1. Kryterium definicji partii politycznych - Pojęcie partii jest różnorodnie definiowane. Wynika to z wielu czynników. Wyróżniamy 9 kryteriów, kryteriów oparciu o które tworzone są definicje partii politycznych, a mianowicie: 1) wspólnota poglądów – autorami takiego podejścia byli min B. Constant oraz J. Blutschil – partia tu rozumiana jest jako zbiorowość zorganizowana która posiada taki sam światopogląd . 2) reprezentacja poglądów – partie reprezentują swoje i wyborców intersy , poglądy, które realizują przy pomocy działalności politycznej. 3) walka o władzę państwową – partie jako zbiorowość zorganizowana ludzi dąży do zdobycia i utrzymania władzy. 4) walka o różne cele – kryterium te pojawiło się wraz z powstaniem parti komunistycznych, faszystowskich oraz narodowo-wyzwoleńczych, narodowowyzwoleńczych wysokim stopniu zorganizowania i radykalnych metodach działania, dość często w warunkach nielegalnych. 5) rywalizacja polityczna o poparcie narodu – partia daży w wyborach do zdobycia jak największego poparcia wśród elektoratu. 6) funkcje społeczne – partie jako organizacje społeczne dzięki swoje działalności wypełniają funkcje. 7) klasowość – partie reprezentuje różne klasy i zróżnych się wywodzą. 8) udział w wyborach – organizacje które nie biorą udziału w wyborach nie są partiami politycznymi, mimo iż od strony formalno prawnej spełniły wszystkie wymogi, na podstawie których zostały wpisane do rejestru partii polit. 9) kryterium formalno prawne – czyli określenie parti w Ustawie o partiach polit oraz w Konstytucji i zarejestrowana jako partia polit.

2. Kryterium formalno- prawne w definicjach partii polit ( Niem, Port, Fin) Niemcy – ustawa z dnia 24 lipca 1969r Partie polityczne są to zrzeszenia obywateli, które zamierzają wywierać stale lub przez dłuższy czas wpływ na polityczne kształtowanie woli na szczeblu federacji lub poszczególnego kraju oraz współdziałać w reprezentowaniu narodu w Niemieckim Parlamencie Federalnym lub w jednym z parlamentów krajowych, jeżeli w świetle ogólnego obrazu rzeczywistych stosunków, stosunków zwłaszcza z uwagi na zasięg i trwałość ich organizacji, liczbę członków i sposób występowania życiu publicznym dają wystarczającą rękojmę poważnego traktowania swych celów. Portugalia- partie polit to stale działające organizacje obywateli, których podstawowym zadaniem jest uczestnictwo na demokratycznej drodze w życiu publicznym kraju poprzez współdziałanie na podstawie praw konstytucyjnych, jak również opublikowanych statutów partyjnych partyjnych programów wyrażniu woli politycznej narodu, uczestnictwo w szczególności w procesie wyborczym na drodze wysuwania i popierania kandydatów. Finlandia- partią polit jest związek wpisany do rejestru partii, prowadzonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

3. Kryterium formalno- prawne w definicjach partii( pol.) Polska-W ustawie o partiach polit z dnia 28 lipca 1990r partię polit określano jako organizację występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy. W ustawie o partiach polit z dniua 27 czerwca 1997r użyto następującej definicji: Partia polit jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życie publicznym poprzez wywierania metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

4. Definicje wyborcze partii polit wg G. Sjobloma, G. Sartoriego, K. Jandy,. G. Skoblom za partie polit uważa te organizacje które wysuwają kandydatów wyborach powszechnych do ciał parlamentarnych oraz na stanowiska polityczne, G Sartori uważa że partia to taka grupa polityczna która jest obecna w procesie wyborczym i zdolna do wysunięcia poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne, K. Janda postrzega partie jako organizacje które dążą do obsadzenia ważnych stanowisk politycznych swymi legitymowanymi reprezentantami

5. Definicje wyborcze partii polit wg J. E. Lane i S. Ersson oraz R. Herbut., J.E. Lane i S. Ersson uznają że partiami politycznymi są te organizacje które zostały zarejestrowane w statystykach wyborczych, R. Herbut uważa że partia polit jest dobrowolną organizacją uczestniczącą w procesie wyborczym czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających w ciałach legislacyjnych a również pośrednio kandydatów zajmujących później stanowiska w ciałach wykonawczych w ten sposób daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej.

6. Definicje parti polit wg M. Żmigrodzkiego proponuje inne podejście, wyróżnia on 3 typy definicji partii 1) definicje unitarne zwracają uwagę tylko na jeden element, pozwalający na odróżnienie partii od innej organizacji. Może to być np.: a) progam lub doktryna ( np. E. Burke – partia jest zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową), b) struktura wewnętrzna ( M. Duverger: partia jest wspólnotą o określonej strukturze wewnętrznej ), c) zamierzony cel np. : partie są to zbiorowości zorganizowane dla utrzymania i zdobycia władzy ). 2) definicje podrzędnie złożone określają partię jako organizację o określonej strukturze, której celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy 3) definicje nadrzędnie złożone najpełniej określają charakter i istotę partii polit jako organizacji o określonym programie i strukturze wewnętrznej, zmierzającej d o zdobycia władzy metodami nierewolucyjnymi. ( W. Skrzydły) Definicje te są najpełniejsze i najbardziej dokładne, możemy w nich wyróżnić 4 elementy składowe: a) organizację, b) program, c) poparcie społeczne (wyborcze), d) władzę.

7. Koncepcja ogniw pośredniczących partii politycznej wg K. Lawson

K. Lawson opisał partie polit jako specyficzną formę powiązań między państwem a społeczeństwem. Oznacza to iż obywatele uczestniczą w procesie rządzenia. W myśl koncepcji tego autora, partia może przyjąć jedną lub kilka – z czterech możliwych – form powiązań. 1. Partia jako ogniwo partycypacyjne – podmiotem jest wyborca który bierze udział w procesie rządzenia poprzez wywieranie wpływu zarówna na program wyborczy, jak i nominacje kandydatów przystępujących póżniej do rywalizacji wyborczej. Dzięki temu mogą potem zrealizować zasadę odpowiedzialności politycznej deputowanych piastujących funkcje publiczne. 2. Partia jako ogniwo wyborcze – podmiotem jest elita partyjna. To ona ma pod ścisłą kontrolę cały proces wyborczy, który w zasadzie nie kończy się wraz z rozdaniem mandatów, lecz trwa permanentnie. Chodzi bowiem o to iż liderzy partyjni biorą udział w nominowaniu kandydatów przystępujących da walki wyborczej, kontrolują przebieg kampanii, następnie sprawdzają reprezentantów zasiadających w ciałach przedstawicielskich pod kątem realizacji linii programu partii oraz czy są wobec niej lojalni. 3. Partia jako ogniwo klientelistyczne – dość specyficzny typ ogniwa łączącego partię z elektorem. Partia tworzy klientele wyborczą która pod względem składu jest dość przypadkowa, czyli nie jest to jakaś jednorodna grupa społeczna, lecz wyborcy, którzy głosują w zamian za spełnienie oczekiwanych korzyści. Partia jako tego typu ogniwo nie ma własnej bazy wyborczej lecz kształtuje ją w czasie każdej kampanii wyborczej. 4. Partia jako ogniwo kierowniczo- nakazowe – charakterystyczne dla państw niedemokratycznych. Elity partyjno- państwowe za pomocą partii dokonują totalnej kontroli zachowań obywateli. Lawson uważa iż parti jako typ form powiązań czasami występuje łącznie z ogniwem klientelistycznym.

8. Natura i funkcje partii polit wg szkoły amerykańskiej ( orientacja klasyczna i funkcjonalna ) Zgodnie z orientacją funkcjonalną należy przy analizie podmiotów polityki, m.in. parti polit brać pod uwagę jej 3 podstawowe cechy właściwe: Po pierwsze chodzi tu o prezencję partii, a innymi słowy o jej powierzchowność pozwala to analizować partie polit w kontekście ich wpływu na percepcję wyborców ( odbiór pozytywny versus odbiór negatywny czy też jego zupełny brak ) Po drugie orientacja funkcjonalna koncentruje się na samej naturze parti politycznej innymi słowy im bardziej partie polityczne są zintegrowane, wewnętrznie skonsolidowane, tym egzekytwa państwowa jest prawdopodobnie bardziej scentralizowana. Po trzecie orientacja funkcjonalna odnosi się też do wzorów zachowań partii politycznych . W orientacji klasycznej system partyjny można uznać jako interpretatora przyczyn procesów politycznych, tj decentralizacji władzy, kooperacji egzekutywy z legislatywą państwową. Howard A. Scarrow politolog amerykański twierdzi iż w tym kontekście można rzec iż partie polit są w istocie niczym innym jak motorem sprawczym przyczyną większości procesów politycznych

9. Funkcjonalny sposób interpretacji partii p.

Definiując partię polityczną rzecznicy orientacji funkcjonal­nej posługują się różnymi kryteriami przy określeniu jej strategicz­nej roli w ramach systemu politycznego, a więc na ogół wskazują na sposób w jaki wypełnia ona funkcje pośred­niczące między państwem a społeczeństwem. W definicjach tych ak­centuje się np. walkę o władzę państwową, fakt udziału w wyborach, reprezentowanie określonych interesów czy poglądów, wypełnianie specyficznych funkcji społecznych (np. funkcji edukacyjnej czy mo­bilizacyjnej). Podejście funkcjonalne dominuje również w tzw. praw­nych definicjach partii politycznej, zamieszczonych w ustawach o partiach politycznych lub/i konstytucjach. Z reguły jest ona po­strzegana jako organizacja biorąca udział w życiu publicznym kraju, której zasadniczymi funkcjami - obok oczywiście funkcji wyborczej (wysuwanie i popieranie kandydatów) - są funkcja rządzenia, a więc sprawowanie władzy publicznej, oraz funkcja artykulacji interesów i potrzeb obywateli (wyrażanie woli politycznej narodu). Na przy­kład polska ustawa o partiach politycznych traktuje ją jako organi­zację „stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym, w szcze­gólności poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki pań­stwa i sprawowanie władzy" Orientacja funkcjonalna opiera się na założeniu, iż z samego faktu jej obecności oraz charakteru wypełnianych funkcji wynikają określone konsekwencje dla funkcjonowania sy­stemu politycznego jako całością.

10. Strukturalny sposób interpretacji partii p.

Orientacja strukturalna charakteryzuje się tym, Iż jej reprezentanci traktują ją prze wszystkim jako strukturę, w której ujawniają się określone wzorce aktywności. Partia jest więc instytucją, formą zorganizowania aktywności jej członków oraz areną, gdzie ludzie zachowują się w określony sposób, wchodząc we wzajemne interakcje. Sympatyków tego ujęcia interesuje pytanie czym partia jest lub co ludzie robią w partii, dlaczego zwracają uwagę na to, iż partia jest to organizacja, stowarzyszenie jednostek, które w mniejszym lub większym stopniu podzielą organizacyjne cele. Ważne są też te kwestie jak: wewnętrzna organizacja partii, struktura i dystrybucja władzy w jej ramach, jej siła polityczna, relacja między elita partii a aktywistami czy członkami.

11. Partia p w teorii racjonalnego wyboru.

Zwolennicy racjonalnego wyboru traktują ją jako efektywny instrument umożliwiający grupom liderów osiągnięcie wymiernych korzy­ści i zasobów (selektywnych). Partia musi dysponować określoną strukturą, racjonalną z punktu widzenia ambicji politycznych lide­rów, jednak jest przede wszystkim traktowana jako organizacja uwi­kłana w przetargi o charakterze rynkowym. Oznacza to, iż jej cele i strategie determinowane są przez rynek wyborczy i oczekiwania elektoratu. Zjawisko otwarcia rynku wyborczego, jako efekt m.in. erozji trady­cyjnych form lojalności partyjnej, spowodowało zaostrzenie stylu, w jaki rywalizują o głosy wyborców partie polityczne. Wyborca sta­je się do pewnego stopnia nieprzewidywalny w swoich reakcjach i przejawia skłonność do przenoszenia poparcia z jednej partii na drugą. Skoro partia nie może być pewna poparcia określonego seg­mentu elektoratu, musi stosować otwarte i inkluzywne strategie po­lityczne, nastawione na penetrację przynajmniej znacznej części ryn­ku wyborczego. Zaczyna więc posługiwać się dodatkowo technika­mi marketingowymi jako sposobem przechwycenia głosów wybor­ców. Urynkowienie strategii wyborczych wpływa na upodabnianie działań partii politycznej do sposobu zachowania podmiotu o celach rynkowych. Zjawisko to upraszcza schematy rywali­zacji wyborczej. Rodzi ono jednak komplikacje dla partii p. : chodzi tylko o pewną nieprzewidywalność rozstrzygnięć na rynku wyborczym. Wymuszenie na partiach politycznych (ustabilizowanych) stosowania strategii marketingowych wcale nie czyni z nich podmiotów bez­bronnych i w pełni uległych. Przyjmując warunki podyktowane przez rynek wyborczy, partie ustabilizowane i tak w pełni kontrolują proces sprawo­wania władzy państwowej. We współczesnych demokracjach obserwujemy zjawisko od­dzielania celów wyborczych od celów związanych ze sprawowaniem władzy państwowej.Porażka wyborcza partii politycznej niejednokrotnie wcale nie wyklucza jej ze składu rządu. Kartelizacja ustabilizowanych ugrupowań, łagodzi szok wy­wołany otwarciem rywalizacji na poziomie wyborczym i koniecznością stosowania strategii marketingowych. Na proces urynkowienia podatne są zwłaszcza partie nowe, które zostają zobligowane do sto­nowania strategii marketingowych jako jedynego skutecznego sposo­bu na wykreowanie własnego elektoratu.

12. Natura i funkcje partii polit wg tradycji europejskiej ( wg A. Haywooda i A. Kinga) Anthony King wskazuje na 6 funkcji pełnionych przez partie polityczne i są to: funkcja zagospodarowania głosów, funkcja integracji i mobilizacji publiczności masowej, funkcja rekrutacji liderów politycznych, funkcja organizacji rządu, Funkcja formułowania polityki publicznej i funkcja agregacji interesów. Takie właśnie szczególne europejskie podejście do analizy funkcji partii politycznych wynika m.in. z ich charakteru i znaczenia na naszym kontynencie. Partie polityczne odbierane są – w odróżnieniu od słabego modelu amerykańskiego – jako nadzwyczaj mocne instytucje polityczne w kontekście istnienia narodowych systemów partyjnych krajów Europy. Dzieje się tak dlatego iż są one szczególnie w systemach parlamentarno-gabinetowych jedynym nośnikiem wartości i idei politycznych.

