Zagadnienia dotyczące osób fizycznych w postępowaniu administracyjnym

Działalność administracji publicznej dotyczy różnorodnej tematyki. Jej zasięg obejmuje zarówno oświatę, gospodarkę, kulturę, naukę, zdrowie publiczne czy pomoc społeczną, ale także dotyczy osób fizycznych. Działalność dotycząca osób fizycznych przejawia się w następujących dziedzinach: kwestie związane z obywatelstwem i wydawaniem paszportów, zmianą nazwisk i imion, akta stanu cywilnego, ewidencja ludności i wydawanie dowodów osobistych, a także ordery, odznaczenia i odznaki.

Tym samym, jest to taka działalność, która dotyczy każdego obywatela lub też osoby, która na terytorium Polski przebywa i najczęściej wymaga od danej osoby osobistego stawiennictwa przez organem administracji publicznej. W przypadku nadania obywatelstwa jest to konieczność stawiennictwa się przez Prezydentem, który jako jedyna osoba w państwie ma prawo nadania obywatelstwa.

Kwestie dotyczące obywatelstwa regulowane są poprzez normy zapisane w prawie zarówno międzynarodowym jak i administracyjnym. Obywatelstwo jest takim stosunkiem prawnym, które łączy daną osobę z konkretnym państwem. Taka przynależność do danego państwa łączy się z pewnym określonym zbiorem praw i obowiązków. Jednocześnie każde państw w sposób indywidualny rozstrzyga kwestie związane ze sposobem nadania oraz utraty obywatelstwa. Każde państwo odrębnie określa także prawa i obowiązki obywateli.

Obywatelstwo polskie może być nadane zgodnie z dwoma zasadami

- zasada krwi - zgodnie z tą zasadą dziecko otrzymuje obywatelstwo swoich rodziców, tzn. gdy obydwoje rodzice, lub przynajmniej jedno z nich jest obywatelem polskim

- zasada ziemi - oznacza, że dziecko urodzone w Polsce lub na terytorium Polski znalezione otrzymuje polskie obywatelstwo.

Jednocześnie przepisy przewidują, że obywatelstwo może być także nadane tym cudzoziemcom, którzy zamierzają osiedlić się w Polsce na stałe, a zamieszkują na terytorium Polski, co najmniej przez pięć lat. Nadanie obywatelstwa następuje na wniosek zainteresowanego. Nadania takiego obywatelstwa może być także uzależnione od tego, czy cudzoziemiec utracił swoje dotychczasowe obywatelstwo. Nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi skutkuje przejściem obywatelstwa także na jego dzieci. Obywatelstwo nadawane jest wyłącznie przez Prezydenta RP.

Obywatelstwo może zostać także nadane tym cudzoziemcom, którzy posiadają possie korzenie i zamierzają osiąść w Polsce na stałe.

W przypadku, gdy dana osoba nie posiada żadnego obywatelstwa lub też jej obywatelstwo jest nieokreślone lub ciężkie do określenia, może ona wystąpić do właściwego organu administracyjnego z wnioskiem o nadanie jej obywatelstwa. Jest to tzw. uznania za obywatela polskiego. Przesłanką uznania za obywatela polskiego jest zamieszkiwanie na terytorium polskim co najmniej przez pięć lat. Organem właściwym do uznania danej osoby za obywatela polskiego jest wojewoda.

Nawet w przypadku posiadania przez daną osobę dwóch obywatelstw, jeżeli tylko posiada ona obywatelstwo polskie, jest traktowana przez państwo polskie wyłącznie jako jej obywatel.

Przepisy określają szczegółowe przypadki, kiedy można utracić obywatelstwo. Podstawową i najważniejszą formą utraty obywatelstwa jest wystąpienie danej osoby z wnioskiem o wydanie pozwolenia na zmianę obywatelstwa, czyli nabycie innego obywatelstwa. Pozostałe przypadki określają odrębne ustawy.

