Michał Pelc
Analiza fugi nr III Cis-dur z tomu „Das wohltemperierte Klavier”
Jana Sebastiana Bacha
Fuga jest formą polifoniczną bardzo lubianą przez Bacha. Napisał on 24 fugi ułożonych chromartycznie, na zmianę dur i moll (C-dur, c-mol, Cis-dur, cis-moll itd.). Fuga nr trzy jest przykładem trzy głosowej formy polifonicznej. Fuga jest w tonacji Cis-dur . Tempo jest szybkie, sprzyjające bardzo płynnemu zacieraniu głosów. Metrum to cztery czwarte.
Temat wchodzi w najwyższym głosie solo. Jest to temat dwu częściowy, czyli soggetto. Pierwsze siedem nut to czoło tematu. Następnie mamy doczynienia z bardziej rozbudowaną kodą. Jest to wg mnie koda, ponieważ najpierw melodia opada, a później schodzi w dół skokami seksty, aby wreszcie zakończyć na pierwszym stopniu tonacji całej fugi. Ten dźwięk również przypada na mocną część taktu, co bardzo podkreśla tonację. Temat także nie zaczyna się na mocną część taktu. Zaczyna się od ósemki po drugiej miarze taktu. Temat zaczyna się od piątego stopnia gamy. Jest nie modulujący i kończy się na tonice. Ambitus tematu to interwał ponad oktawę, a dokładniej to jest to decyma wielka. Punktem kulminacyjnym całego przebiegu jest dźwięk „eis” kończący czoło tematu.
Na początku trzeciego taktu, ale nie dokładnie na pierwszą miarę tylko zaraz po niej wchodzi kontrapunkt. Jest kontrapunkt pierwszy o cechach stałości, bowiem powtarza się on jeszcze w dalszym przebiegu fugi, ale posiada on pewnego rodzaju przekształcenia. Ten kontrapunkt jest oparty w głównej mierze na pochodach szesnastkowych z jednym dłuższym zatrzymaniem na ćwierćnutę zlegowaną z jedną z szesnastek. W całym pochodzie największym interwałem jest tercja.
Odpowiedź jest tonalno modulująca. Wchodzi zgodnie z zasadą, od pierwszego stopnia tonacji. Wchodzi również po drugiej miarze taktu i jest ona w Gis-dur. Zaczyna się innym interwałem niż temat. Odpowiedź wchodzi w głosie środkowym. Faktura w tym miejscu jest jeszcze dwu głosowa. Na początku piątego taktu kończy się reperkusja fugi.
W piątym takcie temat wchodzi w najniższym głosie. Towarzyszą mu już teraz dwa kontrapunkty. Jeden, który poznaliśmy już wcześniej, o cechach stałości, a drugi nowy, który po zanalizowaniu dalszej części fugi okaże się kontrapunktem stałym. Ten kontrapunkt to początkowo bardzo długie, zligowane nuty, a pod koniec nieco szybsze zakończenie za pomocą ósemek.
W tym miejscu, czyli właściwie na początku siódmego taktu zaczyna nam się fragment fugi gdzie nie występuje temat. Wynika z tego, że jest to łącznik. Temat przeszedł przez wszystkie głosy, jednak w dalszej części fugi w takcie dziesiątym występuje pokaz w tonacji Gis-dur. Nie następuje redukcja głosów, co sygnalizuje nam że ekspozycja się jeszcze nie skończyła. Jest to więc łącznik wewnętrzny, a co prowadzi do wniosku, że cała ekspozycja fugi jest nad kompletna. W łączniku biorą udział wszystkie trzy głosy. W głosie najniższym występują szesnastki mogące nawiązywać do kontrapunktu pierwszego, o cechach stałości. Natomiast w dwóch górnych głosach występuje wzajemne uzupełnianie melodii za pomocą pojedynczych ósemek, czy podwójnych szesnastek.
Wracając do taktu dziesiątego, w którym wchodzi pokaz. Towarzyszy mu kontrapunkt pierwszy o cechach stałości i trzeci kontrapunkt zmienny, który złożony jest z prawie samych ćwierćnut, oprócz jednego wyjątku jakim są dwie ósemki. Na początku jedenastego taktu kończy się ekspozycja, która jak wcześniej wspomniałem jest nad kompletna.
Takt dwunasty i trzynasty to łącznik zewnętrzny który moduluje. Jest to niejako odwrócenie poprzedniego łącznika, ponieważ teraz w górnym głosie występują szesnastki, a dwa dolne uzupełniają się wzajemnie.
Kolejny pokaż z taktu czternastego jest w tonacji ais-moll, czyli gamy równoległej gamie Cis-dur. Następuje w tym fragmencie redukcja głosów do dwóch, co pozwala nam powiedzieć, że zaczyna się kolejne przeprowadzenie. Towarzyszy temu pokazowi pierwszy kontrapunkt o cechach stałości. Pokaz jest w głosie najniższym a kontrapunkt w najwyższym. Środkowy głos jest wypałzowany.
