Gromada: owady

Podgromada: uskrzydlone

Rząd: błonkoskrzydłe

Podrząd: żądłówki

Nadgodzina: mrówki, osy, osy grzebiące, pszczoły

Rodzina: Lepiarkowate

Pszczolinkowate

Smuklikowate pszczoły żyjące samotnie

Spójnicowate

Miesiarkowate

Porobnicowate

Pszczoły właściwe

Podrodzina: Eiglossinae

Melipominae pszczoły południowej Afryki

Bombinae rodzaj bambus (trzmiele)

Pszczoły rojne

Rodzaj: Pszczoła

Gatunki: pszczoła olbrzymia; pszczoła karłowata; pszczoła wschodnia; pszczoła skalna; pszczoła czerwona; pszczoła buszu; pszczoła miodna. Na świecie występuje 20 tys. gatunków pszczół. Większość gatunków to pszczoły żyjące samotnie. Jest od 7 do 9 gatunków pszczół które żyją społecznie z czego jeden gatunek to pszczoła miodna żyjąca w Europie. Większość pozostałych gatunków pszczół żyje w Azji.

APIS MELLIIFERA (PSZCZOŁA MIODNA) żyje w Ameryce, Australii, Europie, niewielkie obszary w Azji. Produkuje wiele miodu. Nie do końca dobrze się ma na obszarach gdzie pierwotnie nie występuje

PSZCZOŁY BEZŻĄDŁE- EIGLOSSINAE- Ameryka Południowa

- atakują żuwaczkami

- atakują substancją w postaci kwasu

- budują gniazda nieregularne

- plastry jednostronne odwrócone komórkami do góry

TRIGONA- ODMIANA MELIPOMINAE

- odżywia się padliną

- posiada melipony

- języczek do kilkunastu centymetrów

Pszczoły Azji, Indie, Nepal:

PSZCZOŁA WSCHODNIA której jedna z grup jest PSZCZOŁA INDYJSKA (APIS CERANA).

- Jest bardzo mała ma żółte paski. Matka, trutnie -czarne, robotnice -w paski.

- Buduje małe gniazda w dziuplach, nisko, też na otwartej przestrzeni, mogą być hodowane w małych ulach.

- Gniazda są eksploatowane przez człowieka w całości zarówno miód jak i larwy, poczwarki .

- Migrują wraz z pora roku.

- Syczą jak węże w czasie niebezpieczeństwa, bronią się przed drapieżnikami .

- Matka znosi do 300-800 jaj dziennie. Pszczoła europejska do 2000.

- Bytuje w pobliżu pól ryżowych. Wspomaga zapylanie ryżu pomimo że jest wiatropylny. Zapyla wiele roślin azjatyckich czego nie mogą wykonywać sprowadzone do Azji pszczoły europejskie ponieważ nie są do tego przystosowane.

- Warroza -pasożyt pszczół. Pszczoły indyjskie radzą sobie z nim. Pszczoły europejskie nie.

- nie zbierają kitu

- łagodna dla człowieka

- odporna na wiele chorób

- słabsza wydajność niż u A. Meliffera

- z A. Meliffera nie mogą być obok siebie

PSZCZOŁA Z BORNEO -ciało kolorowe z czerwonymi włosami na odwłoku. Gniazda posiadają 5-6 plastrów. Jest to łagodna pszczoła. Migruje. Opuszcza ule gdy człowiek im „dokucza”

APIS DORSATA (PSZCZOŁA OLBRZYMIA)

-Jest największą na świecie pszczołą.

- Brązowo-czarno-czerwona.

- Robotnice zmieniają ubarwienie w zależności od wieku. (Polietyzm wiekowy -podział funkcja w stadzie w zależności od wieku)

- Pszczoły te budują gniazda na drzewach na otwartym powietrzu. Gniazdo jest 1,5 -2 metrowe (duże) jednoplastrowe.

- Beer Tree -drzewo pszczele, na którym może być kilka gniazd. Pszczoły z gniazda nie roją się tylko pozostają na tym samym drzewie, przenoszą się tylko po gałęzi w inne miejsce gdzie budują nowe gniazdo.

