przez wiele lat wpływała na tematykę twórczości Norwida. W wydarzeniach politycznych 1848 roku Norwid przeciwstawił sie poglądom Mickiewicza, starał się o sformuowanie drugiego legionu polskiego, a sam bronił papieża Piusa IX przed rewolucją.

W 1849 roku Norwid przeniósł się do Paryża, gdzie osiadł na stałe. Wtedy poznał Słowackiego i Chopina oraz zetknął się z szerokimi kręgami emigracji europejskiej, m.in. z Aleksandrem Hercenem i Iwanem Turgieniewem. Życiu poety towarzyszyły cięzkie trudności finansowe i choroba. Twórczość poetycka rozwijała się w róznych dziedzinach, ale nie dała poecie sławy i uznania.

Atakowany przez krytyków, którzy zarzucali mu niezrozumiałość i manieryzm, Norwid podjął na nowo działalność malarską i graficzną, ale i w tej dziedzinie nie odniósł sukcesów. W takiej sytuacji zdecydował się na wyjazd do Stanów Zjednoczonych by zdobyć pracę przy organizującej sie wtedy wystawie światowej. W Nowym Jorku otrzymał posadę grafika przy wykonywaniu katalogów i projektów wystawy. W połowie 1854 wrócił jednak do Europy, by po krótkim pobycie w Londynie znaleźć się znowu w Paryżu. Tu zajął się głównie pracami malarskimi i rytowniczymi. Drugi pobyt w Paryżu przyniósł bogaty plon literacki, a utwory jego zaczęły spotykać się także z przychylnym przyjęciem. Niemniej jednak bieda i posuwająca się głuchota powodują, że poeta postanowił zamieszkać w 1877 roku w Domu św. Kazimierza na przedmieściu Paryża, gdzie zmarł po kilku latach pobytu 23 maja 1883 roku.

Norwid był poetą, którego twórczości niepodobna jednoznacznie scharakteryzować i zamknąć w określonym kierunku literackim. Wczesny okres jego działalności literackiej przypada na czasy romantyzmu, z którym łączyły go pewne cechy wspólne, ale nie na tyle by móc go w pełni uznać za poetę romantycznego, okres późniejszy natomiast odnosi sie już do literatury poromantycznej, jednakże trudno by widzieć w poecie przedstawiciela pozytywizmu czy realizmu. Twórczość Norwida rozpatrywana na tle literatury obcej, przede wszystkim francuskiej, ujawnia związki z kierunkami dla niej znamiennymi, na przykład symbolizmem i parnasizmem. Twórczość ta była zjawiskiem zupełnie wyjątkowym i oryginalnym. Nie mieści się ona w granicach poszczególnych prądów i nie poddaje się jednolitej ocenie. Przepojona głębokimi treściami filozoficznymi i ideowymi, wyrózniająca się wielkimi walorami artystycznymi, kontrowersyjna i nie przyjęta przez współczesnych dopiero w wiele lat po śmierci poety odniosła swój triumf.

Utwory dramatyczne

Odrębne miejsce w twórczości Norwida zajmują jego utwory dramatyczne, z których Noc tysięczna druga, Pierścień wielkiej damy, Miłość czysta u kąpieli morskich, Kleopatra i Cezar powracaja na deski sceniczne teatru. Z dramatów Norwida wyróznia się Pierścień wielkiej damy (1872) osnuty na motywie nieszczęśliwej miłości ubogiego młodzieńca do pięknej damy. Ale prawdziwa wartość utworu kryje się w subtelnej ironii z jaką przedstawił poeta zarówno głowną bohaterkę dramatu, hrabinę Harrys, jak też inne postacie ujęte satyrycznie jak na przykład sędziego Durejko. Poeta mówi w dramacie o upokorzeniu i godności artysty, który żyje w biedzie oraz demaskuje obłudną moralność salonów. Krytycy literaccy i teatralni dostrzegli w utworze zjawisko o dużych walorach artystycznych. Tadeusz Sinko pisał, że :"w Pierścieniu Wielkiej Damy teatr polski otrzymuje brylant o dziwnie misternym szlifie", a Tadeusz Żeleński stwierdzał, "że na tle epoki utwór ten był klejnotem wysokiej ceny". Uderza nas oszczędność wyrazu przy bogactwie odcieni - pisał ten sam krytyk - a bez romantycznego patosu nurt uczuć płynie płynie tutaj głęboko pod słowami". Inny krytyk i historyk literatury Kazimierz Wyka dowodził, że "treść dramatu jest w słowie, w uczuciach, jakimi muszą być przepojone odezwania się bohaterów, wreszcie w stosunku uczuciowym pisarza do postaci. Słowa Ironii, skargi, współczucia czy mimowolnego humoru nie wynikają ze scierania się dramatycznego, charaktery i uczucia nie tworzą się przed naszymi oczyma, lecz są, trwają".