Andrew Heywood wyróżnia : Funkcje reprezentacyjną – odnosi się do umiejętności wyrażania poglądów plitycznych, zarówno przez samych członków danej partii jak i grup wyborców oraz właściwe, zgodnego z oczekiwaniami elity partyjnej, zachowaniami zidentyfikowanego już elektoratu na rynku politycznym( wyborczym i parlamentarno gabinetowym)

Funkcja form i sposobów rekrutacji elit - partie polityczne rekrutują osoby do siebie któr będą ją reprezentować na zewnątrz, politycy obsadzają urzędy polityczne na podstawie przyjętego oficjalnego stanowiska parti politycznej , w wyborach prezydenckich najczęściej liderzy poszczególnych partii rywalizują o urząd głowy państwa a w wyborach parlamentarnych liderzy walczą o urząd premiera.

Formułowanie celów - tworzą atrakcyjne programy rządowe, w kontekście zwiększenia własnej popularności wśród obywateli , traktowany jako potencjalny elektorat gotowy oddać na nie swoje głosy wyborcze.

Funkcja agregacji i artykulacji interesów – agregacji czyli skupienie, łączenie, uzgadnianie, znalezienie to co najważniejsze łączy interesy środowisk które partie popierają, artykułują szereg żądań

Funkcja socjalizacji i mobilizacji politycznej - socjalizacjo to życie w społeczeństwie , przyjmowanie reguł, partie edukują ludzi czym jest system polityczny, przekazywanie pewnych standardów , przygotowanie i uczenie oraz mobilizacja społeczeństwa w czynnym udziale politycznym

Organizacja rządu - działalność personalna i programowa a także wykreowanie lidera.

13 Funkcje partii politycznej wg R. Herbata i M. Sobolewskiego

Sobolewski przyjmuje że mamy do czynienia z fukcjami partii które w istocie uwypuklają różne rodzaje działań partii, trzy wydają się jako te najistotniejsze. Chodzi tu mianowicie o funkcję wyborczą , funkcję rządzenia i funkcjęwychowawczą

Herbut wyróżnia funkcję społeczną – partia musi dochodzić do jak największej części elektoratu , budowanie więzi z otoczeniem społecznym , przepływ informacji , tworzenie struktur funkcja państwo publiczna – udział w procesie decyzyjnym , nominowanie ludzi na stanowiska, realizacja strategi koalicyjnych, funkcja organizacyjna – stworzenie struktury funkcjonalnej , organizacyjne przetrwanie

14. Funkcje partii polit wg R.S. Katza i P. Maira

funkcja publiczna – reprezentacja poglądów i interesów, rekrutacja elit , organizacja rządu

funkcja życiowe – dzięki strukturom partie działają , żyją , struktury te są ważne w czasie walki wyborczej,

funkcje centralna – kontrolowanie poszczególnych działów lokalnych , a dokładnie stałe sztaby wyborcze, dbają o stały przepływ informacji , tworzą wizerunek partii.

15. Przyczyny wymuszające zmianę partii p wg R. Herbuta.

Partie, których zasadni­czym celem jest przechwycenie stanowisk publicznych, za wszelką cenę będą starały się wejść do gabinetów koalicyjnych. Jeżeli się to im nie uda, mamy do czynienia z szokiem, co może pchnąć do zmia­ny organizacyjnej. Partia, sta­rająca się zdobyć jak najwięcej głosów wyborczych, może kierować się chęcią realizacji określonych postulatów programowych w mo­mencie wejścia do gabinetu. Gdy okaże się, iż jest to niemożliwe -przechodzi do opozycji. Nie można więc wykluczyć sytuacji, gdy partie dążą zarówno do zdobycia głosów, jak i stanowisk publicz­nych, mając na względzie ra­cje programowe. W demokracjach konsensualnych porażka wyborcza partii politycznej (spadek poparcia) wcale nie wyklucza ugrupowania z udziału w ga­binecie koalicyjnym. Zwłaszcza mniejsze partie polityczne o ustabi­lizowanych powiązaniach w ramach systemu partyjnego można uznać za podmioty dążące przede wszystkim do kontrolowania sta­nowisk publicznych. Źródłem stresu może stać się dla nich sytuacja, gdy tradycyjni partnerzy odsuwają się i nie zapraszają ich do roz­mów koalicyjnych lub pojawia się w bezpośredniej bliskości nowe ugrupowanie ze znacznym potencjałem koalicyjnym. Nie bez zna­czenia może być również radykalne osłabienie partii politycznej, która z reguły stawała się osią procesu tworzenia gabinetu koalicyj­nego, przyciągając do niego konkretne ugrupowania. W tych jednak przypadkach partia, pierwotnie nastawiona na zdobywanie stanowisk publicznych, musi dążyć do zmiany nie tylko tej konkretnej strate­gii, ale również wprowadzenia znacznych modyfikacji, jeżeli chodzi o inne wymiary rywalizacji. Partie polityczne mogą przywiązy­wać szczególną wagę do celów programowych (ideologicznych). Zmiany w tradycyjnym układzie rywali­zacji wyborczo-parlamentamej nie dostarczają na ogół wystarczają­co mocnego argumentu na rzecz zmiany organizacyjnej. Ostateczny impuls musi przyjść z „zewnątrz" systemu politycznego (otoczenia społecznego i międzynarodowego. Obok impulsu z zewnątrz, koja­rzonego najczęściej z wyborczymi osiągnięciami ugrupowania, zmia­nę w partii politycznej może spowodować zmiana lidera lub dominującej frakcji. W razie wystą­pienia silnego impulsu z zewnątrz, zmiana w partii politycznej jest konstruowana przez elitę przywódczą, a więc również lidera. W tym jednak wypadku działa on w zasadzie jako mediator czy też „pośred­nik", szukający sposobu przywrócenia równowagi wewnętrznej w obliczu presji różnorodnych czynników. W zasadzie występuje on w roli czynnika „interweniującego" W znacznym więc stopniu umiejętności nowego li­dera oraz uzyskanie poparcia w samej partii (np. powszechnie arty­kułowana gotowość do zmian, również na poziomie członkowskim, czy wsparcie dominującej w partii koalicji - frakcji, to czynniki de­cydujące o wprowadzeniu samej zmiany, a także o jej zakresie. Kolejny czynnik to obecność lub brak silnej struktury przywódczej w partii poli­tycznej. Jeżeli istnieje w niej wyraźnie zaznaczona tendencja do uprzywilejowania pozycji lidera, wyposażania go w znaczny zakres formalnych uprawnień, to jego możliwości wprowadzenia zmiany, i to niezależnie od wystąpienia pozostałych czynników wewnętrz­nych, znacznie wzrastają.Ostatni czynnik to zmiana dominującej koalicji (frakcji).Szczególna rola tego czyn­nika ujawni się w partiach o znacznym poziomie frakcjonalizacji. Koalicje (grupy) polityków partyjnych mogą oferować nie tylko odmienne wizje co do sposobu kierowania partią polityczną, ale również różniące się koncepcje programowe. Przejęcie władzy przez jedną z nich może wiązać się z koniecznością wprowadzenia okre­ślonych zmian, i to niezależnie od tego, czy istnieje impuls z ze­wnątrz. Zmiany należy traktować jako instrument służący wzmoc­nieniu pozycji przetargowej nowej ekipy.

16. Argumenty świadczące o kryzysie (załamaniu) partii p.

Z reguły argumenty podnoszone przez zwolenników te­zy o kryzysie lub upadku partii politycznej dotyczą dwóch sfer:

strukturalno-organizacyjnej oraz funkcjonalnej. Jeżeli chodzi o tę pierwszą sferę, to generalnie akcentuje się proces słabnięcia siły partii politycznej jako instytucji (organizacji). W schemacie tym mieszczą się zarówno argumenty dotyczące spadku członkostwa w partiach politycznych, jak i osła­bienia poziomu identyfikacji partyjnej wśród elektoratu oraz wzrostu poziomu przesunięcia poparcia wyborczego. Warto się zastanowić, czy te dwa ostatnie argumenty rzeczywiście można wy­korzystać jako sposób uzasadniania słabnięcia organizacyjnego par­tii politycznej. Argument obniżania się poziomu członkostwa w partiach poli­tycznych dotyczy sfery organizacyjnej i daje nam pew­ne wyobrażenie o ich sile. Możliwość wykorzystania tego rodzaju informacji wydaje się jednak dość ograniczona, i to z kilku wzglę­dów.

Z reguły pojawia się sugestia, że spadek poziomu członkostwa mu­si wywołać efekt w postaci spadku poparcia wyborczego. Członkostwo odgrywa dużą rolę zwłaszcza w tzw. organizacjach zamkniętych, a więc takich, które podkreślają swoją odmienność od pozostałych podmiotów, aktywnych na arenie poli­tycznej. Choć obniża się poziom członkostwa w partiach politycznych, to jednak wcale nie musi to oznaczać, iż członek przestał być dla nich wartością (zasobem). W wielu partiach w dalszym ciągu składki członkowskie stanowią bardzo istotne źródło finansowania. Członkowie są więc potrzebni, ale li­czy się raczej ich „jakość" niż „ilość", a więc odwrotnie niż w mo­delu partii masowej. Następuje więc indywidualizacja w procesie re­krutowania członków, co oznacza, iż partie ich potrzebują, ale przede wszystkim do wypełniania określonych zadań. . Partie wciąż pozostają dominującym podmiotem na rynku wyborczym i trudno byłoby dostarczyć przekonujących argu­mentów na nnnarcie Drzeciwnei tezy. Realnym zagrożeniem ich wy-

łączności w procesie struktury zacj i opinii elektoratu stałoby się po­jawienie alternatywnych niepartyjnych organizacji, dysponujących znacznym potencjałem w tym zakresie. Od czasu do czasu powstają organizacje deklarujące antypartyjne nastawienie, oferujące model tzw. antypartii, Pojawiają się one na fali społecznego nieza­dowolenia ze sposobu prowadzenia polityki przez partie ustabilizo­wane, uaktywniając pewne grupy elektoratu Wiele ustabilizowanych partii politycznych „przyzwyczaiło się" do stosowania strategii klientelistycznych, nastawionych w mniej­szym czy większym stopniu na penetrowanie instytucji państwa.

17. Sposoby zorganizowania i działania partii politycznych (Maor)

18. Dylematy organizacyjne partii p wg M Maor.,

19. Modele organizacji partii: m wymiany K. Strom i m rozwojowy.

K. Strom skupia się na mechanizmie wymiany poglądów, dóbr, interesów na poziomie aktywista partii a przywódca pp. Jest on bardzo złożony i trudny, gdyż 2 grupy w jednej p maja odmienne cele. Dla aktywistów cel- przejęcie kontroli nad pp (że przywódcy partii będą spełniac obietnice wyborcze). Przywódcy starają się jmiec pewność, że aktywiści będą robili wszystko to aby zdobywac głosy wyborcze . Jest tu system wzajemnych zależności. Pomiędzy nimi dochodzi do wymiany (coś za coś). Mają oni też wzajemny interes- utrzymanie na rynku politycznym.Przywódcy mogą ograniczyć rekrutację do partii tylko do aktywnych członków, odpowiedzialności osobista (partyjna).Ograniczenia:- problem związany z uniemożliwieniem członkom p do procesu decyzyjnego ,-ogr rekrutacji do aktywnych członkow ,-odpowiedzialnośc partyjna, -ograniczenia proceduralne i formalne, -ograniczenia moralne i etyczne.

Model rozwojowy organizacji partyjnej wskazyje na 3 sfery aktywności:1 aktywna wewnątrzorganizacyjnie 2a międzypartyjnie 3 a wyborczo.

20.Ewolucja modelu partii politycznej – od partii notabli do partii masowej

Partia kadrowa XIX w.	Partia masowa od 1880 do 1960 r.
Centralną rolę odgrywa grupa liderów partii (notabli) organizujących wybory i opierających się wyłącznie na działaniach wysoko kwalifikowanego kręgu aktywistów.	Centralną rolę odgrywa aparat partyjny, partyjna biurokracja wypełniająca zadania polityczno-administracyjne.
Organizacja oparta na zasadzie ograniczonego członkostwa, oparta na nieformalnych i interperso­nalnych powiązaniach, o luźnej strukturze organiza­cyjnej (tzw. autonomiczne komitety). Apeluje do wąskiego elektorat w warunkach ograniczenia powszechno­ści prawa wyborczego — klientelizm.	Organizacja oparta ;na zasadzie członkostwa, dysponująca silnymi powiązaniami wertykalnymi Apeluje do elektoratu poprzez fakt wykorzystania ideologii — elektorat przynależności.
Dominacja nieformalnych i małych grup liderów — najczęściej deputowanych mających nieograniczoną władzę (elitaryzm). Zjawisko etatyzacji apelu wyborczego.	Dominacja liderów wyłonionych na podstawie wewnątrzpartyjnych procedur. Istnienie silnego kolegialnego kierownictwa.
Źródłem finansowania są kwoty przekazywane przez konkretne osoby — wynik rozbudowanych układów i kontaktów interpersonal­nych.	Źródłem finansowania są składki członkowskie oraz dotacje przekazywane przez organizacje afiliowane.
Partia kładzie nacisk na intratne stanowiska w administracji państwo­wej i przywileje polityczne — partia popleczników.	Partia kładzie nacisk na ideologię —patria wyznzwców
Model awansu — wynik pozycji społecznej, m.in. status ekonomiczny	Model awansu — przechodzenie kolejnych etapów kariery w ramach jej struktury.

21. Ewolucja modelu partii politycznej – od partii wyborczej do kartelowej

Partia wyborcza od lat 60.

Centralną rolę odgrywają elity partyjne i profesjonalne oraz eksperci dysponujący specjali­styczną wędzą

Organizacja o słabych powią­zaniach wertykalnych.

Apeluje do elektoratu poprzez odwołanie się do jego opinii — elektorat opinii.Dominacja reprezentantówpartii sprawujących funkcjepubliczne.

Zjawisko personalizacji apelu wyborczego

Źródłem finansowania są fundusze publiczne oraz dotacje przekazywane przez zewnętrzne grupy interesu.

Partia kładzie nacisk konkretne kwestie problemowe — partia opinii.Model awansu — nagłe pojawienie się w ramach elity partyjnej, co może być wyni­kiem wzrostu znaczenia konkretnej grupy interesu.

Partie kartelu od l. 70.

