Uchwała
Sądu Najwyższego
7 sędziów
z dnia 10 lutego 2000 r.
III CZP 29/99
Organy samorządu studenckiego szkoły wyższej, działającego na podstawie ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), mogą pozywać i być pozywane w sprawach z zakresu ich ustawowych uprawnień.
OSNC 2000/7-8/123, Biul.SN 2000/2/7, M.Prawn. 2000/4/205, Wokanda 2000/5/1, Prok.i Pr.-wkł. 2000/6/26, OSP 2000/9/137
39155
Dz.U.1990.65.385: art. 156
Dz.U.1964.43.296: art. 64
glosa aprobujÄ…ca: Szarek R. PS 2001/5/131
przegląd orzeczn.: Wiśniewski P. Prok.i Pr. 2001/5/75
Skład orzekający
Przewodniczący: Prezes SN Tadeusz Ereciński
Sędziowie SN: Krzysztof Kołakowski, Zbigniew Kwaśniewski, Zdzisław Świeboda (sprawozdawca), Lech Walentynowicz, Andrzej Wypiórkiewicz, Hubert Wrzeszcz
Sentencja
Sąd Najwyższy z udziałem Prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego po rozpoznaniu wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1999 r. o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawnego:
"Czy samorząd studencki określonej szkoły wyższej, utworzony zgodnie z przepisami rozdziału drugiego, działu V ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), działający na podstawie regulaminu uznanego przez senat uczelni za zgodny z jej statutem, jest organizacją społeczną, której - na podstawie art. 64 § 2 k.p.c. - przysługuje zdolność sądowa?"
podjął następującą uchwałę:
Organy samorządu studenckiego szkoły wyższej, działającego na podstawie ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), mogą pozywać i być pozywane w sprawach z zakresu ich ustawowych uprawnień.
Uzasadnienie faktyczne
W uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego przytoczył m.in., że w okręgu Sądu Okręgowego we Wrocławiu wystąpiła rozbieżność w orzecznictwie sądów w zakresie oceny pozycji samorządu studenckiego w postępowaniu cywilnym. Przykładowo wskazał sprawy, w których sądy bądź przypisały samorządowi studenckiemu zdolność sądową, bądź jej odmówiły.
Zdolność sądowa jest kategorią z zakresu prawa postępowania cywilnego, podczas gdy zdolność prawna to kategoria cywilnego prawa materialnego. Istnieje jednak między nimi związek. Regułą - nie bez wyjątków - jest przysługiwanie zdolności sądowej tym podmiotom, które mają zdolność prawną i odwrotnie; w zasadzie zdolność prawną mają te podmioty, które mają zdolność sądową. W doktrynie przyjmuje się, jakkolwiek nie jest to pogląd powszechnie podzielany, że między zdolnością sądową i zdolnością prawną zachodzi ścisła współzależność i wzajemne oddziaływanie. W tym ujęciu zdolność sądowa jest istotnym atrybutem zdolności prawnej. W myśl art. 64 § 2 k.p.c. zdolność sądową mają - poza osobami fizycznymi i osobami prawnymi - także organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej. W przepisie tym mowa jest o organizacjach społecznych, podczas gdy w ustawie z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, (Dz. U. Nr 65, poz. 315 ze zm.) o samorządzie studenckim i jego organach. Według ustawy o szkolnictwie wyższym samorząd studencki nie jest organizacją społeczną, stąd też przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące organizacji społecznych (np. art. 8, 61, 64 § 2 k.p.c.) nie mogą bezpośrednio stanowić podstawy prawnej do udzielenia odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne.
Pojęcie organizacji społecznych w kodeksie postępowania cywilnego pozostaje w ścisłym związku z uregulowaniem art. 72 ust. 2 ustawy z dnia 22 lipca 1952 r . Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (jedn. tekst: Dz. U. 1976 r. Nr 7, poz. 36 ze zm.). W Konstytucji RP z 1997 r. nie ma mowy o organizacjach społecznych. Konstytucja z 1997 r. zakłada istnienie pluralizmu związkowego, wolność tworzenia i działania organizacji społeczno-zawodowych rolników, jak również ruchów obywatelskich i innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji (art. 12). Ze względu na rolę ustrojową samorządu terytorialnego Konstytucja odrębnie uregulowała problemy związane z jego istnieniem. Nie jest to jednak jedyna forma samorządu funkcjonująca w Polsce. Przepis art. 17 przewiduje możliwość tworzenia innego rodzaju samorządów, np. adwokatów, radców prawnych, notariuszy, lekarzy, pielęgniarek i inne. Dla utworzenia samorządu zawodowego wymagana jest forma ustawy.