Pobyt na terytorium Polski osób, które nie są obywatelami polskimi regulowane są przepisami prawa. Tym samym uregulowane są kwestie związane z przekraczaniem granic, uzyskiwaniem wiz, odmową wjazdu do Polski czy też wydaleniem z terytorium kraju. Pobyt cudzoziemca na terenie kraju może wiązać się także z uzyskaniem meldunku, karty stałego pobytu, może być obwarowane także obowiązkiem rejestracji. Polskie prawo przewiduje także prawo azylu.

Przekroczenie polskiej granicy może nastąpić na podstawie ważnego dokumentu tożsamości, lub też w przypadku obywateli określonych państw na podstawie ważnej wizy. W celu wydania obcokrajowcowi wizy, należy złożyć właściwy wniosek w polskim przedstawicielstwie dyplomatycznym lub w konsulacie (dotyczy to wiz wystawianych poza granicami Polski) lub też w siedzibie wojewody właściwego ze względu na miejsce pobytu danej osoby (dotyczy wiz wydawanych na terytorium Polski). Wiza uprawnia do jednokrotnego lub wielokrotnego wjazdu cudzoziemca na terytorium Polski, lub też może zezwalać na przejazd przez terytorium Polski. Prawo przewiduje przypadki, gdy można odmówić cudzoziemcowi wizę. W przypadku wydania wizy, a następnie stwierdzenia łamania pewnych przepisów prawa (np. działania na szkodę interesów RP, skazania w Polsce lub za granicą za zbrodnię, naruszenie polskich przepisów o cudzoziemcach, o ochronie granic, celne lub innego działania, z którego wynika, iż w celu ochrony państwa lub jego obywateli osoba ta nie powinna przebywać na terytorium Polski) wiza może zostać cofnięta.

Zgodnie zobowiązującym prawem, każdy cudzoziemiec po przekroczeniu granicy polskiej ma obowiązek w ciągu trzech dni od dnia znalezienia się na terytorium Polski do zarejestrowania się w urzędzie wojewódzkim właściwym ze względu na miejsce pobytu. Obowiązek taki ciąży także na każdym obcokrajowcu, który także znajduje się przejazdem na terytorium Polski W przypadku zamiaru dłuższego pobytu w Polsce, cudzoziemiec miał obowiązek zameldować się. W przypadku dłuższego pobytu Polsce, legalny stały pobyt w Polsce jest możliwy jedynie w przypadku dopełnienia obowiązku zameldowania się oraz po otrzymaniu karty stałego pobytu. Karta stałego pobytu wydawana jest przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce pobytu.

Każdy nielegalny pobyt obcokrajowca na terenie Polski może skutkować natychmiastowym wydaleniem. Decyzja o wydaleniu cudzoziemca należy do kompetencji wojewody. W przypadku, gdy obcokrajowiec przebywa w Polsce nielegalnie, może zostać wydalony z kraju. Decyzja taka może być również wydana w przypadku działania obcokrajowca na szkodę państwa, skazania za popełnienie zbrodni lub innego działającego na szkodę państwa i obywateli zachowania.

AZYL

Do kompetencji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji należy możliwość przyznania azylu dla obcokrajowców. Główna przesłanką przyznania azylu jest ściganie przez organy innego państwa danej osoby z przyczyn politycznych a także rasowych, narodowościowych, etnicznych religijnych i innych, umożliwiających danej jednostce normalne funkcjonowanie w jego własnym kraju. Azyl można stosować wobec osób, które popełniły przestępstwo ze względów politycznych. Możemy rozróżnić dwa rodzaje azylu

- azyl terytorialny - czyli azyl udzielony w granicach terytorium Polski,

- azyl dyplomatyczny - czyli azyl udzielany przez siedzibę misji dyplomatycznych RP a także w konsulatach czy też na pokładach statków morskich, okrętów wojennych czy bazach wojskowych.

