GEOGRAFIA jako nauka - przedmiot badań geografii FIZYCZNEJ.

GEOGRAFIA jako nauka ma długą historię ponad 2000 lat. Współcześnie pojmowana jest jako nauka o powłoce ziemskiej, jej przestrzennym zróżnicowaniu pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, oraz o związkach jakie zachodzą między poszczególnymi zjawiskami w jej obrębie, a także między środowiskiem geograficznym, a działalnością społeczeństw.

Przedmiotem geografii fizycznej są naturalne składniki powłoki ziemskiej:

- litosfera - powłoka skalna Ziemi;

- atmosfera - powłoka gazowa;

- hydrosfera - powłoka wodna;

- pedosfera - powłoka glebowa

- i biosfera - ludzie wraz ze światem roślinnym i zwierzęcym.

W geografii fizycznej korzysta się z wyników tych nauk, wiążę się te wyniki ze sobą i tym samym się je wzbogaca, co powoduje to iż można wykryć przyczyny i skutki różnych zmian.

2) Przyrodnicze uwarunkowania ROZWOJU ROLNICTWA.

Rozwój rolnictwa na poszczególnych obszarach świata jest uzależniony od różnorodnych czynników przyrodniczych. Przede wszystkim od klimatu, stosunków wodnych, gleb i ukształtowania terenu. Wpływ warunków przyrodniczych na rolnictwo można wyrazić w formie twierdzeń o występujących w tym zakresie zależnościach. Oto najważniejsze z nich:

- uprawa roślin wymaga dostatecznej ilości ciepła i wilgoci umożliwiających rozwój roślin (od 6ºC - 30ºC);

- długość okresu wegetacyjnego zmniejsza się ze wzrostem szerokości geograficznej;

- im teren upraw wzniesiony wyżej nad poziomem morza, tym okres wegetacji krótszy;

- im większe nachylenie terenu, tym trudniejsze warunki prowadzenia uprawy rolnej;

- wpływ żyzności gleby na stopień wykorzystania gatunków przez rolnictwo;

- niedostatek, lub nadmiar wody powodują hamowanie rozwoju rolnictwa.

Przedstawione zależności rolnictwa od warunków naturalnych umożliwiają nam ocenę przydatności poszczególnych regionów na świecie dla celów rolniczych. Warunki naturalne decydują o tym też, które gatunki roślin są uprawiane w poszczególnych obszarach świata. Każdy gatunek roślin ma optymalne dla niego warunki wegetacji.

) Główni EKSPORTERZY i IMPORTERZY w handlu światowym.

Wielkość obrotów w handlu światowym można rozpatrywać ze względu na ilość towaru, mierzonego jego masą, lub ze względu na jego wartość. Pod względem wagowym i objętościowym dominują surowce mineralne i artykuły rolnicze. Spośród surowców pierwszą pozycję zajmuje ropa naftowa.

Główni EKSPORTERZY ropy naftowej:

KRAJ UDZIAŁ% w handlu

Arabia Saudyjska 23,5

Iran 9,1

Zjednoczone Emiraty Arabskie 7,6

Nigeria 5,8

Norwegia 5,8

Wenezuela 5,2

Meksyk 5,1

Libia 4,2

Rosja 4,1

Wielka Brytania 3,8

Odbiorcami tego surowca są przede wszystkim USA, kraje Europy Zachodniej i Japonia. Na handel światowy przeznacza się ok. 50 wydobywanej ropy.

Węgiel kamienny ma znacznie mniejszy udział w handlu światowym. Wynosi rocznie ok. 400mln ton. Najwięksi eksporterzy to: Austria, USA, RPA, Polska.

Drugie miejsce po ropie pod względem przewożonej masy zajmują rudy żelaza. Połowa rudy żelaza na rynkach światowych pochodzi z Brazylii (29%) i Australii (28), znaczne ilości z Rosji (7%)

Spośród artykułów rolniczych najważniejszym przedmiotem jest pszenica, której zbiory w ok. 20% trafiają na rynek światowy. Pszenicę importują głównie: Rosja, także wiele krajów afrykańskich i azjatyckich.

EXPORT pszenicy w 1993/94r.

KRAJ Udział % w handlu światowym

USA 30,5

Kanada 21,3

Francja 15,6

Australia 7,3

Argentyna 5,6

Niemcy 4,3

4) Omów podział MAP i określ ich zastosowanie.

Mapy ze względu na zakres przedstawionej treści można podzielić na dwa rodzaje: - OGÓLNOGEOGRAFICZNE, - TEMATYCZNE. Treścią map ogólnogeograficznych jest ogólna ch-ka przedstawionego terenu, czyli rzeźby terenu, wód, linii komunikacyjnych, osiedli itp. Jeżeli mapa ta wykonana jest w dużej skali 1:200 000 lub większej to nosi nazwę topograficznej. Zaś mapy ogólnogeograficzne wykonane w podziałce mniejszej od 1:200 000 noszą nazwę map przeglądowych.

Na mapach tematycznych przedstawia się jeden lub kilka wybranych elementów. Ze względu na odrębność tematyczną i różny sposób przedstawienia treści, mapy tematyczne dzielimy na:

- przyrodniczo-geograficzne;

- społeczno-gospodarcze,

Do przyrodniczo-geograficznych należą m.in. mapy klimatyczne, geologiczne, hydrograficzne, rozmieszczenie surowców mineralnych, szaty roślinnej, świata zwierzęcego i wiele innych.

Do map społeczno-gospodarczych zaliczają się m.in. mapy zaludnienia, etnograficzne, polityczne, historyczne, komunikacyjne itp.

5) MIGRACJE ludności, ich rodzaje, przyczyny i skutki społeczno-ekonomiczne.

Migracja ma duży wpływ na sposób rozmieszczenia ludności i jego zmiany. Migrację dzielimy na:

- EMIGRACJA - tj. opuszczenie dotychczasowego miejsca zamieszkania (odpływ ludności);

- IMIGRACJA - tj. przybycie na nowe miejsce zamieszkania (przypływ ludności)

Ze względu na trwałość migracji wyróżnia się:

- stałe - decyzję z zamieszkaniem na stałe;

- okresowe - zwykle w celach zarobkowych.

Ze względu na kierunek rozróżnia się:

- zewnętrzne - wyjazdy za granicę i przyjazdy z zagranicy;

- wewnętrzne - (krajowe) odbywające się w obrębie jednego kraju. Migracja ta ma zazwyczaj kierunek wieś ŕ miasto. Czyli z obszarów rolniczych do uprzemysłowionych. Migrantami są zazwyczaj ludzie młodzi.

Podział ze względu na przyczynę zmian miejsca zamieszkania:

- ekonomiczne - chęć polepszenia warunków materialnych;

- pozaekonomiczne - mogą być spowodowane przyczynami politycznymi, religijnymi, społecznymi, rodzinnymi itd.

PRZYCZYNY społeczno-ekonomiczne migracji:

- poprawa materialnej sytuacji;

- klęski żywiołowe;

- chęć zmiany środowiska społecznego;

- łączenie małżeństw, rodzin;

- prześladowania na tle religijnym;

SKUTKI migracji:

- zmiana struktury demograficznej (spadek przyrostu naturalnego, postępowanie procesu starzenia ludności);

- wyludnienie ludności;

- nadmierne zagęszczenie ludności;

- zaburzenie struktury płci (nadmiar mężczyzn w danym obszarze, gdzie powinno ich być mniej, a niedobór, gdzie powinni być - np. tam gdzie jest przemysł ciężki);

- bezrobocie;

- tworzenie się "dzielnic nędzy" tj. slumsy (USA).

6) Uzasadnij znaczenie przemysłu PALIWOWO-ENERGETYCZNEGO.

Do przemysłu paliwowo-energetycznego zalicza się przedsiębiorstwa zajmujące się wydobyciem surowców energetycznych, oraz wytwarzaniem energii. W skład tej gałęzi przemysłu wchodzą: kopalnie węgla kamiennego i brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego, jak również elektrownie, elektrociepłownie i ciepłownie. Wielkość produkcji energii elektrycznej określa możliwości gospodarcze kraju i w pewnym stopniu może stanowić miernik stopnia jego rozwoju. Tak więc znaczenie tego przemysłu jest wielkie. Polska jest pod tym względem słabo rozwinięta. Przewyższają nas wszyscy sąsiedzi. Najlepiej rozwinięty przemysł energetyczny mają USA, Kanada, Japonia i Skandynawia.

Źródła energii elektrycznej:

- 60% - elektrownie cieplne (spalanie węgla, itp.);

- 24% - elektrownie wodne;

- 16% - elektrownie jądrowe.

W Polsce 70% energii elektrycznej uzyskuje się w elektrociepłowniach. Jest to sposób mniej wydajny niż np. elektrownia atomowa, która w USA uzyskuje 1/5 światowej energii elektrycznej. W Polsce do wytwarzanie energii elektrycznej używa się przeważnie węgla brunatnego, dlatego też elektrownie zasilane tym surowcem lokalizowane są blisko jego złóż.

7) DIAGRAMY, KARTOGRAMY i KARTODIAGRMY, ich znaczenie w geografii gospodarczej.

A) DIAGRAM - jest niczym innym, niż wykresem przedstawiającym przebieg jakiegoś zjawiska.

B) KARTOGRAM - jest rysunkiem wykonanym na podkładzie kartograficznym, z podziałem na jednostki odniesienia, przedstawiający wartości względne zjawiska w poszczególnych jednostkach terytorialnych.

