PYTANIA DO EGZAMINU Z PSYCHOLOGII

Pytania niezrobione to: 36

1. Najważniejsze założenia koncepcji osobowości według. S. Freuda.

- konfikt wewnętrzny między warstwami rodzi zaburzenia

- nie jest to teoria naukowa

- ID-EGO-SUPEREGO są w stałym konflikcie

- ID "ono" - wrodzona warstwa osobowości, autonomiczna siła, której człowiek sobie nie uświadamia; tu mieszczą się instynkty, popędy; ID kieruje się potrzebą przyjemności, nie mamy na nie wpływu, w czasie życia powstają tam kompleksy

- EGO "ja" - warstwa osobowości powstająca z ID, jest jego narzędziem wykonawczym, związanym ze świadomością i realizmem

- SUPEREGO "nadjaźń" - warstwa wynikająca z narzuconych nam norm zachowania i funkcjonowania w społeczeństwie (proces socjalizacji); rządzi się zasadą moralności; wpływ osób dorosłych, instynkty, popędy są zepchnięte do podświadomości; z powodu konfliktu powstają mechanizmy obronne, które wynikają z potrzeby zmniejszenia obciążenia konfliktów

2. Pojęcie nieświadomości w teoriach psychoanalitycznych.

Nieświadomość według psychoanalizy skupia wyobrażenia, które są nieakceptowane przez świadomość i między innymi z tego względu nie mogą zostać uświadomione. Zachowują jednak duży ładunek energetyczny, dzięki czemu stale próbują przedostać się do świadomości. Efektem tych dążeń mają być między innymi takie akty psychiczne jak:

- marzenia senne

- objawy nerwicowe (np. lęki, natręctwa, objawy konwersyjne)

- przejęzyczenia

- czynności pomyłkowe

3. Nieświadomość indywidualna i kolektywna w koncepcji osobowości C.Junga.

Nieświadomość indywidualna:

- nieświadoma sfera życia psychicznego człowieka

- zawiera procesy psychiczne, które odywają się poza świadomością człowieka

- fundamentem dla nieświadomości indywidualnej jest nieświadomość zbiorowa (kolektywna)

Psychologia uważa aktywny kontakt człowieka z jego nieświadomością indywidualną za konieczny dla zachowania zdrowia psychicznego. C.G.Jung podkreślał chaotyczność jej zawartości.

Obejmuje ona:

- nieakceptowane społecznie pragnienia,

- popędy,

- przeżycia czy urazy psychiczne nie dopuszczane do świadomości ale mające znaczny wpływ na życie i zachowanie człowieka,

- osobiste fantazje,

- zapomniane skutki oddziaływania środowiska, uczucia, myśli (mimo zepchnięcia do nieświadomości indywidualnej, są one nadal żyjące i działające w niej)

Nieświadomość kolektywna:

- strukturalna część ludzkiej psychiki, której istnienia dowodził C.G.Jung

- ma zawierać podstawowe wzorce reagowania (instynkty) oraz myślienia, przeżywania i zachowania człowieka (archetypy)

- nieświadomość zbiorowa jest fundamentem dla chaotycznej nieświadomości indywidualnej pojedynczego człowieka

Nieświadomość zbiorowa została ukształtowana w toku ewolucji człowieka pod wpływem powtarzających się przez wiele pokoleń doświadczeń. Wyraża się w m.in. w mitach, sztuce, obyczajach czy marzeniach. Jung objaśnia nieświadomość zbiorową jako odpowiednik mitycznej krainy zmarłych, krainy przodków, a świadomy proces rozpoznawania jej głębszych pokładów przyrównuje do mitycznych podróży do krainy cieni. Nieświadomość zbiorowa to archaiczna część psychiki. Według Junga nieświadomość zbiorowa podlega podobnej ewolucji w kolejnych epokach istnienia kultury, jak fazy rozwoju jednostki. Potwierdzeniem istnienia nieświadomości zbiorowej, dla Junga były jego sny przedstawiające powodzie i zlodowacenia w Europie, poprzedzające wybuch pierwszej wojny światowej. Zinterpretował wtedy tę nieświadomość jako źródło snów proroczych. Dowodami na jej istnienie miały być również jego stany schizofreniczne i depresyjne, równoczesne (konwergencja) z masowym szaleństwem i powszechnym obłędem (jak określał wojnę).

4. Założenia psychologii indywidualnej A.Adlera.

Psychologia A. Adlera nosi nazwę psychologii indywidualnej. Przede wszytskim odrzuca on pogląd Freuda na temat wyłącznej roli libido w życiu człowieka. W odróżnieniu od Freuda prawdziwych przyczyn zachowania szukał w świadomości. Ponadto teoria Adlera podkreśla jedność i wewnętrzną spójność istoty ludzkiej, podkreślając przy tym jego nierozerwalny związek z rzeczywistością, któa go otacza. Adler był również przeciwnikiem koncepcji determinizmu. Adler wierzył, iż człowiek zachowuje się w określony sposób, gdyż motywuje go cel znajdujący się w przyszłości. Wegług Adlera każdy człowiek ma w sobie zarówno cechy męskie - wyrażające siłę, jak i żeńskie - żródło słabości, co świadczy o dwoistości natury ludzkiej. Doświadczenia i fakty w życiu każdego mogą spotęgować uczucie słabości lub załagodzić je. Adler podkreślał, iż do poznania człowieka niezbędne jest rozumienie, a warunkiem zrozumienia zaangażowanie. Poza tym zawsze uważał, że nasze rozumienie drugie człowieka nigdy nie jest pełne i doskonałe. Koncepcja Adlera podkreśla też, iż jedyną drogą do poznania człowieka jest zwrócenie się w stronę jednostki, subiektywności jej przeżyć i zachowań.

Adler odrzucił koncepcję libido. Uważał, że głównym motorem działania ludzi jest dążenie do mocy. Uważał także, że kompleks niższości powstaje we wczesnym dzieciństwie na podłożu słabości dziecka w stosunku do dorosłych i otoczenia. Sposoby kompensacji kompleksu niższości wpływają na kształtowanie się cech charakteru człowieka, a niemożność kompensacji daje początek zaburzeniom i chorobom psychicznym. Adler uważał też, że poczucie niższości jest czymś dobrym dla człowieka, bowiem jest to czynnik rozwoju jednostki. Można wyróżnić dwa cele życia. Pierwszy to poczucie wspólnot, który sprowadza się do rozwoju jednostki jak i ogółu w oparciu o poczucie empatii i identyfikację. Drugi to prywatna inteligencja, który sprowadza się do tego, aby swoją niedoskonałość przezwyciężyć przez zdobycie przewagi nad innymi ludźmi. Sam Adler podkreślał pierwszy z celów jako skuteczny środek walki z poczuciem mniejszej wartości.

5. Funkcjonowanie neurotyków w społeczeństwie według K.Horney.

Neurotyzm to rodzaj nerwicy, która powstała na podłożu lęku. Jest to zaburzony sposób przejawiania się osobowości w różnych sferach funkcjonowania i na różnych jej poziomach. Czynnikami wywołującymi zaburzenia nerwicowe są oddziaływania społeczne odpowiednio zinterpretowane przez osobę, u której wystąpiły na jej niekorzyść. Natomiast czynniki somatyczne są współuczestniczące w wywoływaniu zaburzeń.

Symptomy neurotyzmu:

- lęk powstaje w nieświadomych głębinach osobowości, a nie jak strach z powodu przyczyny zewnętrznej

- lęk neurotyczny powstaje we wczesnym dzieciństwie na skutek odrzucenia przez rodziców, czyli nie zaspokajanie potrzeby uznania, aprobaty, przynależności, poczucia bezpieczeństwa. Dziecko w celu samoodreagowania organizmu, czyli pozbycia się tego przykrego uczucia, podporządkowuje swoje działania odreagowaniu się

- egocentryzm to zachowanie korzystne dla siebie bez brania pod uwagę potrzeb innych; to przejaw i jednocześnie skutek wynikający z braku zróżnicowania między własnym ja, a światem zewnętrznym, czasami z powodu błędów wychowawczych. Egocentryzm może być aktywny, przjawiający się w realizacji swoich celów siłą lub bierny występujący jako płacz, rezygnacja. Niska samoocena wpływa na obronę "ja" i podwyższanie własnej wartości.

- nadwrażliwość syntoniczna to dyspozycja ułatwiająca pełnienie ról społecznych, czyli taki dobór zachowań, które dają w normalnych warunkach pozytywne kontakty międzyludzkie. Dzieci, które cechuje nadwrażliwość, czyli powiększona skala przeżyć szczególnie dotyczących własnej osoby, na skutek lęku reagują nieprawidłowo powodując swoim zachowaniem dysharmonię w kontaktach społecznych i przykre przeżycia zaburzające samopoczucie własne

- rezygnacja z wolności

- podporządkowanie władzy

Cechy neurotyków:

- skłonność do fantazjowania, zniechęcenie, nieśmiałość, depresja, silne poczucie niezależności, częste napięcia wewnętrzne, brak odporności na frustracje

- dzieci neurotyczne czują się niekochane, brak odporności powoduje wytwarzanie się mechanizmów obronnych takich jak:

* brak równowagi

* nieadekwatne reakcje na bodźce

* agresja jako objaw nerwicy

Te stany napięcia wywołują również zaburzenia w biologicznych funkacjach organizmu.

6. Poglądy E.Fromma na naturę człowieka.

Fromm formułował następujące poglądy dotyczące natury człowieka:

- wrodzona potrzeba bycia z ludźmi

- indywidualizm

- wtopienie w kolektyw (rozpaczliwa ucieczka)

- konformizm w świecie

- autorytaryzm (skłonność do podporządkowania innym)

- destrukcyjność (niszczenie tego co tworzą inni ludzie)

7. Wyjaśnij pojęcie "kryzys" odwołując się do teorii Eriksona.

Kryzys wg Eriksona jest zjawiskiem normalnym i niezbędnym do rozwoju. To właśnie dzięki niemu człowiek posuwa się w stadiach rozwoju coraz dalej, gdyż rozwiązanie kryzysu wiąże się ze zdobyciem nowych umiejętności w procesie psychospołecznym. W wyniku tego kształtuje się ego. Rozwój człowieka trwa przez całe jego życie i ma charakter jakościowy. Kryzys jest spowodowany dylematem i konfliktem. Jeśli człowiek potrafi aktywnie przezwyciężać kryzysy rozwojowe to może rozwijać się przez całe życie

8. Rozwój człowieka w koncepcji E.Eriksona.

Erikson przedstawił całościowy model rozwoju jednostki poprzez mechanizmy społeczne. Uważał on, że człowiek rozwija się wg z góry założonego określonego planu - epigenezy - stopniowo wg określonych faz rozwoju. W wyniku tego człowiek uzyskuje do nawiązywania interakcji z otoczeniem. Głównym motorem rozwoju są:

- dążenie do progresji, czyli przejawianie chęci do życia, zaspokajania potrzeb (pierwiastek męski)

- dążenie do regresji, czyli przejawianie tendencji do powrotu do tego co dawne, dobre i bezpieczne. Każdy człowiek posiada oba te czynniki, nic więc dziwnego, że częstym zjawiskiem jes tkonflikt. W każdej fazie życia dochodzi do takiego konfliktu i tym samym do kryzysu wynikającego z przeszkód biologicznych i społecznych. Głowne fazy konfliktu to:

1) powstanie sprzeczności

2) szczególna wrażliwość

3) rozwiązanie - wzrost potencjału do rozwiązania i zmian

Rozwój jednostki wyznaczony jest przez biologiczne czynniki popędowe oraz interakcje społeczne w jakie jednostka wchodzi.

Najważniejszym aspektem rozwoju jest rozwój Ego i jego zdolność do przezywciężenia kryzysów.
Człowiek rodzi się z pewną siłą Ego, która stopniowo wzrasta i nabiera nowych jakości i wartości. Te wartości wzrastają gwałtownie w okresach kryzysowych. Cały cykl życiowy dzieli się na osiem okresów rozwojowych. Dla każdego z nich charakterystyczny jest pewnien swoisty dylemat i konfikt mogący spowodować kryzys. W kolejnych okresach rozwojowych jednostka realizuje zadania psychospołeczne. Przezwyciężenie konfiktu czy kryzysu emocjonalnego w danym okresie prowadzi do osiągnięcia nowej "siły witalnej", umożliwającej podjęcie nowych zadań i wymagań.

Okres pierwszy (pierwszy rok życia) - doprowadza dziecko do wiary w siebie oraz możliwość zaspokojenia potrzeb

Okres drugi (2-3 lata) - dziecko powinno osiągnąć samokontrolę, przy nieodpowiedniej pomocy dorosłych dziecko ogarnia wstyd i zwątpienie

Okres trzeci (3-6 lat) - dziecko próbuje odpowiedzieć na pytanie "czym jest" i "czym chce być"

Okres czwarty (7-12 lat) - dziecko przechodzi od stwierdzenia "jestem tym co mi dano" poprzez "jestem tym, czym chce być" oraz "jestem tym, czym wyobrażam sobie, że chce być" do stwierdzenia "jestem tym czego się nauczyłem"

Okres piąty (12-18 lat) - jednostka wchodzi w dorosłość poprzez określenie własnej tożsamości, wybór ról społecznych, scalenie i rewaluację doświaczeń z poprzednich okresów, określanie własnej pozycji w stosunku do młodszych, rówieśników i starszych. W tym okresie poszukuje się sensu życia

Okres szósty (od około 20 roku życia) - jednostka ma ustalić drogi samorealizacji , dokonać wyboru partnera życiowego oraz integacji doświadczeń z różnych okresów

Okres siódmy (wiek średni) - jednostka musi na nowo określić własną pozycję wśród żyjących generacji w rodzinie i społeczności. Charakterystyczną potrzebą i cechą tego okresu jest generatywność oznaczająca twórcze nastawienie wobec życia i zadań życiowych

Okres ósmy (wiek starszy) - podstawowym zadaniem jest osiągnięcie integracji wewnętrznej, która oznacza pełny rozwój osobowości, jej wewnętrzne zjednoczenie, harmonię i akceptację końca własnej egzystencji indywidualnej

9. Rozwój tożsamości w okresie adolescencji.

Adolescencja trwa od 10 roku życia.

- konformizm

- potrzeba wtopienia się w grupę rówieśniczą

- konflikty

- zmiany psychiczne

Nie da się odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie kiedy adolescencja (dojżewanie) się kończy. Koniec adolescencji następuje wtedy, kiedy osoba zaczyna podejmować nowe role:

- wychowywanie dzieci

- małżeństwo

- rodzicielstwo

- postawy obywatelskie

- praca

- odpowiedzialność za siebie

- suwerenne podejmowanie decyzji

Faza początkowa adolescencji (10-15 rok życia):

- zmiany biologiczne, płciowe i fizyczne

Faza druga adolescencji (16 - ... rok życia):

- kształtowanie tożsamości i zmiany psychiczne

Dziewczęta dorastające w różnym klimacie rozwijają się tak samo, ale szybciej rozwijają się te bogatsze. U chłopców jest podobnie jeśli chodzi o klimat, ale szybciej rozwijają się ci biedniejsi. Dziewczęta dojżewają szybciej od chłopców.

Zachowania w okresie adolescencji:

- chwiejność nastroju

- impulsywność

- ambiwalencja (skrajność)

10. Behawioryzm - przedstawiciele kierunku i podstawowe założenia.

Behawioryzm - kierunek psychologiczny, który rozwinął się w XX wieku, przede wszytskim w USA. Jakkolwiek kierunek ten nie neguje występowania zjawisk psychicznych, twierdzi, że są one swoistymi ubocznymi efektami działania mózgu, których nie da się skutecznie badać metodami naukowymi, gdyż są one niedostępne obserwacji, dlatego jeśli psychologia ma być rzetelną nauką, musi się ograniczyć do mierzalnych, jasno zdefiniowanych eksperymentów, w których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich określone reakcje na te bodźce.

Behawioryzm jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Behawioryzm doprowadził do ulepszenia metodologii nauk psychologicznych, kładąc nacisk na statystyczne zależności między obiektywnie mierzalnymi bodźcami i reakcjami. W swej złagodzonej postaci w dużym stopniu współtworzył współczesną teorię uczenia się, psychologię poznawczą oraz psychologię społeczną.

W skrajnej postaci behawioryzm zakładał, że bardziej złożone zjawiska psychiczne, takie jak np. uczucia wyższe, czy struktury wpojone kulturowo, nie mają większego wpływu na działanie ludzi, lecz, że ludzie podobnie jak wszystkie inne zwierzęta działają wg stosunkowo prostych zasad opierających się na stałych, odruchowych lub wyuczonych reakcjach na bodźce. Według tego skrajnego poglądu większość zdrowych osobników ludzkich, niezależnie od ich "zawartości mózgu" będzie w tych samych warunkach reagować podobnie na podobne zestawy bodźców. Teoria ta jest już jednak w zasadzie porzucona, gdyż stoi w sprzeczności z wieloma eksperymentami psychologicznymi dowodzącymi dużego znaczenia tzw. zmiennych pośredniczących podczas reakcji na konkretne bodźce. W ramach behawioryzmu rozwinęły się dwa podstawowe paradygmaty: warunkowanie klasyczne (inaczej warunkowanie reaktywne lub warunkowanie pawłowskie) i warunkowanie instrumentalne nazywane także zamiennie warunkowaniem sprawczym (I. Pawłow - warunkowanie reaktywne, E. Thorndike - warunkowanie instrumentalne, B. Skinner - warunkowanie sprawcze, J. Watson - warunkowanie reaktywne, C. Hull - teoria integrująca warunkowanie reaktywne i warunkowanie instrumentalne).

11. Warunkowanie klasyczne jako mechanizm uczenia się.

Warunkowanie to proces podczas którego między sposobem zachowania, a nowym bodźcem wytworzone zostaje skojarzenie. Punktem wyjścia do warunkowania klasycznego jest odruchowa reakcja BODZIEC-REAKCJA; bodziec, który odruchowo wyzwala określoną reakcję jest bodźcem bezwarunkowym, po którym następuje reakcja bezwarunkowa. Fukcję wyzwalającą reakcję bezwarunkową nie musi pełnić tylko i wyłącznie bodziec bezwarunkowy, lecz także bodziec neutralny. Bodziec pierwotnie neutralny przejmuje funkcje bodźca warunkowego, z tym, że warunkowanie ma miejsce tylko wtedy, gdy bodziec bezwarunkowy podczas fazy uczenia się jest poprzedzony bodźcem neutralnym. Różne gatunki przejawiają inną biologiczną gotowość do nauczenia się zależności BODZIEC-REAKCJA. Zanik wyuczonych zależności pomiędzy bodźcem, a reakcją zwie się wygaszaniem, a spontaniczne ponowne wystąpienie reakcji podczas wygaszania nazywane jest spontanicznym odnowieniem.