W takcie szesnastym dochodzi nam trzeci głos i zaczyna się olejny łącznik. W najniższym głosie występują pochody szesnastkowe podobne jak w pierwszym kontrapunkcie o cechach stałości. Jeden pochód to około jeden takt. Każdy kolejny pochód jest przesunięty o sekundę w dół. Dwa górne głosy to po raz kolejny przeplatanie i uzupełnianie się dwóch lini melodycznych. Główną --> [Author:M] grupą jaką jest uzupełniany jeden z głosów to grupa czterech szesnastek. W tym łączniku możemy popatrzeć się wielu dźwięków schromatyzowanych, z czego możemy wywnioskować, że łącznik ten również moduluje.
Kolejny pokaż zaczyna się w takcie dziewiętnastym. Towarzyszą mu dwa kontrapunkty. Jeden z nich to pierwszy o cechach stałości, a drugi to kontrapunkt drugi stały. Pokaz tematu jest w tonacji Eis-dur.
W takcie dwudziestym pierwszym rozpoczyna się kolejny łącznik. Jest to łącznik zewnętrzny, ponieważ następuje częściowa redukcja głosów. Na przełomie taktu dwudziestego czwartego i dwudziestego piątego wchodzi kolejny pokaz w tonacji Dominanty tonacji głównej, czyli w Gis-dur, a to prowadzi do tego, że pod koniec taktu dwudziestego czwartego zaczyna się kolejne przeprowadzenia. Z tego wynika, że poprzednia przeprowadzenia jest nie kompletna, ponieważ temat fugi przeszedł tylko przez dwa głosy.
Tematowi rozpoczynającemu się w takcie dwudziestym czwartym, towarzyszą kontrapunkty. Jeden z nich to pierwszy o cechach stałości w dolnym głosie, a drugi to kontrapunkt trzeci zmienny w głosie środkowym, który w tym wypadku jest bardzo podobny to kontrapunktu drugiego stałego. Temat w tym fragmencie wchodzi w głosie najwyższym i jest w tonacji Gis-dur.
Pod koniec taktu dwudziestego szóstego wchodzi kolejny pokaz w głosie środkowym. Tym razem towarzyszą mu dwa kontrapunkty, jeden o cechach stałości a drugi stały. Ten pokaz jest w Cis-dur. Kończą się one, wraz z tematem, w połowie dwudziestego ósmego taktu.
W tym miejscu mamy doczynienia z rozpoczęciem pewnego epizodu fugi, gdzie na przestrzeniu kilkunastu taktów nie pojawi się temat. W tym fragmencie możemy usłyszeć szybkie pochody szesnastkowe przechodzące przez wszystkie głosy. Występuje tu również zjawisko jakie występowało we wszystkich wcześniejszych łącznikach, czyli wzajemne uzupełnianie się głosów. We fragmencie tym następuje ograniczenie faktury polifonicznej do dwóch głosów. Chciałbym się jednak skupić na dalszej części w której wchodzi z powrotem temat.
W takcie czterdziestym drugim wchodzi temat, w tonacji Cis-dur, wraz z jednym z kontrapunktów. Jest to kontrapunkt pierwszy stały. Tu rozpoczyna się kolejne przeprowadzenia. Temat wchodzi w górnym głosie, a kontrapunkt w dolnym (dalej pozostają dwa głosy). Takt potem wchodzi odpowiedź w głosie środkowym. Wraca faktura trzy głosowa. Kontrapunkt pierwszy o cechach stałości jest w głosie najwyższym, a kontrapunkt trzeci zmienny chodzi w głosie najniższym. Odpowiedź jest w tonacji Gis-dur. W takcie czterdziestym szóstym wchodzi temat w głosie dolnym, wraz z kontrapunktem drugim stałym w głosie środkowym i pierwszym o cechach stałości w głosie górnym.
W takcie czterdziestym ósmym występuje łącznik wewnętrzny, ponieważ przeprowadzenie się jeszcze nie skończyło, gdyż w takcie pięćdziesiątym pierwszym wchodzi temat fugi jeszcze raz. Między czasie nie ma żadnej modulacji ani redukcji głosów. Łącznik wygląda bardzo podobnie do poprzednich łączników wewnętrznych. W dolnym głosie szesnastki, a dwa górne się wzajemnie dopełniają.
Ostatni temat fugi wchodzi w taksie pięćdziesiątym pierwszym w głosie górnym. W głosie środkowym wchodzi pierwszy kontrapunkt o cechach stałości, a w dolnym głosie wchodzi kontrapunkt trzeci zmienny. Temat oczywiście w tonacji Cis-dur.
Przez ostatnie drwa i pół taktu następuje koda. Na początku redukcja głosu, by na końcu poprowadzić do faktury cztero, a nawet pięcio głosowej.
Fuga jest dosyć specyficznie zbudowana. Nie ma żadnych przekształceń tematu typu inwersja czy rak. Jedyna trudność jaka jest uciążliwa przy analizie taj fugi to niestety tonacja.