Zastosowanie - do wyrażania:

- wielkości zjawiska w jednostkach odniesienia (np. liczba ludności na km²);

- porównanie jednego zjawiska z drugim (np. ilość samochodów na 1000 osób);

- porównanie tego samego zjawiska między dwoma okresami, wyrażanego w liczbach względnych (wzrost liczby ludności Polski w latach 1985-1990);

C) KARTODIAGRAM - otrzymamy jeśli na kartograficznym podkładzie rozmieścimy odpowiednio wykresy (diagramy), które są proporcjonalne do wielkości zjawiska. Mogą to być wykresy:

- słupkowe; - kołowe.

Ułatwiają nam rozpatrzenie różnych zjawisk w danym okresie bądź okresach czasu.

8) Oceń przydatność rolniczą GLEB w Polsce.

W Polsce dominują gleby bielicowe i brunatne powstałe z lodowców. Znacznie mniejsze powierzchnie zajmują czarnoziemy wytworzone na lessach (Zamość, Sandomierz), czarne ziemie wytworzone na podłożu pylastym i gliniastym (Kujawy, Sochaczew), rędziny (wyż. Lubelska), gleby bagienne (dolina Biebrzy), mady (np. Żuławy Wiślane) i gleby górskie.

Do najżyźniejszych należą czarnoziemy lessowe i inne czarne ziemie, większa część mad rzecznych i rędzin. Gleby nieurodzajne powstały na piaskach sandrowych i wyższych partiach gór. W Polsce występuje 8-stopniowa bonitacja gleb, która uwzględnia stopień ich urodzajności:

W Polsce dominują gleby średnie ok. 40% gruntów ornych, gleby słabe (V kl.) - 23%, gleby dobre - 22% (IIIA kl.), gleby najsłabsze 12% (VI kl.), zaś najlepsze 0,5% (I kl.).

9) Rozmieszczenie, wydobycie i aktualne wykorzystanie WĘGLA kamiennego i brunatnego na świecie i w Polsce.

Główne złoża węgla kamiennego tworzyły się około 300 mln lat temu, w tzw. erze paleozoicznej, dokładniej w okresie karbonu. Zaś węgiel brunatny tworzył się w erze kenozoicznej, w okresie trzeciorzędu (ok. 30 mln lat temu).

Złoża węgla powstały na nadmorskich zabagnionych równinach (Zagłębie Górnośląskie), lub na obszarach jezior i bagien (Zagłębie Wałbrzyskie).

We wcześniejszych latach, czyli do 1960 roku węgiel był najważniejszym źródłem energii. Jego zastosowanie było ogromne. Chociaż do tej pory jest ważny. Jego wydobycie od 1950-1990r. wzrosło 300%. Najważniejszymi producentami węgla kamiennego są:

- Chiny, USA, Indie, Australia, RPA, Rosja, Polska (GOP, Rybnicki Okręg Węglowy).

Roczne wydobycie węgla brunatnego jest trzykrotnie mniejsze niż kamiennego, chociaż na świecie są wielkie jego zasoby. Najważniejsi producenci węgla brunatnego to:

- Niemcy 25%, - Rosja 14, - USA i Czechy po 7%, Polska 6%.

Największe wydobycie i najbogatsze złoża węgla brunatnego i kamiennego znajdują się w Zachodniej Azji.

10) Ruch OBIEGOWY Ziemi - jego konsekwencje.

Ruch obiegowy Ziemi wokół słońca odbywa się w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara po orbicie. Okres jednego obiegu trwa 365,2422 dnia i nazywany jest rokiem zwrotnikowym.

KONSEKWENCJE ruchu obiegowego:

- zmiany oświetlenia Ziemi w ciągu roku;

- długość trwania dnia i nocy;

- wysokość słońca nad horyzontem;

- różnice nagrzewania się poszczególnych obszarów Ziemi w ciągu roku (im zwiększa się szerokość geograficzna, tym bardziej zmniejsza się nagrzanie tego terenu w ciągu roku);

- podzielenie Ziemi na strefy oświetlenia (międzyzwrotnikowa, umiarkowana i okołobiegunowa {polarna});

- występowanie pór roku (na półkuli południowej PD astronomiczne pory roku opóźnione są do tych z półkuli północnej PN o pół roku);

- utworzenie kalendarza (podział na miesiące)

11) Przedstaw czynniki warunkujące nierównomierne ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI na świecie i w Polsce.

Są dwa CZYNNIKI od, których zależy rozmieszczenie ludności na świecie. Są to:

a) warunki naturalne;

b) czynniki społeczno-ekonomiczne.

ad. a) Najbardziej atrakcyjnymi warunkami naturalnymi do osiedlenia człowieka są tereny o:

- dobrym nasłonecznieniu;

- umiarkowanym cieple;

- odpowiedniej ilości wody;

- małej wysokości nad poziomem m7orza;

- małym nachyleniu;

- klimacie podzwrotnikowym i umiarkowanym oceanicznym;

- odpowiedniej ilości wody pitnej (słodkiej).

75% ludności świata zamieszkuje tereny w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych. 15% terenu świata nie nadaje się do zamieszkania z powodu braku ilości dostatecznej wody słodkiej.

ad. b) Czynnikami społeczno-ekonomicznymi mającymi wpływ na rozmieszczenie ludności są:

- występowanie żyznych gleb (uprawianie rolnictwa i hodowla zwierząt);

- możliwość rozwoju przemysłu na danym terenie (surowce mineralne).

Ludzie zamieszkują najczęściej tereny, na których przemysł jest rozwinięty. Powstają w ten sposób wielkie metropolie, co powoduje do przeludnienie miast. Największa gęstość zaludnienia występuje najczęściej na wybrzeżach morskich i wielkich węzłach transportu. Dlatego można powiedzieć, że najbardziej ludne miasta o sprzyjających im warunkach społeczno-ekonomicznych, oraz naturalnych, są najbogatsze i najbardziej rozwinięte. Przykładem tego jest USA, Kanada, Japonia, itp.

12) Rozmieszczenie i wydobycie SUROWCÓW CHEMICZNYCH na świecie i w Polsce.

Przemysł chemiczny wykorzystuje w produkcji najszerszą gamę surowców. Należą do nich: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny, sól potasowa, apatyty i fosforyty, wapienie, tłuszcze, drewno, kauczuk, powietrze (azot).

SIARKA występuje w przyrodzie w postaci siarczanów, siarczków, lub jako siarka rodzima. Powstaje na terenach wulkanicznych, wskutek wyziewów magmy, lub jako złoże osadowe. Z siarki wytwarza się przede wszystkich kwas siarkowy niezbędny do produkcji nawozów, papieru, gumy, tworzyw sztucznych, materiałów wybuchowych. Siarka jest bardzo szkodliwa. Uzyskuje się ją obecnie jako produkt uboczny przy rafinacji ropy naftowej. Wydobycie jej ze względu na wysokie koszty stanowi 25% światowych złóż siarki. Polska w latach 60-tych ze względu na bogate złoża siarki w okolicach Tarnobrzegu figurowała w czołówce światowej.

SÓŁ KAMIENNA jest surowcem do produkcji chloru, kwasu solnego i sody. W Polsce występuje w formie pokładów osadowych (Wieliczka, Bochnia) lub wysadów w okolicach Inowrocławia, Kołobrzegu, Mogilna. W ostatnim czasie wydobywanie jej na powierzchnie odbywa się w postaci solanki (rozpuszczenie soli pod Ziemią). W niektórych krajach sól uzyskuje się przez odsolenie wody morskiej. Czyni się tak, aby uzyskać wodę słodką, a sól to niejako produkt uboczny. Jest to proces bardzo kosztowny.

SÓL POTASOWA - ma zastosowanie w produkcji nawozów, w przemyśle włókienniczym, farmaceutycznym. Produkują ją: Rosja - 36%, Kanada - 28%, Niemcy - 10, St. Zjedn. - 6%, Francja i Jordania - 5%.

Apatyty i fosforyty są związkami fosforu i służą do produkcji nawozów fosforowych. Wydobywa się je w St. Zjed., Rosji, Jordanii i Tunezji. W Polsce nie wydobywa się tych surowców, jak i również soli potasowej.

13) Przedstaw BUDOWĘ wnętrza ZIEMI.

Wewnątrz Ziemi są 3 warstwy (powłoki) na, które dzieli się kula ziemska: skorupa ziemska, płaszcz Ziemi, jądro Ziemi.

Skorupa ziemska i górna warstwa płaszcza Ziemi nosi nazwę litosfery. Pod skałami osadowymi występuje warstwa granitowa, następnie warstwa bazaltowa, gabrowa. Płaszcz Ziemi tworzy materia w stanie stałym, ale jego górne części zachowują się jako ciało plastyczne, które nosi nazwę astenosfery.

Budowa wnętrza Ziemi: 1 - litosfera; 2 - płaszcz zewnętrzny, gdzie w górnej części występuje astenosfera, 3 - płaszcz wewnętrzny, 4 - jądro zewnętrzne (ciekłe lub gazowe), 5 - jądro wewnętrzne, prawdopodobnie o sztywności ciała stałego.

14) Cechy polskiego rolnictwa oraz czynniki SPOŁECZNO-GOSPODARCZE rozwoju naszego ROLNICTWA.

W Polsce są korzystne warunki do rozwoju rolnictwa. Wpływ na to mają: okres wegetacji dość długi, przewaga nizin, lepsze melioracje (nawodnienie pól) i nawożenie umożliwiają uzyskanie dobrych plonów. Użytki rolne zajmują 59,7% ogólnej powierzchni kraju.