12. Warunkowanie sprawcze jako mechanizm uczenia się.

Zachowanie sprawcze (inaczej instrumentalne) to takie, które nie jest kontrolowane przez świat zewnętrzny, ale przypuszczalne wyzwalane przez bodźce wewnętrzne. Prowadzi do celu. Uczenie się jest uzależnione od skutków zachowań:

- badał je E.L.Thorndike (labirytn dla kur, klatki problemowe dla kotów). Na początku: zachowanie przypadkowe polegające na próbach i błędach. Liczba nieskutecznych zachowań stopniowo się zmiejsza, coraz mniej prób i błędów

- prawo efektu: częstość występowania określonego zachowania zależy od konsekwencji. Nieskuteczne impulsy są stopniowo eliminowane, a impuls prowadzący do skutecznego rezultatu jest wzmacniany uczuciem zadowolenia. Jeśli zachowanie prowadzi do błędu - powstaje uczucie nieprzyjemne.

Skinner: w jaki sposób można osiągnąć kontrolę nad zachowaniem zwierzęcia i człowieka?

- tzw. klatka Skinnera pozwalająca zwierzęciu na stałe powtarzanie skutecznych form zachowania

- częstość zachowania w jednostce czasu

- do sprawowania kontroli nad zachowaniem same bodźce pozytywne i negatywne nie wystarczą. Należy zastosować bodźce różnicujące

- w doświadczeniu Skinnera częstość występowania zachowania sprawczego po dodaniu pokarmu stopniowo wzrasta - nastąpił proces uczenia się

- wzmocnienie pozytywne i negatywne

- biologiczne sprzężenie zwrotne: przekazywanie badanym osobom danych, które odnoszą się do ich procesów biologicznych; wpływanie na te procesy, które tradycyjna wiedza stawia poza świadomą kontrolą (pomocne przy leczeniu, redukcji nadciśnienia, zaburzeń rytmu serca, bólów głowy i astmy).

13. Wzmacnianie zachowania w koncepcji B.Skinnera (stosowanie kar i nagród).

- wzmocnienie - każde wydarzenie, które pojawia się w następstwie określonefo zachowania i zwiększa częstość jego występowania

- wzmocnienie pozytywne - bodziec pozytywny, który następuje po określonym zachowaniu i sprawia, że później wzrasta częśtość występowania tego zachowania

- Premack: wszelkie zachowania można uporządkować hierarchicznie według częstości ich występowania, przy czym te najbardziej atrakcyjne znajdą się na samej górze, a najmniej atrakcyjne (te których naelży unikać) - na dole.

Zasada Premacja przey wychowywaniu dzieci: wykonanie atrakcyjnej czynności (zabawa) dopiero po wykonaniu mniej pociągającej (np. odrabianie lekcji).

- gdy organizm nie może wykonać czynności, którą w normalnych okolicznościach wykonuje z określoną częstością, następuje jej awans w hierarchii

- w wypadku wzmacniania nie chodzi może o to, jak często człowiek wykonuje daną czynność, lecz bardziej o to, czy do jej wykonania ma tyle sposobności, ile chciałby mieć. Zaniedbanie jakieś czynności powoduje zakłócenie równowagi. Okazja do jej wykonania stanie się w tych okolicznościach wzmocnieniem, bo umożliwa powrót do stanu równowagi

- zwiększenie częstości występowania zachowania sprawczego poprzez wzmacnianie negatywne:

* bodziec awersywny - reaguje się na niego zawsze ucieczką lub unikiem (np. grzywna)

* Skinner: wzmocnienie negatywne jest wówczas, gdy awersywny bodziec, na skutek określonego zachowania, nie wystąpi. Brak nieprzyjemnego zjawiska wywołuje zatem przyjedne doznanie

* czasem zmiana zachowania jest następstwem wzmocnienia negatywnego (np. kierowcy zapinają pasy, aby uniknąć mandatu)

* stopniowe przybliżenia - metoda polegająca na wzmacnianiu każdego przybliżenia się do pożądanej formu zachowania. Za jej pomocą można przyspieszyć wywołanie prawie każdej formy zachowania

- tłumienie zachowania sprawczego poprzez karanie

- cechą charakterystyczną warunkowania sprawczego jest występowanie wzmocnienia lub karania zawsze w następstwie określonego zachowania. Wskazuje kiedy zachowanie jest odpowiednie, a kiedy nie.

- bodźce różnicujące: pomagają zauwazyć uwarunkowania, w jakich mogą wystąpić wzmocnienia jako skutki zachowań. Bardzo ważne dla procesów społecznych. Ważna jest konsekwencja w wzmacnianiu przy spostrzeżeniu braku możliwości sprawowania kontroli

Gdy bodziec awersywny następuje po określonym zachowaniu i gdy w konsekwencji zmniejsza się częstość jego występowania lub gdy zachowanie to, przynajmniej tymczasowo, już nie występuje, to mówimy o karaniu.

- w przypadku karania dane zachowanie nie znika na zawsze, lecz tylko zostaje stłumione; po usunięciu negatywnych konsekwencji zachowanie to z reguły znowu się pojawia i to częściej

- z karania nalezy korzystać tylko wtedy, gdy jego celem jest szybkie stłumienie określonej formy zachowania

- karanie zalezy od jego oceny: osoba karana może różnie interpretować akt skierowany przeciwko niej (sprawiedliwy/niesprawiedliwy); a także od związków społeczno-emocjonalnych między zainteresowanymi; od tego zależy reakcja człowieka

- ważna jest konsekwencja (inczej uniknięcie kary będzie wzmocnieniem negatywnym - nieodpowiednie zachowanie zostanie wzmocnione)

- wzocnienie sporadyczne - nagroda jest okazjonalna i nie wiadomo kiedy ona nastąpi (np. automat do gier). Zachowania, które uprzednio były wzmacniane sporadyczne, bardzo trudno jest ponownie wyeliminować przez wymazanie czy wygaszanie.

14. Procedury nagradzania według B.Skinnera i ich skuteczność.

1) stałe odstępy czasowe

2) stałe proporcje - procedura, która doprowadza do utrwalenia i zwiększenia pożądanych zachowań

3) zmienne odstępy czasowe - wzmocnienie stosowane losowo

4) zmienne proporcje - po nieregularnej liczbie zachowań następuje nagroda. Według Skinnera - najlepsza z metod.

15. Mechanizm naśladownictwa i modelowania.

Mechanizm naśladownictwa:

- często rodzice służą jako wzorzec do naśladownictwa

- z uczeniem mamy do czynienia także wtedy, gdy ludzie lub zwierzęta obserwują zachowanie innych (ale wcale nie muszą sami się tak zachowywać). To czego człowiek się nauczy i zapamięta, nie jest dokładną kopią zaobserwowanego zachowania, ale pewnym schematem, ogólnym wyobrażeniem, zawierającym tylko ważniejsze elementy.

Mechanizm modelowania:

Modelem staje się osoba dorosła, która daje dziecku wzór do naśladowania swej postawy. Dziecko rozumie sens tego zachowania, wie dlaczego powinno zachować się tak, a nie inaczej. Mechanizm modelowania jest nazywany także naśladownictwem. Naśladowanie jest podstawowym mechanizmem społcecznego uczenia się. Modelem zachowania się dla małego dziecka jest jego najbliższe otoczenie rodzinne, osoby rodziców. W psychologii przeprowadzono wiele badań i obserwacji na ten temat, na przykład nad modelami agresywnego zachowania, które dotyczą zjawiska społecznego, jakim jest uczenie się agresji. Modelem może być, przykładowo, agresywne zachowanie matki, ojca, przechodnia z ulicy, nauczyciela, kolegów itd. Moedli takich dostarcza często nieformalna grupa rówieśnicza cy środki masowego przekazu jak film. Przy pomocy mechanizmu modelowania można też uczyć uprzedzeń etnicznych, rasizmu. Są to skrajne, czy negatywne przykłądy uczenia się pewnych wzorów postępowania, czyli norm, jednak pobudzają one wyobraźnię do spostrzegania skutków takich zachowań.

16. Uczenie utajone jako mechanizm uczenia się.

Uczenie utajone nie ukazuje się w zachowaniu, uczymy się nieświadomie, ujawnia się ono dopiero po jakimś czasie. Są to skojarzenia wyuczone dzięki doświadczeniom czy obserwacji, w czasie której nie występuje żadna zmiana w zachowaniu zewnętrznym.

Na uczenie wpływa:

- wiek i inteligencja

- pamięć i jej trwałość

- różnice gatunkowe i płeć

- motywacja i zainteresowania

17. Założenia i przedstawiciele paradygmatu poznawczego.

Psychologia poznawcza - aby zrozumieć zachowanie, poznać człowieka, nalezy zbadać jego wnętrze (myślenie, emocje, uczenie się, inteligencja -> procesy wewnętrzne determinujące zachowanie)

Przedstawiciele:

1) George Kelly - teoria osobowości:

- każdy konstruuje wizję swojego świata indywidualnie - to jacy jesteśmy jest konsekwencją naszych doświadczeń i przeżyć z przeszłości (konstrukcji i interpretacji tych doświadczeń)

- to od nas zależy jak będziemy odtwarzać swoją przeszłość

- każdy z nas żyje w środowisku - wszystkie przeżycia ze środowiska mają wpływ na nasze życie

- problemy wynikają z nieprawidłowej interpretacji tego co się stało - może być to powodem depresji

- człowiek jest "naukowcem z ulicy" - sam analizuje świat, przekonania, szuka podobieństw i różnic

2) Jean Piaget - teoria rozwoju poznawczego:

- prowadził obserwacje swoich dzieci i na tej podstawie stworzył swoje prace

- uważał, że rozwój myślenia przebiega w kilku etapach:

a) myślenie sensoryczno-motoryczne: brak mowy i wyobrażeń, ćwiczenie odruchów bezwarunkowych, inteligencja praktyczna

b) myślenie konkretno-wyobrażeniowe: przejawem egocentryzmu (antropomorfizm, artyficjalizm [wszytsko wytworem człowieka], animizm); wyobrażenia obrazów

c) myślenie operacyjne

Myślenie operacji konkretnych: operacja - uzewnętrznione działanie; w okresie przedszkolnym dziecko nie jest ograniczone przez egocentryzm; cechą operacji jest odwracalność

Myślenie zbliżone do dorosłych: myśl operacji formalnych -> możliwość abstrakcji i myślenia abstrakcyjnego.

18. Założenia i przedstawiciele paradygmatu humanistycznego.

Psychologia humanistyczna - tzw. trzecia siła w psychologii, przeciwna behawioryzmowi.

- obserwacja ludzi, którzy cieszą się życiem

- skupienie się na jednostce

- ludzie są w stanie samodzielnie podejmować decyzje

- jednostka ma potrzebę decydowania o sobie, realizacji tego co dobre

- człowiek z natury jest dobry, dąży do samorealizacji

- wychowanie ma sprzyjać rozwojowi jednostki

Przedstawiciele:

1. Abraham Maslow: hierarchiczna koncepcja potrzeb (piramida)

- potrzeba samorealizacji

- potrzeby estetyczne

- potrzeby poznawcze

- potrzeba uznania, szacunku

- potrzeba miłości

- potrzeba bezpieczeństwa

- potrzeby biologiczne

2. Carl Rogers: człowiek przeżywa konflikt: mógłbym-powinieniem (przeżywa rozterki między tym co powinien robić, a tym co dla niego najlepsze)

- pojęcie "ja" - informacje, które zdobyliśmy w doświadczeniach (determinuje postrzeganie świata)

19. Rozwój emocjonalny w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym - teoria przywiązania J.Bowlby'ego.

Występuje przywiązanie czyli emocja, uczucie między dzieckiem, a matką. Do 3 miesiąca dziecko zajmuje się tylko matką, do 6 miesiąca dopuszcza do siebie max. trzy osoby. W 6 miesiącu następuje "lęk szóstego miesiąca" - płacz w stosunku do innych osób. Od około 3 lat dziecko jest w stanie akceptować czasową nieobecność rodziców. Od około 5 lat dziecko potrafi angażować się w zaistniałe sytuacje. Brak więzi z matką nie pozwala budować więzi w późniejszym życiu. W okresie poniemowlęcym procesy emocjonalne są skomplikowane, jednocześnie zaś subtelne, choć są kontynuacją procesów zaistniałych w okresie niemowlęcym. Nadal zauważalny jest silny związek uczuć z funkcjami organizmu dziecka. Wtedy też następuje doskonalenie się motoryki i procesów poznawczych, co poszerza przestrzeń poznawczą dziecka, rozpoczyna się również proces rozwoju mowy. Charakterystyczny dla tego okresu jest wzrost pobudliwości nerwowej i emocjonalnej. W związku z tym, że dziecko w tym wieku nie kontroluje potrzeb biologicznych często znajduje się pod ich naciskiem i to prowadzi do rozdrażnień. Korzystnemu rozwojowi emocjonalnemu sprzyja troskliwa opieka nad zrowiem i zaspokajanie elementarnych potrzeb. W tym okresie rozwija się strach, gniew, uczucie przywiązania, uczucie radości i ciekawość. Rozwój emocjonalny dziecka ewoluuje od ogólnego podniecenia i doznań przykrości i przyjemności do przeżywania obaw i strachu, przywiązania i radości, gniewu i poznawczej ciekawości. Uczucia i ich sposób wyrażania stają się stopniowo coraz mniej żywiołowe i impulsywne, czasem są gwałtowne. Charakterystyczne jest to, że szybko przechodzą w przeciwstawne. w tym okresie należy zwrócić uwagę na wychowanie emocjonalne, gdyż rozwój emocjonalny wiąże się z rozwojem i stanem zdrowia organizmu oraz doskonaleniem sprawności psychicznych. Ważne jest również obdarzenie dziecka szacunkiem, wytwarzanie pogodnej atmosfery i stawianie wymagań na miarę możliwości dziecka.

20. Rodzaje zabaw dziecięcych.

Zabawa to przejaw aktywności człowieka, działanie wykonywane dla przyjemności z wykorzystaniem wyobraźni. Istnieją trzy podziały zabawy. Najbardziej ogólny to ten mówiący, że dzieli się ona na dowolną i kierowaną. Drugi podział to zabawa samotna (dzieli się na równoległą - ok. 3 lata i zbiorową - ok. 4 lata) i grupowa (zbiorowa - ok. 4 lata i zespołowa). Ostatni podział to zabawa manipulacyjna (brak zamiaru), tematyczna i konstrukcyjna (jakiś zamiar).

21. Fukcje zabaw w okresie przedszkolnym.

U małego dziecka zabawa staje się najważniejszą postacią aktywności. E. Claparede przyznaje zabawie dwie funkcje: zastępczą, w której dziecko podejmuje czynności zabawowe naśladujące zachowanie i pracę dorosłych, a zabawa zastępuje dziecku rzeczywiste działanie; drugą funkcją zabawy jest przygotowanie do przyszłej pracy. Zabawa rozwija spostrzegawczość, sprawność fizyczną, uczy współdziałania, co pomaga podjęciu pracy w przyszłości. Równocześnie można kompensować dziecku to, czego mu brak w rzeczywistości. Jest ona konieczna do prawidłowego rozwoju dziecka i przygotowania go do życia w społeczeństwie. E. Hurlock wyróżnia szereg funkcji, które pełni zabawa w życiu dziecka:

- funkcja kształcąca

- funkcja wychowawcza

- funkcja terapeutyczna

- funkcja projekcyjna

Zabawa zaspokaja wiele życzeń i potrzeb dziecka, jest naturalną, wewnętrzną potrzebą i tym samym używając dziś modnego określenia – jest niezbywalnym prawem, które świat dorosłych powinien uznać, docenić i uszanować. Dziecko w wieku przedszkolnym jest najbardziej wrażliwe i podatne na zewnętrzne bodźce i wpływy otoczenia. W tym okresie rozwija się ono najintensywniej fizycznie i psychicznie, a także społecznie. Warunki życia oraz sposób i zakres oddziaływania na dziecko w wieku przedszkolnym mają decydujący wpływ na kształtowanie się jego charakteru i postaw. Dziecko powinno rozwijać się w warunkach zapewniających mu wszechstronny, harmonijny rozwój, w pogodnej, radosnej atmosferze, sprzyjającej twórczej aktywności zabawowej, ruchowej, słownej, muzycznej.

22. Jakie jest znaczenie grupy równieśniczej w dzieciństwie i adolescencji?

Grupa równieśnicza pełni specyficzną rolę. W okresie dojżewania zastępuje rodzinę, daje stabilizację osobowości, wzbudza poczucie własnej wartości, określa standardy zachowania i daje poczucie bezpieczeństwa. Grupa rówieśnicza pozwala dziecku na realizację charakterystycznej dla tego wieku potrzeby – odizolowania się od dorosłych i przynależności do społeczności o podobnych preferencjach, zainteresowaniach. W wieku wczesnoszkolnym przynależność do grupy rówieśniczej ma dla dzieci szczególne znaczenie. Badania potwierdziły, iż cechami charakterystycznymi zabaw dziewcząt jest: bawienie się w małych grupach, wybieranie koleżanek w tym samym wieku, duże znaczenie intymności w zabawie i wyłączność na relacje przyjaźni. Z kolei chłopcy organizują się w większe grupy, które mogą się różnić pod względem wieku, chętnie podejmują rywalizację w zespole, przestrzegają złożonego zbioru reguł oraz podziału na role oraz bardzo cenią sobie umiejętność współpracy i przewodzenia. Dzieci w zabawie przyjmują wzór postępowania kobiecego i męskiego, naśladując dorosłe osoby tej samej płci spotykane w życiu codziennym a także fikcyjnym, na przykład bohaterów filmowych lub gier komputerowych, książek. W tym czasie rówieśnicy wywierają na siebie bardzo duży wpływ, kontakty rówieśnicze są źródłem wzajemnej wiedzy i informacji, dają możliwość podejmowania nowych ról. Czas spędzony wspólnie z rówieśnikami ułatwia dziecku określenie własnego ‘Ja’. Dziecko spostrzega, analizuje i ocenia samego siebie z perspektywy relacji z bliskimi sobie osobami. Wzorce i zachowania pojawiające się w trakcie nawiązywania kontaktów w grupach rówieśniczych podczas zabawy odgrywają szczególną rolę w uspołecznianiu dzieci, przygotowując je do różnych sfer współżycia w środowisku ludzkim. Młodzież zawiązuje tak zwane grupy rówieśnicze, są to: serdeczni przyjaciele, paczki, grupy koleżeńskie, bandy. Między przyjaciółmi musi istnieć wzajemne zrozumienie i zaufanie, gotowość niesienia pomocy i wysłuchiwania zwierzeń, wzajemne uznanie dla cech osobowości partnera. Przyjaciela lubi przyjaciółkę lubi się ze wszystkimi zaletami i wadami. Wzrasta tolerancja w stosunku do wzajemnych błędów i wykroczeń. Grupy koleżeńskie, bardziej liczne niż paczki. Ich członkowie dobierają się ze względu na jakieś pokrewieństwo kulturowe, podobne poglądy i zainteresowania, ale nie wszyscy są w jednakowym stopniu zaprzyjaźnieni. Atrakcyjność grup koleżeńskich polega na wspólnym spędzaniu wolnego czasu, wykonywaniu wielu zwykłych czynności, głównie o charakterze towarzyskim. Banda jest największą z grup społecznych tworzonych przez młodzież. Składa się ona z osób dobranych ze względu na wspólne zainteresowania, upodobania. Nie jest to grupa utworzona spontanicznie, członkowie bandy są dobierani ze względu na to, że do siebie pasują. W obrębie bandy, mimo jednolitych zainteresowań, istnieje jednak dystans społeczny. Nie wszystkich członków bandy łączy równie bliska przyjaźń.