STATUS UCHODŹCY

Do kompetencji Ministra Spraw Zagranicznych należy możliwość nadania obcokrajowcowi statusu uchodźcy. Nadanie powyższego statusu zgodne jest a Konwencją Genewską z 28 lipca 1951 roku o statusie uchodźców oraz Protokołem dotyczącym statusu uchodźców z 31 stycznia 1967 roku.

Fakt nadania cudzoziemcowi statusu azylanta lub uchodźcy politycznego nie zwalnia ich z podporządkowania się zbioru praw i obowiązków obowiązujących cudzoziemców na terytorium Polski.

Pomimo wydania regulacji dotyczących przebywania cudzoziemców na terytorium Polski SA oni w mniej uprzywilejowanej sytuacji niż obywatele polscy z uwagi na fakt, iż nie wszystkie decyzje administracyjne dotyczące obcokrajowców poddane SA kontroli sądu administracyjnego.

OBYWATELSTWO A UNIA EUROPEJSKA

Obywatele polscy, od dnia 1 maja 2004 r., czyli od momentu wejścia Polski w struktury Unii Europejskiej, posiadają równolegle obywatelstwo UE. Zgodnie z traktatem z Maastricht, który przewiduje nadanie obywatelstwa UE wszystkim obywatelom państw członkowskich, otrzymaliśmy jednocześnie możliwość poszukiwania i pracownia w innych krajach członkowskich. Dodatkowo, obywatelstwo UE gwarantuje swobodne przemieszczanie się w granicach UE oraz zamieszkiwanie w wybranym państwie, studiowanie. Obywatelom Unii zagwarantowano także możliwość przeniesienia ubezpieczenia społecznego do innego kraju UE oraz przejścia na emeryturę w dowolnym państwie.

W chwili wejścia Polski do Unii nie wszystkie z powyższym możliwości zostały obywatelom polskim udostępnione, cześć z nich została w niektórych państwach ograniczona poprzez czasookres, w jakim obywatelom polskim powyższe uprawnienia nie przysługują. Jednocześnie przystąpienie Polski do Unii spowodowało reakcję zwrotną, tzn. wszystkie prawa, jakie nam zostały udostępnione w innych państwach jesteśmy zobligowani udostępniać w Polsce obywatelom innych państw członkowskich.

ZMIANA NAZWISK I IMION

Imię i nazwisko człowieka należą do dóbr osobistych człowieka i są chronione prawem. SA to dane, których używamy często w życiu codziennym i które ułatwiają nam nasze funkcjonowanie w społeczeństwie. Imię i nazwisko jest naszym identyfikatorem, dzięki któremu można nas odróżnić od innych osób. Jest to przydatne zwłaszcza we wszystkich dokumentach czy aktach. Jednocześnie nie są to takie dane, których wciągu naszego życia nie możemy zmienić. Imię i nazwisko zostaje nam nadane z chwilą urodzenia i nie mamy na nie w tym momencie bezpośredniego wpływu. Prawo przewiduje jednak możliwość zmiany zarówno imienia jak i nazwiska - ustawa z dnia 15 listopada 1956 r. o zmianie imion i nazwisk.

Zmiana imienia i nazwiska może nastąpić jedynie na wniosek zainteresowanego. Zmiana musi zostać poparta ważnymi względami, do których zaliczyć można ośmieszające brzmienie nazwiska czy imienia, uwłaczające godności noszącego je, posiadające niepolskie brzmienie lub będące w brzmieniu imienia. Za ważną przesłankę uważa się także zmianę nazwiska na takie, którego wnioskodawca używa na przestrzeni wielu lat.