Między pojęciami samorządu i organizacji społecznej istnieje różnica. Samorząd stanowi określoną w akcie o jego utworzeniu (najczęściej w ustawie) zbiorowość organizacyjną spełniającą samodzielnie i niezależnie pewne funkcje wynikające z aktu o jego utworzeniu; członkostwo w samorządzie jest na ogół obligatoryjne. Natomiast organizacją społeczną jest dobrowolny zespół osób, związanych stałą więzią organizacyjną, czyli posiadający choćby zmienny, ale dający się ewidencyjnie ująć skład, mający własne organy i autonomię wewnętrzną oraz zróżnicowany stopień niezależności od organów państwowych, realizujący określone cele.
Samorząd studencki tworzą wszyscy studenci uczelni (art. 156 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym); istnieje tu obligatoryjne członkostwo w samorządzie studenckim, czyli nie ma wolności zrzeszania się, jak to ma miejsce w organizacjach społecznych. Samorząd studencki działa na podstawie regulaminu uchwalonego przez uczelniany organ uchwałodawczy tego samorządu. Regulamin wchodzi w życie po stwierdzeniu przez senat jego zgodności ze statutem uczelni. Organy samorządu studenckiego są jedynym reprezentantem ogółu studentów; decydują one w sprawach rozdziału środków przeznaczonych przez organy uczelni na cele studenckie, prowadzenia na terenie uczelni działalności w zakresie spraw socjalno-bytowych i kulturalnych studentów. Organy uczelni mają obowiązek zapewnić niezbędne środki materialne na funkcjonowanie organów samorządu studenckiego. Rektor uczelni z kolei ma obowiązek uchylenia uchwały organu samorządu studenckiego niezgodnej z przepisami ustawowymi, statutem uczelni, regulaminem studiów oraz regulaminem samorządu (art. 156 ustawy o szkolnictwie wyższym). Przepisy ustawy o szkolnictwie wyższym, stanowiąc o wyodrębnieniu organizacyjnym samorządu studenckiego, przewidują, że organy samorządu studenckiego mają własną strukturę i samodzielność pozwalającą na odróżnienie samorządu od organów uczelni oraz organizacji studenckich.
Ta struktura samorządu studenckiego uzasadnia też to, że organy samorządu mogą samodzielnie i niezależnie od władz uczelni i innych organów podejmować decyzje. Wyrazem tej samodzielności jest również przewidziana w art. 161 ustawy możliwość złożenia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego w trybie i na zasadach określonych w kodeksie postępowania administracyjnego. Można więc stwierdzić, że organ samorządu studenckiego stanowi część tego samorządu, rozumianego jako zespół ludzi wyodrębniony organizacyjnie, charakteryzujący się posiadaniem własnych kompetencji, samodzielnością, możliwością podejmowania działań w sprawach z zakresu ich ustawowych uprawnień i obowiązków.
W ustawie o szkolnictwie wyższym jednak nie uregulowano zdolności sądowej samorządu studenckiego i jego organów, chociaż te ostatnie, o czym była mowa, wyposażono w uprawnienia i nałożono na nie obowiązki. Stan ten prowadzi do stwierdzenia istnienia luki w prawie, którą należy usunąć przez zastosowanie ostrożnej analogiae legis. Kontekst językowy dotyczący "podobnej" (analogicznej) sytuacji faktycznej zawarty jest w przepisie art. 64 § 2 k.p.c., który pozwala na przyjęcie, że organ samorządu studentów uczelni może pozywać i być pozywany. Natomiast o tym, który organ samorządu studentów reprezentuje samorząd na zewnątrz, rozstrzyga regulamin uchwalony przez uczelniany organ uchwałodawczy tego samorządu. Formuła "może pozywać i być pozywany" używana jest w niektórych regulacjach ustawowych, jeżeli ustawodawca określonej jednostce organizacyjnej przyznaje podmiotowość. Przykładem mogą być wspólnoty mieszkaniowe, które tworzy ogół właścicieli lokali wchodzących w skład określonej nieruchomości; wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana (art. 6 ustawy z dnia 25 czerwca 1994 r. o własności lokali - Dz. U. Nr 85, poz. 388 ze zm.).
Teza, że organy samorządu studenckiego szkoły wyższej, działającego na podstawie ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) mogą pozywać i być pozywane, czyli posiadają zdolność sądową, chociaż nie posiadają osobowości prawnej, ma doniosłe znaczenie. Organy te bowiem przejawiają działalność w obrocie cywilnoprawnym i korzystają z ochrony prawnej. Posiadanie przez te organy zdolności sądowej umożliwia korzystanie z takiej ochrony innym osobom wchodzącym w stosunku z tymi podmiotami.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.