Zalety i wady podejścia behawioralnego
Główne zalety behawioralizmu:
- polityka otrzymała naukową wiarygodność, ponieważ dzięki behawioralizmowi polityka dostarczyła obiektywnych i mierzalnych danych weryfikujących hipotezy (sprawdzenie czy zdanie jest prawdą czy fałszem),
- analiza behawioralna pozwoliła dokonać wglądu w takie obszary jak badania wyborcze (oraz badała zachowania wyborcze, zachowania ustawodawców, zachowania polityków na szczeblu lokalnym, lobbystów)
- zaletą jest wprowadzenie do nauk politycznych narzędzi statystycznych, które pozwalają agregować duże ilości zmiennych
- dobra analiza behawioralna w znacznym stopniu przyczyniła się do lepszego rozumienia procesu podejmowania decyzji przez wyborców
- Zalety podejścia behawioralnego wynikają z determinacji jego zwolenników na rzecz podejmowania form analizy, które da się powtórzyć. Behawioraliści starają się zawsze ustalić, czy inni badacze, którzy przyjmują podobne założenia i analizują te same dane wyciągnęliby mniej więcej te same wnioski
- badacz może prowadzić analizę, jeśli dysponuje statystykami, dotyczącą zjawisk, które występowały 20 czy 50 lat temu
- „dobra” analiza behawioralna powinna spowodować, że bezstronny obserwator może dokładnie ustalić co twierdzą autorzy i jakich danych używają, by udowodnić swoje twierdzenia teoretyczne; aby analiza zawierała przejrzyste wywody.
Zdaniem behawioralistów:
„Lepiej być jasnym i błądzić, niż być tak niezrozumiałym, że inni autorzy muszą dyskutować nad znaczeniem tego, co zostało napisane”.
Szkoła behawioralna wypracowała solidne podstawy metodologiczne empirycznej nauki o polityce, gdyż w każdym stadium musi być wiadomo co i jakimi narzędziami się bada (ścisłe zdefiniowanie tego co ma być zmierzone).
Krytyka podejścia behawioralnego wg Davida Sandersa
1. Zarzuty wobec pozytywistycznego poglądu, że twierdzenia które nie są ani definicjami (przydatne tautologie) ani twierdzeniami o charakterze empirycznym, są pozbawione znaczenia.
Behawioralizm na swoje filozoficzne korzenie w pozytywizmie. Teorie analityczne należą do jednej z trzech kategorii. Wiele twierdzeń, które pozytywizm uznaje za „pozbawione znaczenia” w istocie zawiera liczne idee, które mogą poprawić rozumienie zachowanie społeczne. Według pozytywistów nie ma racji bytu teoria normatywna, argumenty etyczne czy moralne, analiza hermeneutyczna (ma na celu zrozumienie zachowań społecznych w wyniku głębokich refleksji o naturze ludzkich spostrzeżeń i motywacji).
2. Skłonność do bezmyślnego empirycyzmu (nadmiernie wykorzystywanie empiryzmu, czyli obserwacji)
Dwie niepożądane cechy badań behawioralnych wynikających z nadmiernego empirycyzmu. Pierwsza to skłonność do akcentowanie tego, co łatwo mierzalne zamiast tego co może być istotne z teoretycznego punktu widzenia. Behawioraliści poświęcają zbyt mało uwagi niespójnościom i sprzecznościom w politycznej percepcji wyborców oraz możliwości, że wielu z nich często zmienia swoje preferencje polityczne.
Druga - skłonność do skupiania się na zjawiskach, które łatwo zaobserwować np. głosowanie, a zaniedbywanie jest pojęcie interesów; (aktorzy społeczni realizują strategie, które służą ich interesom). Trudno jest zaobserwować bezpośrednie „interesy” konkretnej jednostki, grupy czy państwa. Behawioraliści stronią od analizy interesów.
Pozytywiści twierdzili, że proces badawczy, który pozwala uzyskać wgląd teoretyczny, wychodzi od obserwacji „wszystkich dotychczasowych faktów”, wolnej od teorii, a potem prowadzi do indukcyjnego sformułowania (sformułowanie wniosków) z zaobserwowanych empirycznych prawidłowości, generalizacji o charakterze praw.
Hempel i Popper odrzucali wąską indukcjonistyczną wizję natury badań naukowych, ze względu na to że jest trudna do zrealizowania, ponieważ gromadzenie wszystkich faktów jest niemożliwe. Jest ich nieskończenie wiele i mają różnorodny charakter (np. czy mamy zapisywać ulotne myśli, pojawiające się w czasie badania? Hempel).
3. Rzekoma niezależność obserwacji od teorii
Behawioryści głosili, że dążą do odkrycia faktów na drodze bezstronnej obserwacji i stworzenia neutralnych politycznie teorii, które będą wyjaśniać fakty w jak najbardziej zwięzły sposób. Teoria eksplanacyjna może się wyłonić tylko wtedy gdy poddano obiektywnej analizie wszystkie istotne fakty.
