Studium przypadku wychowawczego - nadpobudliwość ruchowa
1. Identyfikacja problemu
· Problem
Uczeń nadpobudliwy sprawiający duże problemy dydaktyczne i wychowawcze.
· Podstawowe informacje na temat dziecka
Łukasz obecnie jest uczniem klasy drugiej kształcenia zintegrowanego. Poznałam go we wrześniu 2004 roku, kiedy zaczął uczęszczać do klasy pierwszej, w której objęłam wychowawstwo klasy. Ma siostrę bliźniaczkę, również uczennicę mojej klasy. Chłopiec pochodzi z rodziny niepełnej, matka nie żyje. Wychowaniem dzieci zajmuje się ojciec, przy dużym wsparciu najbliższej rodziny - matki i brata. W roku szkolnym dzieci mieszkają z babcią i wujkiem, gdyż ojciec „ zarabia na życie” . Dzieci odwiedza codziennie po pracy. W wieku 6 lat Łukasz przeżył chorobę i śmierć matki, był świadkiem walki o opiekę nad nim i jego siostrą między ojcem, a swoim przybranym rodzeństwem. Te traumatyczne przeżycia nie pozostały bez wpływu na tak małe dziecko i z pewnością wpłynęły na pogłębienie się nadpobudliwości psychoruchowej chłopca.
· Główne objawy wskazujące na istnienie problemu
Łukasz jest dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo. Najbardziej charakterystycznymi i uciążliwymi objawami występującymi u chłopca są nadmierna ruchliwość, objawiająca się nieustającymi zmianami pozycji ciała, zaburzenia uwagi, kłopoty z koncentracją a także niezrównoważeni emocjonalne i brak odporności w trudnych sytuacjach. Uczeń często kiwa się na krześle i chodzi po klasie.
Stale czymś manipuluje, wierci się, ciągle czegoś szuka, często spada mu coś z ławki. Niejednokrotnie też zapomina co ma zrobić. Okresy koncentracji są krótkie, chłopiec często rozprasza się, przerzucając swoją uwagę z jednego obiektu na drugi. Łukaszowi nie udaje się skoncentrować na szczegółach. Popełnia bezmyślne pomyłki w zadaniach. Nie lubi zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego i z niechęcią się w nie angażuje. Nie dokańcza żadnej pracy a wszystko co robi jest nieestetyczne i niestaranne. Chłopiec ma także duże kłopoty z emocjami. Jest niespokojny, jego reakcje są gwałtowne i zmienne. Jest drażliwy i skłonny do obrażania się. Poproszony o poprawienie wykonanej pracy, złości się. Jeśli chce zabrać głos nie podnosi ręki, nie czeka na pozwolenie tylko wykrzykuje swoje odpowiedzi.
W czasie przerw zawsze znajduje się tam, gdzie dzieje się coś niedobrego. Jest uczestnikiem bójek, które sam inicjuje choć uważa, że to on zawsze jest ofiarą. Niemożliwe jest ukaranie go np. wyłączeniem z zabawy ponieważ nie słucha poleceń nauczyciela . Wykorzystuje swoją siostrę, zmuszając ją do wykonywania za siebie
nielubianych czynności, często jest wobec niej złośliwy.
Wyniki w nauce osiąga poniżej przeciętnej. Czyta niezbyt płynnie - wyrazami. Mówi bardzo szybko i niewyraźnie, czasami wręcz bełkocze. Pisze z błędami (myli litery, popełnia błędy ortograficzne). Mimo dość bogatego słownictwa jego wypowiedzi są chaotyczne, brak w nich logiki i spójności.
Lepiej radzi sobie z matematyką. Dobrze orientuje się w otaczającym świecie. Nie wykazuje zdolności artystycznych, jest bardzo sprawny fizycznie.
· Uzasadnienie zainteresowania problemem
Prezentowana przez ucznia postawa negatywnie wpływa na całą klasę. Łukasz swoim zachowaniem przeszkadza innym dzieciom w pracy na lekcji. Sam również nie może przez to efektywnie uczestniczyć w zajęciach. Dokucza innym także na przerwach i poza szkołą. Jego zachowanie jest więc wyjątkowo kłopotliwe.
Zainteresowanie problemem wynika z chęci udzielenia pomocy i wsparcia Łukaszowi, jego siostrze i ojcu, a także ułatwienia i usprawnienia pracy całej klasy.
2. Geneza i dynamika zjawiska
(na podstawie wywiadu, obserwacji, informacji od osób trzecich)
Chłopiec od urodzenia był dzieckiem ruchliwym, wszędobylskim, często nieposłusznym i upartym. Uwagę skupiał tylko na tym co go zainteresowało i to nie na długo. Często psuł zabawki lecz twierdził, „że to jemu się popsuło”. Jego ulubionym zajęciem był pobyt i zabawa na dworze.