Czynniki - występują u nas formy własności: gospodarstwa państwowe, spółdzielnie produkcji rolniczej i indywidualne. Gospodarstwa indywidualne są bardzo rozdrobnione, szczególnie na wschodzie, centrali i południowej części kraju. Efektywne gospodarstwo powinno wynosić ok. 15 hektarów. Jest ich tylko 7,8%. Średnia wielkość gospodarstwa wynosi 7,6 hektara. Takie rozdrobnienie utrudnia mechanizację pracy, nie wykorzystując maszyn.

15) Wydobycie i wykorzystanie ROPY naftowej i GAZU ziemnego na świecie i w Polsce.

Związki chemiczne węgla i wodoru, czyli węglowodory nazywane także bituminami. Występują w skałach porowatych, głównie w piaskowcach. Mogą one być w stanie ciekłym (ropa naftowa) lub gazowym (gaz ziemny). Powstały ze szczątków organicznych, głównie glonów, gromadzących się na dnie zbiorników wodnych. Główne złoża ropy i gazu występują: Zatoka Perska, Morze Kaspijskie, zachodnia Syberia, Morze Karaibskie. Obecnie wydobywa się złoża z wierceń podmorskich w: Zatoce Perskiej, Zatoce Meksykańskiej, Morzu Północnym, Morzu Kaspijskim, Afryce i Angoli.

ROPĘ w małych ilościach wydobywa się w Polsce w okolicach: Karpat, Bochni, - ok. 300 tyś. ton ropy.

GAZ natomiast wydobywa się w okolicach Przemyśla, Jarosławca, Nizina Wielkopolska, woj. Zachodniopomorskie.

W II połowie XIX wieku, ropa była surowcem tańszym, łatwiejszym w wydobyciu i transporcie niż węgiel. Stała się najważniejszym surowcem energetycznym. Późna budowa gazociągów przyczyniła się do ukazania tego surowca pod II wojnie światowej. Niski koszt, tani transport, bardzo małe zanieczyszczenie powietrza przy spalaniu to zalety gazu, który zwykle występuje tam, gdzie wydobywa się ropę.

16) Na czym polega OBIEG WODY w przyrodzie?

Obieg wody w przyrodzie odbywa się pod działaniem energii słonecznej, oraz siły ciężkości. W czasie krążenia wody zachodzą procesy samoczyszczenia się jej zasobów, głównie przez odparowywanie i przesiąkanie przez grunt.

Na obieg wody składają się:

- parowanie z otwartych powierzchni wodnych lub parowanie z gruntu, oraz transpirancja, czyli odparowywanie za pośrednictwem zwierząt i roślin;

- unoszenie pary wodnej ku górze wskutek prądów wstępujących, dyfuzji;

- kondensacja pary wodnej (powstawanie chmur i mgieł);

- powstawanie opadów atmosferycznych (kropli wody, ziaren lodowych, płatków śniegu, gradowin, rosa, szron i szadź).

- opad atmosferyczny spływa po pow. gruntu lub wsiąka, zasilając wody płynące bezpośrednio na pow. wszechoceanu. Ponowne parowanie wód zamyka cykl krążenia. Niektóre głębinowe wody nie biorą udziału w krążeniu.

17) SPOŁECZNO-EKONOMICZNE uwarunkowania rozwoju ROLNICTWA.

Pod względem własności możemy wyróżnić - wielkie gospodarstwa państwowe i spółdzielcze (występując głównie w byłych państwach socjalistycznych), wielkie gospodarstwa prywatne (na których pracują ich właściciele lub wynajęci robotnicy). Typowe gospodarstwa prywatne występują w Stanach Zjednoczonych. Na świecie dominują drobne gospodarstwa liczące do 10 hektarów, co stanowi 65-75% ogółu gospodarstw. Polska jest przykładem takiego kraju.

Typy gospodarki:

- Gospodarka intensywna - związana jest z dużymi nakładami środków i pracy. Ma to na celu uzyskanie dużych efektów;

- Gospodarkę ekstensywną - cechują małe nakłady pracy i środków (nawozów, środków ochronnych), a w konsekwencji małe efekty.

- gospodarstwa małe towarowe - są często typu samo-zaopatrzeniowego. Specjalizują się uprawami kilku gatunków roślin i chów jednego gatunku bydła. Jednak w gospodarce samo-zaopatrzeniowej uprawia się zazwyczaj wiele gatunków roślin i hoduje kilka gatunków zwierząt.

18) Surowce hutnicze - RUDY ŻELAZA, MIEDZI, CYNY - wydobycie i zastosowanie.

A) RUDY ŻELAZA - pierwiastek metaliczny, występujący w litosferze. Znajdują się zarówno w skałach magmowych i metamorficznych (magnetyt, hematyt), jak i osadowych (syderyt). Rudy żelaza występują w osadach jezior i bagien. Małe zapotrzebowanie doprowadziło, np. RFN, Wlk. Brytanię - do zaniechania wydobycia. Polska nie należy do krajów zasobnych w żelazo. Pewne ilości są w okolicach: Częstochowy, Kłobucka i Suwałk, ale nie wydobywa się ze względu na niską zawartość żelaza w rudzie i szkodliwości dla środowiska.

B) RUDY MIEDZI - zastosowanie w przemyśle elektrotechnicznym i elektronicznym. Dobrze przewodzi elektryczność i ciepło, jest odporne na korozję. W stanie rodzimym występuje bardzo rzadko. Najczęściej występuje w łupkach miedzionośnych, gdzie zawartość czystego metalu wynosi 2%. Wydobywa się ją na Dolnym Śląsku w Zagłębiu Lubińsko-Głogowskim, rejon Bolesławca i Złotoryi.

C) CYNA - stosowana jest obecnie do pobielania blachy, produkcji folii, oraz różnych stopów. W skorupie ziemskiej występuje rzadko, zwykle w postaci rudy kasyterytu

19) Ruch OBROTOWY Ziemi i konsekwencje z nim związane.

RUCH OBROTOWY Ziemi odbywa się z zachodu na wschód. Każdy punkt na Ziemi poza biegunami, przez które przechodzi oś obrotu, zakreśla w ciągu doby okrąg. Jest on tym większy im dany punkt znajduje się dalej od osi ziemskiej. Najważniejsze okręgi zakreśla nad punktem leżącym na równiku.

SKUTKI ruchu obrotowego:

- widomy ruch słońca wraz ze sferą niebieską, zmiany jego wysokości nad horyzontem w ciągu dnia;

- występowanie dnia i nocy;

- ilość energii słonecznej docierającej w danym miejscu do powierzchni Ziemi zmienia się, co powoduje zmiany temperatury i ciśnienia powietrza.

- zmiany czasu na Ziemi. Podstawą rachubą czasu jest widomy ruch słońca nad południkiem przechodzącym przez miejsce obserwacji - gdy znajduje się najwyżej nad horyzontem nazywamy prawdziwym południkiem słonecznym. Wzdłuż całego południka ten sam miejscowy czas słoneczny. W tym momencie, gdy na danym południku jest południe, po przeciwnej stronie Ziemi jest północ. W ciągu 1 godz. Ziemia obraca się o 15º (1º=4 minuty).

20) Pozytywne i negatywne aspekty URBANIZACJI.

Pozytywne strony: bliskie usytuowanie miejsc pracy w stosunku do miejsca zamieszkania, szczególne znaczenie w przypadku dużych zakładów przemysłowych - dużo miejsc pracy. Skupienie ludności bardzo zmniejsza koszty inwestycji komunalnych poprzez większy komfort (dostawa bieżącej wody, energii cieplnej, dostęp do szkół, sklepów, uczelni, służby zdrowia).

Negatywne strony: życie w danym mieście jest bardzo uciążliwe. Zakłady, transport, domy mieszkalne produkują dużą ilość zanieczyszczeń różnego rodzaju. Wymaga to urządzeń oczyszczających (filtrów, oczyszczalni ścieków, utylizacji śmieci). Niektóre miasta nie nadążają za przestrzennym rozwojem miasta - transport miejski, łączność, handel, zaopatrzenie w wodę, energię i inne instytucje.

21) Surowce hutnicze - RUDY CYNKU, OŁOWIU, BOKSYTU - wydobycie i zastosowanie.

RUDY CYNKU i OŁOWIU występują zwykle razem jako PbS () i ZnS (), noszą nazwę dolomitów kruszconośnych. Rudy te spotkać można w skałach magmowych i przeobrażonych. Polska jest liczącym się w świecie krajem w wydobyciu rud cynku, ołowiu występujących w okolicy Olkusza i Bukowna oraz Bytomia i Piekar Śląskich.

BOKSYT - jest surowcem służącym do produkcji aluminium, metalu, który znajduje różnorodne zastosowanie np.: przemysł lotniczy. W Polsce nie wydobywa się go, a huta aluminium w Koninie korzysta z surowca z Węgier.

W Polsce również występuje srebro, które pod względem wydobycia zajmuje 8 miejsce na świecie.

22) Co rozumiesz przez CZYNNIKI , a co przez SKŁADNIKI KLIMATYCZNE?

Następujące SKŁADNIKI KLIMATU: temperatura powietrza i jego wilgotność, zachmurzenie, opady atmosferyczne, ciśnienie atmosferyczne i wiatry. Kształtowanie się klimatu na Ziemi uzależnione jest głównie od procesów obiegu ciepła i wilgotności oraz od ogólnego krążenia powietrza w troposferze.