23. Scharakteryzuj zmiany w sferze emocjonalnej i społecznej w młodszym wieku szkolnym.

Wstępując do szkoły, dziecko osiąga pewien stopień dojrzałości społeczenej i emocjonalnej, który pozwala na adaptację do sytuacji szkolnej i grupy uczniowskiej. Sfera emocjonalna ulega w młodszym wieku szkolnym wielkim przeobrażeniom, rozwijają się uczucia wyższe. Rozszerza się u dziecka krąg przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, spraw, które wywołują u niego reakcje emocjonalne i różnicuje się charakter jego emocjonalnych doznań. Rozwój procesów poznawczych: wrażeń, spostrzeżeń, myślenia i pamięci dokonuje się w procesie iw związku z procesem uczenia się. Uczucia poznawcze skłaniają dziecko do aktywności w poszukiwaniu interesujących je treści. W pierwszych latach młodszego wieku szkolnego dziecko w sposób burzliwy wyraża swoje emocje. W drugie fazie tego okresu dochodzi do niwelacji i stabliności uczuć i do coraz lepszego panowania nad reakcjami emocjonalnymi. Rodzą się uczucia wyższe - moralne, poznawcze, estetyczne i społeczne. Rozwój społeczny to stopniowe doskonalenie się jednostki, poprzez ukierunkowaną aktywność, aktywność w pojmowaniu społecznego dziedzictwa i formowaniu elastycznych wzorców zachowania stosunkowo zgodnych z tym dziedzictwem. Rozwój społeczny jest to szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując to, iż jednostka staje się zdolna do uczestnictwa w życiu i działalności społeczeństwa. Rozwój społeczny czyni jednostkę zdolną do pełnienia różnych ról społecznych. Warunki istotne do rozwoju społecznego dziecka: przekonania, postawy i atmosfera w domu rodzinnym, tryb życia w domu, zamierzone oddziaływania nauczycieli na terenie klasy i szkoły oraz swobodne obcowanie dzieci z rówieśnikami.

Etapy zmiany autorytetu:

Nauczyciel - uczeń darzy go silnym uczuciem i bardzo przeżywa nagany z jego strony, a także brak zainteresowania jego osiągnięciami. Dziecko uczy się zachowania dystansu międzu sobą, a nauczycielem. Ulega zmianom stosunek dziecka do rówieśników. Dziecko nie ma jeszcze rozwiniętego poczucia przynależności do zespołu. O zawarciu przyjaźni decyduje bliskość zamieszkania, wspólne siedzenie w ławce, posiadanie aktrakcyjnych przedmiotów. Przyjaźnie zmieniają się z dnia na dzień. Dzieci nie liczą się z opinią klasy. Zaczyna się rozwijać śiadomość społeczna.

Etapy społecznego rozwoju według M.Żebrowskiej:

Okres przejściowego przystosowania się do grupy od 6-7, 8, 9 lat. Jest to inaczej okres grup przelotnych, mało licznych, przeważnie tej samej płci. Okres powstawania małych paczek, czy większych band od 8,9 do okresu dorastania. Uczestnictwo w bandzie daje dziecku swoiste poczucie osiągnięcia pozycji społecznej, co wytwarza poczucie lojalności wobec bandy jako takiej i jej członków. Etap zmiany stosunków dzieci do siebie i opinii publicznej. Przyjaźnie zawierane są na podstawie oceny charakterologicznej kandydata na przyjaciela. Dzieci liczą się z opinią równieśników. Mają poczucie przynależności do klasy.

Poznaniu klasy i stosunków w niej panujących, a także etapu w rozwoju społecznym pomaga test socjometryczny, w którym wskaźnikiem dla charakterystyki wzajemnych stosunków społecznych stanowi wybóe, lub brak wyboru współtowarzyszy według podanego w tekście ważnego dla życia grupy kryterium. Ważne jest, aby nauczyciel potrafił wykorzystać wzajemne sympatie, powodował takie sytuacje, w których rodzą się między dziećmi stosunki przychylności, a to wzmaga życie społeczne oraz aktywność intelektualną. Procesy myślowe zaczynają przebiegać sprawniej, wydatniej, pogłębia się motywacja do nauki i działania. Wszystko to wywiera wpływ na kształtowanie się osobowości.

24. Scharakteryzuj rozwój społeczny jednostki w okresie adolescencji.

Rozwój społeczny młodzieży zależy od dojrzewania biologicznego oraz procesów dorastania społecznego. Dojrzewanie biologiczne dokonuje się pod wpływem zachodzących w organiźmie procesów fizjologicznych, które wpływają na stan psychiczny dorastającej młodzieży. Młodzież wykazuje zwiększoną pobudliwość emocjonalną, skłonność do nagłych zmian nastrojów, przeżywania uczucia smutku, przygnębienia, tęsknoty. W procesie rozwoju społecznego młodzieży jednym z ważnych elementów zachowania stają się oceny i opinie klasy szkolnej, grup nieformalnych. Stanowią one swoisty układ odniesienia, z którym dana osoba porównuje własne zachowanie. W rozwoju młodzieży coraz większą rolę odgrywają sądy moralne i normy postępowania. Młodzież jest szczególnie wrażliwa na różne przejawy niesprawiedliwości i nierówności- bywa to powodem krytycznego stosunku do dorosłych oraz powstającym na tym tle konfliktów z nimi. Ogromną rolę w rozwoju dorastającej młodzieży odgrywa szkoła. Klasa szkolna stanowi środowisko społeczne, w którym upływa duża część życia młodocianych. Na gruncie życia klasowego wyrastają różne formy kontaktów społecznych, zasady postępowania i normy współżycia klasowego. Klasa szkolna powinna tworzyć zorganizowaną grupę i jako taka może być środkiem i narzędziem wychowania społecznego młodzieży i rozwoju osobowości każdego człowieka. Podstawowym warunkiem osiągnięcia przez klasę szkolną wysokiego poziomu wychowawczego i pozytywnego jej oddziaływania na członków jest należyta opieka nad nią ze strony wychowawcy klasowego. Osobowość nauczyciela - wychowawcy, jego umiejętności organizacyjne, zapał i zaangażowanie w pracy wychowawczej mogą doprowadzić klasę do dużych osiągnięć. Natomiast klasy szkolne pozbawione zorganizowanej i celowej opieki wychowawczej wykazują bądź wysoki stopień dezintegracji, bądź też wytwarzają szkodliwe formy solidarności, skierowanej przeciwko nauczycielom, rzetelnej pracy szkolnej i potrzebnej w tej pracy dyscyplinie. Ogólna atmosfera, na którą m.in. składają się stosunki między nauczycielami i młodzieżą, jak również i młodzieży między sobą, wywiera korzystny lub niekorzystny wpływ na dorastających. Młodzi lubią swoją klasę albo jej nie lubią i to nie jest bez znaczenia. Stosunki między rówieśnikami kształtują się przede wszystkim w obrębie klasy szkolnej, rozszerzają się jednak daleko poza krąg życia szkoły. Obok nieformalnych grup rówieśniczych istnieją również grupy formalne. Składają się one z wielu przypadkowych znajomych oraz kilku najbliższych przyjaciół. Członkowie grupy formalnej nie dobierają się, łącza ich raczej wspólne zainteresowania i zajęcia niż więź uczuciowa. Grupy te są dostępne dla wszystkich i udział w nich nie jest zależny od akceptacji członków. Ponieważ nie ma emocjonalnej więzi między członkami, grupa formalna daje członkom mniejsze poczucie bezpieczeństwa, niż grupy oparte na przyjaźni.

Grupy formalne dają młodzieży wiele korzyści, a powodują nieliczne skutki ujemne.

Cechy korzystne są następujące:

- poczucie bezpieczeństwa

- umiejętności społeczne

- korzystny wpływ na osobowość

- możliwość organizowania rozrywek

Dobrze zorganizowana praca w formalnych grupach młodzieżowych umożliwia nie tylko wszechstronny rozwój osobowości młodych ludzi, ale i ukierunkowanie tego rozwoju na wartości społecznie pożądane. Niweluje egoistyczne tendencje, uczy szacunku dla celów ogólnospołecznych, wytwarza umiejętności i nawyki zespołowego współdziałania.

25. Jakie zmiany zachodzą w sferze emocjonalnej w okresie adolescencji?

Adolescencja dzieli się na dwie fazy: 10-15 rok życia i 15-20 rok życia. W pierwszej fazie występuje: labilość emocjonalna (zmienność), ambiwalencja (przeżywanie emocji sprzecznych w stosunku do tego samego obiektu, przedmiotu, osoby) i nadmierne podbudzenie emocjonalne (brak kontroli emocji). Charakterystyczne cechy życia emocjonalnego dorastających to: niezywkła intensywność i żywość przeżyć uczuciowych, łatwość oscylacji między nastrojami krańcowymi i bezprzedmiotowość uczuć (uczucia często nie wiążą się z określonym bodźcem). Jakościowe stany uczuciowe okresu dojrzewania to: 1) stany agresywne (złość, zazdrość, nienawiść, wrogość), 2) stany obronne (stach, niepokój, smutek, żal, niesmak), 3) uczucia pozytywne (miłość, wzruszenie, podniecenie, przyjemność). Strach można zakwalifikować do trzech kategorii: strach przed rzeczami materialymi, strach przed kontaktami z ludźmi, strach przed zjawiskami natury ogólnej, jak śmierć, choroby, nieszczęścia. Niepokój to reakcja trwająca dłużej niż strach, dotyczy często wyglądu zewnętrznego. Złość to stan objawiający się poprzez krytykowanie, milczenie czy sarkazm; ma miejsce, gdy pojawia się poczucie o ograniczeniu praw przez dorosłych. Zazdrość może być intelektualna, własnościowa i seksualna. Przeżycia przyjemne wiążą się z zaspokojeniem potrzeby oparcia, miłości i człułości; dorastający potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, świadomości, że jest potrzebny i kochany; przeżyć tych dostarcza rodzina, równieśnicy. Na wzmorzenie drażliwości wpływają stan zdrowia, głód, zmęczenie, senność, brak odwagi, zmartwienia, znudzenie. Trudności emocjonalne okresu dorastania wskazywane przez samą młodzież to: 1) poczucie niższości i zagrożenia, 2) brak wiary w siebie, 3) intensywna samoświadomość (czerwienienie się, zakłopotanie), 4) niestałość uczuć (depresje, kochliwość, pobudliwość i skłonność do irytacji), 5) niepełne uświadomienie seksualne (obawa przed homoseksualizmem, częste i intensywne miłości, samogwałt), 6) wątpliwości (religijne, związane z wyborem zawodu, związane z powodzeniem w przyszłej pracy, dotyczące decyzji przerwania lub kontynuowania nauki, wstąpienia lub nie w związek małżeński), 7) strach, obawy (przy zabieraniu głosu w dyskusji w klasie, przed niepowodzeniem w szkole i w życiu, przed nienormalnością, przed ewentualnym uszkodzeniem fizycznym), 8) niewłaściwe ujście emocji. Czynniki wpływające na prawidłowy rozwój emocjonalny w okresie dorastania: 1) uczestnictwo w życiu społecznym, 2) właściwe kierownictwo, przyjazne i pełne zrozumienia dla właściwości dorastającego, 3) żywe kontakty społeczne, wpływy środowiskowe i wychowawcze przeradzające się w uczucia wyższe: społeczne, moralne, estetyczne. O inności każdego pokolenia decyduje wpływ warunków życia, postępu techniki i związanych z tym zmian w świadomości ludzkiej, poprzez który następuje zmiana reakcji emocjonalnych.

26. Scharakteryzuj rozwój jednostki w drugiej fazie adolescencji.

Zmiany hormonalne są wzkaźnikiem emocji. Przeżywanie zmian jest jednym z powodów problemów emocjonalnych. Natoslatek zaczyna myśleć logicznie, abstrakcyjnie w okresie dojżewania.

Percepcja to proces odbioru bodźców zewnętrznych. Monitoring kognitywny to zdolność analizy aktywności własnego umysłu.

Egocentryzm młodzieńczy to zainteresowanie nastolatka własną osobą, wyobraźnia nastolatków jest bardzo szeroka.

W okresie dojrzewania specyficzną funkcję pełni grupa równieśnicza.

Kryzys między 10, a 20 rokiem życia jest dość poważny.

Moratorium - usankcjonowane odroczenie, podjęcie ostatecznych zobowiązań. Przedłużenie moratorium powoduje brak zaangażowania. Postawa rygorystyczna jest niekorzystna.

Stygmatyzajca to proces podczas którego jednostka staje się taka, jaką widzi ją grupa.

Kryzys to okres przełomowy.

Tożsamość rozproszona - jednostka jest przed kryzysem

Tożsamość przejęta - osoba akceptuje swoje zobowiązania

Tożsamość moratoryjna - wiele zobowiązań, brak wyboru

Tożsamość osiągnięta - po przejściu kryzysu akceptuje zobowiązania

Nastolatek wybiera bunt w sposób nieświadomy. Rodzaje buntu:

1) bunt wynikający z ograniczeń

2) bunt wynikający z zagrożenia zagubienia tożsamości

3) bunt ideologiczny

4) bunt społeczny

27. Zadania w okresie adolescencji.

ZADANIA ROZWOJOWE – sytuacje, z którymi jednostka musi sobie poradzić. W okresie adolescencji są to:

1. akceptacja własnej budowy fizycznej i ról seksualnych

2. nawiązanie różnych związków z rówieśnikami

3. osiągnięcie niezależności emocjonalnej od rodziców

4. dążenie do zapewnienia niezależności materialnej

5. samodzielny wybór zawodu

6. rozwijanie umiejętności intelektualnych

28. Zadania w okresie wczesnej dorosłości.

Wczesna dorosłość (18-28 rok życia) - postrzeganie jej w kategoriach indywidualnych prowadzi do czynnika, który mówi o braniu odpowiedzialności za własne czyny. Jednostka jest w pełni sił fizycznych i intelektualnych, przez co gotowa jest przyjąć określone role społeczne (co łączy się z podejmowaniem pewnych zadań społecznych). Pierwszy etap dorosłości można nazwać etapem planowania i wyboru. Młodzi ludzie decydują się na podjęcie wybranych ról i celów życiowych, budując jednocześnie wizję siebie i swojego otoczenia w przyszłości. W tym czasie młody dorosły napotyka na problem (wg Havighursta) jakim są następujące zadania rozwojowe:

- wybór małżonka

- uczenie się współżycia z nim

- założenie własnej rodziny

- wychowywanie dzeci

- prowadzenie domu

- rozpoczynanie pracy zawodowej

- podjęcie obowiązków obywatelskich

- znalezienie pokrewnej grupy społecznej

29. Wyjaśnij na czym polega różnica między adolescencją, a dorosłością.

Okres adolescencji (10-20 rok życia):

- adolescere - wzrastanie ku dojrzałości

- dorastający nie jest tak naprawdę pełnoprawnym członkiem społeczeństwa

- okres burz i żywiołów

- okres konformizmu i odpowiadania sobie na pytanie "kim jestem?", poszukiwanie własnej tożsamości

- zmiany biologiczne, tzw. skok pokwitowy

- zmienność emocjonalna, przeżywanie sprzecznych emocji, nadmierne pobudzenia emocjonalne

- przeżywanie tzw. "szczenięcych emocji"

30. Scharakteryzuj zmiany psychiczne w okresie wczesnej dorosłości.

Dorosłość wczesna (20-35 lat):

- faza życia, w którą wkracza człowiek po gwałtownych zmianach rozwojowych prowadzących do dojrzałości biologicznej i społecznej

- wyraża się w zdolności do prokreacji

- odpowiedzialne podejmowanie nowych ról społecznych związanych z zakładaniem rodziny, rodzeniem i wychowywaniem dzieci, rozwijanie (podejmowanie) aktywności zawodowej

- autonomiczne kierowanie własnym życiem

- pełnia sił fizycznych

- poziom sprawności intelektualnej umożliwiający niezależność ekonomiczną

- samodzielność w rodzinie, domu, pracy

- autonomia jednostki

- człowiek może realizować własne podmiotowe działania, niezależne od czynników determinujących

Jednostka, która osiąga ten etap rozwoju posiada względnie zintegrowaną osobowość i ukształtowane poczucie własnej tożsamości = warunki do ukształtowania się zdolności przeżywania bliskich konktaktów z drugą osobą.

31. Co oznacza termin "kryzys wieku średniego"?

Jak sama nazwa mówi, jest to termin odnoszący się do okresu średniej dojrzałości, związany z kryzysem środka życia, depresja okresu przekwitania, proces obniżania się inteligencji. Każde przykre wydarzenie może zaktywizować energię utajonego kryzysu i człowiek zaczyna wtedy bardzo cierpieć. To więcej niż ból spowodowany rozstaniem z partnerem lub utratą pracy - człowiek zaczyna zadawać sobie poważne i bolesne pytania na temat swojego życia. W tym okresie człowiek musi zmierzyć się ze swoimi ograniczeniami, malejącymi możliwościami i własną śmiertelnością.

32. Scharakteryzuj zmiany psychiczne w wieku 35-55 lat.

W tym okresie zaczynają pojawiać się zmiany: pogorszenie ostrości wzroku, często dalekowzroczność, spadek percepcji dzięków o wysokiej częstotliwości, spadek siły mięśni i koordynacji ruchowej, niższa sprawność nerek, zmiany hormonalne, wzrost depresji, ale inteligencja skrystalizowana rośnie. Zmiany spowodowane są: wyjściem dzieci z domu, rozpoczęciem myślenia o starości, starzeniem się oraz zmianą perspektywy czasowej. W tym wieku pojawia się syndrom wypalenia zawodowego. Dobremu samopoczuciu sprzyjają kondycja fizyczna i zdrowy tryb życia. Wtedy wzrasta też potrzeba odpowiedzi na pytanie jaki jest mój udział w społeczeństwie.