Centralną rolę odgrywają specjaliści (menegerowie) oraz liderzy partyjni

Organizacja bez żadnych praw czy zobowiązań ( autonomia strukturalna)

Apeluje do szerokiego elektoratu poprzez wysoce technicznie prezentowane oferty, zgodne z oczekiwaniami ( wysoka jakość oferty) oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji menegrrskich organizacji

Dominacja liderów partyjnych i ich konsultantów. Zjawisko mediatyzacji apelu wyborczego.

Źródłem finansowania są finanse publiczne (dotacje państwowe) i sponsoring.

Partia kładzie nacisk na szczególne, technicznie zoperacjonalizowane kwestie problemowe – partia efektywnych menegerów.

Model awansu – selekcjonowanie odpowiednich grup ( jednostek) w ramach wzrostu znaczenia procesu menegreyzacji –czynnik fachowiści

22. Partie integracyjne i reprezentacyjne Partie reprezentacyjne – podstawową funkcją jest maksymalizacja zysków wyborczych ( reaktywne strategie wyborcze ). Stąd też nie próbuje one raczej kształtować opinii publicznej, lecz jedynie są jej odbiciem. Partie te adoptują strategie catch-all, tak charakterystycznych dla partii wyborczych. Liderzy tych partii działają w sposób przemyślany, planowy i zmierzający tym samym do osiągnięcia poszczególnych, zhierarchizowanych celów, np. wyborczych

Partie integracyjne są zupełnym przeciwieństwem partii reprezentacyjnych. Celem tego typu partii jest chęć mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa. Stąd też ich strategie polityczne mają charakter zdecydowanie proaktywny. S. Neumann określał partię integracyjną jako całkowicie zdyscyplinowaną ideologicznie partię kadrową lub partię masową o silnie wykształconych tendencjach mobilizacyjnych. Przykładem partii masowej o takich cechach są m.in. partie socjalistyczne lat 60 i 70 gdy szeroko propagowały w pełni akceptowane przez wyborców hasła pełnego zatrudnienia, pomocy socjalnej, własności publicznej itp.

23.partie konstytucyjne i rewolucyjne Partie Konstytucyjne z zasady uznają prawo i upoważnienia innych partii politycznych działających ramach ustalonych reguł demokratycznego porządku. Partie tego typu zdaje sobie sprawę z faktu, iż istnieje podział pomiędzy partią a państwem, partią rządzącą w danym momencie a instytucjami państwowymi. Akceptują i postrzegają reguły rywalizacji wyborczej. Zdają sobie w pełni sprawę z faktu demokratycznej alternacji władzy. Widoczna w demokracjach liberalnych.

Partie rewolucyjne to partie antysystemowe czy antykonstytucyjne. Celem tego tpu parti jest przechwycenie władzy i zburzenie istniejących struktur konstytucyjnych, stosując taktykę przyjętą całkowicie z praktyki insurekcji i rewolucji aż po quasi-legalne działania nazistowskie czy wręcz faszystowskie. Zazwyczaj są to partie nielegalne.

24. Klasyfikacja partii p wg S. Neumanna.

S. Neumann zaproponował klasyfikację opartą również na kryte­rium funkcjonalnym, choć nie interesował go problem ugrupowań delegitymizujących porządek konstytucyjnych. Partie prosystemowe (konstytucyjne) wypełniają istotne funkcje na styku państwo-społe-czeństwo, a sposób, w Jaki to robią, może być odpowiedzialny za zróżnicowanie ich charakteru. Na tej podstawie S. Neumann wyróż­nia partie reprezentacji oraz partie integracji (1956). Te pierwsze starają się raczej reprezentować interesy poszczególnych segmentów elektoratu, przenosząc je w ramy oferty programowej. Partie stosują więc przede wszystkim strategie o charakterze reaktywnym, reagując na zmiany w środowisku wyborczym. Czynią tak dlatego, iż ich za­sadniczym celem jest maksymalizacja zysków wyborczych, a one sa­me stają się doskonałym przykładem organizacji, dla której władza jest celem samym w sobie. Partie integracji dążą z reguły do mobi­lizacji określonej kategorii elektoratu, podejmując przedsięwzięcia np. o charakterze edukacyjnym czy socjalizacyjnym. Dominują wśród nich strategie aktywne, nastawione na kreowanie sprzyjające- go środowiska wyborczego przy wykorzystaniu niejednokrotnie apelu ideologiczno-programowego. Partia reprezentacji bardzo przy­pomina kategorię ugrupowania określanego mianem pragmatyczne­go czy wyborczego (catch-all), natomiast partia integracji charakte­ryzuje się cechami typowymi dla ugrupowania masowego, dążące­go do stworzenia strukturalnych form identyfikacji wyborczej m.in. za pomocą apelu ideologicznego. Jednak w demokracjach nieusta­bilizowanych (zwłaszcza państwach afrykańskich) ten typ apelu schodzi na plan dalszy, ustępując miejsca odmiennemu schematowi tożsamościowemu, opartemu na więzach etnicznych czy terytorial­nych. Warto również nadmienić, iż sposób konceptualizowania mo­delu partii reprezentacji mieści się w tradycji teorii racjonalnego wyboru, natomiast partii mobilizacji bliższy jest funkcjonalnej inter­pretacji.

25. Podział partii na lewicowe i prawicowe oraz wyznaczniki wymiaru lewica-prawica

Partie lewicowe- to których zaliczamy partie progresywne, socjalistyczne i komunistyczne, są charakteryzowane jako zaangażowane w proces reform społecznych czy też szerzej – proces ekonomicznej transformacji państwa

Parti prawicowe to w szczególności partie konserwatywne, chadeckie i liberalne. Z reguły dążą do utrzymania istniejącego porządku społecznego i forsują zasadę ciągłości ( kontynuacji) polityki

26. Kryterium tożsamości partyjnej

Genetyczne – odnosi się do podobnych środowiskowych warunków, które towarzyszyły powstaniu oraz konsolidacji partii politycznych, jaki był związek parti ze zbiorowymi podmiotami, z jakich niepartyjnych organizacji się wywodzi.

Programowe – pozwala na analizę genetycznie uwarunkowanych kwestii problemowych, które zgłaszają partie w odniesieniu do szczegółowych aspektów praktyki politycznej. Chodzi tu o postulaty odnoszące się do szczegółowych projektów zarządzania odpowiednimi sektorami życia publicznego. Każda z wielkich rodzin partyjnych oferuje w tym względzie odmienne odpowiedzi . Dotyczą one zagadnień korespondujących interesem publicznym. Zarówno prawica jak i lewica oferuje tu określone rozwiązania.

Organizacyjne – nabierają wyrazu dążenia do tworzenia transnarodowych federacji partyjnych. Starsze z nich miały lub mają charakter doktrynalny (międzynarodówki), młodsze zaś przybierają postać przypominającą transnarodowe kluby parlamentarne, co wyraźnie widać w przypadku klubów politycznych, które ukształtowały się na forum Parlamentu Europejskiego, są to: socjaldemokratyczna- Partia Europejskich Socjalistów, liberalna – Europejscy Liberalni Demokraci i Reformiści oraz chadecka – Europejska Partia Ludowa.

27. Filary tożsamości partii politycznej

Filar pierwszy – istnieje w postaci jaźni organizacji partyjnej, którą należy rozumieć jako zespół uogólnień, dzięki którym członkowie organizacji postrzegają ją w określony sposób, uwypuklają pewne jej cechy, uznając je tym samym za wiodące. Cechy te pozwalają np. oddzielić to, co partyjne od tego co związkowe.

Filar drugi – to zinterpretowany wizerunek zewnętrzny organizacji (jaźń odzwierciedlona). Stanowi on wewnętrzne wyobrażenie obrazu organizacji, jaki, według jej członków, odbiera jej otoczenie.

Filar trzeci – określić można mianem reputacji organizacji. Zawiera ona cechy oraz oceny przypisywane organizacji przez obserwatorów zewnętrznych, którzy porównują ją do innych podmiotów. Reputacje oddaje pozycję organizacji w stosunku do jej konkurencji.

Filar czwarty – stanowi zespół uwarunkowań składających się na rodzaj logiki działania kolektywnego. Są to dominujące reguły gier wewnątrzorganizacyjnych, struktura konfliktów, konstelacje kompromisów kompromisów koalicji oraz wynikające z nich strategie funkcjonowania w środowisku. Wewnętrzne rozgrywki stanowią swoisty poligo dla liderów partyjnych, którzy w ten sposób testują przydatność określonych strategii. W toku rywalizacji wewnątrzorganizacyjnej kształtują się również postawy oraz umiejętności młodych kadr. Ma ona zatem również wymiar edukacyjny i przydaje się do kooptacji oraz selekcji liderów partyjnych.

28. Rodziny partii politycznych ( komunistyczne, konserwatywne, ultraprawicowe)

Partie komunistyczne – tożsamość partii ukształtowała doktryna marksistowska określająca samą siebie mianem komunizmu naukowego. Postulat realizacji rewolucyjnej strategii przejęcia władzy. Najstarsze partie komunistyczne powstawały w pierwszej i w drugiej dekadzie XX w. Początek swego istnienia akcentowały konieczność realizacji zasad równości, wobec której wolność jednostek odgrywać miała drugorzędną rolę. W krajach EuropySrodkowej i Wschodniej elitom organizacji komunistycznych udało się w wyniku sprzyjających warunków międzynarodowych, ale również społecznych, zainstalować reżim monokratyczny. Wśród partii komunistycznych działających w krajach Europy Zachodniej na plan pierwszy wysuwają się formacje włoska hiszpańska i francuska. Ich elity podjęły aktywną działalność służącą odmiennej, aniżeli wschodnioeuropejskie, interpretacji idei komunistycznej. Komunistyczna Partia Grecka KKE, Francuska Partia Komunistyczna PCF czy włoska Zreformowana Partia Komunistyczna PRC

Partie konserwatywne – określają się mianem prawicy, zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX w. Konserwatyzm jest potocznie rozumiany jako opcja polityczna opowiadająca się za ochroną zastanego, uzasadnionego tradycją, stanu rzeczy. Za twórcę politycznej doktryny konserwatyzmu uznaje się Edmunda Burke. Tradycyjny konserwatyzm charakteryzował się: opisem społeczeństwa przy użyciu metafory żywego organizmu, którego każda część ma oraz zna swoje miejsce, antyindywidualizm, tradycjonalizm- podejście historyczne, to co pokolenie zdobyło, antylewicową postawę, deklaracjami potrzeby poszanowania praw. Partie konserwatywne mogą przybrać profil dwojakiego rodzaju – ogólnonarodowy oraz narodowy o populistycznym zabarwieniu. Ogólnonarodowe proponują w swym apelu treści odnoszące się do pracy pozytywnej i porozumienia ponad podziałami. Partiami tego typu są: irlandzka Fianna Fail FU, brytyjska Partia Konserwatywna CP, i francuski Związek na Rzecz Republiki PRP. Populistyczne partie konserwatywne odwołują się do skrajnych interpretacji bieżących trudności gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojących przed społecznością. Przekazom tego typu towarzyszą silne akcenty narodowe: włoska Forza Italia, Austriacka Partia Wolności FPO

Partie ultraprawicowe – pojęcie ultraprawica określa się zazwyczaj ugrupowania o różnym rodowodzie od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw milicji obywatelskiej (USA). Partie ultraprawicowe podkreślają zagrożenia związane z unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, jednostek także ich izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i postulują powrót do etycznych rządów opartych na sanacji ( odnowie) prawdziwego autorytetu. Są to zatem ugrupowania antysystemowe. Można wyróżnić partie ultraprawicowe starego typu i nowego. Ta pierwsza nawiązuje do tradycji autoratyzmu faszystowskiego, które : postulują totalności oznaczającej możliwość całościowego kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego , dążenie do przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego, żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadnianej mistycznym przesłaniem narodowym, belgijski Front Narodowy, Ludowy Związek Niemiecki DVU

Parti nowego typu proponują zagadnienia związane z biotyną, rytmami ziemi itp. Z partiami starego typu wiaże ich tylko idea krwi i ziemi. Niemiecka Sprawa Narodowa – Narodowo-Rewolucyjna Organizacja Odnowy SdV/NRAO.

29. Rodzina partii politycznych ( socjaldemokratyczne, lewicowo-libertarialne, chadeckie i liberalne)

Partie socjaldemokratyczne – współczesny kształt socjaldemokracji stanowi efekt ewolucji socjalistycznych myśli demokratycznych, której dwa ostatnie etapy przypadły na międzywojenny oraz okres po II WŚ Wiodące ideowe postulaty Karola Kautsky, Herold Laski i Henryk de Man. Ważnymi elementami ideologii sicjademokratycnej są postulaty pluralizmu politycznego i demokracji. Współczesna socjald deklaruje antykomunizm. Elementy progamu w latach 90: akceptację rywalizacji rynkowej, prawną ochronę indywidualizmu, doniosłość własności i przedsiębiorczości prywatnej, potrzebę utrzymania ograniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego, orientację proekologiczną. Rodzinę partii socjald ch-zuje 5 rodzajów cech o walorze systemowym: są to partie parlamentarne, są to partie prosystemowe, są to zwykle partie duże zarówno zarówno odniesieniu do poparcia wyborczego jak i liczebności zrzeszonych w nich członków. Socjald Partia Austrii SPO, Socjald Partia Niemiec SPD czy brytyjska Partia Pracy LP

Partie lewicow-libertarialne – nawiązuje do kwestii tzw Nowej Polityki. A) partie lewicowo-socjalistyczne – partie te powstały w wyniku rozłamów w łonie ugrupowań socjaldemokratycznych i komunistycznych. Ich liderzy nawiązywali zwykle do potrzeb aplikacji bardziej konsekwentnych rozwiązań socjalnych, partycypacyjnych i etatystycznych, których głównym celem miała być walka z bezrobociem. Partie tego typu to przede wszystkim fenomen skandynawski. Wymienić tu można duńską Socjalistyczną Partię Ludową SF, opowiadająca się za tzw lewicowym socjalizmem czy norweską Socjalistyczną Partię Liberalną SV. B) partie ekologiczne ( partie zielonych) – zaczęły powstawać na przełomie lat 70 i 80. Są to podmioty dzięki którym pojawił się na forum publicznym nowy katalog kwestii problemowych określonych zbiorczo mianem Nowej Polityki. Partie te wykazały zdolność do zainicjowania masowej mobilizacji społecznej nowego typu . Tego rodzaju polityka odnosi się do zagadnień ochrony środowiska oraz promocji prośrodowiskowych standardów stylu życia, powszechne rozbrojenie, solidarność z Trzecim Światem, odrzucanie biurokratycznego modelu zarządzania sprawami publicznymi. Partie ekologiczne, wraz z sojuszniczymi małymi partiami liberalnymi i agrarnymi zainicjowały proces poszerzenia treści rywalizacji programowej na arenie wyborczej. Fińska Liga Zielonych VIHR, niemieckich Zielonych z Przymierza 90 B/G, i austriackiej Zielonej Alternatywy GA.