U Łukasza widoczna jest silna więź z ojcem, jest on dla chłopca autorytetem, darzy go bezgraniczną miłością. Wychowaniem dziecka zajmuje się nie tylko ojciec, ale także babcia, wujek, sporadycznie ciocia. Każda z tych osób reprezentuje inne style wychowawcze, w oddziaływaniu na chłopca brak jest spójności i konsekwencji. Siostra matkuje Łukaszowi, stara się go wyręczać, nie buntuje się przeciw agresywnym zachowaniom brata. Dorośli zaakceptowali fakt, że Łukasz to łobuz, a jego siostra jest grzeczna i uległa.
Z wywiadu przeprowadzonego z nauczycielką przedszkola wynika, że chłopiec już od początku pobytu w placówce, czyli od 6 roku życia chłopiec wykazywał agresję. Dokuczał dzieciom, męczył słabszych, straszył opowiadając horrory, Na zwrócenie uwagi reagował krzykiem, kładł się na podłodze i wierzgał nogami. Lubił się również przechwalać, a także ubarwiać swoje opowieści. Często mówił sam do siebie. Był niespokojny i z trudem skupiał się na czymkolwiek. Najczęściej nie stosował się do poleceń i nie wykonywał zleconych mu zadań. Nie dokańczał żadnej pracy.
Podobnie sytuacja wyglądała od momentu pojawienia się Łukasza w szkole. Problemy istniejące od urodzenia trwają do dziś choć w wyniku podjętych przeze mnie działań straciły na sile.
3. Znaczenie problemu
Nadpobudliwość ruchowa sferze motoryki polega na wzmożonym pobudzeniu ruchowym. W sferze emocjonalnej - na nadmiernej reaktywności. W sferze poznawczej przejawia się jako zaburzenie funkcji intelektualnych, głównie uwagi.
Badania H. Natowskiej wykazały, że dzieci te stanowią 2% populacji.
Nadmierna ruchliwość to najbardziej uciążliwy objaw. Dzieci nieustannie zmieniają pozycję ciała i stale czymś manipulują. Wolą zabawy ruchowe, często zmieniają zajęcia.
Objawem nadmiernej pobudliwości emocjonalnej są niewspółmierne do siły bodźca reakcje emocjonalne. Są to reakcje gwałtowne i zmienne. W naszej kulturze u chłopców przejawiają się często jako drażliwość, agresywność i impulsywność.
Nadpobudliwość w strefie poznawczej utrudnia skupienie uwagi mówi się wtedy o deficycie uwagi, i ogranicza jej selektywność, bo wszystkie bodźce wywołują reakcję dziecka. Słaba jest koncentracja uwagi, uwaga jest krótkotrwała i często przerzucana z jednego obiektu na inny.
Z reguły pojawiają się u dziecka wszystkie objawy na raz, jednak mogą przeważać poszczególne zespoły objawów. W jednym przypadku może to być niepokój ruchowy, w drugim nadmierna wrażliwość i nadpobudliwość emocjonalna. Często towarzyszą tym symptomom inne: zaburzenia snu, lęki dzienne i nocne, moczenie się, tiki, jąkanie. Są one wyrazem wzmożonego i niekontrolowanego napięcia, którego dziecko nie potrafi rozładować inaczej.
(red. K. Kruszewski „Sztuka nauczania, czynności nauczyciela”. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1995).
4. Prognoza
NEGATYWNA
- pogłębienie istniejących problemów dydaktycznych i wychowawczych
- pojawienie się nowych trudności zarówno w nauce jak i zachowaniu
POZYTYWNA
- zmniejszenie nadpobudliwości psychoruchowej
- poprawa kondycji psychicznej dziecka
- podniesienie samooceny ucznia
- zwiększenie samodzielności w wykonywaniu zadań szkolnych i samoobsługowych
- lepsze wyniki w nauce
- wzbudzenie określonych zainteresowań i znalezienie pasji
- poprawa funkcjonowania w grupie rówieśniczej
5. Propozycje rozwiązania
Cele i zadania:
1. Wnikliwa obserwacja dziecka
2. Regularne rozmowy z dzieckiem
3. Podjęcie współpracy z ojcem w celu ścisłego uregulowania trybu życia dziecka
4. Częsty kontakt z rodzicem
5. Ustalenie indywidualnych sposobów pracy i uczenia się
6. Stawianie dziecku osiągalnych celów o odpowiednim stopniu trudności
7. Pomoc w wykonywaniu zadań i doprowadzaniu czynności do końca
8. Egzekwowanie wymagań przy jednoczesnym rozumieniu potrzeb dziecka
9. Unikanie sytuacji wzbudzających nadmierne emocje
10. Wytwarzanie ogólnej spokojnej atmosfery w środowisku dziecka
11. Reagowanie na niewłaściwe postępowanie szczególnie takie, które zagraża bezpieczeństwu lub istotnie odbiega od norm społecznych
12. Analizowanie popełnianych przez dziecko błędów
13. Skierowanie Łukasza na badanie do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej
14. Zmiana formy aktywności ruchowej poprzez stwarzanie okazji do czynnego wypoczynku i zaspokojenia wzmożonej potrzeby ruchu (np. jazda na rowerze)
6. Wdrażanie oddziaływań
(w okresie styczeń 2005 - kwiecień 2006)
1. Obserwacja dziecka w czasie zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych i przerw
2. Ustalenie z ojcem i ścisłe przestrzeganie harmonogramu dnia
3. Indywidualizacja pracy na lekcji
4. Konsekwentne i systematyczne przestrzeganie ustalonych zasad
5. Omawianie z dzieckiem jego niewłaściwego zachowania przy jednoczesnym wskazywaniu innych możliwości zachowania
6. Dodatkowe spotkania z ojcem poza wyznaczonymi w harmonogramie pracy szkoły zebraniami i konsultacjami
7. Uświadamianie chłopcu , że jest odpowiedzialny za swoje czyny - skłanianie do refleksji, zrozumienia sytuacji i krytycznej oceny swojego postępowania.