33. Wyjaśnij terminy: utrata treści ról, przegląd (bilans) życia.

Utrata treści ról - jedno z pojęć charakteryzujących psychologiczny aspekt okresu starości, w psychologii rozwojowej człowieka. wg tego codzienne życie nie podlega już takim normom, jak kiedyś. senior przestaje być autorytetem jako rodzic, nie wymaga się od niego takiej aktywności w pracy, jak niegdyś, itd.. w efekcie występuje poczucie wolności, niezależności, choć częśc osób traci sens życia, alienuje się.

Bilans życia - ocena osiągnięć i porażek w ciągu dłuższego okresu albo całego życia jednostki. wracają do świadomości własne pzreżycia, wspomnienia; powrót do przeszłości. przegląd życia. jest to 8 kryzys (chyba wg teorii Piageta...;))

34. Wyjaśnij na czym polega syndrom opuszczonego i zagraconego gniazda.

Syndrom opuszczonego gniazda występuje u rodziców, gdy ich dzieci dorastają i opuszczają rodzinny dom, może wiązać się to z poczuciem pustki i samotności, rodzic nie wiem, jak zapełnić wolny czas. Syndrom zagraconego gniazda to odwrotna sytuacja, występuje wtedy, gdy dorosłe już dziecko np. w wieku 30 lat nadal żyje na utrzymaniu rodziców zamiast rozpocząć swoje własne życie prywatne i zawodowe.

35. Scharakteryzuj zmiany psychiczne w wieku starości.

Starością możemy nazywać okres powyżej 60 roku życia. Następują wtedy zmiany możliwości umysłowych, spowodowane tym, że sieć dendrytów staje się coraz rzadsza. Skutkami tego są: zwolniony czas reakcji, gorszy słuch i wzrok, pogorszenie sprawności fizycznej oraz tzw. mnoga patologia - chorowanie na kilka chorób równicześnie. U ludzi w okresie starości wzrasta znacznenie relacji z rodzeństwem oraz znaczenie przyjaźni - mniej przyjaciół, ale zdecydowanie prawdziwi.

36. Wyjaśnij termin "bilans życia".

???

37. Scharakteryzuj zmiany osobowościowe w okresie starości - teoria aktywności i teoria dezaktywacji.

Teoria aktywności - człowiek w okresie starości szuka sobie nowych ról, starzenie się jest tu rozpatrywanie jako gromadzenie się napięć związanych z koncepcją obrazu samego siebie, która wynika ze zmiany w pełnieniu ról społecznych, w zależności od tego, jak jednostka określa i ocenia siebie oraz jak ją określają inni, będzie wyznaczać swoje działanie. Ukazuje się tu możliwość i konieczność aktywnego spędzania czasu.

Teoria dezaktywacji (wycofania się) - poczucie kurczenia się przestrzeni życiowej, mniejszy kontakt z ludźmi, mniej ról społecznych, uproszczenie osobowości. Metafora windy - człowiek chce się nauczyć czegoś nowego, ale i tak wraca do punktu wyjścia.

38. Wyjaśnij na czym polega różnica pomiędzy myśleniem w okresie adolescencji i wczesnej dorosłości.

Adolescencja - okres dojrzewania, wczesna dorosłość - od końca
adolescencji (czyli zazwyczaj usamodzielnienia) do 35 r.ż.
Wraz z dorosłością myślenie staje się bardziej metasystemowe, ma
charakter relatywistyczny, dorosły umie uwzględniać różne punkty
widzenia na sytuację, umie konstruować wiele równorzędnych rozwiązań.
Konkretyzuje się wówczas plan życiowy, podejmowane są kroki w celu
jego realizacji (szukanie partnera, kontynuowanie nauki, rozwój
kariery, zakładanie rodziny). W adolescencji myślenie jest już
hipotetyczno-dedukujące (w dzieci tego nie ma), ale nastolatki myślą
bardziej jednotorowo, skupiają się całkowicie na sobie, swoich
przeżyciach wewnętrznych i emocjach, są egocentryczne w swoim
myśleniu.
(myślę, że to wystarczy, ale:)
- Zmiana samoświadomości - w adolescencji jednostka musi weryfikować
wszystkie swoje wzorce, doświadczenia, z którymi się identyfikuje.
Przechodzi przez fazę moratorium - usankcjonowanego odraczania
podjęcia ostatecznych zobowiązań. We wczesnej dorosłości zobowiązania
są w końcu podejmowane, jednostka ma większą samoświadomość, kończy
się kryzys tożsamości (najważniejszy w życiu wg Eriksena).
- Bunt i jego koniec. W okresie dojrzewania: negatywna tożsamość -
adolescent odrzuca to, czym otoczenie każe mu być. W dorosłości dana
osoba akceptuje te "zobowiązania", przyjmując ostatecznie stabilne
role społeczne (rodzica, pracownika, małżonka).
- Indywidualizacja - osoba dorosła przestaje odczuwać potrzebę
przynależności do grupy, chętniej spędza czas sama, nie potrzebuje
poczucia akceptacji grupy - zazwyczaj następuje rozluźnienie kontaktów
z rówieśnikami na rzecz kontaktów z partnerem.

39. Scharakteryzuj stadia rozwoju mowy (okres przedwerbalny).

Okres przedwerbalny (przed językowy) - przed ukończeniem 1 roku.

Głużenie (gruchanie) - pierwsza faza rozwoju mowy, ok. 1 miesiąca, dziecko wydaje różnego rodzaju dzwięki, niebędące sylabami - piski, mlaski, pomruki.

Wraz z umiejętnością siedzenia głużenie zmienia się w gaworzenie.

Gaworzenie - ok. 6-8 miesiąca, pojawiają się sylaby otwarte, powtarzanie dźwięków złożonych z samogłosek i spółgłosek. Można odczytać emocje dziecka, ton intonacyjny, dziecko próbuje naśladować dzwięki.

40. Scharakteryzuj stadia rozwoju mowy (okres mowy właściwej).

Okres mowy właściwej - od 1 roku życia (wcześniej: okres przedjęzykowy/przedwerbalny).

1) okres wyrazu - wypowiedzi jednowyrazowe (holofrazy)

2) okres zdania - dziecko zaczyna mówić zdaniami 2-3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmiające, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe. Mowa autonomiczna/telegraficzna: bez form fleksyjnych, przyimków. Różnego rodzaju relacje semantyczne:

a) sprawca - czynność (miś śpi)

b) sprawca - przedmiot czynności (mama konik)

c) czynność - jej przedmiot (da buty)

Słuch fonematyczny jest na tyle wyrobiony, że dziecko wie jak dana głoska powinna brzmieć, choć samo nie potrafi jej prawidłowo wypowiedzieć, gorliwie poprawia dorosłych, gdy "spieszczają" wymowę tego czy innego słowa.

3) okres swoistej mowy dziecięcej - to okres rozmów pełnych uproszczeń, przestawień, niespodziewanych połączeń. Powstają całkiem nowe wyrazy, czasem charakterystyczne tylko dla danego dziecka neologizmy.

41. Wymień i scharakteryzuj teorie wyjaśniające rozwój mowy.

Badaniem mowy zajmują się psychologowie, logopedzi i pedagogdzy.

Teoria Chomskiego mówi o tym, że istotę języka stanowi zbiór reguł, a dziecko przedstawia wiedzę o języku nawet nie słuchając starszych - tą teorię uznaje się obecnie za historyczną i nie obowiązującą.

Teoria konstruktywistyczna - dziecko uczy się słów od innych, ale tylko wtedy, gdy są związane z jego uczuciami. Fazy: łużenie, gaworzenie. Chłopcy mają większe problemy z mówieniem. Holofrazy - wyrazy pojedyncze (dziecko w oparciu o nie buduje zdania) wymieniane przez dziecko.

Mowa telegraficzna - fragmenty zdań składające się z rzeczownika i dodatku od dziecka, pojawiają się także zbitki wyrazowe. Dziecko 12 mies.: pierwsze słowo, 16 mies.: wykorzystuje ok. 50 wyrazów, 2 lata: 300 wyrazów, 3 lata: 1000 wyrazów, 5 lat: 2000 wyrazów. Do 6 miesiąca życia dziecko potrafi rozróżnić pary samogłosek nawet w obcych językach.

W okresie przedszkolnym: dziecko uczy się kolorów, kształtów i wielkości, pojawiają się czasowniki określające czynności umysłowe i wewnętrzne.

Realizm nominalny - przekonanie dziecka, że nazwa jest częścią jakieś rzeczy.

L.Wygotski - badał rozwój myślenia i mowy - komunikacja jest funkcją społeczną i pierwotną.

42. W jaki sposób rozwiązuje sytuacje problemowe dziecko w okresie sensoryczno-motorycznym?

Najpierw korzysta z gotowych schematów, które da się plastycznie zastosować, dziecko rozwija te schematy, później nabywa umiejętność oddzielania środków od celu, eksperymentuje, tworzy własne schematy. Dziecko rozwiązuje problemy poprzez wypróbowywanie jednego zachowania po drugim, aż do osiągnięcia rozwiązania., później umysłowe myślenie zastępuje tą metodę.

43. W jaki sposób rozwiązuje problemy dziecko w fazie myślenia konkretno-wyobrażeniowego?

W tym okresie, w (ostatniej fazie) dziecko nie stosuje metody prób i bledów ale opiera się na prezentacjach myślowych w rozwiązywaniu problemu. Operacje umysłowe umożliwiają rozwiązywanie tych problemów.

44. Czym różni się rozwiązywania problemów w fazie myślenia operacyjnego od rozwiązywania problemów w fazie wcześniejszej?

Stadia rozwoju inteligencji dziecka wg J. Piageta:

- inteligencja sensoryczno-motoryczna (inteligencja praktyczna)

Do 2 lat, świat ograniczony do zmysłów, bez wyobrażeń, bez stałości przedmiotu (= tego, że rzecz istnieje za zamkniętymi oczami) . Myślenie jest egocentryczne.

 wrodzone reakcje odruchowe, np. ssanie

- 1-4 mies. - pierwsze reakcje nabyte

- 4-8 mies. - działanie intencjonalne

- 8 mies. - 1 r. ż. - konfrontowanie obiektów z rzeczywistością

- 1-1,5 r. ż. - reakcje okrężne III rzędu (eksperymentowanie, stosowanie metody prób i błędów)

- 1,5-2 lata - wyobrażanie sobie przedmiotów i kojarzenie.

-int. konkretno-wyobrażeniowa (inteligencja reprezentująca)

2-6 lat, funkcja symboliczna

Stadium to cechuje niemożność dokonywania operacji logicznych (stąd nazwa st. przed- operacyjne), wspomniany już egocentryzm, centracja i myślenie animistyczne.

- 2-3,5 lat - rozwój funkcji symbolicznych (wraz z mową)

- 3,5-5,5 lat - rozwój wewnętrznych obrazów umysłowych

Ważną zdolnością kształtującą się w pierwszych dwóch stadiach jest rozumienie stałości obiektu, czyli spostrzeganie, że przedmioty istnieją niezależnie od świadomości dziecka. Rozwój języka, symboli, pojęć.

- operacje konkretne = myślenie operacyjne

7-11 lat, myślenie staje się w pełni symboliczne, jest powiązane z doświadczeniami konkretnymi, pojawia się odwracalność i pojęcia stałości.

Dziecko może przeprowadzać operacje umysłowe, opierając się na konkretnych obiektach, z którymi ma bezpośredni kontakt, ale nie potrafi jeszcze myśleć abstrakcyjnie. Dziecko opanowuje pojęcie stałości objętości, powierzchni, liczby i kształtu. Jego myślenie cechuje egocentryzm, antropomorfizm, artyficjalizm, myślenie transdukcyjne i animizm oraz:

- myślenie słowno-logiczne

- wykształcone pojęcie stałości ilości

- odwracalność operacji umysłowych

- przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolność do klasyfikacji hierarchicznej

- brak myślenia abstrakcyjnego

- możliwość dokonywania kategoryzacji

- rozumienie relacji

- operacje formalne (myślenie abstrakcyjne)

Od 12 lat

Myślenie staje się abstrakcyjne, kształtują się strategie przetwarzania informacji, tworzenie hipotez.

Dopiero od 12 lat dziecko myśli tak, jak dorosły.

45. Wyjaśnij pojęcia: egocentryzm, animizm, artyficjalizm, antropomorfizm.

Egocentryzm - tok rozumowania, który polega na centralnym umiejscowieniu własnej osoby w świecie. Przekonanie o tym, że jest się najważniejszą osobą, a świat "kręci się wokół niej". W życiu człowieka egocentryzm jest naturalną postawą rozwojową, zarówno umysłową jak i moralną, na określonym etapie rozwoju dziecka (okres przedszkolny). Później, a szczególnie w życiu dorosłym, jest objawem niedojrzałości, a co za tym idzie niedostosowania do życia w społeczeństwie. Występuje również w niektórych stanach psychotycznych. Osoba egocentryczna postrzega cały świat wyłącznie z własnego punktu widzenia, poprzez absolutyzowanie własnych doświadczeń, obserwacji i przemyśleń, a marginalizowanie opinii pochodzących od innych osób. Jest głęboko przekonana, że świat wygląda dokładnie tak, jak jej się wydaje i na tej podstawie określa własne relacje z resztą otoczenia, a szczególnie wobec innych ludzi. Osoba taka uważa, że świat funkcjonuje zgodnie z jej mniemaniem, lub że najlepiej by było, gdyby tak funkcjonował, jak ona to postrzega. Efektem tego jest pogląd, iż wszyscy pozostali ludzie powinni postępować tak, jak uważa dana osoba, a szczególnie, że powinni oni postępować w określony sposób (najczęściej korzystny) wobec niej samej. Osoba egocentryczna często obraża i drwi z innych niż swoja opinii, a broni własnej, nawet w sytuacji, gdy ma przeciw niej setki trafnych argumentów. W teorii Piageta występuje pojęcie egocentryzmu myślenia. Pojawia się ono u dzieci, które nie przekroczyły siódmego roku życia. Polega na nieumiejętności dziecka wczucia się w położenie innej osoby i spojrzenia na świat z jej perspektywy. Dzieci milcząco przyjmują, że inni ludzie widzą to co one. Na przykład trzyletnia dziewczynka może mówić do swojego taty, który siedzi w sąsiednim pokoju: "Tatuś zobacz jaką zrobiłam wieżę". Jeśli tatuś odpowie: "widzę", to dziecko przyjmie to jako fakt. Tak rozumiany egocentryzm jest skorelowany z agresją. Zdolność wczuwania się w położenie innych osób (empatia) jest bowiem jednym z najsilniejszych hamulców agresji. Dlatego małe dzieci bez skrupułów wyrywać mogą pająkom nóżki i muchom skrzydełka, nie potrafią zrozumieć zdań: "nie rób drugiemu co tobie niemiłe" itd.

Animizm - to cecha myślenia dziecięcego, stan postrzegania świata, które przypisuje posiadanie "duszy" i żywotność lalkom i innym przedmiotom. Jest to cecha charakteryzująca dzieci w początkowym okresie wczesnego dzieciństwa lat (wg Jeana Piaget w okresie wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej)). Piaget (1973) sugerował, że dzieci posiadają tę cechę w wieku 2-4 lat, jednakże Subbotsky (2000) podsumował, że dzieci nawet do 6 roku życia mogą wykazywać animizm.

Artyficjalizm - przekonanie charakterystyczne dla myślenia wczesnodziecięcego polegające na tym, że według dziecka wszystko na świecie łącznie z naturalnymi bytami i zdarzeniami jest przez kogoś wykonany lub wykonywane. Dzieci uważają, że ludzie są odpowiedzialni za wszystkie zdarzenia na świecie. Przykłady artyficjanizmu: "Wiatr to dmuchajacy człowiek.", "Niebo jest niebieskie bo zostało pomalowane."

Antropomorfizacja lub antropomorfizm - zabieg językowy, polegający na nadawaniu nie będącym ludźmi przedmiotom, pojęciom, zjawiskom, zwierzętom itp. cech ludzkich i ludzkich motywów postępowania. Często odnosi się do wyobrażenia bogów na obraz i podobieństwo człowieka. Termin jest kombinacją dwu greckich słów, άνθρωπος (anthrōpos), oznaczających "ludzki", oraz μορφή (morphē), oznaczającego "kształt" lub "formę". Przykłady: "kot spojrzał na mnie z wyrzutem", "wieczorem oziębiło się, ale kamień był przyjaźnie nagrzany", itd. Istotnym jest przy tym to, że kot dalej jest kotem, a kamień kamieniem. Antropomorfizacja może być świadomym zabiegiem literackim tak jak w mitologii greckiej lub przykładem zaburzeń myślenia. Występuje też w trakcie normalnego rozwoju dziecka. W popkulturze (komiksie, filmie, filmie animowanym) antropomorfizm jest często wykorzystywany by uwypuklić określone cechy charakteru postaci, kojarzące się z cechami charakteru zwierzęcia, którego pewne fizyczne cechy otrzymuje postać.

46. Jaką funkcję pełnią emocje?

1) funkcja motywacyjna (emocje pobudzają nas do działania, ukierunkowują nasze działania)

2) organizowanie naszego działania - od emocji zależy, na czym koncentrujemy swoją uwagę, co zapamiętujemy

3) intensyfikują doświadczenie życiowe, nadają ważność różnym sytuacjom

4) regulują kontakty społeczne - wiążą nas z ludźmi bądź pozwalają zachować dystans

5) pobudzają do zachowań prospołecznych

6) funkcja komunikacyjna

47. Hierarchiczna koncepcja potrzeb A.Maslowa.

Koncepcja potrzeb A.Maslowa to piramida, na której szczeblach znajdują się potrzeby człowieka. Człowiek podejmuje działania z gatunku potrzeb wyższego rzędu, dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego stopnia.

Potrzeby (od góry):

samorealizacji – potrzeby samorealizacji – wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości; stanowią środek do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych lub reakcje kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb,

estetyczne (potrzeba harmonii i piękna)

poznawcze (potrzeby wiedzy, rozumienia, nowości)

szacunku i uznania – potrzeby uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi; pragnienie potęgi, wyczynu i wolności, potrzeba respektu i uznania ze strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji, zwracania na siebie uwagi.

przynależności (akceptacji i miłości) - występują w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu grupy,

bezpieczeństwa - pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne,

fizjologiczne - gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka.

48. Idealizm młodzieńczy - fazy jego rozwoju.

Idealizm - postawa wyrażana przez pragnienie naprawy świata. Wynika z tego, że marzenia nie są jeszcze skorygowane przez doświadczenia.

Idealizm antycypacyjny - młody człowiek wytwarza sobie wizję świata i liczy, że świat taki będzie

idealizm kompensacyjny - po przejściu pewnego doświadczenia jednostka wytwarza sobie wizję świata, która jest dla niej sposobem ucieczki od rzeczywistości. Jest to swoista forma protestu

Idealizm normatywny - jednostka kształtuje sobie normę postępowania, ale nie wiąże się to z działaniami praktycznymi

Idealizm praktyczny - jednostka działa, naprawia świat

49. Objawy nerwicy neurastenicznej.

Nerwica neurasteniczna pojawia się w wyniku długotrwałych stanów napięcia, wyczerpania pracą, konieczności podejmowania szybkich decyzji, konfliktów itp. Często uznaje się ją za objaw nerwicy lękowej lub depresyjnej.