Partie chadecki – chrześcijańsko-demokratyczne partie o charakterze wyznaniowym stanowią najsilniejszą rodzinę formacji o orientacji centroprawicowej w Europie Zachodniej. Najistotniejszy okres ich rozwoju przypadł na okres powojenny. Osiowe idee tożsamości partii chadeckich określają zasady: personalizmu, czyli służby osobom, subsydiarności czyli pomocność, wspieranie i pomaganie, solidaryzm społeczny, ponadustrojowość kościoła, która wyklucza zainicjowanie bliższej współpracy pomiędzy instytucjami ładzy politycznej a kościołem. Holenderska Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny CDA, niemiecka koalicja CDU/CSU

Partie liberalne – powstawały w Europie na przełomie XIX i XX w. Profil ideowy nawiązuje do tradycji rewolucji mieszczańskich . Rdzeniem wartości liberalizmu na które wskazywali klasycy doktryny- Jon Locke, Charles Montesquieu oraz Beniamin Constant, odnosząc się do koncepcji praw natury, z których wynikają zasady: wolności jednostki, ochrona własności prywatnej, możliwości korzystania z owoców własnej aktywności czyli swobody bogacenia się. Prawicowe partie liberalne – program odnosi się do wolnej gry rynkowej, prymat procesów ekonomicznych w życiu publicznym, austryjackie Forum Liberalne LF , niemiecka Partia Wolnych Demokratów FDP, holenderska Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji VVD

Centro-lewicowe partie liberalne odnoszą się do aktywnej polityki gospodarczej, orientacje egalitarne, utylitarne i prosocjalne. Fińska Liberalna Partia Ludowa LKP, szwedzka Liberalna Partia Ludowa FPL oraz norwescy Liberałowie V

30. Partie polityczne a inne rodzaje zrzeszeń obywatelskich

Georgie Washington w odezwie pożegnalnej do narodu ostrzega przed tworzeniem i instytucjonalizacją partii polit , w ustroju republikańskim ich aktywność prowadzi do paraliżu urzędów publicznych, osłabienia administracji publicznej, rozpowszechnienia aktów zawiści w obrębie wspólnoty, wzrost korupcji . Jamek Madison ostrzegał przed rozprzestrzenianiem się ducha partyjności. Nosicielami zagrożenia były te kręgi partyjne które kierowały się pobudkami obrony interesów partykularnych. Organizacje tego typu Madison nazwał fakcjami i zarzucił im skłoność do ograniczania wolności innych mniejszości . We współczesnych systemach demokratycznych funkcjonują 4 podstawowe rodzaje organizacji służących zaspakajaniu podstawowych potrzeb oraz zabezpieczeniu praw i wolności obywatelskich: 1- Partie polit – działają na rzecz zainicjowania oraz utrwalenia swego bezpośredniego uczestnictwa w strukturze rywalizacji wyborczej. 2 – Organizacje grup interesów mające na celu ochronę materialnego statusu przedstawicieli określonych wspólnot. Są to przede wszystkim związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców oraz zrzeszenia wolnych zawodów np. lekarzy, adwokatów czy rolników – czyli tzw rolnicze związki zawodowe. 3 – Organizacje mające na celu uzyskiwanie korzyści majątkowych, zorientowane na zapewnienie stałych źródeł dochodu swym członkom. Zakładane są odpowiednie spółki prawa cywilnego, prawa handlowego, czy spółdzielnie. Są jednak organizacje nieformalne lub półformalne. 4 – Stowarzyszenia będące wyrazem dążeń do zaspokojenia osobistych potrzeb obywateli nie zorientowane na zysk np. kluby, stowarzyszenia, zrzeszenia samorządne itp.

31. Instytucje a organizacje

Charakterystyczne jest w tym kontekście ujęcie autorstwa Dawida Northa. Badacz ten dokonuje rozróżnienia pomiędzy instytucjami oraz organizacjami. Instytucje określa jako zasady wytyczające przebieg gier drużynowych , zaś organizacje są jego zdaniem podobne do drużyn stosujących się do wspomnianych zasad w toku rywalizacji. Podobnie interpretuje Mancur Olson. Uważał że instytucje odziaływują zarówno zachowanie społeczeństwa jak i na na aktywność organizacji. Bil Jordan stwierdza że instytucje to wzorce które określają kto iw jaki sposób w określonej wspólnocie zyskuje, a kto traci zaś organizacje to stosujące się do instytucjonalnych wzorców zbiorowego podmioty, które rozgrywają kolejne sekwencje zjawisk i procesów społecznych. Więc instytucje są ramowymi układami powiązań i hamulców , hamulców których część przybiera postać relacji o charakterze formalnym (np. proceduralnym) inne natomiast mają charakter nieformalny. W obrębie tej struktury kreowane są oraz chronione ogólne standardy, którym winny sprostać organizację a także główne zasady dystrybucji doniosłych standardów. Organizację rozumiane są jako pozostające w stałych interakcjach z otoczeniem, struktury złożonej ze strategicznie rozlokowanych zasobów kadrowych, symbolicznych oraz materialnych.

32.Partie wewnętrznie i zewnętrznie tworzone wg M. Duvergera oraz 3 dodatkowe czynniki zróżnicowania partyjnego.

Partie wewnętrzne tworzone to innymi słowy partie parlamentarne czyli takie które powstały w wyniku działania ustabilizowanych elit partyjnych. Partie zewnętrznie tworzone powstały natomiast za sprawą aktywności elit wykreowanych w pozaparlamentarnych stowarzyszeniach o charakterze społecznym. W obu przypadkach dochodziło następnie do rozpowszechnienia formuły partyjnej. Partie wewnętrzne tworzone zmuszone zostały za sprawą upowszechnienia praw wyborczych do wyjścia z ofertą wyborczą poza struktury parlamentu i stworzenia terytorialnych ośrodków zorientowanych na aktywizację lokalnego elektoratu. Partie zewnętrzne tworzone powstały dzięki politycznej aktywizacji lokalnych wspólnot społecznych o charakterze wyznaniowym lub klasowym. M. Duvergar wyróżnił 3 dodatkowe czynniki które uzasadniają istotne zróżnicowanie partii politycznych. 1- należy określić zasięg terytorialnej penetracji lub terytorialnego rozproszenia oraz kombinacji obu tych czynników. Z terytorialną penetracją mamy do czynienia wtedy gdy centralna organizacja partyjna kontroluje rozwój swoich filii na prowincjach. Terytorialne rozproszenie to stan w którym lokalne elity oraz stworzone przez nie zrzeszenia cieszą się względną autonomią i dopiero po jakimś czasie w wyniku procesu oddolnego dochodzi do kreacji struktur centrali ogólnokrajowej. 2 – istotne jest czy istnieje zewnętrzna organizacja sponsorująca działalność partii, która sama nie jest partią. Organizacje zewnętrzne mogą oferować środki pieniężne ale również zaplecze merytoryczne (eksperckie), organizacyjne czy symboliczne. Zasoby te stanowią dla partii źródło legitymizacji decydując o jej obliczu. 3 – liczy się to czy partia posiada charyzmatycznego lidera i czy w związku z tym funkcjonuje w świadomości społecznej jako organizacja istniejąca niezależnie od tego kto w danej chwili nią kieruje.

33. Koncepcja instytucjonalizacji organizacji wg p. Selznicka.

W koncepcji instytucjonalizacji organizacji nie tylko partii politycznej traktowanej jako infuzja wartości można przyjąć, iż istnieją organizacje ,niezinstytucjonalizowane" oraz takie, które podlegają temu procesowi. Konceptualizacja obu kategorii opiera się w zasadzie na analizie sposobu, w jaki jednostki oceniają własną organizację (m.in. jaką .imkcję ma do wypełnienia), i ustaleniu, jak ta ocena wpływała losly organizacji jako całości. Jeżeli członkowie organizacji cenią szczególnie cele, dla których została ona powołana do życia, i traktują ją przede wszystkim jako efektywny mechanizm służący ich osiągnięciu, to można przyjąć, iż moment osiągnięcia celu oznacza koniec jej istnienia. Organizacja nie prze­rwa także i wówczas, gdy cele zmienią się, co oznacza, iż jest ona traktowana przez jednostki ją tworzące tylko jako środek, narzędzie służące osiągnięciu specyficznych celów. Instytucjonalizacja partii politycznej (organizacji) oznacza natomiast, iż w sposób zasadniczy zmienia się jej postrzeganie przez jednostki, a zwłaszcza członków elity. Celem dla nich staje się sama organizacja a więc jest ona traktowana jako wartość sama w sobie, co oznacza, iż zasadniczą racją podejmowanych działań okazuje się jej przetrwanie organizacyjne. Nawet gdy pierwotne cele organizacji ulegają erozji albo następuje swoista ich wymiana, to i tak ona przetrwa, gdyż jej członkowie cenią ją przede wszystkim jako permanentną formę organizowania działań kolektywnych. W procesie instytucjonalizacji partii politycznej w fazie genetycznej partia pozostaje tylko środkiem l do realizacji specyficznych celów (np. ideologicznych, integracyj­nych, mobilizacyjnych), osiągnięcie zaś fazy dojrzałości oznacza, iż sama staje się celem i punktem odniesienia określonych działań, ce­le pierwotne ulegają zmianie tak, by ułatwiły jej prze­trwanie organizacyjne. Instytucjonalizacja partii politycznej wyposaża ją w zdolność do zmiany celów programowych lub ideologicznych, a to z kolei wpływa na charakter funkcji oraz sposób ich wypełniania. Koncep­cji instytucjonalizacji partii politycznej. Opiera się na stwierdzeniu faktu wystąpienia określonego efektu psychologicznego - zmienia się sposób postrzegania i oceniania organizacji przez jej członków. W takiej sytuacji zapewnienie organizacji przetrwania po­lega przede wszystkim na stosowaniu bardzo elastycznych strategii politycznych, umożliwiających proces adaptacji do otoczenia.

34. „Mieszane” bądź „stabilizacyjne” koncepcje instytucjonalizacji partii p wg R. Herbuta.

Przedmiotem zainteresowania koncepcji instytucjonalizacji partii politycznych, traktowanej jako stabilizacja określonych wzorców zachowań są wzorce zacho­wań wewnątrzorganizacyjnych. Podmioty aktywne w partii politycz­nej tworzą określony układ wzajemnych oddziaływań, który zostaje wykreowany przez fakt obowiązywania pewnych zasad gry pólitycznej. Zasady te podlegają procesowi stabilizacji, stwarzając pewne jschematy działań, wykorzystywane w kształtowaniu kolektywnych akcji. Mamy tu do czynienia z dwoma sposobami postrzegania procesu instytucjonalizacji: po pierwsze, działania podmiotów podlegają rutynizacji a więc przybierają formę zachowań schematycznych, regularnie powtarzających się i standardowych form reagowania na podobne w charakterze bodźce i sytuacje, a po drugie, zachowania te stają się przewidywalne. Z jednej więc strony proces instytucjonalizacji ma sprzyjać stabilizacji organizacji, a z drugiej - wywoływać efekt w postaci ograniczania zakresu swo­body wyboru podmiotów. Chodzi o to, iż znaczny poziom insty­tucjonalizacji stwarza swoiste środowisko ograniczające aktywnych w nim aktorów. Mogą oni oczywiście dążyć do zmiany obowiązują­cych reguł czy norm, jednak wprowadzenia tego typu zmian może zostać odebrane przez pozostałe podmioty jako nieracjonalne lub nieproduktywne z punktu widzenia organizacji.

Mieszane podejście do problemu insty­tucjonalizacji partii politycznych stwierdza, iż w kategorii instytucjonalizacja partii politycznej zawarty jest zarówno element „obiektywny" - par­tia jako silna instytucja - jak i „subiektywny". czvli społeczna akceptacja partii, uznanie jej za wartość samą w sobie. Ciekawą koncepcję instytucjonalizacji partii politycznej zapropo­nowali R. Harmel i L. Svasand . Ich rozważania dotyczą partii ty­pu zewnętrznego (stosując kategorię M. Duvergera. Podstawowym kryterium analizy procesu instytu­cjonalizacji partii politycznej uczynili więc style przywództwa, trak­towane jako kategoria sytuacyjna. Wyróżniają w rozwoju partii politycznej trzy fazy: identyfikacji, organizacji oraz stabilizacji. Każda z nich wymaga odmiennego stylu przy­wództwa. W fazie organi­zacyjnej następuje rutynizacja procedur podejmowania decyzji, a więc wzorce zachowań wewnątrzpartyjnych stabilizują się jako efektywny sposób kreowania strategii politycznych. Pojawia się partia polityczna traktowana jako instytu cja. Faza stabilizacji charakteryzuje się przede wszystkim faktem wpisania się jej w przetargi parlamentamo-gabi-netowe, i to na stałe. To z kolei wymaga przyjęcia określonej stra­tegii politycznej, której przygotowanie i promowanie oznacza ko­nieczność pojawienia się nowych schematów instytucjonalizacji. Partia musi udowodnić, iż stała się wiarygod­nym partnerem dla ustabilizowanych (parlamentarnie) ugrupowań politycznych, a więc akceptuje zasady gry politycznej przyjęte w sy­stemie partyjnym. Wiarygodność ta jest więc osiągana przez swoiste podporządkowanie się obowiązującym mechanizmom. Partia nie jest już tylko wartością samą w sobie, ale również wartością dla pozo­stałych ustabilizowanych partii politycznych. Jest to dodatkowa gwa­rancja jej stabilności organizacyjnej. Infuzja wartości musi materializować się w postaci wprowadzenia określonych zmian organizacyjnych i proceduralnych w niej samej.