8. Konsekwentne przyzwyczajanie do tego, że każde rozpoczęte działanie musi być doprowadzone do końca
7. Efekty oddziaływań
A/Skutki oddziaływań
Zastosowanie zamierzonych celów i oddziaływań doprowadziło do znacznego polepszenia sytuacji Łukasza. Objawy nadpobudliwości psychoruchowej znacznie zmniejszyły się i w chwili obecnej występują okresowo i tylko w niektórych sytuacjach. Dziecko zaczęło wykazywać więcej zainteresowania pracą na lekcji, co wpłynęło na poprawę jego wyników w nauce. Podniosło to również samoocenę chłopca. Zwiększyła się też jego odporność psychiczna w sytuacjach trudnych. Dziecko znalazło też sposób na wyładowanie negatywnych emocji , często jeździ na rowerze i majsterkuje z ojcem .
Również sytuacja w klasie uległa zmianie. „Wyciszony” Łukasz nie przeszkadza już innym i praca całej klasy stała się bardziej efektywna.
B/Uzyskane efekty w odniesieniu do prognozy
Wszystkie oczekiwane efekty zawarte w prognozie pozytywnej zostały osiągnięte.
Opis i analiza przypadku ucznia klasy I b Kamila S. dotycząca rozwiązywania problemu dotyczącego trudności w opanowaniu wiedzy i umiejętności.
Identyfikacja problemu.
Do klasy pierwszej, którą uczyłam trafił chłopiec imieniem Kamil. Pochodził z niezamożnej, rozbitej rodziny. Ojciec dziecka pracował poza granicami kraju, nie utrzymywał stałych kontaktów z matka chłopca. Matka pracowała w systemie 3 zmianowym, nie zapewniając synowi opiekuna na czas jej nieobecności. Uczeń sprawiał wrażenie bardzo zastraszonego, cichego dziecka. Nie potrafił się wysławiać. Posiadał sporą wadę wymowy, bał się odezwać na zajęciach. Siedział cicho i nigdy nie zgłaszał się do odpowiedzi, nawet na proste pytania.
Wiedziałam już, że to dziecko wymagać będzie intensywnej pracy.
Z relacji poprzedniej wychowawczyni wynikało, że Kamil był w klasie „0''słabym uczniem. Był kierowany do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej Szprotawie.
Geneza i dynamika zjawiska.
Dziecku brakowało pewności siebie i wiary we własne możliwości. Chłopiec czuł się gorszy, bo miał kłopoty z nauką. Wstydził się odzywać, bo posiadał bardzo ubogi zasób słów. Bardzo brzydko, nieestetycznie pisał. Czytał, głoskując. Trudności zaczęły się już w pierwszym tygodniu nauki.
Na początek porozmawiałam z matką dziecka. Odwiedziłam dom Kamila. Stwierdziłam, że chłopiec nie ma własnego biurka, nie mówiąc o pokoju, a prace domowe odrabia na stole kuchennym Wstępna obserwacja dziecka wykazała, że ma spore braki w wiadomościach i umiejętnościach. Braki dotyczyły analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, której chłopiec nie potrafił dokonać. Kamil znał niektóre liter, miał kłopoty z ułożeniem z nich sylab i wyrazów, wobec czego miał też problemy z czytaniem. Wypowiadał się niechętnie, w bardzo schematyczny sposób.
Dziecko w klasie „0'' było kierowane na badania do PPP. Ćwiczenia graficzne wykazały obniżoną sprawność manualną. Kamil nie przywiązywał wagi do estetyki prac. Litery pisał krzywo i brzydko. Prace plastyczno- techniczne też były nieestetyczne i brudne. W czasie trwania zajęć z edukacji matematycznej, chłopiec wykazywał nieznaczną aktywność. Potrafił liczyć i widać było, że z matematyką będzie szło Mu lepiej.