Organ, do którego został złożony wniosek ma prawo odmówić zmiany imienia i nazwiska w przypadku gdy zachodzi podejrzenie, iż zmiana taka mogłaby prowadzić do ułatwienia prowadzenia działalności przestępczej, doprowadziłaby do uchylenia się od odpowiedzialności cywilnej lub karnej a także w przypadku gdy zmiana miałaby dotyczyć nazwiska historycznego, o które wnioskodawca ubiega się bezprawnie.

Organ, do którego zostało wniesione podanie nie ma możliwości o zmianę nazwiska na inne niż wnioskowane; w tym zakresie jest związany wnioskiem strony. Nazwisko nie może być dłuższe niż dwuczłonowe, a w przypadku gdy wnioskodawca pozostaje w związku małżeńskim do zmiany nazwiska potrzebna jest zgoda małżonka. Zgoda jest potrzebna z uwagi na fakt, iż nazwisko rozciąga się na małżonka oraz na wspólne dzieci.

Zmiana imienia następuje w taki sam sposób jak zmiana nazwiska.

W przypadku zmiany nazwiska często występuje dodatkowy problem związany z ustaleniem jego prawidłowego brzmienia oraz właściwej pisowni. Dodatkowe komplikacje następują zwłaszcza w przypadku, gdy wnioskodawca chce dostosować brzmienie i pisownię imienia i nazwiska do zasad pisowni polskiej.

Organem właściwym do składania wniosków oraz rozpatrującym sprawy dotyczące zmiany imienia i nazwiska jest rejonowy urząd rządowej administracji ogólnej lub organ samorządu terytorialnego o statusie gminy lub miasta.

AKTY STANU CYWILNEGO

Będąc obywatelem polskim każdy z nas podlega pewnej ewidencji, która pozwala na szybką identyfikację danej osoby. Oznacza to, iż wszelkie zmiany dotyczące naszych danych osobowych są wpisywane do tzw. akt stanu cywilnego. Znajdują się w nich informacje dotyczące stanu cywilnego, posiadanych dzieci. Najważniejszymi aktami stanu cywilnego są akt urodzenia, akt zgonu i akt zawarcia małżeństwa. Akta stanu cywilnego prowadzone są w urzędach stanu cywilnego, które funkcjonują jako jednostki organizacyjne gminy. Do podstawowych akt stanu cywilnego zalicza się akt urodzenia, akt zgonu i akt małżeństwa. Akta te prowadzone są w urzędach stanu cywilnego, które znajdują się przy urzędach gminy. Głównym organem USC jest wójt, burmistrz lub prezydent (w miastach). Do kompetencji Rady Gminy należy możliwość powołania kierownika USC spoza osób wymienionych powyżej.

Akty prawa cywilnego są aktualizowane w każdym przypadku zmiany naszych danych lub naszej sytuacji prawnej. Osoba, której wpis dotyczy jest zobligowana do zgłoszenia zmiana w zakresie swojego stanu cywilnego. Urząd Stanu Cywilnego prowadzi księgi stanu cywilnego, z których można otrzymać odpis zupełny lub skrócony aktu stanu cywilnego, oraz inne zaświadczenia dotyczące aktualnego stanu zapisów w księgach. Wszystkie kwestie związane z prowadzeniem ksiąg aktów stanu cywilnego oraz wydawaniem odpisów i zaświadczeń unormowane są w ustawie z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (późniejszymi zmianami).

Problematyka ewidencjonowania ludności w Polsce uregulowana jest ustawą z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (z późniejszymi zmianami). Nakłada ona na obywateli zameldowanie się w lokalu, w którym dana osoba zamieszkuje.

Organem właściwym do prowadzenia ewidencji ludności są jednostki administracji rządowej (czyli urząd dzielnicy, urząd gminy lub miasta). Każdy, kto przebywa na terytorium Polski jest zobowiązany do dokonania obowiązku zameldowania się. Powyższy nakaz nie dotyczy jedynie personelu dyplomatycznego oraz konsularnego innych państw oraz członków ich rodzin.

