NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ FIZYCZNA I INTELEKTUALNA UCZNIA

Upośledzenie umysłowe (niepełnosprawność intelektualna, obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego) - charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętnym, ogólnym funkcjonowaniem intelektualnym z jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi, trybu, życia domowego, uspołecznienia, korzystania z dóbr społeczno - kulturalnych, samodzielności, troski o zdrowie i bezpieczeństwo, umiejętności szkolnych, organizowania czasu wolnego i pracy.

Ze względu na poziom obniżenia sprawności intelektualnej, rozwoju mowy, funkcjonowania społecznego sprawności motorycznej, a także zdolności do radzenia sobie w różnych obszarach życia wyodrębniono cztery stopnie upośledzenia umysłowego:

Upośledzenie umysłowe lekkie - wiele funkcji poznawczych, ogólna sprawność motoryczna, rozwój mowy i zdolności komunikowani się z innymi ludźmi są obniżone. Tempo osiągani różnych zadań rozwojowych na danym etapie życia jest wolniejsze. U osób lekko upośledzonych największe obniżenie możliwości intelektualnych występuje w zakresie myślenia, ponieważ nie osiągają one zdolności do myślenia abstrakcyjnego, pozostając na etapie operacji konkretnych i konkretno funkcjonalnych. Wykazują także trudność z logicznym wnioskowaniem, a ich krytycyzm jest obniżony. Uczniowie ci mają trudność w ocenie stosunków przestrzennych oraz obniżoną analizę i syntezę wzrokową. Charakteryzują się obniżeniem pamięci świeżej i trwałej, obniżeniem zdolności do koncentracji, podzielności i przerzutności uwagi.

W szkolnych umiejętnościach trudność zaznacza się w poprawnym opanowaniu pisania, czytania i liczenia. Rozwój mowy u tych dzieci przebiega wolniej jednak osiągają one podstawowe umiejętności komunikowania się polegające na nawiązaniu i podtrzymywaniu kontaktu choć ich słownictwo jest ubogie.

Osoby upośledzone w stopniu lekkim często są niedojrzałe emocjonalnie, mają trudności w kontroli emocji potrzeb, problemy w procesie internalizacji norm i zasad postępowania społecznego. Borykają się z niskim poczuciem własnej wartości. Większość z nich osiąga samodzielności w zakresie samoobsługi (jedzenie, mycie, ubieranie się) oraz wykonywania różnych prac domowych i jest zdolna do pracy wymagającej niezbyt wysokich kwalifikacji ( ICD-10, 2000, Wyczesany 2004).

Możliwości osoby upośledzonej w różnym okresie życia - upośledzenie lekkie

0-5 lat	Rozwija umiejętności społeczne i zdolności porozumiewania się. Minimalne opóźnienia w rozwoju czuciowo-ruchowym. Zbyt nie różni się od rówieśników
6-20 lat	Opanowuje umiejętności szkolne do IV klasy. Może kierować się ku społecznemu konformizmowi
Powyżej 21 lat	Może osiągać umiejętności społeczne i zawodowe pozwalające na funkcjonowanie na minimalnym poziomie dostosowania. W sytuacjach bardziej stresowych, potrzebuje kierownictwa i wsparcia

Upośledzenie umysłowe umiarkowane - oprócz obniżenia poziomu sprawności intelektualnej osoby cierpią także z powodu schorzeń różnych receptorów (słuchu, wzroku, kinestezji) co powoduje dodatkowe utrudnienia w nauce szkolnej i osiąganiu zadań rozwojowych na różnych etapach życia.

Myślenie ma charakter przedoperacyjny, konkretno obrazowy, a zdolność do rozumienia rzeczywistości i formułowania o niej wniosków jest znacznie ograniczona. Występuje tu spowolnienie dynamiki myślenia i spostrzegania; zdolność do wyodrębniania istotnych szczegółów, cech przedmiotów i zjawisk jest obniżona. Pojawiają się błędy w ujmowaniu związków między zdarzeniami, co sprzyja zmyśleniom i konfabulacjom. Dominuje uwaga mimowolna, ze zmniejszoną zdolnością do utrzymywania uwagi dowolnej oraz poważne problemy w zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu informacji. Rozwój mowy jest spowolniony, zasób słów niewielki, wypowiedzi chaotyczne i agramatyczne.

Postępy w nauce tych dzieci są ograniczone, tylko niektóre opanowywują podstawowe umiejętności w zakresie czytania, pisania i liczenia. W życiu dorosłym osoby te są zdolne do wykonywania prostych praktycznych czynności: wystarczające czynności samoobsługowe, dbanie o higienę osobistą, prace domowe tj. sprzątanie czy przygotowanie posiłku. Prowadzenie całkowicie samodzielnego życia - nawet w dorosłości - jest raczej niemożliwe.

Emocjonalnie osoby te mogą ujawniać nadpobudliwość, gwałtowność, zachowania aspołeczne, autodestrukcyjne, buntownicze i negatywistyczne, które zazwyczaj są efektem stosowania niewłaściwych metod wychowawczych lub złych relacji z opiekunami.