Wydarzenia dramatu skupione zostały wokół doświadczeń bohatera Mak-yksa, odsłaniają głęboki proces przemian bohatera, który jest młodym, ubogim poetą, obdarzonym przenikliwym umysłem, czytelnik odczuwa, że jest on bohaterem pokrzywdzonym przez los, do tego liczne monologi bohatera wzmacniają dramatyzm sytuacji. Wobec bohatera pada nawet określenie zakały świata, wyrażający zbędność takich osób jak on, traktowanych jak wyrzutków społeczeństwa. Na skutek odebrania Mak-yksowi godności jak i późniejsze oskarżenie o kradzież pierścienia, jego cierpienie sięga granic możliwości. Dramatem bohatera jest również od dawna tłumiona w nim miłość do Marii i brak nadziei na jej spełnienie. Osobowość bohatera zarysowana została w obraz człowieka doświadczonego przez życie, którego cierpienie prowadzi do rozpaczy wątpiącego w otaczający świat.

Pierścień Wielkiej Damy jest przykładem białej tragedii, krwawą akcję zastapił tu dialog nasycony "białymi słowami" - wyrażeniami pozornie pustymi, przemilczeniami, dramatycznie brzmiącą ciszą.

Norwid poszukiwał własnej formy dramatu, zdolnej wyrazić tragiczny wymiar rzeczywistości. Interesował go tragizm ukryty w codziennych wydarzeniach, zwykle uważanych za błahe.

Pierścień Wielkiej Damy to sztuka przypominająca "komedię wysoką" (gdyż akcja dzieje się na salonach, a głównymi bohaterami są przede wszystkim warstwy wyższe.), tragikomedię czy tragifarsę, gdyż ironiczne spojrzenie na świat łączy tu tragizm z komizmem.

W dramacie Zwolon usiłował dopełnić romantyzm i pokazać jego kultowe znaczenie, a jednocześnie atakował jego obecny kształt (głównie Mickiewiczowski)

Inne dramaty Norwida:

-Noc tysięczna druga (powstała w 1850, dedykowana Trębickiej) typ dramatu obyczajowego, w których zawarte są liczne odniesienia autobiograficzne

-Wanda i Krakus (tematyka bohaterstwa, ofiary i miłości)

-Słodycz

-Aktor. Komediodrama

-Kleopatra i Cezar (dramat historyczny ukazujący tragiczne zetknięcie dwóch cywilizacji egipskiej i rzymskiej).

-Za kulisami

Dramaty Norwida charakteryzuje brak typowo dramatycznych wydarzeń i zwrotów akcji. Celem jest pobudzenie czytelnika do refleksji nad możliwościami rozwiązania oraz dalszego przebiegu akcji. Kolejną cechą jest świadomość czasów, w których poeta żyje - epoki żelaza i pieniądza.

Znaczenie Norwida

Norwid objawia się jako poeta - humanista, podejmujący w swoich utworach tematy o doniosłym dla kultury znaczeniu i jako artysta szczególnie wrażliwy na problematykę moralną, na zjawiska historii i na sprawy sztuki. Nazywany jest "poetą myśli, twórca liryki intelektualnej", wskazując na charakteryzującą jego utwory warstwę refleksyją, która góruje nad stroną emocjonalną. Utwory te przenika często ironia odbijająca stosunek do świata i życia.

Poetyka milczenia wysnuta z ogólnej koncepcji mowy ludzkiej stała się szczególną cechą jego twórczości poetyckiej. Efekty artystyczne osiągnął dzieki zamierzonej oszczędności słowa, a w niedomówieniu i przemilczeniu widział właściwe środki poetyckiej ekspresji. Myśl bowiem wyraża się nie tylko w słowie skierowanym bezposrednio do czytelnika, ale także w tym, co nie zostało wypowiedziane, ale jest jakby w tekście ukryte. Poezja Norwida odznacza się często wieloznacznością i trudna jest niekiedy do odszyfrowania.