Adaptacja dzieci w klasie I.
Z chwilą rozpoczęcia nauki szkolnej dziecko wkracza w zupełnie nowy etap swojego życia. Spotyka się z sytuacją wymagającą zmian w dotychczasowym sposobie życia, w którym dotąd dominowała zabawa. Po przekroczeniu progu szkoły sytuacja zmienia się w sposób dla dziecka odczuwalny. Siedmiolatek w nowym dla niego środowisku czuje się często zagubiony i przestraszony. Styka się tu z nowymi twarzami, nieznajomymi nauczycielami i wieloma sytuacjami, których jeszcze w swoim życiu nie doświadczył. Dziecko przeżywa trudności i lęki związane z podejmowaniem nowej roli i odnajdywaniem swego miejsca w nowym środowisku. Dlatego należy zwróci większą uwagę na proces adaptacji uczniów klasy pierwszej do szkoły, który może rozciągać się na kilka tygodni, a w niektórych przypadkach nawet miesięcy i mieć kolosalne znaczenie dla dalszego procesu edukacyjnego jednostki. Według Wincentego Okonia adaptacja społeczna (adaptatio - przystosowanie) jest to „ proces lub wynik procesu uzyskiwania równowagi między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społecznego; czynniki regulujące prawidłowy przebieg adaptacji społecznej to uspołecznienie jednostki kształtujące wrażliwość na potrzeby innych ludzi i dobro społeczne, jak również - inteligencja i znajomość własnych możliwości” [1]
Na podstawie własnych obserwacji i spostrzeżeń nauczyciela-opiekuna mogę śmiało napisać, że proces adaptacji do nowej sytuacji, w jakiej niewątpliwie znajduje się dziecko przekraczając próg szkoły, zależy w dużej mierze od dotychczasowych doświadczeń dziecka, od warunków życia w rodzinie i w środowisku, ale również od dojrzałości szkolnej i samej odporności psychofizycznej dziecka. Dlatego należy uświadomić sobie, że rozpoczęcie nauki wiąże się zawsze z większymi lub mniejszymi zmianami w życiu dziecka, stwarza sytuację nową i zmusza je do pełnienia nowej roli społecznej - roli ucznia.
Wszyscy wiemy, że dziecko 7-letnie nie zaczyna uczyć się dopiero w szkole. Uczy się od pierwszych dni swego życia, bo „ przecież przychodząc na świat nie umie nic, jest wyposażone w kilka zaledwie najprostszych odruchów wrodzonych. (…) Uczy się już będąc noworodkiem i niemowlęciem, uczy się w wieku żłobkowym i przedszkolnym. Proces uczenia się jest w pierwszych latach życia bardzo intensywny” [2] Nauka w szkole jednak różni się zasadniczo od dotychczasowego procesu uczenia się. Staje się czynnością systematyczną i zorganizowaną. Ma też charakter teoretyczny, gdyż wiele informacji, zasad, reguł dziecko nie może zastosować od razu, niektóre zaś będzie mogło sprawdzić w niedalekiej przyszłości, a niektóre prawie wcale. Ponadto proces uczenia się w szkole naznaczony jest piętnem obowiązku. To kolejny czynnik, który ma wpływ na proces adaptacji dziecka w szkole. Do tej pory pojęcie obowiązku było związane np. z czynnościami samoobsługowymi, pełnieniem funkcji dyżurnego w przedszkolu i odbywało się w atmosferze zabawy i na zasadzie dobrowolności. W szkole wszystko odbywa się inaczej. Dziecko wielu rzeczy musi się nauczyć, zapamiętać, wiele czynności wykonać i będzie z nich rozliczane ono samo, osobiście, np. słownie, bądź za pomocą stopni. Dla ucznia klasy I otrzymanie stopnia stanowi zawsze wielkie przeżycie bez względu na to czy jest to ocena, plus, minus, czy słoneczko. Dzieci szybko się w tym różnicowaniu orientują i stosują własną ocenę oceny.
Istotnym elementem procesu adaptacji pierwszoklasisty do szkoły jest ponadto ułożenie właściwych relacji z kolegami, jak również z panią i innymi nauczycielami, a także personelem szkoły. Zanim jednak dziecko przystosuje się do wszystkich obowiązujących zwyczajów, reguł i norm, przeżyje niejeden stan zagrożenia, frustracji, a czasami także zostanie skrzywdzone przez rówieśników i starszych kolegów, bądź skrzywdzi kogoś. Jednak musi przeżyć cały ten proces, aby móc zacząć funkcjonować w instytucji, jaką jest szkoła. Zatem należy jeszcze raz podkreślić, że dziecko siedmioletnie musi się stale adaptować do zmieniających się warunków społecznych i wszelkich innych warunków w szkole, a przystosowanie to musi mieć charakter czynny, dlatego też w procesie tym dużą rolę odgrywa nauczyciel. „Nauczyciel musi zdawać sobie sprawę z tego, co sprzyja dalszej adaptacji, a co jej przeszkadza i odpowiednio oddziaływać. Ważnym działaniem przedszkola, domu rodzinnego jest kształtowanie u dzieci dodatniego stosunku do szkoły. Szkołą nie wolno straszyć. Przeciwnie, należy podkreślać, że będzie tam bardzo przyjemnie, ciekawie i że trzeba zasłużyć na miano ucznia”.[3]
Szczególne znaczenie dla dobrej adaptacji dzieci do warunków pracy szkoły posiada właściwa organizacja czasu i treści ich pracy i odpoczynku. Oznacza to między innymi ogólny ład i konkretność zadań, które nie mogą być zbyt łatwe, ale też nie powinny przekroczyć możliwości dzieci, a zawsze muszą być treściowo urozmaicone oraz kontrolowane i oceniane w taki sposób, aby dziecko dostrzegało, że nauczyciel widzi i docenia jego wysiłek. Ważnym warunkiem adaptacji dzieci do wymagań szkolnych jest wyuczenie ich wielu konkretnych, a niezbędnych zachowań, które muszą stać się z czasem ich przyzwyczajeniami i nawykami. Ważne znaczenie posiada dla dobrego samopoczucia pierwszoklasisty żywy i opiekuńczy stosunek nauczyciela do uczniów wszystkich razem i każdego z osobna. Dobra adaptacja pierwszoklasistów zależy także od rodziców, od ich kompetencji w tym względzie, od zainteresowania pracą dziecka w szkole. Ponieważ każde dziecko jest inne i uczy się nieco inaczej, dlatego też wymaga indywidualnego podejścia. Szczególną troską trzeba otoczyć dwa typy dzieci: nadpobudliwe, nadmiernie ruchliwe, oraz dzieci zahamowane, zwłaszcza nieśmiałe. Uczeń klasy pierwszej jest jeszcze bardzo wrażliwy, łatwo zniechęca się doświadczając niepowodzeń, które mogą hamować jego aktywność poznawczą. Zbyt wielkie trudności, których uczeń nie jest w stanie jeszcze pokonać mogą spowodować powstanie negatywnego nastawienia do nauki, a niekiedy nawet do szkoły w ogóle. Dlatego tak ważny jest właściwy proces adaptacji siedmiolatków do szkoły, zwłaszcza, gdy jest to dopiero początek ich edukacyjnej drogi.
Bibliografia:
1) W. Okoń: Słownik pedagogiczny, Warszawa, 1987, s. 11
2) H. Filipczuk: Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym, Warszawa, 1985, s. 57, 58
3) M. Lewanda-Adamczyk: Dojrzałość szkolna i adaptacja dziecka do szkoły, www.ogniskowiec.znp.edu.pl