Objawy:

- lęk, egocentryzm

- drażliwość

- wybuchowość

- trudności koncentracji

- szybkie męczenie się

- zaburzenia snu

- bóle głowy

- uczucie ściskania głowy

- w późniejszym okresie: uczucie stałego zmęczenia, zwłaszcza w godzinach przedpołudniowych, obniżenie nastroju, zaburzenia pamięci, trudności seksualne.

50. Objawy nerwicy histerycznej.

Nerwica histeryczna polega na tym, że w sytuacji stresującej lub zagrażającej dla samopoczucia lub samooceny dana osoba wytwarza sobie nieświadomie "unik" w postaci niekorzystnej reakcji fizjologicznej lub zapomnienia. Reakcja ta może być tak silna, że spowoduje całkowity paraliż fizyczny lub całkowite zapomnienie.

Objawy:

- reakcje konwersyjne - rekacja konwersyjna polega na utracie jakieś funkcji sensorycznej lub ruchowej bez defektu organicznego. Dana osoba przestaje nagle słyszeć, widzieć czy odbierać wrażenia dotykowe, może mieć sparaliżowaną rękę bądź nogę lub też nie jest w stanie mówić. Trzeba pamiętać, że w reakcji konwersyjnej nie występują żadne rzeczywiste zmiany biologiczne.

- stany dysocjacji - objawiają się somnambulizm (chodzi i wykonywanie różnych czynności podczas snu), manieryzmy (czyli ruchy ciała, które w jakiś sposób wyrwały się spod świadomej kontroli, u wielu z nas występują tiki, skurcze, nawyki ruchowe, które zdają się żyć swym własnym życiem), amnezja ("lunatykowanie" na jawie, ludzie zapominają co robili dotychczas i rozpoczynają nowe życie), osobowość mnoga.

51. Objawy nerwicy hipochondrycznej.

Hipochondria to nerwica, której dominującym objawem jest nadmierne zaabsorbowanie stanem własnego zdrowia i doszukiwanie się poważnych chorób w drobnych objawach fizycznych. Jedno z wyjaśnień głosi, że hipochondryk czuje się oddzielony od swego ciała i próbuje je poznać poprzez analizę (bardzo skupia się na swoim ciele), a nie przez odczuwanie. Hipochondryk często odczuwa ból, który nie jest wywołany dolegliwościami somatycznymi. Zwykle wmawia sobie chorobę fizyczną, aby uciec od dolegliwości psychicznych.

52. Objawy nerwicy natręctw.

Nerwica natręctw (obsesyjno-kompulsywna) spowodowana jest wypartymi pragnieniami i poczuciem winy; natręctwa myślowe (obsesje) i natręctwa czynności (kompulsje) są odrębnymi typami reakcji, które mogą występować niezależnie od siebie, lecz występują zazwyczaj tak często, że wyróżnia się je jako dwa odrębne aspekty jednego wzorca zachowań.

Natręctwa myślowe - uporczywa i irracjonalna myśl, któa pojawia się w świadomości niepotrzebnie i której nie można z niej dowolnie usunąć; myśli natrętne nie tylko ograniczają działanie, ale także nie dają dostępu silnym emocjom, takim jak uczucia nienawiści, destrukcji czy pożądania; stanowią barierę między afektem i działaniem, stają się ostateczną rzeczywistością, z którą ma się nieustanne do czynienia, zamiast narażać się na konsekwencje upragnionego, lecz zakazanego działania.

Czynności przymusowe - składają się z powtarzających się czynności o charakterze rytualnym. Osoba chora na nerwicę natręctw w natłoku tych drobnych, codziennych czynności, nie ma czasu, ani energii na wykonanie "zakazanego" działania, przed którym się nieświadomie broni. Przykłądem takiego zachowania spowodowanego mniej lub bardziej wyimaginowanym poczuciem winy, jest chęć jego odkupienia, np. ciągłe mycie rąk, jak w przypadku Lady Macbeth.

53. Objawy nerwicy depresyjnej.

Chory zniekształca rzeczywistość pod względem ilościowym (nie jakościowym). Osoba taka reaguje na poniesiąną bądz zbliżającą się stratę większym smutkiem i przez dłuższy czas niż większość ludzi. Pacjenci tacy skarżą się ponadto na niezdolność do koncentracji, brak pewności siebie, bezsenność, nudę, rozdrażnienie i złe samopoczucie. Tej niezdolności cieszenia się życiem towarzyszy często potrzeba picia alkoholu lub przyjmowania środków psychotropowych, po prostu po to, by móc znieść cierpienie, jakie wiąże się z przeżyciem następnego dnia. Ta fatalistyczna postawa nieustannego cierpienia może stać się potężnym źródłem motywacji, aby nie znosić cierpień życia, lecz uciec od nich przez samobójstwo.

54. Jaka jest różnica pomiędzy inteligencją i ilorazem inteligencji.

Inteligencja – bardzo ogólna zdolność umysłowa, która obejmuje m.in. zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, abstrakcyjnego myślenia, rozumienia złożonych myśli, szybkiego uczenia się i uczenia na podstawie doświadczenia.

Iloraz inteligencji IQ – liczbowa, standaryzowana miara inteligencji, wymyślili ją amerykańscy psychologowie. Kiedyś był to stosunek wieku umysłowego do wieku życia pomnożony przez 100, dziś wynik porównywany jest z wynikami osób w tym samym wieku. wynik 90-100 normalne, powyżej 120 ponadprzeciętne, mniej niż 70 upośledzenie umysłowe.

55. Wymień umiejętności należące do inteligencji emocjonalnej.

W ogromnej mierze decyduje ona o sukcesie jednostki w społeczeństwie; występuje niezależnie od ilorazu inteligencji. Składają się na nią:

- zdolność motywacji

- umiejętność panowania nad popędami i odłożenia na później ich zaspokojenia

- regulowanie nastroju

- wczuwanie się w nastrój innych

- optymistyczne patrzenie w przyszłość

56. Scharakteryzuj model inteligencji H. Gardnera

Model ten składa się niejako z 7 członów:

1. zdolności jezykowe

2. zdolności logiczno-matematyczne

3. zdolności przestrzenne (orientacja przestrzenna)

4. zdolności muzyczne

5. zdolności kinetyczno-cielesne

6. zdolności interpersonalne

7. zdolności intrapersonalne (zdolność zrozumienia siebie)

57. Wyjaśnij różnicę między inteligencją płynną i skrystalizowaną.

R. Cattel wyróżnił dwa rodzaje inteligencji:

Płynna - zdolność dostrzegania złożonych relacji, zdolność rozwiązywania problemów, dziedziczność

Skrystalizowana - wiedza zdobyta przez jednostkę, zdolność dostępu do tej wiedzy, kwestia treningu

58. Wyjaśnij różnice pomiędzy pamięcią ultrakrótkotrwałą, krótkotrwałą i długotrwałą.

Pamięć sensoryczna (ultrakrótka) - przechowywana w zmysłach, jest krótka (poniżej 1 sek.) i pojemna. Przez 1 sekunde pamiętamy prawie wszystko, ale później zapominamy.

Pamięć krótkotrwała - przechowuje informacje przez kilkanaście sekund, ale ma ograniczoną pojemność. Informacja może zostać przekazana z pamięci sensorycznej do krótkotrwałej, a dopiero potem do długotrwałej.

Pamięć długotrwała - duża pojemność, czas trwania jest nieograniczone. Informacje dostają się tu przez powtarzanie (teoria Atkinsona)

59. Scharakteryzuj teorie wyjaśniające proces zapominania.

Interferencja - każdy nowy proces uczenia się ma ujemny wpływ na istniejącą już zawartość pamięci oraz że uczenie się utrudnia gromadzenie nowych treści.

Niemożność uzyskania dostępu do zawartości pamięci z powodu braku bodźców wywołujących (cechy sytuacji, w której człowiek się uczy)

Zapominanie motywowane - pewna część zawartości pamięci staje się wprawdzie niedostępna, ale nie ulega wymazaniu, jest jedynie utrzymywana z dala od świadomości, gdzie mogłaby wywołać lęk lub poczucie winy (Freud)

60. Cechy myślenia twórczego (osobowść twórcy).

Cechy myślenia twórczego wg Guilforda to:

- płynność (oceniana poprzez ilość wytworzonych pomysłów; ta liczba pomysłów jest miarą)

- giętkość - inaczej elastyczność; oznacza zmianę sposobu myślenia, wytwarzanie jakościowo różnych pomysłów, umiejętność dokonywania przekształceń, transformacji; przełamywanie fiksacji funkcjonalnej (sztywność myślenia)

- oryginalność - nowe, inne, niepowtarzalne, niebanalne, niepowszednie

Guilford mówił też o cechach umysłu twórcy:

- wrażliwość na problemy (ozn. zauważenie nieścisłości w pewnych sytuacjach, luki w wiedzy, niezadowolenie z zastałego stanu rzeczy).

- płynność

- giętkość

- oryginalność

61. Jaka jest różnica pomiędzy twórczością potencjalną i skrystalizowaną.

podejście egalitarne
samorealizacja {zajmuje 1 miejsce w trójkącie potrzeb ludzkich-wierzchołek ,jest najważniejsza }
twórczośc potencjalna {każdy z nas może być twórca, wynika to z naszych potrzeb }
myślenie dywergencyjne { płynność, głębokość, oryginalność}

Kryteria postawy twórczej:
brak ograniczeń
brak oceny
atmosfera zabawy
współdziałanie

62. Fukcje komunikacji niewerbalnej.

Wśród znawców przedmiotu istnieje przekonanie, że kanał niewerbalny służy głównie do ustalania stosunków międzyludzkich. Relacja między dwiema lub więcej osobami jest przez nie, zazwyczaj spontanicznie negocjowana, ustawiana oraz podtrzymywana głównie dzięki komunikatom bezsłownym. Komunikaty te odgryają bardzo istitną rolę w tworzeniu pierwszego wrażenia o człowieku. 99% opinii o nim powstaje u innych w ciągu pierwszych kilkudziesięciu sekund kontaktu z nim.

Wyróżnia się pięć zasadniczych funkcji komunikacji niwerbalnej:

- informacyjną

- wspieranie przekazów słownych

- wyrażanie postaw i emocji

- definiowanie relacji

- kształtowanie wrażenia

Funkcja informacyjna - cały kontekst niewerbalny dostarcza rozmócy bezcennych informacji, przede wszystkim jest źródłem wiedzy nt. samopoczucia nadawcy, jego postaw wobec rozmówcy, stopnia pewności siebie, stanu emocjonalnego.

Wspieranie przekazów słownych - sygnały niewerbalne sprzyjają lepszemu, pełniejszemu zrozumieniu przekazu werbalnego. Wspieranie przekazów słownych może przyjmować kilka form:

- powtarzanie sygnałów werbalnych

- zaprzeczenie (nerwowe ruchy, mimika i ton głosu przeczą słowom)

- uzupełnianie (zwiększają wiarygodność słów)

- zastępowanie (niekiedy gesty zastępują słowa)

- akcentowanie

Wyrażanie postaw i emocji - uzewnętrznianie emocji i postaw odbywa się przede wszystkim za pomocą sygnałów niewerbalnych. Głównymi z postaw interpersonalnych jest przyjacielskość-wrogość i dominacja-podporządkowanie. Prawdziwe emocje są często skrywane, pokrywane jakąś inną ekspresją emocjonalną. Oszustwo mogą wskazywać: niepewność wypowiedzi, podwyższony ton głosu, fałszywe uśmiechy, czerwienienie itp.

Definiowanie relacji - polega przede wszystkim na określaniu poziomu zażyłości i poufności pomiędzy rozmówcami - komunikowanie wzajemnej atrakcyjności i bliskości (np. sympatia i zaufanie).

Kształtowanie wyobrażeń - polega na stosowaniu pewnych strategii komunikowania i kreowaniu określonego wrażenia.

63. Przedstaw teorie wyjaśniające przyczyny agresji.

Wielu psychologów, fizjologów, etologów czy filozofów zastanawiało się nad naturą agresji. Od wieków toczy się pomiędzy nimi spór o to, czy agresywność jest zjawiskiem wrodzonym, wyuczonym czy też instynktownym.

Według Thomasa Hobbesa agresja jest zjawiskiem wrodzonym. W jednej ze swoich prac pt. "Lewiatan" uznał, iż człowiek w swojej naturze jest bestią, a nad jego naturalnym instynktem popychającym do agresji można zapanować jedynie poprzez zmuszenie go do przestrzegania prawa i porządku społeczenego. W XX wieku pogląd Hobbesa rozwinął Z.Freud. jego zdaniem ludzie rodzą się z dwoma instyktami: życia (Eros) i śmierci (Tanatos). Według Freuda instynkt śmierci działa w każdej żywej istocie, dążąc do jej zniszenia i do sprowadzenia życia do stanu początkowego - materii nieożywionej. Jeżeli nie uda się człowiekowi w jakiśm sposób pozbyć tej energii, to będzie się ona kumulować i spowoduje chorobę. Uważał również, że społeczeństwo odgrywa bardzo ważną rolę w kontrolowaniu instynktu śmierci, gdyż pomaga w przekształceniu tej destrukcyjnej energii w zachowanie użyteczne lub przynajmniej możliwe do zaakceptowania. Jan Jakub Rousseau był zwolennikiem teorii, która mówi, że agresja jest zjawiskiem wyuczonym. Stworzył on pojęcie 'szlachetnego dzikusa'. Rousseau sugeruje, że ludzie w swojej naturze są łagodni i dobrzy, ale społeczeństwo przez swoje restrykcje wyzwala w nich wrogość i agresywność. Natomiast nie ma rozstrzygających dowodów na to, czy agresja ma charakter instynktowny, czy też nie. Według Berkowitza wrodzone wzorce ludzkiego zachowania są podatne na modyfikację oraz nieskończenie elastyczne. Ludzie mają skłonność do reagowania na prowokacyjne bodźce zaatakowanie sprawcy. Jednakże ta skłonność nie zawsze musi znaleźć odzwierciedlenie w zewnętrzym działaniu, gdyż zależy ona od złożonego wzajemnego oddziaływania pomiędzy wewnętrznymi tendencjami, a różnymi reakcjami hamującymi oraz od szczególnego charakteru sytuacji społecznej. Na podstawie powyższych teorii można wnioskować, że każdy człowiek jest zdolny do działań agresywnych. Agresja może być skutkiem frustracji, jeżeli wewnątrz człowieka powstanie gotowość do agresji. Taka gotowość bywa wywołana złością lub zdenerwowaniem, ale ważne są również bodźce wzrokowe w otoczeniu, które sygnalizują niebezpieczeństwo i pobudzają zachowanie agresywne. Takim bodźcem jest przedmiot kojarzony potocznie z działaniami agresywnymi (np. rewolwer); sama jego obceność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji. Berkowitz, po swoim eksperymencie potwierdzającym powyższą tezę użył wręcz porównania, że to nie palec pociąga za spust, ale sam spoust prowokuje ruch palca.

Teorie:

- biologiczna

- instynktu

- frustracji

- uczenia się agresji

64. Jakie czynniki przyczyniają się do wzrostu zachowań agresywnych?

zadanie rozwiązane na dołączonej kartce (nr zadania 82)

65. Wyjaśnij na czym polega koncepcja katharsis.

zadanie rozwiązane na dołączonej kartce (nr zadania 83)

66. Jaka jest skuteczność kar w przypadku zachowań agresywnych.

zadanie rozwiązane na dołączonej kartce (nr zadania 84)

67. Jaką rolę pełnią stereotypy w spostrzeganiu innych ludzi?

Stereotypy pozwalają nam porządkować nadmiar informacji o ludziach z którymi się stykamy, gdy zaś informacji jest za mało stereotyp pełni funkcję kreatorską, dodaje brakujące dane. Funkcjonujące stereotypy pozwalają nam także przewidzieć sposób zachowania ludzi, dzięki schematom, utartym formom myślenia o kimś, łatwiej przewidzieć sposób w jaki będzie się on zachowywał. Daje to poczucie bezpieczeństwa.

68. Scharakteryzuj różnice w reakcjach jednostki na wpływ społeczny (naśladownictwo, identyfikacja, internalizacja).

Naśladownictwo - inaczej uleganie. opiera się na systemie nagroda-kara. zachowanie człowieka trwa zazwyczaj tak długo, jak istnieje groźba kary lub obietnica nagrody. jest to zachowanie najmniej trwałe, a efekty są powierzchowne. w razie zmiany okoliczności następuje zmiana zachowania. dana osoba nie angażuje się w określone zachowanie, ulega jedynie wpływowi zewnętrznemu, głównie ze względu na satysfakcjonującą relację z innymi.

Identyfikacja - pragnienie upodobnienia się do innych. zachowanie, podobnie jak przy uleganiu, występuje ze względu na satysfakcjonującą relację w stosunku do innych, podniesienie samooceny. nie jest to jednak równoznaczne z uleganiem, gdyż w tym przypadku jednostka zaczyna wierzyć w to, co przyjmuje, choć nie wierzy zbyt mocno. jeśli grupa jest pod jakimś względem atrakcyjna, osoba akceptuje wpływ, wartości i postawy, nie dla nagrody lecz, by się upodobnić, podnieść samoocenę. przykładem identyfikacji jest tzw. efekt wujka Karola - wujek Karol to ukochana osoba o silnym autorytecie, osoba poważna, mająca jasno określone stanowisko na temat opieki socjalnej. jednostka przyjmuje ten pogląd, chcąc się do niego upodobnić. nagadzanie i karanie nie jest tutaj potrzebne, niezbędne jest tylko pragnienie bycia podobnym. jeśli wzorzec pozostanie dla nas ważnym, nie zmieni poglądów ani poglądy te nie zostaną podważnone, jednostka nadal będzie się z nim identyfikować.

Internalizacja - pragnienie, aby mieć słuszność jest motywem zinternalizowania poglądu, czyli przyjęcia go jako swojego. nagroda w tym wypadku ma charakter wewnętrzny. jeśli wzorzec uważany jest za rzetelny i godny zaufania, jego przekonanie akceptujemy i włączamy w nasz system wartości. przekonanie to uniezależnia się od źródła i staje się odporne na zmianę.

