Dzieło Sejmu 4 - letniego (1788 - 1792)
1 ) sytuacja wokół
Polski
2 ) motywacje
i cele
3 ) sposób
realizacji
4 )
rezultaty
Reformy
Sejmu Rozbiorowego (Po I rozbiorze) na jakiś czas ustabilizowały
sytuację w Polsce.
W
latach 80 -tych XVIII w. Polska
była krajem niesuwerennym.(naród jest suwerenny, kiedy sam stanowi
prawa swoje i wybiera swoich urzędników) . Natomiast ustrój Polski
objęty był gwarancjami Rosji, Prus i Austrii, z czołową rolą
Rosji. Gwarancjami objęte były również granice Rzeczpospolitej.
Rada Nieustająca
pełniła rolę rządu polskiego - władza wykonawcza i była
jednocześnie instrumentem rosyjskiej ingerencji. Podniesiono liczbę
wojska do 30 tysięcy , aby je utrzymać wprowadzono cło generalne ,
jednolite , podymne ( podatek od dymu
). Wystawiono na licytację do
wieloletniej dzierżawy dobra koronne. ( kto dał więcej ten , miał
) Ponownie zebrano prawa kardynalne. (Nie można było ich zmienić ,
tylko przy zachowaniu jednomyślności.) Gwarantem ustroju polskiego
były mocarstwa rozbiorowe (
Rosja , Austria , Prusy ). Faktyczną władzę sprawował ambasador
rosyjski Otto Magnus Stackellberg. W 1780 r. wojska rosyjskie
opuściły Polskę , zaś Rosja przestała popierać opozycję , a
zadawalała się kontrolowaniem króla i wpływem na obsadę
personalną Rady
Nieustającej. ( Opozycja królewska dążyła bądź do detronizacji
monarchy, bądź też do przekształcenia Rzeczpospolitej w republikę
rycerską. W opozycji możemy wyróżnić dwa nurty: staroszlachecki
(oparty na wierze i tradycji ), oraz oświeceniowy (oparty na
ideałach myślicieli francuskich, angielskich). Podstawą tych idei
była idea suwerenności narodu, rządu dla szczęścia poddanych,
sprawna administracja.W idee oświeceniowe, zaangażowane były tylko
wąskie elity, związane bądź to z dworem bądż t K.E.N.)
Liberum
veto zostało ograniczone tylko do praw kardynalnych , natomiast nie
dotyczyło materii ekonomicznych.
W
czasach Stanisława Augusta nie zerwano ani jednego sejmu. Polska
mogła uzyskać większą suwerenność ( niepodległość ) tylko w
wypadku naruszenia sojuszu
3 czarnych orłów ( suwerenność - lud jest suwerenny gdy sam
stanowi swoje prawa i wybiera swoich urzędników )
Sytuacja
taka ujawniła się w 1787 r. Turcja zaniepokojona była zajęciem
Krymu i zakusami Rosji na Gruzję , a więc wypowiedziała Rosji
wojnę.
Rosję poparła Austria dążąc do rozszerzenia swoich wpływów na
Bałkanach. To z kolei zaniepokoiło Prusy , które zawarły
przymierze z Anglią i Holandią , by nie dopuścić do rozszerzenia
wpływów Rosji i Austrii na Bałkanach i Morzu Czarnym. To ma
przełożenie
na politykę wobec Polski.
Prusy
przewidując zwycięstwo Austrii nad Turcją i zwiększenie
austriackiego stanu posiadania zaproponowały dla utrzymania
równowagi sił , aby Austria oddała Polsce Galicję, w zamian za co
Polska miała oddać Prusom Gdańsk , Toruń
i część Wielkopolski. Były to tzw. plany zamienne. Plany te
zostały zdecydowanie odrzucone i w takiej sytuacji Stanisław August
Poniatowski zaoferował Katarzynie sojusz wojskowy z Turcją w zamian
za zgodę na przeprowadzenie reform. Caryca niechętnie widziała
możliwość reform, ale zgodziła się na sejm skonfederowany i na
ewentualny sojusz wojskowy , gdzie Polska miała wystawić korpus
posiłkowy o bardzo ograniczonej liczebności i niewielkich
możliwościach działania. odbył się nawet Zjazd Kaniowy w 1787 r.