35. Proces instytucjonalizacji partii polit wg A. Panebianco

Proponuje on wskaźniki pomiaru obiektywnych czyli formalnych organizacyjnych atrybutów partii. Są to: 1- stopień rozwoju centralnej organizacji pozaparlamentarnej- oznacza rozwój scentralizowanego aparatu administracyjnego zdolnego koordynować funkcjonowanie całej organizacji; 2- stopień homogeniczności terytorialnych struktur organizacyjnych- czyli jednorodność, poszczególne szczeble są takie same; 3 – źródła finansowania partii ; 4- powiązania partii z organizacjami niepartyjnymi- partie zinstytucjonalizowane cieszą się pozycją rozgrywającego w tzw parakoalicjach czyli sojuszach łączących je z organizacjami pozapartyjnymi,, podporządkowują sobie organizacje grup interesu np. związki zawodowe; 5- poziom adekwatności pomiędzy regulacjami statutowymi, które projektują wewnętrzną strukturę partii, a faktycznym układem wpływów—czy mamy do czynienia z istnieniem zamkniętego czy otwartego modelu partii.

36. Proces instytucjonalizacji partii polit wg S. Huntingtona

Wyróżnia on 4 etapy konsolidacji organizacji partyjnej: 1 etap to frakcjonalizacja oznaczająca sytuację w której w obrębie wspólnoty społecznej zaczynają pojawiać się luźne stronnictwa polityczne ( kliki); 2 etap to polaryzacja poglądów która związana jest z poszukiwaniem elit zorientowanych na zdobycie szerszego poparcia społecznego.; 3 etap to czas ekspansji kiedy to liderzy starają się dokonać strukturalizacji spolaryzowanych rzesz zwolenników swojej opcji. W tym celu podejmowane są próby powołania organizacji o masowym charakterze; 4 etapie wraz z ukształtowaniem się systemu partyjnego dokonuje się proces instytucjonalizacji organizacji partyjnych, wówczas to partia osiąga dojrzałość w dwóch wymiarach: organizacyjnej autonomii- ma miejsce wówczas gdy partia jest w stanie kontrolować proces wymiany dóbr i usług zachodzących pomiędzy nią a środowiskiem, i wymiar systemowości , który odnosi się do wewnętrznej spoistości organizacyjnej partii. Składają się nań takie czynniki jak natężenie konkurencji wewnętrznej , poziom konkurencji międzypartyjnej, wielkość organizacji oraz istnienie wewnętrznej zgodności co do celów.

37. Proces instytucjonalizacji partii polit wg K. Jandy oraz R. Harmela i L. Svasanda

Według Według. Jandy wskaźnikami instytucjonalizacji są: 1) wiek partii,2) pozim depersonalizacji organizacji i ostrość konfliktów wewnętrznych oraz 3) wyborcza i parlamentarna stabilność. stabilność kolei R. Harmel i L. Svasand podkreślają że instytucjonalizacja jest zjawiskiem wielowymiarowym którego model naukowy powinien uwzględniać zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne. Należy zatem bliżej przyjrzeć się: 1) kutynizacji zachowań organizacji partyjnej w przestrzeni politycznej, 2) sposobowi, w jaki postrzegana jest partia przez innych aktorów polityki ( chodzi tu o to czy traktuje się ją jako trwały element sceny politycznej) oraz 3) obiektywnym wskaźnikom trwałości organizacji.

38. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania instytucjonalizacji partii w demokracjach nieskonsolidowanych w ujęciu J. Sroki

1) Kontekst zewnętrzny. Jednym z fundamentalnych warunków konsolidacji demokracji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej jest utrwalenie wzorców związanych z istnieniem partii oraz wzorców rywalizacji partyjnej. Warunkiem o kluczowym znaczeniu jest akceptacja zasad pluralizmu politycznego. To one decydują o utrwaleniu demokratycznego ładu instytucjonalnego, który z kolei warunkuje istnienie oraz rozwój demokratycznej praktyki politycznej, w tym także rywalizacji partyjnej. G. Pridham wskazuje na doniosłość międzypartyjnych odniesień oraz powiązań o charakterze transnarodowym w okresie transformacji. Można w tym sensie wskazać na 4 wiodące czynniki które korespondują z: a) istnieniem przedtransformacyjnej solidarności międzypartyjnej, b) utrwaleniem powiązań dwustronnych dzięki którym partie mogąliczyć na zewnętrzne zaopatrzenie w zasoby ( także finansowe), c) zabezpieczeniem pozarządowych kanałów wsparcia istniejących za sprawą nieoficjalnych kontaktów pomiędzy partiami, w zakresie których zdecydowanie trudniej jest ingerować służbom niedemokratycznego reżimu., d) istnienie puli indywidualnych korzyści partyjnych, czyli potencjalnych łupów które organizacja może zyskać za sprawą przeobrażeń systemowych. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej powyższe czynniki obecne były jedynie w ograniczonym zakresie.

2) Kontekst wewnętrzny. Można zlokalizować 3 najlepiej widoczne bariery instytucjonalizacji partii politycznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Warunkuje jej w pewnym zakresie otoczenie zewnętrzne, lecz generowane są one przede wszystkim w obrębie wewnętrznego środowiska systemu politycznego. Pierwsze z nich wiąże się z poszukiwaniem partnerów organizacyjnych dla młodszych partii politycznych. Chodzi tu nie tylko o istnienie potencjalnych koalicjantów partyjnych, ale również o niepartyjnych sojuszników organizacyjnych. Partnerstwo tego rodzaju widoczne jest w relacji łączącej polskie ugrupowania prawicowe z centralą związków zawodowych NSZZ „Solidarność”. Drugi z nich odnosi się do zagadnień związanych z potrzebą redefinicji bądź definicji politycznej tożsamości ugrupowania. Kwestie tego typu musiały rozstrzygnąć w Europie Środkowej i Wschodniej elity związane z funkcjonowaniem ustrojów realnego socjalizmu. Trzecia z nich koresponduje z polityczną tożsamością partii, a dotyczy rozwoju zakorzenionych w przeszłości jak i nowo powstałych kontrowersyjnych układów wymiany o nieformalnym charakterze. Relacje te mogą przybierać różne formy: od klientelizmu przez utrwalenie koalicji dystrybucyjnych po opanowanie struktur administracji publicznej przez partie i grupy interesu. Wspomniane czynniki ujęte zostały w formie 4 wskaźników. Określają one: obecność demokratycznych tradycji państwowości; stopień wymiany elit politycznych, czyli tzw wskaźnik demokratycznej transformacji; pozim uprzemysłowienia, wyrażony wzajemnym stosunkiem rozmiaru produkcji sektora rolnego oraz sektora przemysłowego; charakter prawno-ustrojowych uwarunkowań funkcjonowania reżimu politycznego czyli m.in. układ powiązań pomiędzy legislatywą i egzekutywą a także formalne uwarunkowania aktywności partii politycznych oraz rywalizacji partyjnej. Jeśli chodzi o Polskę to wartości odnoszące się do pierwszych trzech wskaźników można interpretować na klika sposobów.

39. Instytucjonalizacja partii politycznych w demokracjach nieustabilizowanych wg R. Herbuta.

Zdecydowana większość partii politycznych aktywnych np. na kon­tynencie afrykańskim czy azjatyckim charakteryzuje się bardzo ni­skim poziomem instytucjonalizacji. O instytucjonalizacji partii politycznych, jej braku lub mniejszym czy większym poziomie zaawansowania decyduje w du­żym stopniu charakter ich relacji z państwem. Gdy proces budowa­nia państwa ujawnia się jako pierwszy, partie polityczne schodzą wówczas na plan dalszy. Powsta­nie silnego i scentralizowanego państwa, poprzedzające ukształtowa­nie się systemu partyjnego, oznacza więc, iż partie polityczne nie są zdolne stworzyć autonomicznych zasad stabilizujących powiązania między nimi, co z kolei osłabia ich zainteresowanie stworzeniem rozbudowanej struktury organizacyjnej. Proces instytucjonalizacji, zarówno systemu partyjnego, jak i samych partii, w tych warunkach napotyka ogromne przeszkody . Dzieje się tak dlatego, iż w ramach systemu politycznego dominują aktorzy instytucjonalni (np. prezydent, egzekutywa, admi­nistracja publiczna), a partie polityczne muszą podporządkować się stworzonym przez nich regułom, sterującym domeną polityki. Domi­nuje wówczas jeden zasadniczy interes państwa. Uniemożliwienie procesu instytucjonalizacji partii politycznych oznacza, iż zasadniczym in­strumentem działania państwa może stać się typ polityki klientelistycznej, jako sposób jego powiązania ze społeczeństwem i metoda dystrybucji zasobów politycznych. Niekiedy ten typ polityki może przybrać formę powiązań korporacyjnych, gdzie dominują tożsamo­ści grupowe. Jedynym możliwym dla partii politycznych scenariuszem staje się wówczas przejęcie przez nie kontroli nad układem klientelistycznym i sto­sowanie strategii patronażu. Jest to właśnie ten nieformalny sposób instytucjonalizacji partii politycznych, który w istocie rzeczy staje się elementem szerszego procesu instytucjonalizacji politycznej, traktowanej jako przejęcie kontroli nad społeczeństwem przez okre­ślone ośrodki władzy publicznej.Kolejnym czynnik to typ kultury poli­tycznej spersonalizowany i o bardzo silnie zaznaczonych postawach antyorganizacyjnych. Nie tylko w państwach afrykańskich obserwuje­my zjawisko, iż polityka zostaje ściśle powiązana z układem personal­nych związków i koneksji. Politycy starają się z reguły prowadzić bardzo niezależną polity­kę, wykorzystując przede wszystkim powiązania interpersonalne, a więc silną partię traktują jako ograniczenie własnej autonomii. Kolejnym czynnikiem, który ma wpływ na niski poziom instytucjonalizacji partii politycznych to możliwość wykorzystania w kampaniach wybor­czych (politycznych) elektronicznych mass mediów, a zwłaszcza te­lewizji. Partie odgrywają coraz mniejszą rolę jako mediatorzy w kontaktach między kandyda­tami i wyborcami, tracą kontrolę nad sposobem prowa­dzenia kampanii wyborczej.

40. Model partii p w krajach Europy Śr- Wsch.

Pod pewnym względem partie polityczne przypominają model partii-kartelu. Chodzi mianowicie o ich wyraźną orientację strate­giczną na instytucje państwa. Z jednej strony dość chętnie stosują strategie patronażu biurokratycznego, przechwytując kontrolę nad procesem obsady stanowisk w administracji publicznej, w tym rów­nież „polityzując" funkcjonowanie samorządów lokalnych, z drugiej zaś - korzystają z zasobów państwa w procesie promowania tożsa­mości politycznej, również i wyborczej (np. wykorzystywanie środ­ków masowego przekazu). Strategie patronażu można traktować -jak sugerowałem w rozdziale II - jako jeden ze sposobów instytu­cjonalizacji partii politycznych. Proces kolonizacji administracji pu­blicznej umożliwia np. zdobycie przychylności grup interesu przez szersze otwarcie, im dróg dojścia do procesu decyzyjnego. W ten sposób można chociażby w sposób pośredni kształtować preferencje przynajmniej niektórych segmentów elektoratu, np. przez wprowa-„ dzanie w życie satysfakcjonujących ich członków regulacji prawnych. Należy również pamiętać i o tym, iż zwłaszcza w okresie transformacji demokratycznej, partie rządzące mają dużą swobodę w kształtowaniu reguł gry politycznej determinujących oblicze poli­tyki, a więc lepiej od samego początku mieć wpływ na proces insty­tucjonalizacji systemu politycznego, gwarantującego uzyskanie po­trzebnych łupów również w przyszłości. A te są i będą potrzebne partiom, zwłaszcza dlatego, iż ich kadrowy charakter zmusza do ofe­rowania przede wszystkim zachęt selektywnych jako sposobu konso­lidacji i gratyfikacji elity partyjnej.

41. Model partii p w UE.

Proces tworzenia europartii rozpoczął się na początku lat dzie­więćdziesiątych (np. PES powstała w 1992 r., a Europejska Partia Liberalna, Demokratyczna i Reform - ELDR - w 1993 r.). Obok więc „wewnętrznych" powiązań z Parlamentem poprzez grupy par­tyjne, cechą modelu europartii stało się konstruowanie „zewnętrz­nych" powiązań z instytucjami Unii. Jak sugerują S. Hix i Ch. Lord, powstał dwukierunkowy układ powiązań między europartiami a podmiotami aktywnymi w instytucjach Unii: „reprezentowanie par­tyjnych członków pełniących funkcje w organach Unii i we wła­dzach partii, i kontrola ich zachowań przez organy partii" (1997, s. 178). Europartie nie dysponują masowym członkostwem opartym na zasadzie bezpośredniej przynależności indywidualnego wyborcy, lecz tzw. członkostwem korporacyjnym. W ich skład wchodzą okre­ślone w statucie instytucje, oczywiście o charakterze autonomicz­nym, występujące w roli sponsora. Przykładowo: w PES są to m.in. partie - pełni członkowie, z krajów wchodzących w skład Unii czy też starających się o wejście partie stowarzyszone (z krajów EFTA), partie mające status obserwatorów (np. izraelska MAH), grupa PES w Parlamencie czy Komitecie Regionów. Jest więc to w zasadzie organizacja luźna, która jednoczy partie o podobnym profilu progra­mowym w celu stworzenia szerokiego forum kooperacji w ramach struktury instytucjonalnej Unii Europejskiej (zob. Haniey 1994, s. 194, 195). Dominującą pozycję w europartii zajmują deputowani wchodzący w skład grupy parlamentarnej oraz grupy liderów z par­tii narodowych, a to nadaje organizacji charakter elitystyczny. Jest to oczywiste, skoro one nie pełnią funkcji mobilizacyjnych lub ich ce­lem nie jest przejęcie władzy, a jedynie koordynowanie działań. Eu-ropartie nie tyle więc reprezentują elektorat, ile partie narodowe.

