PATOMORFOLOGIA wykład 21 (47) (27 III 02) NOWOTWORY JAJNIKA - TUMORES OVARIORUM

Klasyfikacja WHO (uproszczona, 1995):

1. Nowotwory z nabłonka powierzchniowego jajnika i częściowo z podścieliska jajnika (65-70%)

2. Guzy zarodkowe (guzy z pierwotnych komórek płciowych) (15-20%)

3. Nowotwory gonadalne, nowotwory sznurów płciowych (guzy z komórek podścieliska typowych dla jajnika (5-10%)

4. Przerzutowe (przerzuty do jajników) (~5%)

guz Krukenberga = guz sygnetowatokomórkowy

1. 90% złośliwych nowotworów jajnika

wiek: 20 lat i więcej

2. 3-5% złośliwych nowotworów jajnika

wiek: 0-25 lat i więcej

3. 2-3% złośliwych nowotworów jajnika

wiek: każdy (częściej u starszych)

4. 5% złośliwych nowotworów jajnika

wiek: każdy

Ad. 1. NOWOTWORY Z NABŁONKA POWIERZCHNIOWEGO I CZĘŚCIOWO Z PODŚCIELISKA JAJNIKA

1. Guzy surowicze

2. Guzy śluzowe

3. Guzy endometrioidalne

4. Guzy jasnokomórkowe

5. Guzy z nabłonka przejściowego

6. Ca non differentiatum

Zarodkowe mesothelium coelomy różnicuje się w kierunku:

• nabłonka jajowodu → guzy surowicze

• nabłonka szyjki macicy → guzy śluzowe

• nabłonka endometrium → guzy endometrioidalne

• „nabłonka endometrium w ciąży” → guzy jasnokomórkowe

• nabłonka podobnego do przejściowego

3 grupy pod względem złośliwości:

CYSTADENOMA

• serosum, mucinosum, endometroides łagodne

CYSTADENOFIBROMA

• serosum, mucinosum, endometroides

of borderline malignancy = o granicznej złośliwości (of low malignant potential)

• 
  serosum, mucinosum, endometroides

CYSTADENOCARCINOMA

komórki mają cechy atypii, ale nie naciekają podłoża

ani okolicznych tkanek

Guzy o granicznej złośliwości:

1. stratyfikacja jąder komórek nabłonkowych

2. liczne odrywające się brodawki

3. skąpa cytoplazma

4. polimorfizm jąder komórkowych

5. mitozy

6. brak naciekania podścieliska

GUZY SUROWICZE

• łagodne 60%

• of borderline malignancy 15%

• złośliwe 25%

• 65% złośliwych to guzy obustronne

• cystadenocarcinoma serosum - najczęstszy złośliwy guz jajnika

• cystadenoma serosum:

• może osiągnąć duże rozmiary

• torebka nie zmieniona, po rozcięciu surowiczy płyn

• nie ma brodawek

• of borderline malignancy - brodawkowate twory do światła torbieli

• cystadenocarcinoma papillare serosum ovarii

• makroskopowo:

• rozsiane brodawki, trudno odróżnić od borderline malignancy

• gdy brodawki naciekają powierzchnię to możliwość wszczepów do otrzewnej

• mikroskopowo:

• torbielowate przestrzenie

• brodawki (zrąb łącznotkankowy pokryty nabłonkiem rakowym)

• pseudostratyfikacja

• często widać ciałka psammomatyczne (jak w meningioma i ca papillare tarczycy)

GUZY ŚLUZOWE

• łagodne 80%

• of borderline malignancy 10%

• złośliwe 10%

• 20% złośliwych to guzy obustronne

W porównaniu z guzami surowiczymi:

• inny nabłonek (szyjki macicy)

• zawierają więcej przestrzeni torbielowatych

• rzadko obejmują powierzchnię jajnika

• rzadziej obustronne

Pseudomyxoma peritonei - wszczepy komórek produkujących śluz w otrzewnej + ascites (śluz); ich źródłem są:

1. śluzowy guz jajnika

2. śluzowy guz wyrostka robaczkowego

• cystadenoma mucinosum ovarii:

• makroskopowo: liczne torbiele, nie ma brodawek

• mikroskopowo: nabłonek podobny do szyjki macicy, jasne wakuole

• cystadenoma mucinosum of borderline malignancy: pseudostratyfikacja, atypia

• cystadenocarcinoma mucinosum - jak każdy inny gruczolakorak

GUZY ENDOMETROIDALNE - do 30% współistnieją z rakiem endometrium

GUZY JASNOKOMÓRKOWE

• złośliwe raki podobne do carcinoma clarocellulare renis

• niektórzy uważają, że to wariant guzów endometroidalnych

GUZY Z NABŁONKA PODOBNEGO DO PRZEJŚCIOWEGO

Guz Brennera

• z reguły łagodny (ale może być guz Brennera złośliwy)

• histologicznie:

• nabłonek podobny do przejściowego

• włókniste podścielisko

Cechy morfologiczne stosowane w ocenie nowotworów z nabłonka powierzchni jajnika:

1. Typ komórki: surowiczy / śluzowy / endometrialny (endometroidalny)

2. Sposób wzrostu: torbielowaty (najczęściej, cystadenoma) / lity (adca) / powierzchniowy

3. Ilość podścieliska łącznotkankowego

4. Stopień atypii i naciekanie: łagodny / o granicznej złośliwości / złośliwy

Ad. 2. GUZY ZARODKOWE JAJNIKA

Histiogeneza:

Pierwotna komórka płciowa

↓

transformacja nowotworowa

Dojrzałe Niedojrzałe

teratoma maturum cysticum

bez różnicowania różnicowanie

przemiana złośliwa (1%) *dysgerminoma (* - odpowiednik

seminoma)

teratoma maturum cysticum cum ca

tkanki pozazarodkowe tkanki zarodkowe

choriocarcinoma (bez zw. z ciążą) teratoma immaturum

yolk sac tumor ca embryonale

• teratoma maturum ovarii

• rośnie pod postacią torbieli

• po przekrojeniu widać np. włosy, masy łojowe (mikroskopowo: nabłonek migawkowy, włos, komórki produkujące śluz, komórki glejowe, chrząstka)

• teratoma immaturum ovarii

• tkanki niedojrzałe

• np. rozetki z neuroepithelium (im więcej, tym wyższy stopień złośliwości), komórki glejowe

TERATOMA

1. maturum (cystis dermoidalis)

2. monodermalny (wysoko wyspecjalizowany)

1. struma ovarii (tkanka tarczycowa w jajniku, może produkować hormony tarczycy → objawy nadczynności)

2. carcinoid (może produkować np. serotoninę → zespół rakowiaka)

3. immaturum

PATOMORFOLOGIA wykład 21 (47) (27 III 02) NOWOTWORY JAJNIKA - TUMORES OVARIORUM c.d.

DYSGERMINOMA

• histologicznie odpowiednik seminoma w jądrze

• występowanie: 2-3 dekada życia (75%)

• ↑ HCG (niektóre), bo mogą się zawieruszyć komórki syncytiotrofoblastu

• złośliwy, ale tylko w ⅓ przebieg agresywny

• promienioczuły

• lity guz

• histologicznie:

• komórki tworzą lite pola

• dobrze widoczne granice międzykomórkowe

• jądro komórkowe w centralnej części komórki

• łącznotkankowe podścielisko z komórkami limfoidalnymi

YOLK SAC TUMOR (CA = ENDODERMAL SINUS TUMOR)

• dzieci i młode ♀

• ↑ AFP (α-fetoproteina, jak w ca hepatocellulare)

• histologicznie:

• ciałka Schiller-Duval (komórki nowotworowe otaczają zrąb łącznotkankowy, w części centralnej naczynie zrębu, w przestrzeni czasem również wyścielonej komórkami nowotworowymi)

• złe rokowanie

Ad. 3. NOWOTWORY GONADALNE, NOWOTWORY SZNURÓW PŁCIOWYCH

1. Granulosa cell tumor (Folliculoma) = ziarniszczak

• wydziela estrogeny

• u dzieci objawy przedwczesnego dojrzewania płciowego

• u dorosłych hiperestrogenizm (rozrost gruczołów endometrium, patogeneza raka endometrium, patogeneza łagodnych dysplazji sutka)

• Thecoma-Fibroma

• thecoma - lipidy; fibroma - kolagen

• często razem = fibrothecoma

• Androblastoma (Sertoli-Leydig cell tumor)

• krystaloidy Reinkego

• wydziela androgeny (defeminizacja)

• Gonadoblastoma

• germ cells + sex cord - stromal elements (elementy podścieliska komórek zarodkowych i sznurów płciowych)

• zespół Meigsa: (przyczyna nieznana)

• guz jajnika (najczęściej fibroma)

• hydrothorax (najczęściej strony prawej)

• ascites

GRANULOSA CELL TUMOR

• ⅔ po menopauzie (ale istnieje też juvenile granuloma cell tumor = młodzieńczy, u dziewcząt)

• ↑ estrogeny (w obrazie hiperestrogenizm)

• zmiany włóknisto-torbielowate w sutku

• carcinoma endometrii

• hyperplasia endometrii

• potencjalnie złośliwy

• makroskopowo: najczęściej lity, ale może tworzyć drobne przestrzenie torbielowate

• mikroskopowo:

• ciałka Call-Exnera = koncentryczne rozetkowate układy komórek nowotworowych

• komórki nowotworowe mają szczelinę przez środek jądra (jak ziarna kawy)

THECOMA - FIBROMA

• lity, jednostronny

• przypomina mięśniak macicy

• najczęstsza mieszanka = fibrothecoma

Ad. 4. NOWOTWORY PRZERZUTOWE

• 5%

• z nowotworów narządu rodnego

• rak sutka

• rak z przewodu pokarmowego: żołądek, trzustka, pęcherzyk żółciowy

• guz Krukenberga = obustronne przerzuty ca mucocellulare z przewodu pokarmowego, głównie żołądka

• wakuole wypełnione śluzem

• jądro komórkowe złośliwe, na obwodzie komórki

CZYNNIKI RYZYKA RAKA JAJNIKA

1:57♀ ma nowotwór jajnika (USA)

• genetyczne:

• BRCA1 (u 5%), BRCA2 (u 7%) - koduje białka naprawiające DNA

• p53 (u 50%) - „policjant genomu”

• c-erb B-2 / HER 2 (u 30%)

• koduje receptor dla EGF, za duża ekspresja = ↑ receptorów na powierzchni komórki → więcej sygnałów do proliferacji

• złe rokowanie

• płodność:

• owulacja → przerwanie ciągłości nabłonka powierzchni jajnika

• wzrost ryzyka, gdy mało potomstwa

OBJAWY RAKA JAJNIKA

• guz w miednicy i/lub jamie brzusznej

• bóle w dole brzucha

• powiększenie obwodu brzucha

• wczesne uczucie sytości

• ascites

• zmiany guzowate w zatoce Douglasa

• chudnięcie

• krwawienia z pochwy

Rokowanie złe kiedy rak nacieka!

Wczesne wykrywanie raka jajnika:

• objawy kliniczne (brak lub niespecyficzne o niewielkim nasileniu)

• CA125 (↑ w rakach surowiczych i endometroidalnych)

• 1x w roku przebadanie przez ginekologa + USG przezpochwowe

Nowotwory jajnika

4

---