-Ekspensywne.

- Agresywne, kilkanaście sekund atak do 3km, uspokojenie do 2 dni.

- Plaster otoczony jest pokrywą z pszczół (kurtyną).

- Regularnie migrują wraz z monsunem, kilkaset km.

- W plastrze może być 50kg miodu. Miód bardziej wilgotny od miodu pszczoły europejskiej. Gniazdo dzieli się na miodnię i rodnię (w której znajdują się larwy). Przenoszą się w okolice miast.

Poczwarki -czerw.

APIS LABORIOSA (PSZCZOŁA SKALNA)

-buduje 1,5m plastry.

- Posiada zdolności adaptacyjne. gniazda budują na skalnych przewieszkach, 3,5tyś m nad ziemią.

- Eksploatowane są przez ludzi dla miodu.

- Są agresywne.

- gniazda buduje w Himalajach

- zimują w kłębie, na ziemi bez plastra- anabioza

APIS FLOREA (PSZCZOŁA KARŁOWATA)

-najmniejsza pszczoła.

- Gniazdo składa się z jednego plastra zbudowanego dookoła gałęzi drzewa, lub na ścianie budynku.

- Komórka miodowa budową jest głębsza niż komórka z larwami.

- Trutnie są większe niż robotnice. Przez to i komórki różnią się wielkością.

- Komórki z matkami są specjalne nadbudowane wiszące sople.

- Żyje w buszu na krzakach.

- Posiada zdolności termoregulacji od 0 do 50°C. zapyla rośliny w buszu -dlatego jest taka ważna.

- Tworzy małe rodziny do 6 tyś. osobników. Pszczoła europejska tworzy 80 tyś. rodziny.

- Pszczoły karłowate nie cechuje wierność kwiatu.

- rodniki do 6000 robotnic

- żyje dziko,

- z rojami zbierają wosk i miód

PSZCZOŁA AFRYKAŃSKA

- jest bardzo agresywna.

- Dużo rojów.

- posiada jeden duży plaster na powierzchni otwartej

- Buduje otwarte gniazda, pszczoły strefy europejskiej nie.

- Migrują.

- Produkują dużo miodu.

- Pszczoła europejska zbiera latem zapasy na zimę. Pszczoły afrykańskie nie -bo muszą działać, zbierać pokarm w krótkim czasie.

- Importowano je do innych państw przez dużą produkcję miodu.

PSZCZOŁA HIMALAJSKA jest najbardziej agresywną pszczołą azjatycką.

Pszczoły samotne:

- samica buduje jedno lub kilka gniazd, z kilku lub kilkunastu komórek łęgowych, jednorazowo zaopatrywanych w pyłek i nektar.

- potem komórki zamykane są wieczkiem, a matka zazwyczaj ginie przed wygryzieniem się młodych.

Roczny cykl życiowy Megachile rotundata w warunkach sztucznej hodowli:

• Inkubacja 20 dni

• Lot pierwszej generacji 1-2msc

• Lot drugiej generacji -> diapauza ->2-3msc

• Hibernacja 6msc

Podział pszczół ze względu na budowę gniazda:

- pszczoły gniazdujące w ziemi;

- pszczoły murarze;

- pszczoły gniazdujące w częściach roślin.

Większość pszczół gniazduje w ziemi - pszczolinki. Wybierają one miejsca suche, nasłonecznione. Materiał to glina lub piasek, woda + to co jest w otoczeniu. Długość kanału od kilku cm do 0,5m

Pszczoły gniazdujące w częściach roślin:

1. samodzielnie drążące np.. w drewnie;

2. zajmują gotowe miejsca.

- dość powszechnie wykorzystują żywice roślin jako budulec. Wykorzystują też błoto i kamyki, oraz watę roślinną.

- wykorzystują kanały zrobione przez inne owady.

