Nadwyżka konsumenta to korzyść netto, jaką konsument uzyskuje z nabycia danego dobra. Oblicza się ją jako różnicę między użytecznością całkowitą osiąganą z danej ilości dobra X, a wydatkiem poniesionym na zakupienie tej ilości dobra X.
Jak zmienia się nadwyżka konsumenta wraz ze zmianą ceny danego dobra ceteris paribus? Im wyższa cena ceteris paribus, tym mniejsza nadwyżka konsumenta (przy typowej krzywej popytu).
Nadwyżka konsumenta - różnica pomiędzy kwotą, jaką nabywca jest skłonny zapłacić za określoną ilość dobra, a kwotą jaką musi rzeczywiście zapłacić; jest miarą korzyści czerpanej z konsumpcji danej ilości dobra; stanowi jedną z kluczowych kategorii analizy w ekonomii dobrobytu.
Zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej wraz ze zwiększaniem się wielkości konsumpcji danego dobra, kolejne jego jednostki powodują coraz mniejszy przyrost użyteczności dla konsumenta. Z tego powodu jest on skłonny płacić coraz mniej za kolejne jednostki dobra i będzie kupował dopóty, dopóki jego skłonność do zapłaty zrówna się z rynkową ceną towaru. Różnica jego skłonności do zapłaty i ceny rynkowej stanowi nadwyżkę konsumenta.
Przykład
Konsument jest skłonny zapłacić 10 zł za pierwszą pomarańczę. Ponieważ zaspokoił już w części swoją potrzebę, za drugą pomarańczę jest skłonny zapłacić już tylko 8 zł, za kolejną 6 zł itd. Jednak cena rynkowa jest stała, więc konsument płaci za poszczególne pomarańcze tyle samo. Jeżeli cena pomarańczy wynosi 3 zł, wówczas konsument kupi 4 pomarańcze, płacąc 12 zł. Piątej już nie kupi, poniważ cena jaką byłby skłonny zapłacić wyniesie 2 zł i będzie niższa od ceny rynkowej pomarańczy. Innymi słowy cena przewyższa wartość, jaką konsument przypisuje tej jednostce dobra. Zakupy konsumenta prezentuje tabela:
Kolejne Skłonność Cena Nadwyżka
pomarańcze do zapłaty konsumenta
--------------------------------------------
1 10 zł 3 zł 7 zł
2 8 zł 3 zł 5 zł
3 6 zł 3 zł 3 zł
4 4 zł 3 zł 1 zł
--------------------------------------------
28 zł 12 zł 16 zł
Ponieważ dla konsumenta pierwsza pomarańcza reprezentowała wartość 10 zł, a zapłacił za nią tylko 3 zł, to odniósł dodatkową korzyść z transakcji w postaci nadwyżki konsumenta w wysokości 7 zł. Kupując 4 pomarańcze konsument zrealizował nadwyżkę w wysokości 16 zł. Konsumpcja każdej następnej jednostki prowadziłaby do obniżenia nadwyżki, dlatego konsument nie decyduje się na jej zakup.
Pole zawarte pomiędzy krzywą popytu skompensowanego a prostą wyznaczjącą cenę stanowi nadwyżkę konsumenta.