Europartie stworzyły określone struktury organizacyjne, choć wy­stępują między nimi pewne różnice. W konferencjach uczestniczą liderzy partii, przewodniczący grupy parlamentarnej, ko­misarze, wywodzący się z konkretnej federacji oraz prezydenci i wi­ceprezydenci. Jest to więc gremium skupiające grupę bardzo wpły­wowych polityków, sprawujących bardzo eksponowane funkcje nie tylko w strukturze UE. Spotkania są organizowane zazwyczaj tuż przed i po obradach Rady Unii. Uzasadnienie tego faktu wydaje się proste. Rada kształtuje programową agendę Unii i politycy partyjni, reprezentujący określoną rodzinę europejską, mają możliwość uzgod­nienia wspólnej platformy, którą reprezentanci obecni w Radzie przedstawią i będą zabiegać o jej realizację. Należy nadmienić, iż w ten sposób wpływ na treść decyzje Rady uzyskują również partie opozycyjne (nieuczestniczące w sprawowaniu władzy na poziomie systemów narodowych), skoro współtworzą jednolitą platformę euro­partii. Wydaje się, iż europartie należy traktować jako pozaparlamentar­ne organizacje w „stanie tworzenia". Choć strategie przez nie przy­jęte, poczynając od lat dziewięćdziesiątych, wyraźnie zmierzają do uzyskania samodzielności organizacyjnej przez tworzenie rozbudo­wanego układu powiązań z podmiotami aktywnymi w przestrzeni zarówno europejskiej, jak i narodowej, to jednak wciąż mają one przede wszystkim status agentów partii narodowych. Sama jednak idea stworzenia tego typu struktury (modelu) wydaje się bardzo in­teresująca i świadczy o dużej elastyczności partii jako instytucji. Nie można wykluczyć, iż w procesie rozwoju europartii coraz większą rolę zaczną odgrywać czynniki o charakterze „wewnętrznym", a więc związane z funkcjonowaniem samej Unii (są zresztą tego pierwsze symptomy), co doprowadzi do uzyskania przez nie więk­szej autonomii. Partie narodowe stoją więc przed nie lada dylema­tem. Proces integracji politycznej może wywołać efekt w postaci upartyjnienia polityki Unii przez stworzenie wyraźniej szych form demokracji przedstawicielskiej. Jednak wówczas musi dość radykal­nie zmienić się organizacyjny model partii politycznej. Czy jednak politykom partyjnym na tym rzeczywiście zależy? Może chodzi po prostu o zasadę: „tak" dla polityki partyjnej w Unii, ale w istocie bez partii jako instytucji.

42.Zasady finansowania partii politycznych

Regulacje dotyczące kontroli finansowej partii:

1. Sprawozdawczość – sprawozdania dotyczą całej partii, kandydatów prezydenckich, parlamentarnych, finansów PP, 2. Zakazy dotyczące rożnych źródeł finansowania (zakaz darowizn z zagranicy, przez związki zawodowe, biznes, kontrahentów rządowych), 3. Limity w zakresie wydatków wyborczych, 4. Limity wysokości przekazywanych darowizn, 5. Dotacje budżetowe, 6. Publiczne finansowanie klubów parlamentarnych i parlamentarzystów, 7. Zwolnienia podatkowe i inne formy pośredniego finansowania publicznego, 8. Zakaz płatnych reklam telewizyjnych, czas antenowy podczas kampanii wyborczej., 9. Dotacje przedmiotowe (druk materiałów, darmowy transport).

Zalety: zrównanie szans partii małych i partii dużych, starych i nowych, równy czas emisji, spokojna rywalizacja, Wady: PP partie polityczne czują się bezpieczne finansowo i zapominają o wyborcy

Finansowanie partii politycznych w Niemczech

- składki członkowskie

- wpływy z majątku i działalności partii

- dotacje

- subwencje od państwa z tytułu wyrównywania szans oraz jako rekompensata kosztów wyborczych

- przekazy od członków organizacyjnych

Istnieje ustaw o partiach politycznych która opisuje finansowanie partii.

Finansowanie partii polit w Austrii

- ze składek członkowskich- stanowią pewną rezerwę

- wsparcie państwa

- sumy pieniędzy otrzymywane przez mandatariuszy i funkcjonariuszy

- zyski z udziałów przedsiębiorstwa

- zyski z majątku partii- posiada sale które wynajmują komuś itp.

- kredyt – np. zaciągnięte w banku.

Ustawa związkowa o zadaniach finansowania i kampanii wyborczej partii polit- wg tej ustawy działają partie w Austrii

. Finansowanie partii polit w Polsce

Wyróżniamy 3 podstawowe źródła:

1) dotacje publiczne

a) bezpośrednie środki publiczne

- dotacje celowe – na konkretny cel

- dotacje podmiotowe – na organizacyjne przetrwanie partii

b) pośrednie środki publiczne

- finansowanie klubów parlamentarnych

- zwolnienia podatkowe

- darmowy dostęp do mediów mediów czsie wyborów ( reklama handlowa – 50% cenny płacą partie

2) Kredyty bankowe

3) Prywatne finansowanie

a) świadczenia niepieniężne

b) finansowanie przez członków partii

- regularne składki członkostwa

- opodatkowanie osób pełniący funkcje polityczne

- opodatkowanie kandydatów politycznych

c) działalność gospodarcza

- udział w spółkach

- udział w spółdzielniach

- wynajem lokali i pomieszczeń biurowych

4) Darowizny

5) Spadki i zapisy

6) zbiórki publiczne – obecnie ograniczona ( tzw cegiełki)

Jawność finansowania partii:

- Konstytucja

- zapis o partiach polit 27 czerwca 1997 art. 39 ustęp 1

43 Typologie systemów partyjnych wg S. Sartoriego i G. Smitha

G. Sartori przy konstruowaniu swej typologii systemów partyjnych uwzględnił dwie zmienne: liczbę rywalizujących partii ( format systemu partyjnego) oraz dystans ideologiczny między nimi ( mechanizm systemu partyjnego) 1976- klasyczny, funkcjonujący do dziś Wyróżnił 4 typy syst partyj:

1) system dwupartyjny – występowanie dwóch silnych partii polit , reprezentujących opcję centrolewicową oraz centroprawicową co konstytuuje układ bipolarny, z wyraźnymi tendencjami tendencjami kierunku utrzymania formuły rywalizacji dośrodkowej. Dystans ideologiczny między partiami jest z reguły minimalny- zbieżne programy

2) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany- liczba 5-6 partii, nadal bipolarny przy niskiej fragmentaryzacji, dystans ideologiczny jest mały, rywalizacja dośrodkowa.

3) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany – więcej niż 6 partii , układ wielopolarny , nie ma jednego centrum, wysoka fragmentaryzacja, dystans ideologiczny jest wielki rozciągają je partie systemowe, protestu, antysystemowe, model rywalizacji odśrodkowej

4) system partii predominującej – system ten charakterystyczny dla układów dwupartyjnych , zachodzi wówczas gdy dana partia zwycięża lub znajduje się u steru władzy z inną partią przynajmniej 4-krotnie np. partia konserwatywna w Anglii 1979-97

Typologia G. Smitha – opiera się na dwóch podstawowych kryteriach: relatywnym rozmiarze partii polit oraz poziomie spójności społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego. Wyróżnia:

1) system rozproszony – względnie duża liczba partii, żadna nie dominuje, ideologiczny dystans jest umiarkowany, w formowaniu gabinetów koalicyjnych może wziąć udział klika partii polit, ( Belgia Dania Finlandia

2) system równowagi – kilka partii dość wyraźna polaryzacja sił politycznych, dystans ideologiczny jest mały,

3) system nierównowagi – szczególną dominującą rolę odgrywa jedna partia polit, sformułowanie stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się nie możliwe

44 Typologie systemów partyjnych wg M. Duvegera, R. Dala,

M. Duverger wyróżnił 4 typy systemów partyjnych wg kryterium liczby partii:

1) syst monopartyjny – dla totalitarnych systemów

2) dwupartyjny

3) wielopartyjny

R. Dahl 1966r

1) syst, stabilny- dwupartyjny

2) syst. Niestabilny – wielopartyjny

1) syst konfliktowe – wielopartyjne

2) syst uzgadnieniowe – rywalizacja o szerokim horyzoncie programowym, dośrodkowa, programy zbieżne

1) syst konsensualny

2) syst westmisterski

kryterium ch-r rywalizacji międzypartyjnej wyróżnił 4 typy systemów:

1) syst szczególnie rywalizacyjne

2) syst kooperatywno-rywalizacyjny – ostra rywalizacja na styku grupy partyjnej, koalicje, występuje tu chociaż jeden sojusz

3) syst koalescencyjno rywalizacyjny – nie istnieją pojedyncze partie ponieważ wchodzą w układy aby podejmować decyzje , platformy współpracy rywalizacji , jet ona ostra.

4) syst ściśle koalescencyjne – tzw szerokie koalicje daje możliwość zdrowego funkcjonowania państwa, partie zakładają szeroką formułę programową, partie dopiero się kształtują i opierają się na fachowcach którzy pochodzą z różnych partii, pojawiają się metody blokowania

45.Typologie systemów partyjnych wg J. Blondela, M. Sobolewskiego, P. Maira

Jean Blondel 1968 opiera się na kryterium liczby partii i relatywna wielkość partii polit, wyróżnił 4 syst partyjne:

1) syst dwupartyjny – zdominowanie parlamentu przez dwie partie, z których jedna sprawuje władzę a druga znajduje się w opozycji. W. Brytania

2) syst dwu-i-półpartyjny – istnieją dwie duże partie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) żadna z dwóch partii nie jest na tyle duża aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei różnice programowe oraz ideologiczna między nimi jest na tyle duża iż nie mogą one współtworzyć koalicji.

3) syst wielopartyjny z partią dominującą – w tym systemie istnieje wiele małych partii i jedna dominująca ale nie na tyle aby samodzielnie utworzyć rząd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi

4) syst wielopartyjny ale bez partii dominującej – układ równy ale nie zwycięski, powstają gabinety wielopartyjne.

P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1 do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duże 34,6% Finlandia Holandia

4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia

46 Sposoby interpretacji systemu partyjnego wg M Duvergera, D. Rae, i G. Sartoriego

D. Duvegera jest on szczególnym rodzajem wzajemnych powiązań między określonymi cechami czy też parametrami konkretnej konfiguracji rywalizujących partii politycznych takimi jak np.: liczba partii, ich rozmiar, wzorzec tworzenia koalicji czy też geograficzna lokalizacja. D. Rea z kolei w swojej definicji systemu partyjnego zwraca uwagę na fakt iż ukształtowany schemat powiązań między partiami decyduje o nadaniu im unikalnego znaczenia. G. Sartori mówi że syst partyjny to układ wzajemnych oddziaływań będący efektem rywalizacji między partiami , opira się na wzajemnym uzależnieniu się partii; na tym iż każda partia jest funkcją (w sensie matematycznym) innych partii i reaguje na zachowania pozostałych partii politycznych.

47. Dwa testy relewancji partyjnej wg S. Sartoriego

Potencjał koalicyjny partii – chodzi o stwierdzenie czy była ona była ona kiedykolwiek brana pod uwagę jako ewentualny partner w przetargach koalicyjnych. Wyznacznikiem zdania tego testu jest więc nie faktyczny udział partii w koalicji gabinetowej ale sama potencjalność czyli możliwość wejścia do niej jeżeli nawet tak się nie stało. Ograniczył zastosowanie tego testu tylko do partii małych

Potencjał użycia szantażu politycznego – pewne duże partie polityczne pozostające w permanentnej opozycji wobec systemu politycznego z racji uzyskiwania znaczącego poparcia wyborczego w naturalny sposób muszą zostać uznane za relewantne. Współcześnie ocena potencjału użycia szantażu politycznego można okazać się bardzo przydatna przy stwierdzeniu doniosłości politycznej partii małych. Jednak ich możliwość wywierania wpływu na strategie pozostałych partii wydaje się ograniczona a to chociażby z tej racji iż z reguły może dotyczyć ugrupowań tworzących konkretny blok ideologiczno programowy względnie oddziaływać na ugrupowania tworzące blok styczny.

48. G. Smitha, J. Blondela, R. Herbuta i H. Herzoga próby klasyfikacji „partii małych”

Smith i Sartori – mamy do czynienia z ustaleniem relewancji ze wzg. Na sprawowanie władzy publicznej. Są p.p. które mają wpływają na mechanizmy funkcjonowania władzy publicznej. Te które mają to – relewantne, a te które nie mają to – nierelewantne.

Herzog: Znaczenie partii – czy partia jest relewantna, biorąc pod uwagę potencjał mobilizacyjny partii politycznej. Potencjał mobilizacyjny jest charakteryzowany w dwóch aspektach:

-to fenomen, który odnosi się do partii, które biorą udział w ogólnospołecznym procesie negocjowania zasad gry państwowej – mają akceptację społeczeństwa, kształtują opinię społeczeństwa, liczą się ze społeczeństwem. Mamy tu do czynienia relewantością społeczne – polityczną

-pozaformalna płaszczyzna – partie działają poza systemem politycznym (np. partie protestu). To też są partie relatywne

Herbut: Wyróżnia dwa rodzaje partii relewantywnych: ugrupowania inicjujące, ugrupowania dopełniające. Pierwsze to takie, które pełnią w pewnej mierze rolę dyktatora w przetargach koalicyjnych. Drugie natomiast to takie, które dalej mają potencjał koalicyjny (słabszy od ugrupowań inicjujących) ale nadal się liczą – będą uczestniczyły w tworzeniu koalicji.

Smith: wyróżnił 3 kategorie partii małych:

-partie marginalne

-partie zawiasowe

-partie oderwane

Partie marginalne – znajdują się albo daleko na lewej albo daleko na prawej stronie (poza głównymi ośrodkami rywalizacji państwowej są pewnym dodatkiem do partii lewicowych lub prawicowych); wyrażają skłonność programową lub ideologiczną do wielkich sąsiadów, jednak chcą wyróżniać się czymś. Marginalne partie małe mają dość specyficzne postulaty programowe, skierowane do wąskiego elektoratu, starają się być odmienne, dążą do tego by mieć elektorat jasny, klarowny, sprecyzowany, aktywnie uczestniczący w polityce.(partia progresywna w Danii). Partie te coraz częściej kojarzą się po prawej stronie a nie po lewej.

Partie zawiasowe – lubią lokować się gdzieś pośrodku, mogące być zaakceptowanymi przez prawicę jak i przez lewicę, rola tych partii wzrasta gdy są one partiami oferującymi na poziomie centroprawicowym lub centrolewicowym. Możemy je nazywać partią trzecią, języczkiem u nogi. Rola tej partii wzrasta gdy żadna z dużych partii nie ma większości parlamentarnej (nie ma powyżej 50% w parlamencie) (FDP w Niemczech)

Partie oderwane – to te które uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji parlamentarnej. Nie umiejscowiają się na osi lewica – prawica. To te partie, które odnoszą się do mniejszości etnicznej, grupy regionalnej itp. Jest ona w zupełnie innym nurcie myślenia w polityce, nie zajmuje się ogólnonarodowym aspektem.