CZYNNIKI KLIMATYCZNE: szerokość geograficzna, rozmieszczenie oraz wielkość lądów i mórz, odległość od morza, prądy morskie, wysokość bezwzględna, rzeźba terenu, szata roślinna, a także działalność człowieka. Są one różne na Ziemi i powodują zróżnicowanie klimatyczne na globie ziemskim.

23) Społeczno-zawodowa STRUKTURA LUDNOŚCI w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo i rozwijających się.

Ludność pracującą można podzielić na trzy sektory:

- I sektor obejmujący rolnictwo i zawody pokrewne (rybołówstwo, leśnictwo);

- II sektor obejmujący przemysł: wydobywczy, przetwórczy oraz budownictwo;

- III sektor obejmujący usługi: transport, handel, łączność, szkolnictwo, nauka, służba zdrowia.

W krajach wysoko rozwiniętych największe zatrudnienie jest w usługach (ponad 50%). Znacznie mniejsze w przemyśle (20-30%), natomiast najmniej w rolnictwie (poniżej 10%). Jest to spowodowane wysokim zautomatyzowaniem przemysłu i nowoczesnym zmechanizowanym rolnictwem.

Kraje średnio rozwinięte mają zbliżony do siebie odsetek pracujących w różnych działach gospodarki: usługi (25-50%), przemysł (25-40%), rolnictwo (20-30%).

Kraje słabo rozwinięte: usługi (ponad 50%), przemysł (poniżej 20%), rolnictwo (ponad 30%). Rozwój takiego kraju przejawia się zwiększeniem pracujących w przemyśle, kosztem spadku liczby pracujących w rolnictwie.

Wyjątkiem są kraje wydobywające i eksportujące dużą ilość minerałów, np. (Zambia, Zimbabwe).

24) Największe obszary hodowlane BYDŁA, TRZODY chlewnej i OWIEC na świecie.

Chów zwierząt rozwinął się głównie w strefach umiarkowanych. Wynika to z obfitości, wysokiej jakości pasz występujących w tych strefach. W strefie międzyzwrotnikowej ogranicza go m.in.: gorący klimat, gorsza jakość pastwisk, niedostatek ziarna oraz choroby zwierząt.

Kraj rozwijający chów zwierząt musi mieć dobre zaplecze w produkcji pasz. Rozwój chowu wymaga także dobrze zorganizowanego transportu oraz rozwiniętego przemysłu spożywczego (chłodnictwa, mleczarstwa, zakładów mięsnych). Warunki te spełniają kraje już rozwinięte gospodarczo, dysponujące odpowiednimi środkami.

- BYDŁO - hodowane dla mleka lub na ubój. Chów ras mlecznych występuje w pobliżu dużych miast. Chów bydła na ubój rozwija się tam, gdzie występują rozległe pastwiska.

Najwięksi hodowcy (mln): Indie - 193, Brazylia - 152, USA - 103, Chiny - 100, Argentyna - 50; POLSKA - 9.

- Trzoda chlewna (ŚWINIE) - ze względów religijnych nie jest hodowana w krajach Islamskich i Judaistycznych. Najwięksi hodowcy (mln) - Chiny - 424, USA - 59, Brazylia - 32, Niemcy - 26, Rosja - 24, Polska - 20.

- OWCE - są hodowane przede wszystkim dla: wełny, mięsa, futer i mleka. Najwięcej owiec hoduje się w krajach dysponujących rozległymi obszarami suchych pastwisk, gdzie trawy są zbyt niskie i rzadkie dla bydła, a zasoby wody ograniczone.

Hodowcy (mln): Australia - 132, Chiny - 112, Nowa Zelandia - 51, Indie - 45, Iran - 45. POLSKA - 1 mln.

25) GEOGRAFIA jako nauka - przedmiot badań geografii EKONOMICZNEJ.

Geografia pojmowana jest jako nauka o powłoce ziemskiej, jej przestrzennym zróżnicowaniu pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym oraz o związkach, jakie zachodzą między poszczególnymi zjawiskami w jej obrębie, a także między środowiskiem geograficznym, a działalnością społeczeństw.

W geografii EKONOMICZNEJ bada się gospodarczą i polityczną działalność społeczeństw ludzkich. W jej ramach wyspecjalizowały się różne działy, np.: geografia ludności, osadnictwa, rolnictwa, przemysłu, komunikacji, usług (m.in. geografia handlu i turyzmu).

Do geografii ekonomicznej zalicza się także geografię polityczną i geografię historyczną. Wyróżnia się geografię ekonomiczną kompleksową.

26) Związki i zależności między KLIMATEM, a gospodarką człowieka.

I. Wpływ KLIMATU na gospodarkę człowieka:

1. Rolnictwo (uprawy): Odpowiednia temperatura i wilgotność umożliwiają rozwój roślinności. Optymalne temperatury 6º-30ºC, odpowiednia ilość opadów atmosferycznych;

2. Transport:

a) kolejowy i samochodowy jest bardziej rozwinięty, gdy:

- jest mała częstotliwość występowania mgieł, ulewnych deszczy;

- nie występuje zamarzanie gruntów (deformacja nawierzchni dróg);

b) morski - ułatwia:

- nie zamarzanie morza (wysoka temperatura);

- mała częstotliwość występowania mgieł i silnych wiatrów;

c) lotniczy - ułatwia:

- mała częstotliwość występowania burz atmosferycznych i mgieł;

- dogodna prędkość wiatrów;

d) specjalny - utrudniają: silne wiatry i duże amplitudy temperatur powietrza przy napowietrznych liniach wysokiego napięcia.

II. Wpływ GOSPODARKI CZŁOWIKA na KLIMAT:

Podwyższanie temperatury na Ziemi z powodu: m.in.:

- wytrzebienia lasów na wielu obszarach świata.

27) TRANSPORT - jego klasyfikacja i rola gospodarcza.

Przewóz towarów umożliwia stały wzrost produkcji, wiąże regiony i kraje w jeden zintegrowany kompleks gospodarczy.

I. Transport NIEZMECHANIZOWANY - przy użyciu zwierząt. Występuje w krajach o niskim rozwoju gospodarczym (na pustyniach bliskiego wschodu, Azji Środkowej). Rolę tą spełniają wielbłądy, osły i muły w Basenie Morza Śródziemnego, słonie - Azja, lamy - Tybet. Koń w Polsce.

II. Transport KOLEJOWY - stanowi podstawę przewozu ładunków i pasażerów. Łączna długość ok. 1,2 mln km. Najdłuższa linia kolejowa to linia TRANSSYBERYJSKA (Moskwa - Władywostok) - 9336km. Najgęstszą sieć linii kolejowych (10km na 100km²) mają kraje Europu Zachodniej i Środkowej. Przede wszystkim jest to transport na duże odległości.

III. Transport SAMOCHODOWY - jest uzupełnieniem transportu kolejowego i żeglugi. Przede wszystkim na małe odległości, bez konieczności przeładunku. W krajach wysoko rozwiniętych, samochody osobowe stanowią (80% taboru samochodowego), stały się podstawowym środkiem transportu pasażerskiego.

IV. Transport LOTNICZY - najszybszy i najdroższy. Nadaje się do przewozu na znaczne odległości pasażerów, poczty, wartościowych ładunków i towarów szybko psujących się.

V. Transport SPECJALNY - zwany przemysłowym - przesyłanie ropy naftowej, gazu za pomocą rurociągów oraz energii elektrycznej liniami napowietrznymi lub podziemnymi kablami. Najtańszy rodzaj transportu. Nie powoduje hałasu, ani zanieczyszczeń.

VI. ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA - tani sposób transportu. Drogami są rzeki, np.: Dunaj, Ren, Odra, Wołga. Najczęściej transportowany jest węgiel, rudy metali, drewno, materiały budowlane.

VI. ŻEGLUGA MORSKA - drogą morską przewozi się 70% towarów, np.: ropa, rudy metali, węgiel kamienny, zboża. 2/3 przeładunków dokonuje się w portach Oceanu Atlantyckiego, 1/5 - Spokojnego.

Kanały ułatwiające transport:

- Kiloński (między Morzem Północnym, a Bałtykiem) - 99 km;

- Sueski (między Morzem Śródziemnomorskim, a Morzem Czerwonym) - 161 km;

- Panamski (między Atlantykiem, a Oceanem Spokojnym).

28) Przedstaw charakterystykę WÓD OCEANICZNYCH.

W oceanach i morzach gromadzone jest około 94% ogólnej ilości wody i zajmują one 71% powierzchni Ziemi. Morza i oceany traktowane razem noszą nazwę WSZECHOCEANU lub OCEANU ŚWIATOWEGO. Przeciętna głębokość - 3800m.

- OCEAN SPOKOJNY (PACYFIK) - powierzchnia - 179 mln km², średnia głębokość - 3957 m, zasolenie - 34,9%, średnia temperatura - 19,1ºC, największa głębia - RÓW MARIAŃSKI - 11034 m.

- OCEAN ATLANTYCKI - powierzchnia - 106 mln km², średnia głębokość - 3600m, zasolenie - 35,4%, średnia temperatura - 16,9ºC, największa głębia to - PUERTO RICO - 9219 m.

- OCEAN INDYJSKI - powierzchnia - 75 mln km², średnia głębokość - 3735, zasolenie - 34,8%, średnia temperatura - 17ºC.