- materiał to liście - robią papakę lub wycinają krążki. Mogą to być płatki kwiatków

Pszczoły murarze:

- lepią gniazda z gliny lub błota;

- komórki oddzielają murowanymi przegrodami;

- niektóre, np. drobnica murarka wykazują tendencję do kolonijnego gniazdowania tworząc skupiska nawet paru tysięcy, tak samo pszczolinki.

- np. 40 kopczyków na m² pszczolinka w ziemi;

- wigorczyk - 130 gniazd na 1m² lucerny;

- dorobnica murarka w ścianie 400 gniazd na m²;

- niektóre pszczelinki i misiarki mogą żyć gromadnie - jedno gniazdo .

Pszczoły żyjące w Polsce

1. lepiarkowate - prymitywny krótki języczek;

* samotka - drobna 6-8mm, w łodygach krzewów jeżyn, róż drąży kanały w rdzeniu; czarna; 2-7 komór lęgowych liniowo posmarowanych śliną; zimę spędza jako przedpoczwarka; oblatuję szczególnie kwiaty roślin krzyżowych (lato-czerwiec- sierpień).

* lepiarka - średnia, 14-16mm, języczek 3mm; wczesnowiosenne (kwiecień - maj); szarożółta; w ziemi piaszczystej i żwirze; tworzy agregacje; zimuje w komorze łęgowej, ale jako imago.

2. pszczolinkowate (Andrenidae)

- liczne, ok. 120 gatunków Polsce;

- 5-16mm; czarne, brunatne, żółte lub białawe;

- ważne dla zapylenia lucern, kapusty, koniczyny, ziół, drzew i krzewów owocowych;

- gniazda w ziemi piaszczystej lub glinie; liczne kolonie.

* pszczolinka koniczynowo-lucernowa: czerwiec - lipiec, poza motylkowymi; oblatują też wiśnie i poziomki.

3. smuklikowate (Halictidea) - najwięcej gatunków, od małych do bardzo dużych; gniazdują w ziemi; często duze; zróżnicowane; przedspołeczne kolonie.

* smukli - duży, 16 mm; duże gniazda do 24 komór w glinie lub żwirze; samica jest przy wylęgu młodych, lipiec- sierpień; zimują samice w ściółce (nieraz gromadnie); lucerna, gorczyca, bławatek.

* wigorczyk lucernowiec - mały 7-8mm; żółto-siwy; zimuje larwa w stanie diapauzy; lata lipiec- sierpień na rośliny motylkowe.

4. spójnicowate (Mellitidea)- nieliczne ok.10 gatunków; ziemi; szczególnie druga połowa lata; rośliny motylkowe; jedna generacja w roku.

* odrostka pospolita

* spójnica lucernowa.

5. mięsierkowate (Megahilidea)- zróżnicowane wielkością; długi języczek do 7mm; gniazda łodygi i drzewa; mogą gniazdować grupowo; pszczoły letnie.

* miesiarka lucernówka - znaczenie gospodarcze; 7-9mm; ciepłolubne; można kontrolować jej rozmnażanie; komory łęgowe tapetuje liśćmi; żyje 6-8tygodni; składa 30 jaj; często potomstwo wygryza się w drugiej generacji a część nie, zapylenie zależy od temperatury najlepiej 24^o. poza lucerną zapyla też groszek, szałwia, mięta, cykoria i inne

* osmia - pszczoła murarka; znaczenie gospodarcze; duży dymorfizm płciowy; mały samiec.

* murarka ogrodowa - typowo wiosenna, 8-12mm; występuje w ogrodach i sadach; loty: kwiecień -czerwiec; wszystkie drzewa i krzewy owocowe, truskawki, rzepak, mak.

* mieszarka różówka - 10-12mm; czarna w wiele kolorów paski żółte, czerwone; w pędach bzu, drewnie jeżyn; loty: czerwiec - sierpień; jedno pokolenie zimuję poczwarka.

6. porobnicowate (Anthophroidae) - jedna z największych rodzin w świecie; gniazda wszędzie: ziemia, rośliny.

* porobnica murówka - 13-15mm; czarna, bardzo owłosiona, podobna do trzmieli; gniazda w glinianych ścianach; gromadnie; rozwój osobniczy - rok zimuje larwa, motylkowe + zioła.