Ważne komponenty do charakterystyki:
uleganie ---> władza
identyfikacja ---> atrakcyjność
internalizacja ---> wiarygodność

69. Jakie sytuacje zwiększają występowanie konformizmu informacyjnego?

Obserwując zachowanie innych ludzi możemy podjąć decyzję co jest słusznym zachowanie. Nawet jeśli nie jesteśmy przekonani to możemy się szybko nauczyć wierzyć w definicję sytuacji, którą nam przedstawili. Zjawisko to nazywa się prywatną akceptacją i zostało potwierdzone eksperymentalnie. Konformizm informacyjny obejmuje nie tylko zachowania, ale również emocje. Szybkie rozsprzestrzenianie się emocji i zachowań w tłumie zostało nazwane przez G. Le Bon'a indukowaniem. Jedną z form indukowania może być tzw. psychoza tłumu, która polega na tym, ze w pewnej grupie ludzie zaczynają odczuwać podobne fizyczne objawy, bez wyraźnej przyczyny. Informacja o pojawieniu się danego objawu rozprzestrzenia się bardzo szybko wraz z jakąś teorią wyjaśniającą. W miarę upływu czasu coraz większa liczba osób zaczyna dostrzegać u siebie te objawy i tłumaczy je w ogólnie przyjęty sposób, nawet jeśli byłby najbardziej absurdalny i nieprawdopodobny. Ogromną rolę w rozprzestrzenianiu się psychozy tłumu odgrywają media. Dlatego ważne jest, żeby wykorzystać ich potencjał do przekazywania logicznych wyjaśnień. Konformizm informacyjny ma miejsce w następujących sytuacjach:

- gdy sytuacja jest niejasna

- gdy mamy mało czasu na zaplanowanie działania

- gdy innych ludzi postrzegamy jako espertów

Ważne jest, żeby zdawać sobie sprawę z negatywnych konsekwencji konformizu informacyjnego (np. psychoza tłumu) i zawsze próbować formułować własne definicje niejasnych sytuacji. Oczywiście można zasięgnąć opinii ekspertów pod warunkiem, że akurat znajduje się jakiś w pobliżu i rzeczywiście jest ekspertem.

70. Jakie sytuacje zwiększają występowanie konformizmu normatywnego?

Konformizm normatywny to rodzaj konformizmu, który motywowany jest lękiem przed odrzuceniem przez grupę lub pragnieniem bycia zaakceptowanym przez grupę. Typowe zachowania związane z tego typu konformizmem, to podporządkowanie się zdaniu grupy w obawie, że gdy wyrazi się własne prawdziwe i odmienne zdanie, to grupa przestanie nas akceptować. Na przykład jestem zdania, że nie należy dzisiaj uciekać z zajęć, ale cała grupa twierdzi, że uciekamy. W związku z tym nawet nie wyrażam swojego sprzeciwu, tylko uciekam tak jak wszyscy. Moi koledzy pracownicy uważają, że obcięcie premii przez szefa jest niesprawiedliwe, a ja sądzę, że na jego miejscu zrobiłbym to samo, ale nie powiem tego głośno, bo boję się odrzucenia przez kolegów. Ten typ konformizmu odnosi się nie tylko do ujednolicania przekonań, ale całego spektrum innych zachowań, na przykład:

# Ludzie ulegają modzie i nie ubierają się w sposób bardzo odbiegający od tego, co przyjęło się w ich środowisku i grupie odniesienia. Na przykład mężczyźni nie chodzą w spódnicach.

# Przebywając w różnych grupach zwykle używamy nieco innego słownictwa oraz innych konstrukcji gramatycznych, gestów itp. tak aby pasowały do norm przyjętych w tej grupie.

# Będąc w grupie ludzi przyjmujemy także pewne sposoby myślenia, które charakterystyczne są dla tej grupy (zobacz też: myślenie grupowe)

Zarówno konformizm normatywny jak i informacyjny badany był m.in. przez Solomona Ascha w słynnej serii eksperymentów (zobacz: Eksperyment Ascha), dzięki którym odkryto, że skłonność do ulegania motywowana lękiem przed wykluczeniem z grupy jest bardzo powszechna u ludzi we wszystkich kulturach. Drugim z paradygmatów badawczych konformizmu był paradygmat efektu autokinetycznego Sherifa.

Eksperyment Ascha to jeden z najsłynniejszych eksperymentów psychologicznych (właściwie serii eksperymentów), przeprowadzony przez Solomona Ascha w 1955 r. i dotyczący konformizmu, a konkretnie jednej z jego odmian - konformizmu normatywnego. Badacze konformizmu zastanawiali się czym są motywowane szeroko rozumiane zachowania konformistyczne. Wykryto dwa ważne motywy tych zachowań:

# pragnienie posiadania racji (zobacz: konformizm informacyjny) oraz

# lęk, który jest motywem konformizmu normatywnego.

EKSPERYMENT ZNAJDUJE SIĘ NA DOŁĄCZONEJ KARTCE

71. Wymień wnioski z eksperymentu S. Ascha.

Wnioski znajdują się na dołączonej kartce (wraz z eksperymentem)

72. Wymień wnioski z eksperymentu S. Milgrama.

Przebieg eksperymentu jest na dołączonej kartce.

Wnioski:

- od początku naszego życia jesteśmy uczeni posłuszeństwa wobec autorytetów (rodzice nauczyciele)

- w laboratorium Milgrama badani są zdani tylko na siebie i nie mają z kim porównać swoich uczuć, myśli i obaw - mogą mieć mniejszą jasność co należy czynić

- eksperymenty Milgrama były przeprowadzane na Uniwersytecie Yale, badacz z tej uczelni postrzegany był jako niepodważalny autorytet (lecz gdy badanie powtórzono w wynajętym magazynie w sąsiednim miasteczku odsetek ulegających autorytetowi osób spadł jedynie o 17% [z 65% do 48%])

- silne emocje przyćmiewają zdolność do jasnego i racjonalnego myślenia

- niewidoczność cierpiącego ucznia (gdy uczeń znalazł się w tym samym pomieszczeniu co nauczyciel uległość spadła do 40%)

73. Wyjaśnij termin manipulacja i przedstaw trzy reguły manipulacji.

Manipulacja - celowe procedury i mechanizmy umożliwiające sterowanie
myśleniem, zachowaniem i emocjami innych ludzi, którzy nie zdają sobie
z tego sprawy
- Reguła wzajemności - chcemy odwdzięczyć się osobie, która coś dla
nas zrobiła, dlatego chętniej kupimy coś od pana, który dał nam jakąś
pierdołę (typu paczka zapałek), niż to samo dwa razy taniej od kogoś,
kto niczego nam nie dał - musimy mu się odwdzięczyć
- Reguła kontrastu - rzeczy w porównaniu wydają nam się bardziej różne
niż bez porównania (no bo, kuźwa, od czego miałyby się wtedy różnić?).
Sprzedawca najpierw pokazuje nam małe i brzydkie gówienko, a potem coś
ładnego - i wówczas to ładne wydaje nam się ładniejsze, niż jest w
rzeczywistości - porównujemy to z gówienkiem. Na tej zasadzie
rozkładane są towary w supermarketach - najpierw są superdrogie, a
potem trochę tańsze - wydają się tańsze, a potem badziewne - dzięki
temu te środkowe wydają się mniej badziewne.
- Reguła niedostępności - "Dzień dobry, o, jakie ładne buty, a może
sobie kupię kiedyś takie podobne... o, a może takie bym
przymierzyła... Boziu ale do wypłaty dwa tygodnie, szczawiówka trzeci
dzień na obiad... a ma pani 38?" - "A wie pani co, chyba już nie
mam... zaraz pójdę o zobaczę.... (głos z zaplecza) Pani! Ostatnie
znalazłam, więcej już nie ściągniemy ich, mała partia była. Proszę
przymierzyć"* - "A na kij mierzyć, biere!". Rzeczy niedostępne -
ostatnia sztuka, wersja limitowana (do jedynych 10 000 egzemplarzy) są
atrakcyjniejsze niż dokładnie ta sama rzecz, ale dostępna w większej
ilości.
- Reguła społecznego dowodu słuszności - Szukamy potwierdzenia (bądź
zaprzeczenia) naszych racji - reguła ta jest wykorzystywana w czasie,
gdy np. klientka mierzy spodnie i nie jest pewna tego, jak w nich
wygląda. Wówczas od opinii sprzedawcy (bądź w ogóle osoby trzeciej)
może zależeć, czy je kupi. "No, Helka, wyglądasz jak nastka, nic tylko
na dzikie chłopy, troszki ci się chyba jeszcze po dziecku brzuch
wylewa nad paskiem, tak jakieś pięć kilo smalcu, no, ale ogółem to
miodzio, no bierz koniecznie!"*
- Reguła lubienia i sympatii - sens wynika z nazwy - chętniej
posłuchamy tych osób, które lubimy bądź w jakiś sposób okazują nam
szacunek, sympatię, zainteresowanie... "Misiuuuu, masz takie muskuły,
misiuuu, jesteś taki silny, ale ten człeń z przystanku to normalnie
spirzał przed tobą aż się kurzyło, co nie misiu, a w ogóle, to jesteś
taki zaradny i bogaty, że na pewno kupisz futerko swojemu
dziubaskowi"*
- Reguła autorytetu - odwrotna do reguły lubienia i sympatii, nie
liczy się lubienie, tylko respekt - osoby, które są naszym
autorytetem, mają u nas większy posłuch niż te, które lubimy bardzo,
ale są równe z nami statusem.
- Reguła zaangażowania i konsekwencji - z każdego działania łatwiej
wycofać się na początku, niż pod koniec. Jeśli np. zgodzimy się na coś
i będziemy z tym żyć przez jakiś czas, a potem okaże się, że warunki
znacznie się pogorszyły, jest dużo mniejsza szansa, że się wycofamy -
chociaż gdybyśmy od początku znali nowe warunki, nie zdecydowalibyśmy
się na to.
* nie, żaden z przytoczonych dialogów nie odbył się z  moim udziałem i
są one hipotetyczne

74. Czym jest reaktancja i jaką pełni rolę procesie manipulacji?

Teoria reaktancji (oporu psychicznego) stworzona została przez Jacka Brehma w 1966 r. Reaktancja psychologiczna jest to dążenie do przywracania wolności wyboru, zagrożonej przez kogoś, kto próbuje nam coś narzucić lub czegoś zakazać[1].

Działanie to jest tym silniejsze im:

* ważniejsza możliwość działania jest nam odebrana,

* więcej jest zablokowanych, odebranych możliwości,

* bardziej nieoczekiwana jest blokada,

* większe jest zagrożenie swobody działania.

To czego się nam zakazuje staje się bardziej atrakcyjne ("zakazany owoc", nitimur in vetitum – tak tłumaczy się zainteresowanie ludzi ocenzurowanymi treściami, co można używać np. w zwiększaniu zainteresowania ludzi produktami, podobnie zakazy rodziców rozgrzewają miłość nastolatków). Jednocześnie pojawia się niechęć wobec źródła przeszkód, oraz motywacja do przywrócenia stanu swobody, wolności. Ludzie różnią się tolerancją na odebranie im możliwości i swobody. W skrajnych przypadkach są w stanie rezygnować z wielu osobistych dóbr po to aby przywrócić sobie możliwość wyboru ("na złość babci odmrożę sobie uszy", "nie będę zażywać przepisanych lekarstw", "zrobię odwrotnie niż mi każą"). Reaktancją nazwać można "opór psychiczny". Pojęcie oporu ma jednak osobne znaczenie w psychoanalizie. Zjawisko to nasila się szczególnie tam, gdzie występują duże różnice poziomów mocy: np. duma bezsilnych wobec wyższej, pewniejszej siebie, mniej wahającej się mocy zewnętrznej – lub, przeciwnie, pogarda ludzi silnych, zdeterminowanych dla tych, którzy nie wiedzą, czego chcą, ciągle się wahają, szukają kierunku itd. A zatem, używając języka filozoficznego, jest to przede wszystkim konflikt pomiędzy wolnością pojętą pozytywnie a negatywnie. Teoria reaktancji ma szerokie poparcie empiryczne.

Reaktancja pojawia sie wszedzie tam, gdzie człowiekowi ogranicza sie możliwosc wyboru, gdzie jego wolnosc wydaje sie zagrożona. Manipulatorzy dąża zwykle do tego, by ograniczyc człowiekowi możliwosc wyboru, działania, wydawania sadów. Natomiast zjawisko reaktancji pojawia sie wtedy, gdy zagrożona jest potrzeba wolnosci. „Kiedy nasza wolność wyboru, decydowania jest ograniczona, pojawiają sie najpierw negatywne emocje, a nastepnie

uruchomiona zostaje reaktancja, czyli zachowania dążące do odzyskania tej swobody.

Główne przejawy reaktancji to wzrost atrakcyjnosci zachowania niedostepnego, przekora, czyli podejmowanie działania niedozwolonego, a także negatywne emocje (z agresja i atakiem włacznie) w stosunku do osoby badź zródła ograniczenia wolności”. Zatem reaktancja jest bardzo skutecznym mechanizmem obronnym przed prostymi manipulacjami o słabym i srednim natężeniu.

75. Jaką funcję pełnią stereotypy?

Stereotyp jest generalizacją (uogólnieniem) odnoszącym się do grupy w ramach których, widzimy jej członków jako takich samych. Używanie stereotypów jest uważane jako „prawo najmniejszego wysiłku”, świat jest zbyt zróżnicowany, żeby różnicować postawy wobec wszystkich obiektów. Dlatego oszczędzamy energię i czas posługując się stereotypami. Np. stereotyp: księgowego, lekarza, chorego psychicznie. Stereotypy ułatwiają poznawanie rzeczywistości i upraszczają ją. Jest to obraz uogólniony rzeczywistości, związany z silnym stosunkiem emocjonalnym. Stereotypy są bardzo trwałe. Funkcje stereotypów: - Poznawcze – dwa przejawy: 1) są instrumentem uzupełniania informacji. 2) skutecznie redukują nadmiar informacji społecznych. Np. stereotyp przebiegłego, chytrego Żyda mógł służyć do wyjaśnienia biedy, niezaradności ludzi, którzy z nim koegzystowali. - Egotystyczne – polega przede wszystkim na usprawiedliwianiu własnych działań lub bezczynności wobec osób będących przedmiotem stereotypu. Np. stereotyp Cyganów- leniwi złodzieje, miał tłumaczyć działania dyskryminacyjne wobec nich. - Tożsamościowe – zwiększanie osobistego podobieństwa do innych członków własnej grupy i subiektywnie spostrzeganych różnic między grupą własna i obcą poprzez konfrontację i przekonanie o takiej samej opinii. Badanie: Dano pewnej grupie studentów ( mężczyznom i kobietom) skomplikowane zadanie do zrealizowania. Studenci, którzy oceniali wykonanie tego zadania: - sukces mężczyzn przypisywali ich zdolnościom - sukces kobiet przypisywali jako ich łud szczęścia Stereotypy płci skutkują też tym, że jeśli mężczyzna nie odniesie sukcesu jest surowiej oceniany – np. może być odbierany przez społeczeństwo jako nieudacznik, natomiast u kobiety w momencie nie osiągnięcia sukcesu- zazwyczaj jej otoczenie, uważa że nic się wielkiego nie stało a próba udziału w takim „programie” jest niczym innym jak tylko kobiecym kaprysem, odskocznią od domu, wychowywania dzieci.

76. Jaka jest różnica pomiędzy stereotypami, a uprzedzeniami?

Stereotyp jest generalizacją odnoszącą się do grupy społczenej, w ramach której identyczna charakterystyka zostaje przypisana zasadniczo wszytskim jej członkom, niezależnie od istniejących między nimi różnic. Stereotypy ułatwiają życie w społeczeństwie, upraszczają rzeczywistość, co przy dzisiejszym zróżnicowaniu świata zmiejsza poznawczy wysiłek umysłowy, może jednak być niebezpieczne i prowadzić do fałszowania rzeczywistości i kształtowania uprzedzeń.

Uprzedzenie jest nieracjonalną i negatywną postawą wobec innych ludzi, silną, sztywną i odporną zmianę. Jest to negatywna lub wroga postawa wobec osób należących do wyróżniającej się grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynależności do grupy. Postawę tą charakteryzuje uogólnienie przypisywanych tej grupie cech przy jednoczesnym przeniesieniu ich na indywidualnego jej członka, bez uwzględnienia trafności stereotypu grupowego oraz wiarygodności stosunku charakterystki grupy do tej konkretnej jednostki.

Czyjaś przypadkowa opinia może łatwo stać się dla nas poglądem zwłasza, gdy:

- mamy skłonność do przyjmowania cudzych przekonań na wiarę

- nie lubimy samodzielne wypracować własnego zdania

- mamy zaufanie do osoby wygłaszającej twierdzenia, przyjmowane następnie przez nas za prawdziwe

- osoba, która wygłasza jakiś pogląd, jest dla nas kimś ważnym i chętnie ją naśladujemy