Temperatura wody wszechoceanu zależy od szerokości geograficznej. Średnia temperatura wynosi - 17,4ºC. Najwyższe temperatury wody osiągają 28ºC i występują w strefie równikowej. Ze wzrostem szerokości geograficznej temperatura wody obniża się tak, że pomiędzy 60º, a 70º szerokości spada do 0º, a dalej w kierunku biegunów osiąga - 2ºC.

29) LUDNOŚĆ MIEJSKA i WIEJSKA w poszczególnych krajach - procentowy udział i czynniki które o tym zadecydowały.

Zasadniczo przyjmuje się cztery kryteria wydzielania miast:

- Prawno-administracyjne,

- Fizjonomiczne,

- Funkcjonalne,

- Wielkościowe (najczęściej).

Procentowy udział ludności miejskiej w poszczególnych krajach wykazuje zależność od poziomu rozwoju ekonomicznego. W krajach o niskim poziomie rozwoju dominuje ludność wiejska - (Etiopia 85,6%, Nigeria 64,2%, Indie 74,3%, Chiny 71,9%). W wysoko rozwiniętych gospodarczo wysoki jest udział ludności miejskiej (Belgia 96,6%, W. Brytania 91,5%, Japonia 77,4%, Niemcy 85,3%).

Od 1900r. ludność świata zwiększyła się 3,2 raza, natomiast ludność miejska 26 razy. Obecnie ludność miejska stanowi ponad połowę mieszkańców Ziemi.

Polska należy do krajów średnio zurbanizowanych (61,9% mieszkańców miast). Wraz ze wzrostem rozwoju gospodarczego kraju, udział ludności miejskiej będzie wzrastał.

30) ŁĄCZNOŚĆ, jej zasadnicze działy i znaczenie gospodarcze.

ŁĄCZNOŚĆ obejmuje trzy zasadnicze działy: - przesyłki zmaterializowane (listy, druki, paczki), - przesyłanie pieniędzy oraz - przekazywanie informacji za pomocą różnych fal elektromagnetycznych (telekomunikacja). Telekomunikacja dzieli się na przewodową, bezprzewodową (naziemna i satelitarna).

- TELEGRAFIA - przesyłanie różnego rodzaju znaków (alfabet Morsa). Po wojnie TELEKSAMI można było przesłać zdjęcia.

- TELEFONIA - powstała w drugiej połowie XIX w. Wskaźnikiem rozwoju TELEFONII jest liczba aparatów (w sieci) na 1000 mieszkańców. (np. Szwajcaria - 917, Szwecja - 681, USA - 892, Polska - 153).

- TELEKOMUNIKACJA BEZPRZEWODOWA:

-- NAZIEMNA - to radio (szczególnie ważne w transporcie - komunikaty meteorologiczne oraz w krajach słabo rozwiniętych o dużej powierzchni).

TELEWIZJA - rozwinęła się po II Wojnie Światowej. Jest źródłem rozwoju oświaty i kultury.

-- SATELITARNA - zapoczątkowana w latach 60-tych (przekazy telewizyjne, telefonia). Powstanie nowych węzłów komunikacji - TELEPORTÓW. Teleport składa się z kilku do kilkunastu anten satelitarnych przekazujących i odbierających informacje z satelitów. Teleporty wykorzystywane są przez kablowe sieci telewizyjne (60%), grupy biznesu, organizacje rządowe, osoby prywatne (10%).

31) Najważniejsze SKAŁY budujące skorupę ziemską.

SKAŁA - zespół minerałów jednego lub kilku rodzajów utworzonych w określonych procesach geologicznych. Ze względu na ich genezę, dzielimy je na trzy typy:

a) SKAŁY MAGMOWE - powstają w wyniku zakrzepnięcia gorącego stopu krzemianowego, zwanego magmą, występującego lokalnie w obrębie skorupy ziemskiej, w płaszczu górnym. Składniki magmy: krzem, tlen, glin, żelazo, sód, potas, wapń, magnez. Ze względu na warunki powstawania dzielimy je na:

- skały głębinowe - powstają przez powolne krzepnięcie magmy w wysokiej temperaturze i ciśnieniu. Mają budowę jawnokrystaliczną (np. Granit);

- skały wylewne - jest to lawa zastygła na powierzchni Ziemi. Mają budowę skrytokrystaliczną lub porfirową.

Skały magmowe dzielimy też ze względu na zawartość krzemionki na: skały kwaśne, skały obojętne i skały zasadowe.

b) SKAŁY OSADOWE - powstają dzięki niszczeniu innych skał głównie poprzez wietrzenie i erozję. Dzielimy je ze względu na sposób powstania na:

- skały okruchowe - są to transportowane zwietrzeliny. W zależności od wielkości ziaren są to: gruzy, żwiry, piaski, pyły iły. Gdy ziarna skalne zostaną ze sobą zlepione, powstają skały zwięzłe (brekcje, zlepieńce, piaskowce, muły, gliny).

- skały osadowe pochodzenia ORGANICZNEGO - WAPIENIE - gromadzenie się w zbiornikach wodnych skorup i szkieletów organizmów, zbudowanych z węglanu wapnia. Są także wapienie pochodzenia roślinnego (węgiel kamienny, brunatny, torf).

- skały osadowe pochodzenia CHEMICZNEGO - Powstają przez wytrącanie się związków chemicznych w zamkniętych zbiornikach wodnych. W trakcie wysychania zbiorników wodnych wytrąca się gips, anhydryt, sól kamienna i potasowa.

c) SKAŁY PRZEOBRAŻONE - powstały z przeobrażenia (zmiany budowy, składu chemicznego, itp.) skał magmowych, osadowych lub metamorficznych pod wpływem wysokiej temperatury (metamorfizm kontaktowy) lub wysokiego ciśnienia (metamorfizm dynamiczny), np. węgiel kamienny w grafit, z wapienia w marmur, z granitu w gnejsy).

32) Tereny ZASOBNE i UBOGIE w WODĘ na świecie i w Polsce.

Woda w dużym stopniu wpływa na składniki środowiska, jak klimat, gleby, roślinność, zwierzęta, rzeźba terenu. Woda jest niezbędna we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej, m.in. w gospodarstwie domowym, rolnictwie, przemyśle, komunikacji, dla rekreacji itp.

Znajomość bilansu wodnego na określonym obszarze, umożliwia racjonalne wykorzystanie zasobów wodnych.

Równikowe tereny Ameryki Południowej, Afryki, Archipelagu Malajskiego, są terenami zasobnymi w wodę. Natomiast tereny Meksyku, Sahary, Półwyspu Arabskiego, wnętrza Australii, Południowej Afryki (Kalahari) są ubogie w wodę. Suchość tych obszarów związana jest z niskimi opadami warunkowanymi stałymi układami wysokiego ciśnienia oraz dużym parowaniem będącym rezultatem wysokiej temperatury i suchego powietrza. Ubogie w wodę są także tereny odległe od mórz i osłonięte łańcuchami górskimi (bezodpływowe tereny Kazachstanu i Azji Środkowej, bezodpływowa wielka kotlina w USA).

Niedostatek wody słodkiej występuje na ok. 60% powierzchni lądów. W szerokościach 40-70° N i S - zaznacza się duży odpływ, dochodzący do 500 mm, będący rezultatem wysokich opadów i zmniejszonego parowania. Obszary okołobiegunowe odznaczają się małymi opadami, małym parowaniem i znikomo małym odpływem. Małe opady spowodowane są układem wysokich ciśnień. Małe parowanie wynika z niskich temperatur powietrza, minimalny odpływ powodowany jest małymi opadami i dużą retencją wód w tamtejszych lodach i śniegach.

W Polsce na 1 mieszkańca przypada 1570 m³ wody rocznie. Jest to bardzo mało. W Europie zajmujemy dopiero 23 miejsce. Obszary deficytowe występują w środkowej Polsce, obejmując Nizinę Wielkopolsko-kujawską, Mazowiecko-podlaską, Wyżynę Małopolską i Śląską.

Do obszarów zasobnych w wodę należą Karpaty, Sudety, Pojezierze Pomorskie i Mazurskie.

33) Czynniki LOKALIZACJI ZAKŁADÓW przemysłowych - przykłady lokalizacji prawidłowej i nieprawidłowej.

Do głównych czynników lokalizacji zaliczamy: bazę surowcową, rynek zbytu, bazę energetyczną, transport, siłę roboczą, wodę, infrastrukturę techniczną, oraz możliwość współpracy z innymi zakładami, a także wpływ zakładu przemysłowego na środowisko.

Przykładem PRAWIDŁOWEJ lokalizacji mogą być:

- Zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego w Tymbarku koło Limanowej, w Dwikozach koło Sandomierza, wykorzystujące miejscową bazę surowcową;

- Zakłady rafineryjne w Gdańsku lub zakłady produkujące nawozy fosforowe w Policach koło Szczecina, wykorzystujące surowce importowane drogą morską. Do zakładu w Policach kwas siarkowy niezbędny w produkcji dostarcza wytwórnia z Machowa. Ponadto zakład w Policach może korzystać z dużej ilości wody pobieranej z Odry.

- Zakłady Chemiczne w Machowie koło Tarnobrzega (produkcja kwasu siarkowego, nawozów fosforowych). Zbudowane w pobliżu miejsc eksploatacji siarki.

Przykładem NIEPRAWIDŁOWEJ lokalizacji mogą być:

- Huta "Warszawa", huta "Katowice", huta im. Sendzimira w Krakowie. Huta "Warszawa" miała dostarczać stal na rynek miejscowy, niestety rynek ten odbiera zaledwie 12% produktów huty, natomiast największym odbiorcą jest GOP (Górnośląski Okręg Przemysłowy). Zbyt wysokie są koszty transportu, teren zajęty przez hutę utrudnia przebudowę miasta na północ.