Jednak zanim badacz zdecyduje co ma obserwować musi dysponować podstawami teoretycznymi. Współcześni behawioraliści odrzucają oni ideę niezależności obserwacji od teorii. Według nich ostatecznym testem dobrej teorii jest jej zgodność z obserwacją, z dostępnymi danymi empirycznymi.. Teoria społeczna bez jasnych wskaźników empirycznych jest tylko zbiorem twierdzeń.
Krytyka behawioralizmu dotyczyła jego obrazu zachowania człowieka jako przewidywalnego, wynikającego ze współdziałania obiektywnych czynników, podczas gdy w rzeczywistości jest ono kształtowane przez zmienną kombinację warunków psychologicznych, społecznych, kulturowych i historycznych.
Przeciwnicy behawioralizmu wątpią, w to aby nauka o polityce mogła osiągnąć ścisłość nauk przyrodniczych i w każdej sytuacji rozporządzać danymi ilościowymi.
Analiza behawioralna opiera się na zebranych w drodze badań i sondaży wymiernych (mierzalnych) danych, analizie statystycznej i tworzeniu teorii empirycznych o potencjale prognostycznym.
Metody sondażowe (osobista rozmowa, wywiad bezpośredni lub telefoniczny, ankiety wysyłane pocztą) pozwalają uzyskać systematyczne dane o zbiorowości lub jej próbce. Są one poddawane krytyce:
1. pociągają za sobą wysokie koszty przy badaniu elit (trudność w dostępie do elit);
2. pomimo pytań kontrolnych, zagrożeniem są pytania sugerujące, które odpowiadającym pozwalają zorientować się, ku jakim wartościom skłania się pytający; (mniejsza liczba tych, którzy przyznają się do głosowania na ugrupowania ekstremalne, od rzeczywistej liczby głosujących w ten sposób); znaczna grupa osób którzy nie mają zdania, zbyt niska reprezentacja osób mobilnych i „słabo komunikatywnych” (ubogich, niewykształconych);
3. zawodzą w odniesieniu do grup i instytucji, ponieważ są zorientowane indywidualistycznie, a decyzje polityczne są podejmowane niesamodzielnie, lecz w grupach; suma jednostkowych przekonań, często nie tłumaczy funkcjonowania danej instytucji;
4. badania sondażowe nie wiele mówią o przyszłych zachowaniach;
5. faworyzują ujęcia statyczne (niestabilność grupy stanowiącej próbę badawczą, trudność stałej obserwacji = błędne prognozy w przypadku wyborów); nie uwzględniają analizę zmiany postaw;
6. mają tendencje do zaniedbywania moralno-humanistycznego wymiaru politycznych zachowań i ograniczają się do mierzalnych faktów.
Behawioralizm krytykowany jest za nadmierną afirmatywność (uznawanie istnienia czegoś i w pełni pozytywny stosunek do tego np. faktów) oraz za skupianie się na samych tylko technikach badań i niechęć do wszelkich wartościowań. Przerost metodycznej ramy nad treścią.
Pod adresem podejścia behawioralnego wysuwa się zarzut selektywnego dobierania tematów badań do zasobu odpowiednich narzędzi badawczych (metod). Kryterium wyboru tematów badań nie zawsze są ważne problemy społeczne i polityczne, ale dysponowanie zasobem narzędzi badawczych.
Andrew Hewood jako słabe strony wymienia:
- znaczące ograniczenie spektrum analizy politycznej uniemożliwiające jej wyjście poza bezpośrednio obserwowalne zjawiska
- odrzucenie wartości normatywnych (wolność, równość, sprawiedliwość) jako pozbawione znaczenia, ponieważ nie były empirycznie weryfikowalne (chociaż większość behawioralistów korzysta w analizie z sądów wartościujących).
- obsesja na punkcie danych liczbowych
„Prawie wszystkie analizy behawioralne można poddać w różnym stopniu uzasadnionej krytyce, podając jako powód fakt, ze wybrane wskaźniki operacyjne nie mierzą skutecznie pojęć teoretycznych do których się odnoszą”.
A. Heywood, Politologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 17-18.
David Sanders, Behawioralizm, [w:] Marsh D., Stoke G., Teorie i metody w naukach politycznych, WUJ, Kraków 2006, s. 53, 59.
David Sanders, Behawioralizm, [w:] Marsh D., Stoke G., Teorie i metody w naukach politycznych, WUJ, Kraków 2006, s. 48-52.
Heywood A., Klucz do politologii. Najważniejsze ideologie, systemy, postaci, PWN, Warszawa 2008, s. 84.
Klaus von Beyme, Współczesne teorie polityczne, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa 2005, s. 101.
Tamże, s. 100-101.
Tamże, s. 56.
4