- cudza opinia trafia do nas jako pierwsza

77. W jaki sposób można przeciwdziałać występowaniu uprzedzeń?

Czasem jednak ludzie, którzy żywią wobec siebie antagonizm po krótkim czasie taka postawa może ulec głębokiej zmianie. Ważnym elementem jest tutaj działanie oparte na hipotezie ignorancji. Gdyby ludzie doskonale znali członków przeciwnych grup wówczas nie dochodziłoby to zjawiska stereotypizacji. Zadana jednostka ludzka nie przejawiałaby dyskryminacji wobec innych ludzi. Wydaję się, iż umieszczenie członków różnych grup w jednym miejscu oraz przekazywanie zgodnych z prawdą informacji na temat innych grup mogłoby wówczas dojść do zaniku jakichkolwiek uprzedzeń. Rzeczywiście, istnieją przesłanki, aby sądzić, że sam kontakt i edukacja mogłyby osłabić antagonizmy międzygrupowe. Zarówno kontakt, jak i edukacja mogłyby uzmysłowić ludziom, że są podobni do członków innych grup. Dzięki temu członkowie obcych grup mogliby się wydać bardziej sympatyczni, zmalałaby użyteczność podziałów na grupę własną i obcą oraz obniżyłoby się napięcie, jakie ludzie odczuwają czasami w kontakcie z obcymi. Ludzie mogliby się także dowiedzieć, że członkowie innych grup nie są jednakowi, co ograniczyłoby przydatność szerokich, prostych stereotypów. Niestety czasem nawet ta sama lokalizacja wrogich wobec siebie grup nie przynosi pożądanych efektów. To samo dotyczy przekazu pozytywnych informacji Jesteśmy przeciwnej grupie. Takie zachowanie ludzi wynika z tego, iż wynika to z logicznej oceny członków grup obcych. Ta nieuzasadniona z logicznego punktu widzenia wrogość wynika również z emocji, jakie są odczuwane wobec grup przeciwnych. Hipoteza ignorancji nie docenia faktu, iż stereotypy, uprzedzenia czy dyskryminacja służą zaspokajaniu ważnych potrzeb. Nie oznacza to, że kontakt i edukacja są bezużyteczne. Przeciwnie, kontakt interpersonalny może skutecznie osłabiać uprzedzenia i stereotypy między grupowe, jednak tylko w odpowiednich warunkach. Pożądane skutki może natomiast przynieść strategia przeciwdziałania uprzedzeniom, stereotypom i dyskryminacji, odwołująca się do celów. Takie podejście uwzględnia dwa dowiedzione fakty. Po pierwsze, uprzedzenia, stereotypy i dyskryminacja służą istotnym celom. Jak już wiemy, dyskryminowanie członków innych grup może, na przykład, pomóc nam w zdobywaniu zasobów ekonomicznych dla własnej grupy. Po drugie, pewne cechy osób i sytuacji nadają owym celom szczególne znaczenie. I tak, na przykład, dążenie do zapewnienia korzyści członkom własnej grupy jest silniejsze u pewnych osób posiadających potrzebę dominacji w społeczeństwie, oraz w pewnych okolicznościach np. wówczas, gdy dochodzi do walki o dobra materialne. Jednym ze sposobów zmiany nastawienia wobec innych grup jest zmiana cech danej jednostki społecznej. Pomocne w tym przypadku jest obniżenie napięcia pomiędzy poszczególnymi członkami grup. Albowiem niepokój oraz strach są jednym z czynników wywołujących uprzedzenia oraz stereotypizację. Następnie istnieje możliwość zmiany właściwości zaistniałej sytuacji. Należy wówczas w grupie stworzyć atmosferę, w której hołduje się rozwiązywanie konfliktów, a także propagować normy przeciwne uprzedzeniom. Można przedstawić ludziom odmienne sposoby osiągania celów. Jak wiadomo jednostka ludzka często przedstawia innych w gorszym świetle pokazując iż posiada większą wartość budując tym samym wyższą samoocenę. Istota tego problemu polega na tym, iż należy poprawić samopoczucie wówczas zjawisko poniżania nie będzie miało miejsca. Tak, więc skuteczne zaspokajanie potrzeb okazuje się być jednym ze sposobów zapobiegania stereotypizacji. Powinno się także dążyć do zaktywizowania celów, jakie są niezgodne z e stereotypami. Dzięki zasiewaniu empatii, słuszności, sprawiedliwości i wzajemnemu zrozumieniu. Ludzie, którym rzeczywiście zależy na słuszności swoich poglądów w stosunku do drugiej osoby często wychodzą poza granice stereotypów i uprzedzeń. Tym bardziej, iż jednostki ludzkie uważają siebie za sprawiedliwe i odnoszące się z empatią wobec innych, tak, więc są zdolni do wyrzeczenia się wszelkich uprzedzeń wobec innych. Ludzie młodzi przejawiają większą tolerancję, wówczas, gdy współodczuwają empatię z innymi grupami. Objawia się to wtedy, gdy młodzież próbuje spoglądać na świat z perspektywy drugiej osoby. Ważne jest, aby członkowie grup zaprzeczali negatywnym stereotypom. Ludzie chętni akceptują inne grupy wówczas, gdy reprezentują postawy, które są pożądane ze społecznego punktu widzenia. Dlatego powstający kontakt między grupami powinien odbywać się przy aprobacie lokalnych autorytetów i norm społecznych. Istotnym elementem w przeciwdziałaniu uprzedzeniom jest jednakowy status grup. Co więcej kontakt miedzy poszczególnymi członkami grupy powinien zachodzić dzięki bezpośrednim relacjom, dzięki temu możliwe jest dostrzeżenie pewnych podobieństw pomiędzy poszczególnymi członkami. Taka postawa sprzyja nawiązywaniu przyjaźni i bliższych kontaktów. Następnie kontakt, jaki powstaje pomiędzy jednostkami powinien być zdecydowanie nagradzający. Praca, która kończy się odpowiednią gratyfikacją może zmienić przekonanie o innych członkach grupy. Wynikiem tego jest zmiana negatywnych stereotypów. Współpraca pomiędzy członkami grup może okazać się bardzo pomocna, zwłaszcza oddziałuje to na młodego człowieka takie zachowanie jest ściśle pożądane w klasie szkolnej. Jest to swoista motywacja, aby trafniej oceniać członków grup obcych. Dzięki temu możliwe jest obniżenie rywalizacji pomiędzy grupami.

78. Wyjaśnij czym jest dysonans poznawczy.

Dysonans poznawczy – stan nieprzyjemnego napięcia psychicznego, pojawiający się wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze (np. myśli lub sądy), które są niezgodne ze sobą. Dysonans może pojawić się także wtedy, gdy zachowania nie są zgodne z postawami. Stan dysonansu wywołuje napięcie motywacyjne i związane z nim zabiegi, mające na celu zredukowanie lub złagodzenie napięcia. Podstawowym założeniem w teorii dysonansu poznawczego jest twierdzenie o pojawianiu się nieprzyjemnego napięcia psychicznego wtedy, gdy dana osoba posiada (lub dotrą do niej) sprzeczne elementy poznawcze (mogą to być twierdzenia, przemyślenia, postawy, informacje, oceny, zachowania itp.). Dysonans poznawczy można nazwać popędem, bowiem jego wpływ na zachowanie jest taki, jak podstawowych popędów człowieka (np. głodu, pragnienia, bólu): wywołuje ogólną mobilizację organizmu, motywuje do zachowań, których celem jest zmniejszenia napięcia, oraz wywołuje antycypacyjne unikanie (czyli uczenie się reakcji na bodźce skojarzone z pojawieniem się dysonansu).

Przykłady dysonansu i jego redukcji:

* Palę papierosy i dowiaduję się, że wywołują one wiele chorób. W związku z tym np. podważam zasadność twierdzeń o szkodliwości palenia – "Moja babcia ma 90 lat, od 70 lat pije, pali i... żyje". Dysonans zostaje zredukowany. Odkryto np., że prawie wszyscy niepalący zgadzają się z tym, że palenie jest szkodliwe, a wśród osób palących zgadza się z tym tylko połowa badanych[5].

* Stosuję wobec swojego dziecka kary cielesne, ale mój dobry znajomy mówi mi, że to źle. Dysonans może być zredukowany poprzez przekonanie siebie, że to co się robi z dzieckiem, to nie jest żadne bicie – "zwykłe klapsy" albo też zerwanie przyjaźni (zobacz też: model utrzymywania samooceny).

* Uważam, że należy być dobrym i życzliwym człowiekiem, ale odmawiam dania drobnych pieniędzy żebrakowi, który mnie o to prosi. "To zwykły naciągacz i darmozjad, pewnie potrzebował na piwo. Podobno niektórzy żebracy jeżdżą mercedesami" – zaczynam myśleć.

* Jestem przekonany o moich zdolnościach intelektualnych, ale bardzo źle wypadam w rozwiązaniu testu inteligencji. "Miałem wyjątkowo zły dzień", "Jedna pomyłka każdemu może się zdarzyć" itp.

* Posiadam pewien pogląd religijny i uważam się za osobę bardzo religijną, ale dowiaduję się, że stanowisko papieża w danej sprawie jest zupełnie inne niż moje. Widocznie się myliłem – zaczynam myśleć.

Motywacja wzbudzona przez dysonans jest tym silniejsza, im:

* bardziej wyrazista jest niezgodność między dwoma elementami poznawczymi

* ważniejsze są dla jednostki te elementy

* bardziej powiązane są one z innymi przekonaniami czy strukturami poznawczymi danej osoby

Gdy wzbudzony zostaje dysonans dana osoba motywowana jest do jego redukowania i przywrócenia zgodności między sprzecznymi informacjami. Może to być osiągane przez:

1. Zmianę jednego z elementów będących ze sobą w kolizji. Palacz, który dowiaduje się, że jest to szkodliwe, może rzucić palenie lub odrzucić informację o szkodliwości palenia (albo unikać myślenia o niej).

2. Przeformułowanie znaczenia jednego z elementów, które są ze sobą niezgodne. Na przykład palacz może twierdzić, że pali, ale tylko papierosy light, co nie jest szkodliwe. Bądź też, że "Życie też jest szkodliwe dla zdrowia, nie tylko papierosy" – właściwie wszystko jest szkodliwe, cukier, sól, brak cukru, nadmiar witamin itp., przez co zmienia znaczenie słowa "szkodliwe".

3. Dodanie nowego elementu poznawczego, którego zadaniem jest zredukowanie sprzeczności między dotychczasowymi elementami. Palacz może twierdzić, że palenie go uspokaja i rozluźnia (czyli jest zdrowe). Może zacząć uprawiać sport lub twierdzić, że zawsze wchodzi na siódme piętro piechotą, a te jego wysiłki niwelują szkodliwość palenia.

Dysonans podecyzyjny:

Inną ważną klasą zachowań, które jest w stanie wyjaśnić teoria dysonansu poznawczego, są następstwa podejmowania decyzji. Każda ważna decyzja, dokonywana w warunkach poczucia swobody wyboru, nieuchronnie prowadzi do pojawienia się dysonansu.

Ważna decyzja to taka, w której 1)podmiotowi zależy na dokonaniu dobrego wyboru; 2)podjęcie decyzji nie jest oczywiste (czyli wybór nie polega na tym czy wybrać "dobre, słuszne i przyjemne" czy może "złe, głupie i przykre"), co implikuje wahanie (jest tak, bowiem każda opcja do wyboru ma zarówno swoje plusy jak i minusy); 3)jednostka ma poczucie swobody i 4)decyzja jest nieodwracalna (wtedy dysonans jest najsilniejszy)[22].

Przykład. Mam szansę kupić:

1. stary dom, daleko od miasta z malutkim ogródkiem, w złym stanie i wymagający dużych nakładów dodatkowego kapitału. Albo też

2. luksusowe mieszkanie w świetnym stanie, duże, w centrum miasta, ale przy bardzo ruchliwej ulicy.

Obie z możliwych opcji mają swoje plusy i minusy.

Po dokonaniu wyboru, zwłaszcza gdy jest on nieodwracalny, zanika skłonność do realistycznego oceniania alternatywy, przed którą staliśmy. Człowiek zaczyna podkreślać zalety dokonanego wyboru i wady odrzuconej opcji.

Eksperyment. Badacze prosili gospodynie domowe, aby oceniły różne przedmioty domowego użytku (były to różne roboty kuchenne) na skali od najmniej do najbardziej pożądanego. Następnie dano im możliwość wyboru między 5. i 6. przedmiotem w hierarchii – mogły zabrać go do domu (były to przedmioty bardzo podobnie oceniane). Po dokonaniu wyboru proszono jeszcze raz (po upływie 20 min) o ocenę robotów kuchennych. Za drugim razem kobiety podnosiły ocenę robota, który wybrały i znacząco obniżały ocenę tego, który odrzuciły.

Przed podjęciem decyzji ludzie rozważają dylemat w sposób racjonalny – rozważają wszystkie "za" i "przeciw". Po podjęciu decyzji pojawia się dysonans związany z tym, że zawsze odrzucona opcja ma swoje plusy, a przyjęta ma swoje minusy: "Jestem rozsądnym, inteligentnym i rozumnym człowiekiem, a być może podjąłem błędną decyzję.". Aby uniknąć dysonansu ludzie uwypuklają zalety dokonanego wyboru oraz wady odrzuconej opcji. Może to prowadzić także do przekonywania innych o tym, że powinni podjąć podobne decyzje, bowiem jeśli inni zachowają się w taki sam sposób jak my, daje to człowiekowi poczucie dokonania słusznego wyboru (na ten temat zobacz także: społeczny dowód słuszności i konformizm informacyjny, przykład "nawracania innych" motywowany dysonansem – zobacz obserwacja uczestnicząca).

Istnieje kilka technik manipulacyjnych opracowanych w oparciu o teorię dysonansu. Najpopularniejsze to: stopa w drzwi (występująca też w postaci zmasowanej – "dwie stopy w drzwiach"), technika scenariusza, niska piłka, drzwiami w twarz. Wszystkie one wykorzystują napięcie dysonansowe, które wiąże się bądź to z odmawianiem osobom, które nas o coś proszą (drzwiami w twarz), bądź to wywołują zaangażowanie (stopa w drzwi, niska piłka), bądź też stwarzają iluzję istnienia okazji, z której nie warto rezygnować (technika scenariusza). Zaangażowanie się w działania również ma moc wywoływania dysonansu. Po drobnych poświęceniach jesteśmy coraz to mniej skłonni do wycofania się z tego działania. Budziłoby to dysonans "tyle poświęciłem, a okazuje się to niewarte moich wysiłków? Skąd, to jest warte dalszych wysiłków!", "Jeśli powiedziałeś A, musisz powiedzieć B" – i zaangażowanie rośnie. Tworzenie zaangażowania wykorzystywane jest np. w przyciąganiu nowych członków do sekty (i utrzymywaniu dotychczasowych). Członkowie sekt, którzy dokonali coraz to większych poświęceń "nie mają wyjścia" – muszą kontynuować swoje zaangażowanie nawet aż do samobójstwa (zobacz np. Świątynia Ludu, David Koresh, Wrota Niebios), inaczej dysonans byłby bardzo silny.

Technika stopa-w-drzwi – nazwa techniki manipulacji w psychologii społecznej. Można ją streścić następująco: "Chcesz, żeby ktoś spełnił twoją właściwą prośbę, to poprzedź ją inną malutką prośbą, która na pewno zostanie spełniona". Prawdopodobieństwo spełnienia właściwej prośby po zastosowaniu "stopy w drzwi" rośnie o ok. 50%.

Technika scenariusza - technika manipulacji opisywana w psychologii społecznej. Opiera się na odkryciu, że wyobrażanie pewnych działań traktowane jest przez człowieka po części jako ich wykonywanie. Jeśli na przykład wyobrażam sobie, że leżę na plaży i się opalam, to zwalnia się rytm serca, moje mięśnie się rozluźniają, zaczynam wolniej oddychać, tak jakbym rzeczywiście leżał na plaży. Psychologowie odkryli, że ćwiczenie działań tylko w wyobraźni poprawia ich faktyczne wykonanie (badania na łucznikach), myślenie o jakimś wyrazie wywołuje niezauważalne ruchy krtani i warg, zaś myślenie o poruszaniu się idzie w parze ze wzbudzeniem aktywności odpowiednich nerwów i mięśni. Technika scenariusza polega więc na skłonieniu kogoś do wytworzenia odpowiednich wyobrażeń, co powoduje, że jest bardziej skłonny do ich wykonania.

Niska piłka – technika manipulacji opisywana w psychologii społecznej. "Rzucasz przynętę i gdy jest branie - ciągniesz do góry", "rzuć nisko piłkę, tak aby ktoś ją złapał, potem będzie musiał się wyprostować z piłką w rękach...". Technika ta polega na przedstawieniu początkowo niezwykle korzystnej oferty. Gdy "ofiara" ją chwyta, okazuje się, że oferta posiada dodatkowe elementy i nie jest wcale taka atrakcyjna, jak wydawało się na początku. Ostatecznie oferta jest o wiele bardziej kosztowna, na tyle, że gdyby "ofiara" wiedziała o niej na początku, nie zdecydowałaby się.

Drzwiami-w-twarz – w psychologii społecznej technika manipulacji i wpływu społecznego. Można ją streścić w ten sposób: Chcesz aby ktoś spełnił twoją prawdziwą prośbę, to poprzedź ją inną prośbą bardzo wygórowaną, której ta osoba na pewno nie spełni.

Obecnie definiuje się "niezgodność poznawczą" nie w sensie logicznym, ale psychologicznym – czyli jest to posiadanie takich twierdzeń czy elementów poznawczych na temat danej kwestii, z których wynikają sprzeczne zachowania lub oceny. Szybko okazało się także, że dysonans wzbudzany jest przede wszystkim wtedy, gdy niezgodność dotyczy w jakimś stopniu obrazu własnej osoby (jako pierwszy badania na ten temat prowadził Andrzej Malewski). Doniosłe znaczenie ma tu samoocena. Przede wszystkim osoby o wysokiej samoocenie (i te którym bardzo zależy na wysokiej samoocenie) przeżywają silny dysonans, gdy uczynią rzecz złą lub głupią. Dysonans pojawia się więc w takich sytuacjach, które naruszają samoocenę i dobre samopoczucie. Nie rozstrzygnięto (2007) co decyduje, który z dwóch elementów poznawczych zostaje poddany "obróbce i modyfikacji". Dlaczego niektórzy palacze dowiadując się o szkodliwości palenia odrzucają palenie, a inni odrzucają informacje na temat szkodliwości? Jednym ze sposobów wybrnięcia z tej trudności jest twierdzenie, że zmianie ulega ten element poznawczy, który jest bardziej podatny na zmianę. Jest to jednak twierdzenie uwikłane w logiczne błędne koło – (element bardziej podatny na zmianę ulega modyfikacji. A skoro ulega modyfikacji, to znaczy, że jest bardziej podatny na zmianę).

79. Wymień trzy sytuacje społeczne, w których ludzie odczuwają dysonans poznawczy.

Młoda osoba nie ustąpiła miejsca w tramwaju staruszce. Powstaje dysonans – osoba ta uważa, że powinna ustąpić (tak została wychowana), a nie ustąpiła. Może to wytłumaczyć tak: „Byłem/am bardzo zmęczony/a, ta kobieta wcale nie wyglądała na schorowaną, czy zmęczoną.”.
Pewną osobę na ulicy zaczepił żebrak. Odmówiła jednak, gdy poprosił o pieniądze. Pojawia się dysonans np. „Nie jestem dobrym człowiekiem, bo nie pomogłem osobie w potrzebie”. Jego zredukowanie może nastąpić przez przekonanie siebie, że żebrak na pewno był naciągaczem.
Student miał bardzo ważny egzamin, przygotował się do niego, ale stres sprawił, że nie był w stanie nic sobie przypomnieć. Ściągnął odpowiedzi od kolegi. Dysonans: „Jestem oszustem”. Redukcja: „Ściąganie to przecież nie oszustwo”, lub „Przecież się nauczyłem, wiec tak naprawdę, to nie było oszustwo. Sam napisałbym to samo, co kolega, gdyby nie stres.”.
X kupiła nową sukienkę. Pyta przyjaciółki, co sądzi o zakupie. Przyjaciółka mówi, że sukienka jest bardzo ładna, choć tak naprawdę nie podoba jej się. Dysonans: „Jestem kłamcą”. Redukcja: „To nie było kłamstwo, powiedziałam tak, bo nie chciałam jej sprawić przykrości.”.
X poszedł do teatru na premierę sztuki, która miała być świetna. Zapłacił bardzo dużo za bilet. Sztuka okazała się mierna. Dysonans: „Jestem głupcem, wydałem tyle pieniędzy na kiepskie przedstawienie”. Redukcja: „Sztuka była interesująca, w nowatorski sposób ukazywała pewne kwestie.”.