- Lokalizacja huty "Katowice" - podyktowana była przyszłą współpracą z innymi zakładami. Nie uwzględniono tu deficytu siły roboczej, deficytu wody i ogromnego zanieczyszczenia terenu.

- hutę żelaza w Krakowie zlokalizowano na najlepszych glebach (czarnoziemy, lessy), przez co duże obszary Ziemi zostały bezpowrotnie stracone dla rolnictwa. Kraków jest otoczony wzniesieniami, jest tam mały przepływ powietrza, a tak duży obiekt hutniczy powoduje katastrofalne zanieczyszczenie środowiska w Krakowie.

34) Wyjaśnij znaczenie terminów: ANEKUMENA, ekumena, subekumena.

ANEKUMENA - obszar lądu nie zamieszkany przez człowieka;

EKUMENA - obszar lądu stale zamieszkiwany przez człowieka;

SUBEKUMENA - obszar lądu zamieszkiwany okresowo lub jedynie wykorzystany przez człowieka.

35) Uwarunkowania przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne ROZWOJU KOMUNIKACJI na określonych obszarach.

I. UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE - odgrywają bardzo dużą rolę we wszystkich rodzajach transportu i łączności.

A) TRANSPORT kolejowy i samochodowy ułatwiają: - korzystne ukształtowanie terenu (małe wysokości względne), brak poprzecznych wzniesień i stromych stoków, brak bagien, ruchomych piasków, mała częstotliwość występowanie mgieł i deszczów oraz opadów śniegu);

B) TRANSPORT specjalny utrudniają: w przypadku transportu rurociągowego - trzęsienia Ziemi, zamarzanie gruntu oraz twarde lite skały. W przypadku napowietrznych linii wysokiego napięcia - silne porywiste wiatry i duże amplitudy temperatury powietrza;

C) Transport MORSKI ułatwiają: - naturalne głębokie zatoki sprzyjające budowie portów, nie zamieszkanie morza, korzystny układ prądów przybrzeżnych oraz przypływów i odpływów, mała częstotliwość występowania mgieł i silnych wiatrów.

D) Transport LOTNICZY ułatwiają: - tereny równinne nadające się do budowy lotnisk, mała częstotliwość występowania mgieł i burz atmosferycznych oraz zasp śnieżnych.

E) ŁĄCZNOŚĆ utrudniają: wyładowania elektryczne w atmosferze, plamy na Słońcu oraz zaburzenia w jonosferze, fale używane w TV i radiofonii. Fale ultrakrótkie i mikrofale nie przenikają przez wypukłe formy terenu.

II. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-EKONOMICZNE - najbardziej uwidaczniają się w zagęszczeniu i jakości sieci komunikacyjnej oraz w jakości świadczonych usług komunikacyjnych. Od stopnia rozwoju kraju, a zwłaszcza jego uprzemysłowienia w decydującej mierze zależy rozwój komunikacji tego kraju. Od gospodarczego poziomu kraju zależy wielkość nakładów na rozwój komunikacji.

36) Światowa produkcja DREWNA i PAPIERU, główni producenci i eksporterzy.

5 krajów przedstawionych w tabeli pozyskuje łącznie około 50% światowej produkcji drewna.

Kraje PozyskiwanieDrewna(grubizny) w hm³ Produkcja

ogółem DrewnoUżytkowe tarcicyw hm³ papierui tekturyw mln ton

ŚWIAT 3404 1529 432 254

St. Zjedn. A.P. 496 403 106 77

Chiny 301 101 19 24

Indie 287 25 18 3

Brazylia 272 78 19 3

Rosja 207 159 40 4

Polska 20 18 3,5 1,2

Drewno jest bardzo poszukiwanym towarem w handlu międzynarodowym. Największymi importerami drewna są kraje Europy Zachodniej i Japonia, a niektórych gatunków również Stany Zjednoczone i Kanada. W eksporcie drewna (tarcicy) dominuje Kanada (ok. 45%). Spore ilości eksportują również Szwecja, Rosja, USA i Australia.

Jednak bardziej opłaca się eksportować drewno po przetworzeniu przez przemysł celulozowo-papierniczy, meblarski, itp.

Stany Zjednoczone, jako największy producent papieru na świecie, jest zarazem jego największym importerem - głównie z Kanady i Finlandii. Wielkimi eksporterami celulozy (nieodzownej w produkcji papieru) - są m.in. Finlandia, Szwecja, Kanada oraz Stany Zjednoczone.

Polska jest liczącym się na świecie eksporterem wyrobów przemysłu drzewno-papierniczego, w tym przede wszystkim tarcicy.

37) KALENDARZ i kłopoty związane z rachubą czasu.

KALENDARZEM nazywa się system rachuby dni i dłuższych jednostek czasu.

W większości przypadków kalendarz opierał się na jednym z dwóch okresowych zjawisk astronomicznych: na cyklu zmian faz Księżyca (kalendarz księżycowy), lub na widomej wędrówce Słońca i cyklu zmian pór roku (kalendarz słoneczny).

Podstawowym okresem naszego kalendarza jest rok zwrotnikowy. Jest to okres między dwoma kolejnymi przejściami Słońca w jego widomym rocznym ruchu przez wybrany na sferze niebieskiej stały punkt (nie zmieniający swego położenia), zwany punktem Barana. Okres ten trwa 365,2422 średnich dób słonecznych (365dni, 5godzin, 49minut). Liczba ta powoduje duże trudności w układaniu kalendarza, gdyż nie zawiera pełnej ilości okresów dobowych. Ze względów praktycznych rok powinien mieć pełną ilość okresów dobowych. Przy układaniu kalendarza za rok należy obrać okres możliwie bliski 365,2422 dniom.

Przyjęto więc następujące zasadny:

- większość lat to lata zwykłe - liczące po 365 dni;

- rok, którego liczba jest podzielna przez 4, jest rokiem przestępnym (366 dni), ale

- rok, którego liczba dzieli się przez 100 jest rokiem zwykłym (mimo że dzieli się również przez 4), jednak

- rok, którego liczba dzieli się przez 400 jest rokiem przestępnym (mimo że dzieli się również przez 100).

Kalendarz gregoriański został wprowadzony w państwach katolickich w 1582 roku. W państwach niekatolickich dokonano tego znacznie później. Obecnie kalendarz gregoriański jest powszechnie stosowany w całym cywilizowanym świecie.

Oprócz ustalenia liczby dni w roku w kalendarzu musi być także ustalony podział na mniejsze okresy - miesiące i tygodnie.

Za miesiąc uważano w starożytnym Rzymie okres, w ciągu którego powtarzały się wszystkie fazy Księżyca. Okres ten trwa 29dni 12godzin 44minut i takich miesięcy przypadało w roku nieco więcej niż 12. Uznano zatem za wygodniejsze przyjąć za miesiąc czysto umowny okres w roku. Miała to być po prostu 1/12 część roku. Ponieważ jednak liczba dni roku zwyczajnego, jak i przestępnego, nie dzieli się przez 12, zachodziła konieczność umawiania się, że niektóre miesiące liczyły po 30, inne po 31 dni.

Tygodnie są niezależne od zjawisk astronomicznych i polegają na powiązaniu kolejnych dni w siódemki. Wskutek tego taka sama data w różnych latach przypada na różne dni tygodnia.

38) Przedstaw czynniki zewnętrzne i wewnętrzne warunkujące zróżnicowanie FORM POWIERZCHNI Ziemi.

Powierzchnia Ziemi ulega ciągłym przemianom, które są rezultatem działania złożonych procesów geologicznych. Procesy te najogólniej można podzielić na dwie grupy: procesy zewnętrzne (np. wietrzenie, erozja) - zachodzące wskutek działania czynników, których źródłem jest energia cieplna Słońca, oraz procesy wewnętrzne (np. wulkanizm, ruchy górotwórcze), odbywające się wskutek działania czynników, mających swoje źródło we wnętrzu Ziemi.

Współczesne ukształtowanie powierzchni Ziemi oraz lądów i mórz są rezultatem działania czynników zewnętrznych i wewnętrznych, trwających od początku istnienia skorupy ziemskiej.

A) Działalność CZYNNIKÓW WEWNĘTRZNYCH.

Wewnętrzne procesy geologiczne związane są z wieloma procesami w obrębie litosfery i astenosfery. Powstawanie magmy, czyli upłynnienie skał, wynika prawdopodobnie ze wzrostu temperatury i obniżenia ciśnienia, i może to być związane np. z rozpadem pierwiastków promieniotwórczych. Do procesów wewnętrznych należą: wulkanizm, plutonizm, trzęsienia Ziemi oraz ruchy górotwórcze i lądotwórcze.

Wdzierająca się w skorupę ziemską magma może roztapiać otaczające skały, a zastygając tworzyć ogromnych nieraz rozmiarów batolity, wciskać się między warstwy skalne, formując lakolity, mające postać soczewki. Zjawiska te nazywamy plutonizmem.

B) Działalność SIŁ ZEWNĘTRZNYCH.

Wszelkiego rodzaju nierówności powstałe wskutek działania sił wewnętrznych są modelowane przez czynniki zewnętrzne, niszczące i obniżające wyniosłości i zasypujące wszystkie zaklęsłości. Niszczenie to jest powszechne, ale sposób, tempo i rozmiary tego niszczenia są rozmaite.