Z opinii poradni wynikało, że uczeń wykazuje brak pewności siebie i wiary we własne możliwości. Należałoby motywować Go do działań i utwierdzać w przekonaniu, że nie jest gorszy od innych.
Uznałam, że temu dziecku należy pomóc i za cel postawiłam sobie wyrównanie braków w edukacji ucznia i umożliwienie Mu osiągania sukcesów na miarę Jego możliwości.
Prognoza
1. Prognoza negatywna
Pozostawienie dziecka bez pomocy sprawi, że jeszcze trudniej będzie mu zaakceptować się wśród nowych dzieci. Kamil może zacząć szukać zrozumienia w grupach nieformalnych. Brak pomocy uniemożliwi promocję do klasy wyższej. Chłopiec stanie się agresywny i będzie starał się zwrócić na siebie uwagę złym zachowaniem. Takie mogłyby być skutki w przyszłości.
2. Prognoza pozytywna
Po wdrożeniu pozytywnych oddziaływań, chłopiec stanie się odważny i uwierzy w siebie, co przyczyni się do Jego sukcesów w szkole. Nabędzie umiejętności i zdobędzie wiadomości umożliwiające przyswajanie wiedzy i uzyskiwanie promocji do następnej klasy. Uczeń stanie się aktywny i chętnie będzie nawiązywał przyjaźnie z innymi dziećmi.
Propozycje rozwiązania
- Skierowanie ucznia do Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej na powtórne
badania
- Pedagogizacja rodziców
Wdrażanie oddziaływań
Przyjęłam następujące propozycje rozwiązań:
- uczeń będzie uczęszczał na zajęcia zespołu wyrównawczego
- w miarę potrzeb będę zostawała z dzieckiem po zajęciach, aby pomóc Mu w odrabianiu prac domowych
- po kilku miesiącach nauki zostanie skierowany na badania kontrolne do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej
- nawiążę ścisły kontakt z matką dziecka i będę Ją informować o postępach syna
- będę motywować ucznia do nauki poprzez docenianie każdego, nawet małego Jego osiągnięcia, co podniesie Jego wiarę we własne możliwości
- będę aktywować dziecko i zachęcać do wypowiadania się poprzez udział w imprezach klasowych.
Zamierzałam zastosować różnorodne techniki i narzędzia. Przede wszystkim zamierzałam przygotować dla ucznia zakres różnorodnych ćwiczeń do analizy i syntezy słuchowo- wzrokowej, a także ćwiczenia kształtujące umiejętność czytania i kształtnego pisania.
Efekty oddziaływań
Od klasy pierwszej aż do klasy trzeciej Kamil uczęszczał na zespół wyrównawczy. Zastosowałam u chłopca ćwiczenia usprawniające funkcje wzrokowe i słuchowe, ćwiczenia kształtujące umiejętność czytania i pisania. Chłopiec powoli zaczął uzupełniać braki. Na zajęciach coraz częściej zgłaszał się do odpowiedzi. Poprawiałam Jego wypowiedzi, a z czasem sam potrafił poprawić swoje błędy. Był szczególnie aktywny podczas edukacji matematycznej, gdyż liczenie nie sprawiało Mu większych problemów. Pismo chłopca znacznie się poprawiło, gdy założył specjalny zeszyt do kaligrafii. Codziennie zadawałam Mu do napisania nowe literki, potem sylaby, wyrazy i zdania. Tę metodę stosowałam przez całą klasę pierwszą.
Byłam w stałym kontakcie z matką dziecka. Udzielałam wskazówek, jak ma pracować z chłopcem w domu. Zazwyczaj stosowała się do zaleceń. Aby zachęcić do czytania stosowałam metodę „małych kroków” zadając Kamilowi fragment tekstu- na początku było to jedno, dwa zdania, potem kilka. Dzięki temu uczeń nie odczuwał niechęci do czytania.
Kamil poprzez aktywny udział w zajęciach został zauważony przez rówieśników. Każdy Jego sukces był komentowany przeze mnie i akceptowany przez dzieci. Uczeń zyskał spore grono przyjaciół. Poczuł się potrzebny. Wiedział, że potrafi sobie dać radę. Brał udział w uroczystościach i imprezach klasowych. Myślę, że moje starania przyniosły efekty.
Dziś chłopiec chodzi już do klasy V b. Wiem z relacji nauczycieli, że nie ma z Nim większych problemów. Jest aktywny, chętny do nauki. Należy do grona przeciętnych uczniów. Potrafi współdziałać w zespole, udziela się w klasie. Uwierzył we własne możliwości.
Dorota Górska