Hodowla i chów:

- szczególnie miesierkowate - miesierki i murarki;

- rozmieszczamy sztuczne gniazda (pułapkowe) w ostojach bytowania;

- są to pojemniki wypełnione rurkami igielitowymi, popiołem, trzciną;

- rozmieszcza się w marcu przed lotami, najlepiej na tle dobrze nasłonecznionych ścian;

- gniazda zostają do pierwszych jesiennych chłodów (temp. 0°C);

- wcześniejsze zdejmowanie powoduję zamieranie larw;

- przenosimy w suche bezpieczne miejsca - ochrona przed ptakami, myszami;

- kontrolujemy jaki gatunek zasiedlił po wieczkach i zasklepach komórek;

- można rozłupać wszystkie łodygi i wybrać tylko dobre, zdrowe;

- oprzędy dajemy do lodówki +4C po selekcji;

- poprzez różny termin wyjęcie można regulować czas wygryzienia do upraw (?);

- wiosną oprzędy w małych pojemnikach z otworami, inkubatory umieszcza się koło gniazd, by pszczoły je zasiedliły;

- gniazda - strona południowa, nasłoneczniona, pod daszkiem i okapem; start - min kilkaset oprzędów;

- obserwujemy coroczny przyrost populacji, co wskazuje na adaptacje;

- pasożyty zwalczamy przez selekcje oprzędów;

- większa średnica rurek zapewnia prawidłowy stosunek płci (małe rurki samce);

- osmia rufia - w rurkach z trzciny średnica Ø7-8, dł. 18-20 cm, ok. 100 rurek na jedno gniazdo zapylają efektywnie samice;

- hoduje się też do zapylania pod folią (truskawki, brzoskwinie);

- hoduje się jako ochronę gatunku w celu powtórnej introdukcji i restytucji w agrocenozach;

- najlepsza produkcja dla potrzeb produkcji nasiennej, szczególnie lucerny w USA i kanadzie. (1964r z USA do Kanady import miliona oprzędów);

- opracowano specjalne gniazdo rozbierane z drewna wielokrotnego użytku;

- megachilnik - miejsce na gniazda z rurek, zadaszona skrzynia, do ustawiania pod folią lub w szklarni;

- np. na 3 tygodnie przed zakwitnięciem lucerny przynosi się z temp +4C do cieplarni +30C i wilgotności 70%;

- tuz przed wylęgiem do inkubatora w pobliżu megachilnik;

- jeśli wygryzie się wcześniej to inny pokarm, np. wrotycz (ciągłość pokarmowa);

- lucerna nostrzyk - klon dostarcza liści do wyścielania komór lęgowych, więc jeśli ich nie ma to trzeba ustawić choćby w wazonie.

Chów:

- bloki z wysuszonej gliny dł.50cm, szer.5cm w drewnianej obudowie, otworki o śr.4,5cm, głębokości 15-20cm; raz ustawiane są trwałe, wieloletnie z tendencją do przyrostów, na zimę bloki podwiesza się pod dachem.

Chów pszczół w ziemi:

- najtrudniejszy; tworzy się w dołach 70cm wyścielonych folią, obsianych trawą; grzędki hodowlane do zasiedlenia; rozkopywane do pozyskania oprzędów.

Wykorzystanie rośnie - możliwość sterowania rozwojem; synchronizacja lotów z okresem kwitnienia.

Murarka ogrodowa do zapylania sadów. 2 tyg. przed wylotem imago i zakwitnieniem pojemniki i gniazda inkubatorowe do sadu; zbierać gniazda przed opryskami; zależna od korelacji; znasza dobrze ograniczenia w tunelach (hodowla heterozyjna); również porzeczka czarna, truskawka - wybór ekstra sięga 75-95 %; Europa - kalarepa, rzodkiewka, ogórek, marchewka, cebula, por.

Hodowle heterozyjne i inne hodowle - gniazda pod izolatory lub wylęgające się oprzędy na szelkach; wazony z liśćmi do oprzędów.

---