W basenach oceanicznych czynnikami modelującymi są: poruszająca się woda (falowanie, pływy, prądy morskie) oraz siła grawitacyjna powodująca osuwanie się luźnego materiału na stoku kontynentalnym lub innych pochyłościach (osuwiska podwodne). Czynniki te powodują przemieszczanie osadów złożonych w jednym miejscu na inne miejsce. W rezultacie następuje łagodzenie stoków i powstawanie płaskich równin głębinowych.

Powierzchnia lądów uformowana przez siły wewnętrzne jest również modelowana siły zewnętrzne. Do czynników niszczących zaliczamy: atmosferę (zachodzące w niej zjawiska klimatyczne - zmiany temperatury, wiatry, opady), hydrosferę (wody płynące, wody morskie, lodowce), biosferę, czyli świat organiczny, a także działalność człowieka.

39) PRZYROST NATURALNY w poszczególnych typach państw - przyczyny i skutki zróżnicowania.

Proces gwałtownego przyspieszenia przyrostu naturalnego nazwano eksplozją demograficzną. Średni wskaźnik przyrostu naturalnego na świecie wynosi 17%o (promili). Oznacza to, że np. w 1992 roku liczba ludności świata powiększyła się o około 95 milionów.

Tempo przerostu naturalnego jest na poszczególnych obszarach świata bardzo zróżnicowane. W krajach, w których ludność osiągnęła wysoki poziom zamożności, z reguły obserwuje się spadek liczby urodzeń i w związku z tym jest mały przyrost naturalny. Taka sytuacja występuje obecnie w Europie, w której wskaźnik urodzeń utrzymuje się średnio na poziomie koło 13%o, wskaźnik zgonów około 10%o, czyli wskaźnik przerostu naturalnego wynosi około 3%o. Od tych średnich wartości są jednak, w państwach wysoko rozwiniętych, liczne wyjątki. Są państwa, w których wskaźnik przyrostu naturalnego wynosi kilka promile (np.: Francja, Holandia, Polska), w których wskaźnik przyrostu jest w pobliżu zera (np. Włochy, Czechy), są również państwa, w których wskaźnik przyrostu naturalnego jest ujemny (np.: Bułgaria, Węgry, Ukraina).

Na przebieg przyrostu naturalnego w państwach europejskich, w tym także w Polsce, duży wpływ wywarła II wojna światowa. W okresie wojny z reguły mała jest liczba urodzeń, a duża liczba zgonów. Po zakończeniu wojny zwykle następuje znaczny wzrost liczby urodzeń. Powoduje to szybki wzrost udziału młodej grupy wiekowej w ogólnej liczbie ludności. Szybki wzrost udziału młodej grupy wiekowej w ogólnej liczbie ludności wywołany wysokim wskaźnikiem urodzeń przy zahamowaniu śmiertelności dzieci nosi nazwę wyżu demograficznego

40) Na czym polega GENERALIZACJA mapy?

Mapy mogą zawierać bogatszą lub uboższą treść. Im większa jest skala mapy, tym bogatsza jest jej treść. Podstawą wykonywania map w mniejszej skali są mapy o skalach większych. Zmniejszenie skali mapy wymaga - ze względu na czytelność - zmniejszenia ilości przedstawionych elementów oraz uogólnienia ich zarysów.

Uogólnienie treści mapy, z pominięciem ważnych z punktu widzenia przeznaczenia danej mapy szczegółów, nazywa się GENERALIZACJĄ mapy.

Generalizacja treści mapy polega na:

- opuszczeniu szczegółów uznanych przez redaktora za mniej ważne;

- uproszczeniu rysunku zawiłych linii;

- zastąpieniu szczegółowych znaków umownych znakami bardziej ogólnymi.

Stopień generalizacji jest odpowiednio dostosowany do skali mapy, rodzaju i celu jakiemu ma ona służyć.

41) Przedstaw i scharakteryzuj STREFY KLIMATYCZNE.

A) strefa klimatu RÓWNIKOWEGO - powietrze jest silnie nagrzane w ciągu całego roku - średnie miesięczne temperatury wahają się od 24°C do 28°C. Ruchy wstępujące wilgotnego powietrza prowadzą do wysokich opadów, występujących w godzinach popołudniowych i nasilają się w czasie wiosennego i jesiennego zenitalnego górowania Słońca. Wysoka wilgotność powietrza i zachmurzenia utrudniają utratę ciepła przez powierzchnię Ziemi, stąd niewielkie amplitudy temperatury. W klimacie podrównikowym zaznaczają się dwie pory roku - sucha i deszczowa.

B) strefa klimatu ZWROTNIKOWEGO - pogoda kształtowana jest przez suche i gorące masy powietrza zwrotnikowego. Temperatury są wysokie - średnia najchłodniejszego miesiąca wynosi powyżej 10°C, najcieplejszego 25°-35°C. W strefie tej można wyróżnić dwa typy klimatu - na wschodnich przyoceanicznych obszarach kontynentów pogoda kształtowana jest przez ciepłe i wilgotne wiatry znad oceanów - duże opady deszczów. Obszary na zachodnich wybrzeżach kontynentów oraz centralne części lądów mają klimat suchy lub skrajnie suchy. Duże amplitudy temperatury spowodowane są brakiem zachmurzenia i pokrywy roślinnej.

C) strefy klimatu PODZWROTNIKOWEGO - klimat tej strefy tworzony jest przez powietrze zwrotnikowe latem i polarne zimą. Temperatura miesiąca najchłodniejszego w klimatach morskich tej strefy wynosi ok. 10°C, w klimatach kontynentalnych 0°C. W odmianie śródziemnomorskiej lata są gorące i suche, zimy chłodne i wilgotne, w odmianie mosumowej deszcze przypadają na porę letnią. Zimy są stosunkowo chłodne i suche.

D) strefy klimatu UMIARKOWANEGO - najogólniej w tej strefie można wyróżnić odmiany klimatu morskiego i klimatu kontynentalnego. W klimacie morskim średnia temperatura roczna wynosi 7-10°C, niewielkie są amplitudy dobowe i roczne, zimy są stosunkowo ciepłe, a lata chłodne. Opady są dość wysokie (powyżej 700mm) i równomiernie rozłożone w ciągu całego roku. W odmianie wybitnie kontynentalnej występują wysokie wahania roczne temperatury. Zimy są surowe (średnia stycznia - -40°C), lata zaś są upalne (średnia temperatura 20-24°C).

Klimat umiarkowany na półkuli północnej jest nieco cieplejszy i bardziej zróżnicowany niż na półkuli południowej. Uprzywilejowana pod względem klimatycznym jest np. Europa.

E) strefa klimatu OKOŁOBIEGUNOWEGO - w klimacie subpolarnym temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi od 0° do 10°C. W odmianie morskiej zima jest łagodna, lato chłodne, niewielkie opady występują równomiernie w ciągu całego roku. W odmianie kontynentalnej wzrasta roczna amplituda temperatury, lato jest stosunkowo ciepłe, zimy bardzo surowe (do --50°C). Niewielkie opady przypadają na miesiące letnie.

Klimat polarny (arktyczny, antarktyczny) kształtowany jest przez powietrze arktyczne (antarktyczne), silnie wychłodzone, również w okresie lata (poniżej 0°C). Opady w postaci śniegu wynoszą 200-300 mm rocznie. Lato jest mgliste, zima bezchmurna i bardzo mroźna - w centralnej części Antarktydy temperatura powietrza w zimie (w sierpniu) spada od --70° do --80°C.

42) Warunki rozwoju TURYSTYKI - ważniejsze regiony i ośrodki turystyczne.

Pod pojęciem TURYSTYKI rozumiemy całokształt zjawisk i przejawów działalności związanej z ruchem turystycznym i jego obsługą. Pojęciem pokrewnym jest krajoznawstwo, które przez jednych uważane jest za ruch kulturalny mający na celu krzewienie umiłowania kraju ojczystego przez bezpośrednie jego poznanie w czasie wycieczek, a przez drugich za wszechstronną wiedzę o kraju, przekazywaną w popularnej formie uczestnikom ruchu turystycznego.

Turystyka jako zjawisko społeczne i gospodarcze pojawiła się w XIX wieku. Masowy jej rozwój nastąpił dopiero po II wojnie światowej. Do ważniejszych czynników rozwoju turystyki należały: doskonalenie środków transportu, urbanizacja, wzrost zamożności społeczeństw, wydłużanie się czasu wolnego od pracy, zmiany mentalności, pogłębiająca się współpraca między różnymi krajami oraz polityka socjalna wielu państw.

Czynnikami warunkującymi turystykę na danym terenie są jego walory turystyczne. Na walory turystyczne składają się: środowisko geograficzne oraz różne wytwory ludzkiej działalności, np. zabytki architektury, muzea, folklor, obiekty kultu religijnego, festiwale itp.

Główne regiony i ośrodki turystyczne Polski. Rozwój turystyki zależny jest nie tyko od walorów turystycznych, ale także od stopnia zagospodarowania turystycznego, czyli rozwoju bazy noclegowej, gastronomicznej, towarzyszącej (np. wyciągi narciarskie) oraz infrastruktury transportowej interesujących pod tym względem terenów. Na podstawie analizy atrakcyjności i rozmieszczenia krajobrazowych walorów turystycznych wydzielono na obszarze Polski 7 dużych regionów oraz kilkadziesiąt (44) mniejszych regionów turystycznych.

Główne regiony: - region Wybrzeża; - regiony pojezierza; - region Wyżyny Małopolskiej; - regiony górskie.