Możliwości osoby upośledzonej w różnym okresie życia - upośledzenie umiarkowane

0-5 lat	Może nauczyć się porozumiewać. Dobry rozwój motoryczny. Umie nauczyć się działań w zakresie samoobsługi. Socjalizacja i kontrola ograniczona. Może żyć pod umiarkowanym nadzorem.
6-20 lat	W zakresie nauki szkolnej do 2 klasy. Może nauczyć się pewnych umiejętności społecznych, higieny, prania. Potrafi podróżować do znanych sobie miejsc.
Powyżej 21 lat	Może utrzymywać się w pracy w warunkach chronionych. Wymaga kierowania i nadzoru w zakresie niewielkiego stresu społecznego i ekonomicznego

Upośledzenie umysłowe znaczne - poziom sprawności wszystkich funkcji intelektualnych jest niższy niż w grupie osób z up. umiarkowanym. Osoby mają poważne trudności w przyswajaniu najbardziej podstawowych umiejętności i nawyków życia codziennego. Często współwystępują tu zaburzenia aparatu ruchowego, poważne wady wzroku, słuchu i inne, a także zburzenia neurologiczne: niedowłady, porażenia kończyn, również rozliczne choroby somatyczne.

Możliwości osoby upośledzonej w różnym okresie życia - upośledzenie znaczne

0-5 lat	Upośledzony rozwój ruchowy. Mowa minimalnie. Nie nauczy się samoobsługi. Skąpe umiejętności komunikowania się
6-20 lat	Może nauczyć się komunikować prostymi słowami. Na podstawie systematycznych ćwiczeń może wyuczyć się podstawowych nawyków
Powyżej 21 lat	Może podejmować samoobsługę pod pełnym nadzorem. Potrafi dbać o soje bardzo podstawowe bezpieczeństwo, na poziomie minimalnej użyteczności w warunkach kontrolowanych przez otoczenie

Upośledzenie umysłowe głębokie - inteligencja osiąga poziom pozwalający na postrzeganie i doświadczanie rzeczywistości zewnętrznej i wewnętrznej w wymiarze zmysłowo ruchowym. Umiejętności komunikacji są bardzo zróżnicowane: od braku kontaktu, nawet emocjonalnego, do rozumienia prostych poleceń i mówienia kilku słów; podobnie jest z pamięcią i uwagą.

Dlatego stopnia niepełnosprawności intelektualnej charakterystyczne są ciężkie wady neurologiczne i fizyczne, które upośledzają zdolność do poruszania się, a czasami też percepcji rzeczywistości. mogą pojawiać się takie choroby jak: nietypowy autyzm, padaczka i schorzenia somatyczne (Kościelska 1995, ICD-10, 2000, Siwek 2006).

Możliwości osoby upośledzonej w różnym okresie życia - upośledzenie znaczne

0-5 lat	Duże upośledzenie. Często poważne dodatkowe zaburzenia i choroby. Minimalna zdolność do funkcjonowania w zakresie czuciowo-ruchowym. Potrzeba pielęgnacji.
6-20 lat	Pewien minimalny poziom rozwoju ruchowego. Może jedynie w bardzo minimalnym zakresie uczyć się. Potrafi utrzymać pewien kontakt emocjonalny.
Powyżej 21 lat	Nieznaczny rozwój ruchowy i mowy (głosek). Poważne trudności w zabezpieczeniu własnego bezpieczeństwa. Wymaga pielęgnacji.

Inne zaburzenia związane z upośledzeniem

• Zespół trisomii chromosomu 18 (zespół Edwardsa) - anomalie uszu, giętkość palców, mała szczęka, wady serca

• Trisomia chromosomu 21 - zespół Downa, czyli mongolizm

• Choroba Taya i Sachsa (recesywny gen w chromosomie 15) - zaburzenia napięci mięśni, niedowłady, głuchota, ślepota, postępujący niedowład (śmierć ok. 3 roku)

• Zespół Turnera - anomalia chromosomu płciowego (XO), tylko u dziewczynek - spłaszczenie szyi, koślawość łokci i infantylizm seksualny (rzadko z upoś.)

• Zespół Klinefeltera (chromosom XXY) - tylko chłopcy, słabe zróżnicowanie cech płciowych, małe jądra

• Choroba Niemanna-Picka (zaburzenia metabolizmu lipidów) - już w niemowlęctwie utrata wagi, odwodnienie i postępujący niedowład

• Zespół kociego krzyku - Cri du Chat

• Choroba hemolityczna noworodków (niezgodność Rh między matką, a płodem) - odbiegający od normy poziom bilirubiny, zaburzona koordynacja ruchowa

• Różyczka wrodzona - zaburzenia widzenia: zaćma i problemy z siatkówką, często głuchota i anomalie zastawek i przegrody serca

ETIOLOGIA Hagberg, Kyllerman

• W upośledzeniu głębszym zasadniczą rolę odgrywają czynniki genetyczne, anomalie chromosomowe - 34%

• Czynniki biologiczne tworzące zespół objawów - 10%

• Infekcje, spożywanie alkoholu - 8%

• Czynniki perinatalne, okołoporodowe - 15%

• Poporodowe 12%

• Nieznane - 18% (55%)

Bibliografia

Kościelska M. (1995). Oblicza upośledzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Pużyński S., Wciórka J. (red. przekładu), Klasyfikacja zaburzeń psychicznych
i zaburzeń zachowania w ICD-10, Kraków - Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo medyczne „Vesalius” Instytut Psychiatrii i Neurologii.

Siwek S. (2006). Upośledzenie umysłowe, w: A. R. Borkowska, Ł. Domańska (red.), Neuropsychologia kliniczna dziecka (31-88). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wyczesany J. (2004). Pedagogika upośledzonych umysłowo. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

5

Mniej niż 3

Poniżej 20

Głębokie

3 do poniżej 6

20-34

Znaczne

6 do poniżej 9

35-49

Umiarkowane

9 do poniżej 12

50-69

Lekkie

Wiek umysłowy (lata)

Iloraz inteligencji

Upośledzenie

---