80. Wymień sześć czynników prawdopodobnej nienormalności.

1. cierpienie

2. nieprzystosowanie

3. irracjonalność - przewidzenia, przesłyszenia

4. nieprzywidywalność - nagłe, niezrozumiałe dla otoczenia lub nieadekwatne do sytuacji zachowania

5. niekonwencjonalność i rzadkość statystyczna - np. bardzo rzadkie wyróżniające zachowanie np. chodzenie boso

6. dyskomfort obserwatora

81. Przedstaw współczesną definicję zdrowia psychicznego.

Zdrowie psychiczne – przyjęta w 1948 konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia określa je jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka. Ze względu na wieloznaczność i ogólnikowość terminu, pojęcie zdrowia psychicznego jest w różny sposób kategoryzowane i uściślane, choć przeważa pogląd, iż nie istnieje jedna i bezwzględnie uniwersalna definicja zdrowia psychicznego, nie ma jednej, „oficjalnej” definicji, ponieważ (według WHO) różnice kulturowe, subiektywne odczucia oraz rywalizujące ze sobą profesjonalne teorie wpływają na to, jak termin ten jest rozumiany. Jedynym aspektem z którym zgadza się większość ekspertów jest to, że zdrowie psychiczne i zaburzenie psychiczne nie są do siebie przeciwstawne, czyli brak rozpoznanej choroby psychicznej nie musi oznaczać zdrowia psychicznego. Definicje medyczne – określają zdrowie psychiczne jako niewystępowanie objawów psychopatologicznych, homeostazę w procesach fizjologicznych, brak defektów w strukturze i funkcjach psychicznych, Definicje psychologiczne – określają jako zdolność do twórczego rozwoju i samorealizacji, akceptację i poczucie własnej wartości i tożsamości, zdolność osiągania satysfakcji z życia, realistyczną percepcję rzeczywistości, Definicje socjologiczne – jako zdolność przystosowania się jednostki do norm kulturowych i środowiska społecznego, uwewnętrzniania norm w przebiegu socjalizacji, umiejętności prawidłowej koegzystencji w grupie i właściwego funkcjonowania w rolach społecznych. Według Marii Jahody jednostka zdrowa psychicznie, to:

* jednostka aktywnie przystosowująca się do otoczenia, usiłująca spełniać wymagania otoczenia bez utraty indywidualności

* jednostka charakteryzująca się spójną oraz zintegrowaną osobowością

* jednostka postrzegająca siebie i świat adekwatnie do sytuacji i własnych możliwości, czasami niezależnie od własnych potrzeb (brak egoizmu z zachowaniem egocentryzmu)

Według Kazimierza Dąbrowskiego zdrowie psychiczne to zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego.

82. Wymień objawy osiowe psychozy jednobiegunowej.

Psychoza jednobiegunowa - zaburzenie psychiczne charakteryzując się objawami depresyjnymi: obniżony nastrój, smutek i towarzyszący mu często lęk, utrata radości życia, negatywny obraz siebie, obniżona samoocena, samooskarżenia, pesymizm i rezygnacja, apatia oraz długi, ciągły sen.

83. Wymień objawy osiowe psychozy dwubiegunowej.

Psychoza dwubiegunowa - dawniej psychologia maniakalno-depresyjna, charakteryzuje się silnymi zmianami nastroju od ekstatycznego podniecenia do czarnej depresji; objawy fazy depresyjnej są takie same jak w psychozie jednobiegunowej, zaś objawami w fazie podwyższonego nastroju (manii) są:

- krańcowe pobudzenie

- wesołkowatość

- kłótliwość

- brak realistycznej oceny sytuacji

- przeskakiwanie z tematu na temat, szybkie wypowiedzi, gadulstwo

84. Scharakteryzuj zaburzenia procesu myślenia.

Dzielą się na:

1) zaburzenia toku myślenia:

- spowolnienie toku myślenia (ubogie, skąpe skojarzenia, rozwlekłość)

- zahamowanie toku myślenia (pustka w głowie, niemożność rozpoczęcia lub kontynuowania procesu myślenia)

- przyspieszenie procesu myślenia (bogate, powierzchowne skojarzenia, słowotok, gonitwa myśli)

- perseweracje (powtarzanie tych samych słów, zdań jako odpowiedzi na różne ptania)

- myślenie para logiczne (brak logicznego następstwa myśli)

- pustosłowie, z którego nic nie wynika

- myślenie symboliczne

- rozkojarzenie myśli

- splątanie myślenia

- otamowanie myślenia (nagłe zablokowanie toku myśli)

2) Zaburzenia treści myślenia:

- myśli nadwartościowe (pod wpływem emocji, związane z cechami osobowości)

- myśli natrętne (obsesje, natręctwa)

- urojenia (sądy i przekonania wyrażające błędną treść, wypowiadanie wbrew doświadczeniu życiowemu)

85. Przyczyny schizofrenii.

- czynniki genetyczne (predyspozycje do schizofrenii są dziedziczone - zazwyczaj aby się uaktywniły muszą być spełnione środowiskowe czynniki ryzyka)

- czynniki biochemiczne (np. błędy w budowie neuroprzekaźników wytwarzanych przez komórki nerwowe mózgu; u chorego zaburzona jest równowaga neuroprzekaźników w mózgu, przede wszytskim dopaminy, a także innych)

- zmiany struktury mózgu (zdarza się, że chorzy na schizofrenię mają wady w budowie mózgu)

- zakażenie wirusowe (na rozwój choroby mogą mieć wpływ także czynniki środowiskowe, takie jak infekcje czy komplikacje porodowe)

- zaburzenia autoimmunologiczne (w następstwie układ odpornościowy atakuje własne komórki)

- czynniki psychologiczne i społeczne (takie jak sytuacja rodzinna czy stres nagły lub przewlekły)

- czynniki cywilizacyjne

Przyczyny schizofrenii wchodzą ze sobą w interakcje.

INNE ROZWIĄZANIE ZNAJDUJE SIĘ NA DOŁĄCZONEJ KARTCE (zad. 102)

86. Obajwy osiowe schizofrenii.

Objawy osiowe są objawami negatywnymi, muszą się pojawić żeby postawić diagnozę schizofrenii.

Autyzm - zainteresowanie głównie własnymi przeżyciami, unikanie kontaktów z innymi ludźmi, skłonność do marzeń i urojeń, brak realnego stosunku do wymagań życia, wycofywanie się ze społeczeństwa i życie we własnym świecie.

Rozszczepienie osobowości - rozpad poszczególnych funkcji psychicznych, które zaczynają działać niezależnie, np. mimika nie odzwierciedla stanów emocjonalnych, równocześnie przeciwstawne stany emocjonalne, rozkojarzenie, ambiwalencja. Można wyróżnić trzy poziomy zaburzeń: ze sfery emocjonalnej, muślenia i zachowania.

Zubożenie emocjonalne - stępienie uczuciowe

87. Objawy osiowe choroby alkoholowej.

Objawami osiowymi choroby alkoholowej są:

1. Silna, natrętna potrzeba spożywania alkoholu ("głód alkoholu").

2. Upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu (trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem picia do wcześniej założonego poziomu).

3. Picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania.

4. Objawy abstynencyjne (drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, zaburzenia snu, nastrój drażliwy lub obniżony, lęk).

5. Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych dawek alkoholu dla wywołania oczekiwanego efektu).

6. Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do 1 - 2 wzorców.

7. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i zainteresowań.

8. Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia pijącego.

Każdy z tych objawów świadczy o znalezieniu się na którymś z etapów wiodących do fazy chronicznej choroby alkoholowej i dalej do śmierci.

Wraz z rozwojem choroby alkoholowej pojawiają się komplikacje w różnych obszarach życia człowieka:

W obszarze fizjologicznym - następują m. in. komplikacje z żołądkiem, trzustką, wątrobą, jelitami. Ponadto następuje niewydolność całego organizmu, tracisz kondycję, jesteś narażony na różnego rodzaju choroby - bowiem pijąc osłabiasz swój organizm.

W obszarze psychologicznym - rozpoczynają się kłopoty związane z kondycją psychiczną np. lęki, omamy, psychozy; do stanów trwających dłużej, bądĽ nieodwracalnych (psychoza Korsakowa), a także mniej groĽnych jak np. bojaĽliwość, obniżona tolerancja na stres, megalomania, perfekcjonizm, przewrażliwienie, itp. - które również przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu.

W obszarze społecznym - pojawiają się częściej konflikty z innymi ludĽmi (sąsiadami, współpracownikami, kolegami, koleżankami itp.). Wlecze się nieprzychylna opinia, popadasz w ciągłe konflikty, wojny, zawsze z kimś musisz walczyć i udowadniać - to nie zjednuje ludzi, a wręcz przeciwnie.

W obszarze duchowym - rozpadają się dawniejsze ideały, zasady, którym przyrzekałeś sobie dochować wierność. Przestajesz się interesować czymkolwiek, co nie ma związku z piciem alkoholu. Etyka, moralność, tolerancja, pokora, szacunek i zrozumienie stają się dobrymi bajkami dla grzecznych dzieci, a nie podstawą do istnienia dla ciebie.

88. Na czym polega mechanizm współuzależnienia?

Szkody zdrowotne wywołane alkoholem obejmują także swoim zasięgiem członków rodzin, osoby żyjące w najbliższym otoczeniu alkoholika. Z uwagi na silne zaburzenia zachowania i nieprzewidywalność reakcji oraz destrukcyjny wzorzec postępowania osoby uzależnionej od alkoholu członkowie jej najbliższego otoczenia żyją w stanie permanentnego stresu. Trwała adaptacja do stresora, jakim jest osoba pijąca i jej zachowanie staje się przyczyną wystąpienia stałych zaburzeń przystosowania u dorosłych członków rodziny alkoholika.

- Stałe uzależnienie własnej samooceny od umiejętności kontrolowania siebie i innych w sytuacji zagrożenia

- branie na siebie odpowiedzialności za zaspokajanie potrzeb innych, nawet kosztem niezaspokojenia swoich własnych

- problemy związane z wyznaczaniem granicy między zbliżaniem, a zachowaniem dysonansu oraz związany z tym lęk

- skłonność do związków z osobami o zaburzonej osobowości, uzależnionymi od substancji chemicznych, współuzależnienionymi i/lub o zaburzonych popędach

- spełnianie trzech lub więcej spośród następujących warunków:

a) silnie rozwinięty mechanizm zaprzeczania

b) tłumienie uczuć

c) depresja

d) przejawianie nadmiernej czujności

e) kompulsywność

f) lęk

g) nadużywanie środków zmienających świadomość

h) aktualne lub w przeszłości doświadczanie przemocy fizycznej lub seksualnej

i) choroby somatyczne związane ze stresem

j) pozostawanie przez co najmniej dwa lata w ścisłym związku z osobą uzależnioną bez próby szukania pomocy

Nie każda żona alkoholika musi być chora na współuzależnienie, choć prawdopodobieństwo pojawienia się objawów współuzależnienia jest bardzo duże. Decydujące będą jej predyspozycje osobowościowe, zaplecze społeczno psychologiczne i nasielenie stresu.

89. Różnice kulturowe w komunikacji niewerbalnej.

Do róznic kulturowych w komunikacji niewerbalnej zaliczamy emblematy, czyli są to gesty, które w danej kulturze maja określone, jasne znaczenie, a zarazem maja swoje słowne odpowiedniki. Zawieraja się w nich także reguly ujawiania, czyli uwarunkowane kulturowo reguly określające stosowność zachowan niewerbalnych. Gesty niewerbalne są uwarunkowane kulturowo, czyli w każdej kulturze mogę oznaczac co innego. Dlatego bedac za granica należy być ostrożnym w uzywaniu gestow.

90. Metody redukcji agresji.

Freud: w liście do Einsteina (1932) pisze, że skłonności do agresji usunąć w ludziach do końca się nie da. Można co najwyżej „spróbować tak dalece odwrócić od nich uwagę, by nie musiały znajdować ujścia w wojnie”. Niemcy: Norma i Seymour Feshbach (1981): przez dziesięć tygodni dzieci ze szkoły podstawowej uczone były przez psychologów rozpoznawać uczucia innych, a także wchodzić w położenie i uczucia kolegów. Po tym okresie dzieci biorące udział w lekcjach specjalnych wykazywały znacznie mniej zachowań agresywnych niż dzieci, które w ćwiczeniach tych nie uczestniczyły. Jest to wspieranie zdolności dzieci do spostrzegania i rozumienia uczuć innych (empatia emocjonalna). Mniej skuteczny sposób: odwołanie się w przeważającej mierze do aspektów poznawczych (empatia poznawcza). Robert Baron udowodnił (1975), że osoby, które zostają rozśmieszone przejawiają mniej zachowań agresywnych. Jeżeli człowiek zostaje rozweselony, doprowadzony do śmiechu, to powstaje taki stan emocjonalny, który nie daje się pogodzić z agresją. Selg (1982): człowiek nie jest skazany na agresję. Mietzel

91. Przyczyny depresji.

Przyczynami depresji są przede wszystkim zaburzenia podstawowych procesów biochemicznych, psychicznych i społecznych w rozwoju człowieka.

Przyczyny biochemiczne

Właściwe funkcjonowanie naszego mózgu zależy od poprawnego współdziałania substancji chemicznych, nazywanych mediatorami. Nawet najmniejsza zmiana w takim mediatorze może stać się przyczyną depresji lub powstania predyspozycji do depresji.

Są 3 zasadnicze mediatory:

- serotonina ( hormon żołądka, kontroluje nastrój oraz stany świadomości, działa przeciwdepresyjnie )

- noradrenalina ( pokrewna adrenaliny, wydzielana przez komórki nerwowe, popularnie nazywana hormonem "walcz lub uciekaj" )

- dopamina ( substancja podobna do hormonów, jej brak lub nadmiar prowadzi do schizofrenii, choroby Parkinsona i depresji)

Mediatory te związane są z naszym nastrojem. Za centrum nastroju uważane są zespoły różnych neuronów w mózgu. Jeśli centra te pracują poprawnie, mediatory w sposób zsynchronizowany pomagają kontrolować nastroje. Jeśli zaś mediatory zaczynają zawodzić - z przyczyn nie do końca znanych- pojawia się depresja.

Kilkanaście lat temu sądzono, że powodem depresji jest po prostu obniżenie serotoniny, noradrenaliny i dopaminy w mózgu. Obecnie badacze i naukowcy zdają sobie sprawę z faktu, iż depresja jest o wiele bardziej skomplikowana. Związana jest z wieloma innymi czynnikami, takimi jak :

*samotność i izolacja

*przewlekła choroba lub chroniczny ból

*kłopoty finansowe

*śmierć ukochanej osoby

*rozwód lub zerwanie związku

*kłopoty w małżeństwie

*przemoc seksualna, emocjonalna lub fizyczna

*udział w katastrofie, wypadku, wojnie

*operacja lub poród

*bezrobocie

Czynniki te to nic innego jak przyczyny społeczne depresji.

Przyczyny psychologiczne

Jedną z najważniejszych przyczyn psychologicznych jest utrata poczucia własnej wartości. Związane jest to jest kompleksami, którego mogą być spowodowane wyglądem (niepodobaniem się sobie), wynikami w nauce lub pracy, naszym miejscem w hierarchii grupy społecznej. Inną psychologiczną przyczyną powstania depresji może być przesadnie negatywne postrzeganie świata i relacji międzyludzkich. Jeśli osoba o takim nastawieniu nie osiągnie zakładanego celu, może uważać, że poniesie klęskę we wszystkich swoich usiłowaniach. (np. jeśli chłopak zerwie związek, to dziewczyna uważa, że nie ma już szansy na inną miłość, nikt jej nie będzie chciał, jest nic nie warta). Do depresji może prowadzić także poczucie winy, strach przed porzuceniem, czy odrzuceniem, wewnętrzna złość, która nie została wyładowana.

INNE PRZYCZYNY :

Istnieje tzw. depresja poporodowa, u której źródła może leżeć wiele przyczyn. Jedną z nich jest gwałtowna zmiana hormonalna ( estrogenu i progesteronu), która może spowodować spustoszenie w emocjach kobiet mających predyspozycje do depresji. Także stres związany z nagłą olbrzymią odpowiedzialnością za dziecko, uważany jest jako czynnik wpływający na pojawienie się tego zaburzenia u ok. 15 % kobiet w okresie 3-6 msc po porodzie. Na dolegliwość tę narażone są także kobiety, które poroniły.

Są również tzw. czynniki fizjologiczne wywołujące depresję. Np. słabe wydzielanie hormonu tarczycy (niedoczynność tarczycy) powodujące zły nastrój i brak energii. Kolejną dolegliwością jest anemia, związana głównie z brakiem żelaza i hemoglobiny we krwi. Rzadszymi przyczynami są: guz mózgu, rak trzustki, stwardnienie rozsiane, udar, grypa, zapalenie mózgu, a nawet zwykłe przeziębienie, które może obniżyć nastrój człowieka, ponieważ zachwiane są procesy chemiczne w mózgu.

Wiadomo też, że stosowanie niektórych leków może spowodować działanie uboczne, jakim jest depresja. Są to np. Valium, tabletki nasenne oraz środki uspokajające. Powodują one to zaburzenie zazwyczaj przy długim stosowaniu. Znane są także przypadki depresji po stosowaniu Aldometu - leku na nadciśnienie tętnicze.

92. Opisz zaburzenia charakterystyczne dla psychozy dwubiegunowej.

Inne nazwy: psychoza maniakalno-depresyjna lub choroba afektywna dwubiegunowa.

Główną cechą jest niezwykle silne zaburzenie nastroju.

Okres depresji charakteryzuje się głęboką depresją, której towarzyszy:

- ogólne spowolnienie aktywności umysłowej i fizycznej,

- ponure, chorobliwe myśli o chorobie lub śmierci,

- poczucie braku własnej wartości,

- płacz, drażliwość i popadanie w odrętwienie,

- bóle głowy, kręgosłupa, zaburzenia snu, zmęczenie oraz brak apetytu,

- myśli samobójcze.

Chorzy tracą swoje zainteresowania, świat zdaje im się ponury, a czas płynie bardzo wolno. Nie są w stanie skoncentrować uwagi, mówią jednostajnym, cichym głosem, chodzą tam i z powrotem.

Okres manii (ostre przeciwieństwo depresji psychotycznej) charakteryzuje:

- silne podniecenie i euforia,

- nieustanna aktywność,

- mała potrzeba snu,

- przekonanie o swoich niezwykłych zdolnościach czy nierzeczywiste wizje na temat posiadanych przez siebie bogactw.

Osoby takie szastają pieniędzmi, nawiązują liczne kontakty seksualne, podejmują się wielkich przedsięwzięć, które szybko porzucają. W rozmowie przeskakują z tematu na temat.

Pacjenci maniakalni często śmieją się hałaśliwie, mówią głośno, poruszają się w sposób nieopanowany, uderzając o meble i ściany, gestykulując przy tym dramatycznie.

U większości pacjentów zaburzenia mają charakter albo maniakalny, albo depresyjny, lecz u niektórych okresy maniakalne i depresyjne następują po sobie na zmianę, często w cyklach o dużej regularności. Niekiedy pomiędzy tymi epizodami są długie okresy, w czasie których u pacjenta nie obserwuje się żadnych objawów choroby.