( między carycą- Katarzyną II , a monarchą-S.Augustem ). Na zjazd
przybyli przedstawiciele opozycyjnej magnaterii, którzy proponowali
własne pomysły zmian ,oczywiście opozycyjne wobec króla. ( sejm
skonfederowany - sejm , gdzie uchwały zapadały większością
głosów )
Prusy
uroczyście zaprotestowały przeciw układom w Kaniowie , zas w
Polsce w tym czasie możemy wyróżnić 3 obozy sił politycznych :
1 ) hetmański - (
republikański ) : Szczęsny Potocki , Franciszek Ksawery Branicki ,
Seweryn Rzewuski. Magnaci
ci , dążyli do detronizacji króla , luźnej federacji ziem Rz. P.
, deklarowali przywiązanie do wartości tradycyjnych ( konserwatyści
- opozycja staroszlachecka)
2
) patriotyczny - Ignacy i Stanisław Potoccy , Karol Radziwił ,
Michał Ogiński. Chcieli ustroju
wzorowanego na angielskim i amerykańskim. Byli zbliżeni do Prus ,
uczestniczyli w masonerii. Bliski mu był także Hugo Kołłątaj.
3 ) królewski -
rodzina Poniatowskich . Reformy tak , ale za zgodą i w zakresie
uznanym przez Rosję
Realizacje
:
Wybory
dały przewagę stronnikom króla , ale opozycja była bardzo silna
(hetmani i patrioci) Król gwarantował pełną lojalność wobec
Rosji , sejm zawiązany był w Konfederację , ale stronnictwo
patriotyczne uzyskało poparcie części stronników króla.
Posiadało też protekcję Prus , które zrzekły się gwarancji
ustrojowych. Stronnictwo patriotyczne natomiast zaczęło rozbijać
instytucję łączącą Polskę z Rosją. Przegłosowano uchwalenie
odpowiednich podatków i podniesienie armii do 100 tys. osób , ale
później zgodzono się
na 60 tys. bo na tyle starczyło pieniędzy. Armię poddano Komisji
Wojskowej sejmu. 19.I.1789 r. obalono Radę Nieustającą.
Było
to jawne posunięcie godzące w Rosję , chociaż wicekanclerz
rosyjski ostrzegał posła polskiego w Petersburgu: "że jeśli
z nami zerwiecie,
pokaże się drugi tom podziału Polski ". Tymczasem Rosja
wycofała się z kresów co umocniło stronnictwo patriotyczne w
przekonaniu o słuszności obranej polityki. Widząc triumf sił
patriotycznych król poparł patriotów , sejm natomiast przedłużył
swoją
kadencję na czas nieokreślony. Wybory uzupełniające odbyły się
pod koniec 1790 r. i w latach 1790 - 1792 sejm obradował w podwójnym
składzie.
Jeszcze w
okresie I kadencji z inspiracji Hugona Kołłątaja przedstawiciele
miast królewskich zainspirowani wypadkami
paryskimi w listopadzie 1789 r. urządzili tzw. " czarną
procesję " , zaś przedstawiciele obozu hetmańskiego opuścili
kraj.( prezydent Warszawy Jan Dekert zwołał przedstawicieli miast
królewskich. Po podpisaniu "aktu zjednoczenia się",
zapewniającego
wspólne działanie mieszczaństwa, deputaci miejscy udali się do
króla i sejmu ubrani na czarno -"czarna procesja" z
postulatami przywrócenia dawnych praw miejskich oraz zrównania w
zasadniczych uprawnieniach mieszcz ze szlachtą) 29.III.1790 r. -
podpisano
sojusz polsko - pruski , zaś po 4.VIII. tego roku sytuacja
międznarodowa zmieniła się na niekorzyść Polski. ( Austria
wycofała się z wojny bez nabytków terytorialnych , jednocześnie
Polacy nie godzili się na żadne cesje terytorialne wobec Prus , a
więc cele
polityki pruskiej brały w łeb. )
Zmiana
położenia niecałkiem uświadomiona przyspieszyła pracę nad
reformami. W kwietniu 1791 r. przyjęto ustawę o miastach oraz
odebrano prawa polityczne szlachcie - gołocie ( by zmniejszyć
wpływy magnaterii ). Rezultatem
intensyfikacji praw była Konstytucja 3-go Maja.
Autor: PiPo