Oprócz wydzielonych regionów turystycznych występują również liczne, rozproszone i ważne ośrodki turystyczne np. Warszawa i okolice, Poznań, Wrocław.

43) Znaczenie FOTOGRAMETRII, TELEDETEKCJI i zdjęć satelitarnych w gospodarce człowieka.

We współczesnych badaniach Ziemi oraz ciał niebieskich najpowszechniej wykorzystywane jest zjawisko promieniowania elektromagnetycznego. Promieniowanie to jest właściwością wszystkich ciał. Do jego rejestrowania nie jest konieczny bezpośredni kontakt ze źródłem promieniowania. To bezkontaktowe, zdalne badanie powłoki Ziemi oraz innych ciał niebieskich nazywamy TELEDETEKCJĄ.

Badaniem kształtów, rozmiarów i wzajemnego położenia przedmiotów zajmuje się FOTOGRAMETRIA.

Jednym z pierwszych satelitów Ziemi był satelita meteorologiczny Tiros. Zarówno on, jak i satelity z serii Nimbus, Meteor, Kosmos, dokonują badań meteorologicznych. Dostarczają one obrazów: rozkładu temperatury powierzchni Ziemi, zachmurzenia, stref opadowych, zawartości pary wodnej, dwutlenku węgla, ozonu w atmosferze.

Wyniki teledetekcyjnych badań atmosfery są stosowane w analizowaniu klimatu. Można sądzić, że przyczynią się one także do wyjaśnienia występujących w przeszłości zmian klimatycznych na Ziemi.

Teledetekcja odgrywa ogromną rolę w badaniu wód na Ziemi. Można na przykład określać temperaturę wód powierzchniowych, prowadzić obserwacje krążenia wód morskich, oceniać stan powierzchni morza poprzez pomiary fal i wysokości pływów, dostarczać informacji o lodowej pokrywie mórz, o stopniu zawartości i zasięgu lodów pływających, podać głębokość płytkich zbiorników, obserwować zmiany linii brzegowej i tworzenia się mielizn, śledzić ławice ryb w morzach i otwartych oceanach, określać zasięg pokrywy śnieżnej i szybkość jej zanikania w aspekcie zagrożenia powodziowego, określać zasięg lodowców górskich, określać głębokość zalegania i wielkość zasobów wód gruntowych.

Zdjęcia z kosmosu dostarczają materiału dotyczącego rzeźby terenu. Mając serię różnorodnych zdjęć tego samego terenu geomorfolog może przedstawić rozwój rzeźby i nakreślić jej przyszłe zmiany.

Teledetekcja służy również rozpoznawaniu gleb na świecie i stwarza możliwość obserwacji ich zmian, będących zwłaszcza wynikiem ujemnego wpływu gospodarczej działalności człowieka. Opracowanie tego materiału stwarza możliwość skuteczniejszego zapobiegania degradacji gleb na świecie. Obserwacja gleb jest utrudniona przez szatę roślinną.

Informacje o Ziemi, płynące nieprzerwanie ze sztucznych satelitów, są wykorzystywane do sporządzania map - doskonałej formy syntezowania ludzkiej wiedzy o powierzchni Ziemi.

Zdjęcia satelitarne mają coraz większe zastosowanie w badaniu zanieczyszczenia środowiska geograficznego, w tym przede wszystkim w badaniach zanieczyszczenia powietrza i wody.

44) JEZIORA i sztuczne zbiorniki wodne, ich przyrodnicza i gospodarcza rola.

Śródlądowe naturalne zbiorniki wodne, których woda nie podlega swobodnej wymianie z wodami wszechoceanu nazywają się jeziorami. Jeziora pokrywają ok. 2,7 mln km², tj. ok. 1,8% powierzchni lądów.

Lokalne jeziora odgrywają bardzo dużą rolę w przyrodzie i w życiu gospodarczym. Są one ważnymi zbiornikami retencyjnymi, oddziałują na lokalny klimat, stanowią swoiste środowisko życia roślin i zwierząt, dostarczają wody dla celów komunalnych i przemysłowych oraz mają duże walory rekreacyjne.

Z podobnych przyczyn zaczęto budować sztuczne zbiorniki wodne (zwane również jeziorami zaporowymi) poprzez stawianie zapór na wodach rzecznych.

Są one budowane także w celu nawadniania gruntów, a szczególnie w celach energetycznych.

Rodzaje jezior:

- tektoniczne;

- wulkaniczne;

- polodowcowe;

- nadbrzeżne;

- zakolowe;

- krasowe;

- zaporowe (sztuczne zbiorniki wodne).

45) Najważniejsze ROŚLINY ZBOŻOWE, ich znaczenie i główni producenci.

Do najważniejszych roślin zbożowych zaliczamy pszenicę, ryż, kukurydzę i jęczmień. Uprawa innych żyto, owies, proso i sorgo ma znaczenie tylko w pewnych regionach.

Najważniejszym zbożem jest PSZENICA, uprawiana praktycznie na całym obszarze lądowym, oprócz strefy klimatów gorących wilgotnych. W największych ilościach uprawia się pszenicę na obszarach o klimacie umiarkowanym i podzwrotnikowym. Największymi producentami są: Chiny - 20,1%, USA - 11,3, Indie - 11,3%, Rosja - 7,2 i Francja - 5,6.

Ważną uprawą zbożową jest RYŻ, którego zbiory są nieco mniejsze niż pszenicy. Ryż jest zbożem, uprawianym głównie w strefie równikowej zwrotnikowej i podzwrotnikowej. Największymi producentami są: Chiny - 34,5%, Indie - 21,5%, Indonezja - 8,9%, Bangladesz - 5,0 i Wietnam - 4,6%.

Trzecim ważnym światowym zbożem jest KUKURYDZA. Dzięki licznym odmianom zboże to udaje się w różnych warunkach klimatycznych. Bardzo ważną jego cechą jest duża wydajność, przewyższająca zarówno plony pszenicy, jak i ryżu. Największymi producentami są: USA - 41%, Chiny - 18,2%, Brazylia - 6%, Francja - 2,9% i Meksyk - 2,8%.

Pod względem wielkości zbiorów czwartym zbożem świata jest JĘCZMIEŃ. Jest to zborze uprawiane głównie na paszę, a niektóre odmiany stanowią ważny surowiec do produkcji piwa. Pewne ilości są przetwarzane na kasze i płatki. Największymi producentami są: Rosja - 12,9%, Kanada - 8,8%, Niemcy -8,6, Francja - 6,5% i Hiszpania - 5%.

OWIES uprawiany jest głównie na paszę dla koni. Największymi producentami są: Rosja - 32%, Kanada - 11%, USA -10%

46) Scharakteryzuj krążenie MONSUMOWE.

Krążenie monsunowe, czyli wiatry okresowe zmienne, zmieniające kierunek dwa razy do roku. Występują one głównie w południowej i południowo-wschodniej Azji, wschodniej Afryce i północno-wschodniej Australii. Przyczyną powstania monsunów jest różne nagrzewanie się lądu i morza.

W lecie ląd szybciej nagrzewa się, od niego nagrzewa się powietrze, które unosi się ku górze, tworząc ośrodki niskiego ciśnienia. Nad morzami powietrze jest chłodniejsze, gęste, tworzą się wyże baryczne, z których wiatry wiejące w kierunku lądów przynoszą przeważnie obfite opady atmosferyczne i nieznaczne ochłodzenie.

Podczas zimy jest odwrotnie. Nad kontynentami wytwarzają się wyże baryczne. Lądowe, zimniejsze i suchsze powietrze odpływa w kierunku morza, niosąc pogodę słoneczną, w wyższych szerokościach geograficznych - mroźną, w niższych - umiarkowanie ciepłą.

47) Rośliny BULWIASTE i KORZENIOWE o największym znaczeniu - największe obszary upraw.

Spośród roślin bulwiastych największe znaczenie ma uprawa ZIEMNIAKA. Ma on skromne wymagania glebowe i klimatyczne, a umiejętnie uprawiany daje wysokie plony. Największe uprawy występują w klimacie umiarkowanym chłodnym. Największymi producentami są: Chiny - 15,1%, Rosja - 13,2%, USA - 6,9%, Polska - 6,9 i Indie - 6,1%.

W obszarach klimatów ciepłych oraz gorących ziemniaki są zastępowane przez BATATY. Zbiory batatów stanowią około 50% zbiorów ziemniaka, z tego 85% przypada na Chiny.

MANIOK jest krzewem uprawnym w Ameryce Łacińskiej, Afryce, Indiach i na Archipelagu Malajskim. Dostarcza on wielkich bulw o wadze do 10kg. Największymi producentami są: Nigeria - 19%, Brazylia - 15%, Zair - 11%, Tajlandia - 10% i Indonezja - 9%.

Lokalnie na obszarze Afryki Równikowej uprawia się jam i taro.

48) Wpływ gospodarczej DZIAŁALNOŚCI człowieka na ŚRODOWISKO geograficzne.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat poznano niektóre procesy zagrażające równowadze przyrody, w skali światowej. Do tych procesów należą m.in.:

- karczowanie lasów, co powoduje ograniczenie produkcji tlenu;

- wzrost ilości dwutlenku węgla w powietrzu. Powoduje to wzrost temperatury, co grozi topnieniem lodowców, a w konsekwencji zalaniem znacznych obszarów Ziemi;

- postępujący proces degradacji gleb;

- zwiększenie się deficytu (braku) wody. Ocenia się, że co najmniej 35% lądów jest zagrożonych degradacją ze względu na brak wody;

- koncentracja substancji tr