49.Trzy kategorie partii „małych” wg Smitha

Smith: wyróżnił 3 kategorie partii małych:

-partie marginalne

-partie zawiasowe

-partie oderwane

Partie marginalne – znajdują się albo daleko na lewej albo daleko na prawej stronie (poza głównymi ośrodkami rywalizacji państwowej są pewnym dodatkiem do partii lewicowych lub prawicowych); wyrażają skłonność programową lub ideologiczną do wielkich sąsiadów, jednak chcą wyróżniać się czymś. Marginalne partie małe mają dość specyficzne postulaty programowe, skierowane do wąskiego elektoratu, starają się być odmienne, dążą do tego by mieć elektorat jasny, klarowny, sprecyzowany, aktywnie uczestniczący w polityce.(partia progresywna w Danii). Partie te coraz częściej kojarzą się po prawej stronie a nie po lewej.

Partie zawiasowe – lubią lokować się gdzieś pośrodku, mogące być zaakceptowanymi przez prawicę jak i przez lewicę, rola tych partii wzrasta gdy są one partiami oferującymi na poziomie centroprawicowym lub centrolewicowym. Możemy je nazywać partią trzecią, języczkiem u nogi. Rola tej partii wzrasta gdy żadna z dużych partii nie ma większości parlamentarnej (nie ma powyżej 50% w parlamencie) (FDP w Niemczech)

Partie oderwane – to te które uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji parlamentarnej. Nie umiejscowiają się na osi lewica – prawica. To te partie, które odnoszą się do mniejszości etnicznej, grupy regionalnej itp. Jest ona w zupełnie innym nurcie myślenia w polityce, nie zajmuje się ogólnonarodowym aspektem.

50 Numeryczne podejście w analizie partii małych wg C.P. Maira -

P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1 do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duże 34,6% Finlandia Holandia

4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia

51.M. Pedersena bariery partii politycznej

Ze względu na podatność cyklicznego biologicznego rozwoju partie dorastają , dojrzewają albo zostają dziećmi, dziećmi nawet czasem umierają . Partie polit muszą w swym życiu przejść 4 fazy:

1) bariera deklaracji – grupa publiczna deklaruje udział w wyborach

2) bariera autoryzacji – podlega zarejestrowaniu, zbira określoną liczbę podpisów, w W Brytanii złożenie depozytu pieniężnego

3) bariera reprezentacji – gdy zdobywa miejsce w parlamencie, ma swoich przedstawicieli

4)bariera relewantności – partie które przechodzą tą barierę to te które mają potencjał tworzenia koalicji gabinetowych.

52. Kategoria partii antysystemowej

Partia antysystemowa – dąży do podważenia legitymacji reżimu. Oczekiwanym przez nią scenariuszem jest zatem kryzys legitymacji, który winien doprowadzić do zastąpienia jednego systemu politycznego (demokratycznego) innym. Partie te kwestionują zasady leżące u podstaw funkcjonowania systemu politycznego, działają przeciwko niemu.

Partie ultraprawicowe – pojęcie ultraprawica określa się zazwyczaj ugrupowania o różnym rodowodzie od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw milicji obywatelskiej (USA). Partie ultraprawicowe podkreślają zagrożenia związane z unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, jednostek także ich izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i postulują powrót do etycznych rządów opartych na sanacji ( odnowie) prawdziwego autorytetu. Są to zatem ugrupowania antysystemowe. Można wyróżnić partie ultraprawicowe starego typu i nowego. Ta pierwsza nawiązuje do tradycji autoratyzmu faszystowskiego, które : postulują totalności oznaczającej możliwość całościowego kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego , dążenie do przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego, żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadnianej mistycznym przesłaniem narodowym, belgijski Front Narodowy, Ludowy Związek Niemiecki DVU

Parti nowego typu proponują zagadnienia związane z biotyną, rytmami ziemi itp. Z partiami starego typu wiaże ich tylko idea krwi i ziemi. Niemiecka Sprawa Narodowa – Narodowo-Rewolucyjna Organizacja Odnowy SdV/NRAO.

53. Model „zamrażania” i „odmrażania” systemu partyjnego wg. S. Lipseta i S. Rokkana

Model Lipseta i rokkana kładzie nacisk na instytucjonalizację i zamrożenie struktury podziałów socjopolitycznych i rodzących się na ich podstawie form partyjnej orientacji elektoratu. Propozycja ta nie ma jednak czysto statycznego charakteru. Teza Lipseta i Rokkana znajduje częściowe potwierdzenie w badaniach zachowań wyborczych. Oto okazuje się, iż charakteryzują się one inercją.-W znacznym stopniu są kształtowane przez indywidualne poczucie identyfikacji z partią oraz instytucjonalne powiązania między partią a określonym ogniwem struktury społecznej (np. związkami zawodowymi czy kościołem). Sposób głosowania wcale jednak nie musi być odbiciem (przynajmniej natychmias­towym) zmian zachodzących w społeczeństwie. Może w dalszym ciągu odzwier­ciedlać „stare" formy identyfikacji partyjnej, głęboko zakorzenione w men­talności jednostki, mimo iż zmienił się społeczny kontekst uzasadniający ten tradycyjny wzór zachowania (np. awans społeczny robotnika i zmiana stylu życia, uzasadniające zaliczenie go formalnie do nowej klasy średniej, nie musi zmienić jego partyjnej orientacji). Trzeba jednak pamiętać, iż inne niż np. klasowy wzór zachowań wyborczych wskaźniki polaryzacji politycznej mogą pełniej odzwierciedlać dynamikę zmian na arenie politycznej.

Poczynając jednak od końca lat siedemdziesiątych, wielu badaczy zaczęło kwestionować tezę o zamrożeniu systemów partyjnych. Rzeczywiście, zaobser­wowano wiele zjawisk, które mogłyby świadczyć o pojawieniu się procesu odwrotnego, czyli „odmrażania" systemów partyjnych. Chodzi między innymi o takie zjawiska, jak:

a)przesuwanie się głosów wyborczych między partiami, w efekcie czego poparcie elektoratu dla ustabilizowanych partii wydaje się „warunkowe" i na­biera cech płynności;

2. wzrost grupy wyborców niezdecydowanych, podejmujących decyzję
   w ostatniej fazie kampanii wyborczej;

3. pojawienie się tzw. głosów protestu;

4. pojawienie się partii nowych, co znacznie podnosi poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego i komplikuje proces przetargów koalicyjnych.

54. Typologie systemów partyjnych wg Jean Blondela i G. Sartoriego

G. Sartori przy konstruowaniu swej typologii systemów partyjnych uwzględnił dwie zmienne: liczbę rywalizujących partii ( format systemu partyjnego) oraz dystans ideologiczny między nimi ( mechanizm systemu partyjnego) 1976- klasyczny, funkcjonujący do dziś Wyróżnił 4 typy syst partyj:

1) system dwupartyjny – występowanie dwóch silnych partii polit , reprezentujących opcję centrolewicową oraz centroprawicową co konstytuuje układ bipolarny, z wyraźnymi tendencjami tendencjami kierunku utrzymania formuły rywalizacji dośrodkowej. Dystans ideologiczny między partiami jest z reguły minimalny- zbieżne programy

2) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany- liczba 5-6 partii, nadal bipolarny przy niskiej fragmentaryzacji, dystans ideologiczny jest mały, rywalizacja dośrodkowa.

3) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany – więcej niż 6 partii , układ wielopolarny , nie ma jednego centrum, wysoka fragmentaryzacja, dystans ideologiczny jest wielki rozciągają je partie systemowe, protestu, antysystemowe, model rywalizacji odśrodkowej

4) system partii predominującej – system ten charakterystyczny dla układów dwupartyjnych , zachodzi wówczas gdy dana partia zwycięża lub znajduje się u steru władzy z inną partią przynajmniej 4-krotnie np. partia konserwatywna w Anglii 1979-97.

Jean Blondel 1968 opiera się na kryterium liczby partii i relatywna wielkość partii polit, wyróżnił 4 syst partyjne:

1) syst dwupartyjny – zdominowanie parlamentu przez dwie partie, z których jedna sprawuje władzę a druga znajduje się w opozycji. W. Brytania

2) syst dwu-i-półpartyjny – istnieją dwie duże partie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) żadna z dwóch partii nie jest na tyle duża aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei różnice programowe oraz ideologiczna między nimi jest na tyle duża iż nie mogą one współtworzyć koalicji.

3) syst wielopartyjny z partią dominującą – w tym systemie istnieje wiele małych partii i jedna dominująca ale nie na tyle aby samodzielnie utworzyć rząd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi

4) syst wielopartyjny ale bez partii dominującej – układ równy ale nie zwycięski, powstają gabinety wielopartyjne.

55. Typologie systemów partyjnych wg G.Smitha i P. Maira

P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1 do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duże 34,6% Finlandia Holandia

4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia

Typologia G. Smitha – opiera się na dwóch podstawowych kryteriach: relatywnym rozmiarze partii polit oraz poziomie spójności społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego. Wyróżnia:

1) system rozproszony – względnie duża liczba partii, żadna nie dominuje, ideologiczny dystans jest umiarkowany, w formowaniu gabinetów koalicyjnych może wziąć udział klika partii polit, ( Belgia Dania Finlandia

2) system równowagi – kilka partii dość wyraźna polaryzacja sił politycznych, dystans ideologiczny jest mały,

3) system nierównowagi – szczególną dominującą rolę odgrywa jedna partia polit, sformułowanie stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się nie możliwe

56 Typologie systemów partyjnych wg J. LaPalombary i M. Weinera

bazują na dwóch kategoriach :

- cechach rywalizujących partii – wprowadzają tu rozróżnienie pomiędzy systemami ideologicznymi oraz pragmatycznymi

- sposobie sprawowania władzy – wyróżniają systemy hegemoniczne w których jedna partia lub koalicja partii przez dłuższy czas formuje kolejne gabinety oraz system alternacji władzy gdzie mamy do czynienia z dość częstą zmianą partii rządzącej (również koalicji partii). Uwzględniając wymienione tendencje otrzymujemy w efekcie 4 subkategorie:

1) systemy hegemoniczno-ideologiczne

2) systemy hegemoniczno-pragmatyczne

3) systemy ideologiczne związane z alternacją władzy politycznej

4) systemy pragmatyczne związane z alternacją władzy politycznej.

57.A. Downsa tzw. „stycznościowy” model rywalizacji międzypartyjnej

Model kierunkowy rywalizacji miedzy partiami jest niejako odpowiedzią wręcz krytyka modelu stycznościowego Downsa. Badacze wychodzą z założenia ze partia nie może opierać swego sukcesu wyborczego na elektoracie umieszczonym w centrum kontinuum L-P ponieważ ludzie ci są niezaangażowani politycznie oraz ich lojalność a co za tym idzie poparcie jest bardzo niestabilne. Ujmując jeszcze inaczej w odróżnieniu od modelu stycznościowego wyborca umieszczony w centrum nie decyduje o zwycięstwie partii jest neutralny czyli centrum w tym modelu to niejako punkt zero. Partie nie rywalizują wiec o głosy centrum ich rywalizacja jest skoncentrowana na lewo bądź prawo od centrum ideologicznego i mieści sie w strefie akceptacji. Wiadomo bowiem że im dalej na lewo bądź prawo od centrum ideowego co prawda liczba wyborców maleje jednak ich zaangażowanie polityczne wzrasta. Podsumowując partie polityczne nie rywalizują o głosy centrum które niejako samo zadecyduje na kogo oddać głosy rywalizuje o głosy wyborców formułując swój program dla wyborców zaangażowanych, na których można zbudować niejako tzw. stabilny elektorat. Pyzatym zmienia się ocena samej partii, która nie jest już w odróżnieniu od modelu Downsa monolitem, a jej program w zasadnie jest zorientowany lewicowa bądź prawicowo. Wyborca ujmowany jest jako osoba jednak niezdecydowana która decyduje tylko niejako powierzchownie na kogo ma oddać swój głos nie kieruje sie racjonalnym wyborem lecz poziomem swego zaangażowania.

 

58.Krytyka modelu A. Downsa wg Sartoriego. Podstawowe założenia

Krytka Sartoriego polega głownie na tym iż twierdzi on, że model Downsa sprawdza się tylko w systemie partyjnym dwuczynnikowym: może to byc system blondelowski dwu partii bądź dwu partii dominujących Sobolewskiego. Zatem jeżeli pojawi się jakikolwiek trzeci i dalsze czynniki schemat rywalizacji stycznościowej zostanie zaburzony. Wiadomym jest również iż rywalizacja na kontinuum L-P w obecnym społeczeństwie postindustrialnym jest niejako zbyt ogólnikowa przecież dochodzą nowe wymiary rywalizacji prócz tego tradycyjnego mamy do czynienia miedzy innymi z arena rywalizacji aksjologiczna ekonomiczna szerzej rozumiana oraz niejako polityczna.

59.”Kierunkowy” model rywalizacji międzypartyjnej autorstwa O. Listhuaga, S.E. McDonalda, G. Rabinowicza

rywalizacja w systemie wielopartyjnym. partie nie będą zbliżać się do siebie. Rywalizacja nie będzie się zbiegała w kierunku centrum, lecz będzie ona w granicach sfery akceptacji, czyli tu gdzie jeszcze są wyborcy i ich liczba daje możliwość zwyciężenia bądź zdobycia jednego mandatu poselskiego pkt.0 na osi lewica/prawica nie powinno się prowadzić walki wyborczej(to pkt. nieaktywności polit.),dlatego partie nie sytuują się w takim położeniu. Walka rozgrywa się w granicach sfery akceptacji. Na płaszczyźnie układów wielopartyjnych rozróżniamy: neutralność i rosnące zaangażowanie. Model wskazuje na konkretne partie programowe to że rywalizują w przestrzennej sferze akceptacji pozwala na zindywidualizowanie programu. Rywalizacja obejmuje też inne podziały np. stosunek do UE, religii, mniejszości.

60. Metody konstruowania empirycznej skali rywalizacji międzypartyjnej (opinie ekspertów, analiza treści programów wyborczych, oceny masowego wyborcy)

Pomiar dystansu na podstawie wyników badań empirycznych masowego wyborcy

Metoda ta opiera się na założeniu, iż stosując wcześniej przygotowaną skalę rywalizacji, można, wykorzystując odpowiedzi respondentów, skonstruować przestrzeń rywalizacji międzypartyjnej. W ten sposób postąpili G. Sani i G, Sar-tori, wyznaczając poziom polaryzacji systemu partyjnego na podstawie opinii masowego wyborcy. Zgrupowali oni wyborców głosujących na partie polityczne, opierając się na ich indywidualnych decyzjach określających miejsce, jakie zajmują na 10-punktowej skali wyznaczającej poziom sympatii dla różnych partii. Na tej podstawie autorzy mogli ocenić stopień polaryzacji na poziomie masowego wyborcy, kalkulując dystans ideolo­giczny jako efekt indywidualnej decyzji obywatela co do przybliżonego miejsca, jakie zajmuje on na osi lewica-prawica, odpowiadającego wyznawanej (popie­ranej) przez niego orientacji politycznej.

Sani i G. Sartori przyjęli 10-punktową skalę pomiaru: lewica = l i 2. centrolewica = 314, centrum = 5 i 6, centroprawica = 718, prawica = 9 i 10. W jej ramach określili pozycje poszczególnych partii w 10 krajach Europy Zachodniej, kalkulując tzw. średnią opinię. Poziom polaryzacji (dystansu ideologicznego) został skalkulowany jako wynik podzielenia absolutnej różnicy między dwoma ekstremami systemu przez teoretyczne maksimum wynikające z przyjęcia 10-punktowej skali (w tym wypadku 9).

Pomiar dystansu na podstawie opinii ekspertów

Pierwsze próby konstruowania przestrzeni rywalizacji opierały się właś­nie na opiniach ekspertów, osób na co dzień związanych z polityką, zarówno praktyków, jak i teoretyków. Dopiero jednak F. Castles i P. Mair jako pierwsi przedstawili rozbudowaną i systematyczna analizę opinii ekspertów co do lokalizacji partii na tradycyjnej osi lewica--prawica. Poprosili oni respondentów o umiej­scowienie partii politycznych reprezentowanych w narodowych parla­mentach na 10-punktowej skali lewica-prawica: ultralewica = 0; umiar­kowana lewica = 2,5; centrum = 5; umiarkowana prawica = 7,5; ultraprawica = 10.

61. Wielowymiarowa przestrzeń rywalizacji (wymiar ekonomiczny i aksjologiczny). Sposób strukturyzacji przestrzeni rywalizacji politycznej

Konstruowanie przestrzeni programowej opiera się z reguły na łącznym uwzględnieniu trzech płaszczyzn:

politycznej, która jest definiowana m.in. poprzez stosunek partii do reżimu politycznego, sposób postrzegania roli prawa i jego funkcji, prefero­wane wzorce rozstrzygnięć koalicyjnych, wyznawany ideał demokracji, charakter i funkcje systemu wyborczego, sposób terytorialnej organizacji państwa;

ekonomicznej, zawierającej informacje dotyczące m.in. stosunku partii do ustroju gospodarczego, roli państwa w tym zakresie, charakteru i rozmiaru sektora publicznego, programów socjalnych, protekcjonizmu gospodarczego;

aksjologicznej (kulturowej), na którą składają się takie kwestie, jak np. stosunek partii do tradycyjnych wartości, sposób postrzegania relacji kościół-państwo, interpretacja roli praw i wolności obywatelskich, rola przypisywana społeczeństwu obywatelskiemu, stosunek wobec tzw. warto­ści postmaterialnych, problem integracji europejskiej, kwestia pokoju i współpracy między narodami⁷.

Uwzględnienie tych trzech płaszczyzn w procesie tworzenia przestrzeni problemowej może przybrać:

1. formę konstruowania tradycyjnej osi lewica-prawica, jako układu jednowymiarowego, w ramach którego jednak poszczególne kategorie -lewica, prawica, centrum — czy też kategorie pośrednie (np. centrolewica czy centroprawica), zostają zdefiniowane w oparciu o bardzo szeroki katalog kwestii problemowych, wykraczających poza tradycyjny układ wartości socjoekonomicznych lub

b)formę konstruowania przestrzeni wielowymiarowych (z reguły zesta­wienie kilku przestrzeni dwuwymiarowych, gdyż uwzględnienie w jednym układzie więcej niż dwóch wymiarów rodzi problemy interpretacyjne).W ten sposób stworzona przestrzeń problemowa wydaje się być pełniejsza.

62.Determinizm strukturalny i polityczny a zmiana polityczna

Jeżeli o chodzi źródła zmiany politycznej to w politologii w zasadzie funkcjonują dwa sposoby jej interpretowania. Rzecznicy pierwszego sposo­bu przyjmują, iż mają one w zasadzie zewnętrzny charakter wobec systemu politycznego. W skrajnej wersji pogląd ten opiera się na przekonaniu, iż polityka jest odbiciem dynamiki zmian zachodzących w otoczeniu społecz­nym systemu politycznego, zmian w strukturze społeczeństwa oraz w sferze kulturowo-normatywnej (katalog akceptowanych wartości). Scenariusz wy­łaniający się z faktu przyjęcia takiego założenia jest prosty. Oto podmioty systemu politycznego muszą stosować w sposób ciągły strategie adaptacyjne (adaptacja bierna), gdyż tylko w ten sposób mają szansę na przetrwanie. Ten sposób interpretacji źródeł zmiany politycznej określany jest mianem strukturalnego determinizmu.

Reprezentanci politycznego (instytucjonalnego) determinizmu akcentują natomiast auto­nomiczny charakter polityki, przypisując podmiotom aktywnym w tej sferze niekiedy nawet zdolność do kreowania określonych sytuacji społecznych czy stylizowania trendów społecznych w sposób przynoszący im wymierne korzyści (np. nacjonalizm afrykański został wykreowany jako instrument w grze politycznej.

Zmiana polityczna to z reguły efekt pojawienia się określonych czynników zewnętrznych (społecznych) jak i wewn. (polit.)

Jednym z instrumentów pozwalających politykom kontrolować zjawisko zmiany politycznej jest właśnie system partyjny, ale pod warunkiem, iż charakteryzuje go znaczny poziom instytucjonalizacji, która jednak nie wywołuje efektu zbędnej sztywności w reagowaniu na zmiany zachodzące w jego otoczeniu.

63.Detrminanty instytucjonalne, a ich wpływ na mechanizm rywalizacji międzypartyjnej, na system partyjny (wg Ryszarda Herbuta)

Prezydencjalizm versus parlamentaryzm (typ reżimu politycznego)

W reżimach parlamentarnych rząd jest powoływany przez parlament, a jego trwanie uzależnione jest od poparcia legislatywy. Parlament i tylko on ma prawo realizacji odpowiedzialności politycznej rządu, m.in. poprzez zastosowanie wniosku o wotum nieufności. Głowa państwa, prezydent bądź monarcha, pełni jedynie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne. W mode­lowym ujęciu reżimu parlamentarnego mieści się jednak dość nietypowa cecha, świadcząca o próbie zachowania pewnej symetrii wpływów i od­działywań w relacji parlament - egzekutywa. Chodzi mianowicie o prawo egzekutywy do przedterminowego rozwiązania parlamentu. Natomiast pre­zydencjalizm charakteryzuje się występowaniem monokratycznej egzekuty­wy - prezydenta. Jest on zarówno głową państwa, jak i szefem rządu (przynajmniej w wersji przyjętej w Stanach Zjednoczonych), a ministrowie są jedynie jego doradcami. Prezydent wybierany jest w wyborach po­wszechnych i jest to jedyna forma odpowiedzialności politycznej egzekuty­wy. Prezydent nie odpowiada więc politycznie przed parlamentem. W reżi­mie prezydenckim mamy więc do czynienia z separacją władz, co oznacza, iż prezydent i parlament dysponują odrębnym zakresem kompetencji i są to organy niezależne.

Ustabilizowanie się reżimu prezydenckiego oznacza, iż najistotniejszym łupem w procesie rywalizacji politycznej staje się właśnie urząd prezydenta. Partie polityczne w taki sposób kształtują swoje strategie polityczne, by zwyciężyć w wyborach prezydenckich. Prezydent to organ jednoosobowy, a więc efektem rywalizacji wyborczej staje się wyłonienie jednego zwycięz­cy, a partia która go wyniosła na ten urząd, uzyskuje status ugrupowania prezydenckiego. Proces wyłaniania prezydenta wiąże się więc bardzo silnie ze zjawiskiem polaryzowania areny politycznej, wykreowania w ramach systemu partyjnego dwóch wyraźnych opcji politycznych - proprezydenc­kiej i antyprezydenckiej. Partie czy grupy polityczne gotowe są do tworzenia szerszych przymierzy politycznych tylko dlatego, by zwyciężyć w wybo­rach. Tzw. efekt prezydencki może spowodować, iż koniunkturalne począt­kowo przymierza przekształcają się w bardzo trwałe sojusze czy wręcz pro­wadzą do stworzenia partii politycznych.

System wyborczy a system partyjny

Wybór określonego systemu wyborczego to przede wszystkim decyzja elit politycznych, które próbują traktować go jako narzędzie inżynierii poli­tycznej. Chcą osiągnąć pewne cele polityczne, które wcale nie trzeba inter­pretować w kategoriach wąskich interesów grupowych. Oto większościowy system wyborczy sprzyja trwałości gabinetu, stabilizując relacje między legislatywą a egzekutywą. Czyni to jednak poprzez deformację woli wybor­ców będą,cą efektem zastosowania w jego ramach okręgów jednomandato­wych. Z kolei system proporcjonalny gwarantuje reprezentatywność wyło­nionej legislatywy, co oznacza, iż reprezentowane są w niej wszystkie liczą­ce się w kraju siły polityczne. Decydenci polityczni wybierając system pro­porcjonalny, mogą posługiwać się przy jego konstruowaniu różnymi instru­mentami, które mogą wywoływać mniej lub bardziej manipulacyjne efekty, Jeżeli np. pojawi się wysoka klauzula zaporowa (5-procentowa), może to oznaczać, iż dążą do koncentracji parlamentarnego systemu partyjnego po­przez eliminowanie partii mniejszych, które nie są w stanie przekroczyć tej prawnej bariery. Wprowadzenie jej może więc zostać odebrane jako działa­nie sprzyjające partiom dużym, a ograniczające dostęp do parlamentu par­tiom małym. Podobny efekt, tylko jeszcze mocniej zaakcentowany, wywo­łuje wprowadzenie małych okręgów wyborczych (np. trzy- lub pięcioman­datowych). Niektóre' metody przeliczania głosów na mandaty (np. metoda Hondta) preferują partie duże, zaś inne (np. metoda Sainte-Lague) - par­tie małe. Wprowadzenie do polskiej ordynacji wyborczej klauzuli zaporowej O-procentowa) przy rozdziale mandatów z listy krajowej, to kolejny przy­kład marginalizacji partii mniejszych. Jeżeli w systemie wyborczym pojawią się wspomniane instrumenty (a również szereg innych), system wyborczy może wpłynąć na charakter systemu wyborczego, zwłaszcza na jego format.

64.Determinanty społeczne mające wpływ na zmianę systemu partyjnego

S. Lipset i S. Rokkan jako jedni z pierwszych podjęli próbę interpretacji rozwoju politycznego (w tym również systemu partyjnego) poprzez pryzmat zmiennych makrospołecznych, a więc zmian na poziomie struktury grupo­wej społeczeństw Europy Zachodniej. Pojawia się w ich koncepcji kategoria podziału socjopolitycznego jako ten właśnie czynnik, który w ostatniej instancji decydował o strukturyzacji systemów partyjnych w tym regionie. Ich interpretacja ma przede wszystkim walor historyczny, a więc dotyczy fazy narodzin i stabilizacji (instytucjonalizacji) systemów partyj­nych (faza genetyczna). Oznacza to, iż partie wykorzystały istniejące w pierwszej połowie XX W. podziały w społeczeństwie (grupy np. klasowe,religijne czy etniczne) jako sposób zakorzenienia się VI nim i w efekcie jako sposób instytucjonalizacji samego systemu partyjnego.

Podziały socjopolityczne - to stabilne układy różnicujące wspólnotę politycz­ną (polaryzacja opinii, przekonań, zachowań, działań), w ramach których określona grupa społeczna opowiada się i popiera konkretne opcje progra­mowe, ideologiczne i sposoby działania, a tym samym również i konkretne partie polityczne (niekiedy jedną partię polityczną) postrzegane jako jej reprezentanci na poziomie rywalizacji politycznej, podczas gdy inna grupa społeczna opowiada się za opozycyjnymi wo_ec tej pierwszej strategiami i popiera inną partię czy też partie polityczne. Podział socjopolityczny pojawia się z reguły wówczas gdy istnieją przynajmniej dwie grupy społeczne i reprezentujące je partie, które formułują alternatywne opcje ideologiczno programowe dotyczące sposobu dystrybucji dóbr postrzeganych jako dobra polityczne. Po­działy socjopolityczne stają się wyrazem istnienia konfliktowych interesów społecznyeh, które poprzez fakt działania partii politycznych i grup interesu zostają przeniesione w sferę przetargów politycznych (proces polityzacji konfliktu społecznego).

Zmiany zachodzące w społeczeństwach postindustrialnych - zmiana charakteru społeczeństwa może mieć określony wpływ na zmianę systemu partyjnego. Należy jednak przy­jąć, iż możemy mieć do czynienia ze zmianami ilościowymi, związanymi np. z zanikaniem czy też zmniejszaniem się konkretnych grup społecznych, a również powstawaniem nowych grup i segmentów społeczeństwa oraz jakościowym, dotyczącymi przeobrażania systemu wartości, preferowanego przez obywateli. Oba rodzaje zmian występują równocześnie (zmiana w strukturze społeczeństwa generuje zmiany jakościowe), kumulując efekt oddziaływania na system partyjny.

Przesunięcie poparcia wyborczego - posługując się tą kategorią, można wyjaśnić wiele zjawisk zwią­zanych z procesem strukturyzacjj systemu partyjnego i mechanizmem rywa­lizacyjnych powiązań między partiami politycznymi. Ocena przesunięcia poparcia wyborczego może być więc traktowana jako sposób uchwycenia dynamiki zmiany systemu partyjnego. Kategoria ta ściśle związana jest ze społecznym otoczeniem systemu partyjnego, a dokładniej mówiąc ze sposo­bem odbioru przez elektorat zmian w nim zachodzących. Jednym z wymia­rów zmiany systemu partyjnego może być wymiar społeczny, a określić go można przy pomocy indeksu zaproponowanego przez M. Pedersena4, zwa­nego indeksem przesunięcia poparcia wyborczego (volatility).

Przesunięcie poparcia wyborczego to nic innego, jak uchwycenie zmian zachodzących w dystrybucji głosów wyborczych między partiami, najpierw pomiędzy dwoma kolejnymi elekcjami, a potem - w określonym okresie, przyjętym jako punkt odniesienia przez badacza (np. w latach 1980-1997). Jest to więc stwierdzenie ewentualnej skłonności elektoratu (lub też jej bra­ku) do głosowania w kolejnych wyborach na różne partie.