Do zakresu obowiązku meldunkowego wchodzi obowiązek zgłoszenia: zameldowania się, wymeldowania z miejsca pobytu stałego lub czasowego, a także zgłoszenie faktu narodzenia się dziecka, zmiany stanu cywilnego oraz zgonie. Poprzez dokonanie meldunku osoba zamieszkująca w danym lokalu nie nabywa do w stosunku do niego prawa własności. Meldunek ma stanowić dowód na zamieszkanie osoby w danym miejscu. W praktyce miejsce zameldowania nie świadczy o miejscu zamieszkania danej osoby. Tym samym poniekąd prawo meldunkowe nie spełnia swojej funkcji i jest w części martwym przepisem. Zwłaszcza te przepisy, które nakładają na daną osobę obowiązek meldunku w danym miejscu, jeżeli przebywa tam ona dłużej niż doby nie sprawdza się w żaden sposób w praktyce. Zameldowanie natomiast ma stanowić dowód przebywania osoby w danym miejscu, co oczywiście w praktyce jest żadnym dowodem, ponieważ wiele osób zameldowanych jest w innym miejscu, niż faktyczne miejsce zamieszkania. Prawo o obowiązku meldunkowym pełne jest również innych martwych przepisów, m.in. zasada, że osoba, która przebywa w jednym miejscu pod tym samym adresem dłużej niż trzy doby, jest zobowiązana zameldować się na pobyt stały lub czasowy. Znaczna część przepisów nie przystaje do życia codziennego.

Dodatkowym obowiązkiem każdej osoby przebywającej na terytorium Polski jest posiadanie dowodu osobistego lub innego dokumentu tożsamości. Powyższy obowiązek wynika z cytowanej wyżej ustawy o ewidencjonowaniu ludności i dowodach osobistych. Zgodnie z przepisami za dowód potwierdzający tożsamość można uznać: dowód osobisty, tymczasowy dowód osobisty oraz tymczasowe zaświadczenie tożsamości. Oprócz obowiązku zameldowania się, każda osoba przebywająca na terytorium RP zobowiązana jest do posiadania dowodu tożsamości.

Każda osoba pełnoletnia, czy kończąca 18 rok życia otrzymuje po złożeniu stosownego wniosku dowód tożsamości. Dowód wydawany jest przez urząd miasta, gminy lub dzielnicy. Dowód osobisty wydaje się na czas nieokreślony.

Dla osób, które ukończyły 13 rok życia a nie ukończyły 18 roku życia wydaje się tzw. dowody tymczasowe. Posiadanie takiego dowodu jest obowiązkowe w przypadku osób pomiędzy 16 a 18 rokiem życia, które pracują lub nie zamieszkują z opiekunem prawnym. W chwili ukończenia 18 roku życia tymczasowy dowód traci swoją Moz; wydaje się normalny dowód osobisty.

W przypadku osoby, której obywatelstwa nie sposób ustalić a która zamieszkuje na terytorium wydaje się tymczasowe zaświadczenie tożsamości. Zaświadczenie takie nie przysługuje osobie, która legitymuje się ważnym paszportem wydanym przez inny kraj.

W dowodzie powinny zostać zawarte następujące informacje:

- imię i nazwisko,

- nazwisko rodowe,

- imiona rodziców,

- data urodzenia,

- adres zameldowania,

- miejsce urodzenia,

- data wystawienia dokumentu,

- nazwa organu wystawiającego.

Za dowód potwierdzający tożsamość uznaje się także paszport. Kwestie związane z paszportem reguluje ustawa z 1990 r. o paszportach. Paszport jest dokumentem urzędowym, na jego podstawie można przekraczać granice kraju i jest on wydawany każdemu obywatelowi polskiemu. Moc obowiązująca paszportu wynosi 10 lat.

Organem właściwym do wydania paszportu jest wojewoda właściwy ze względu na pobyt wnioskującego o paszport oraz Minister Spraw Zagranicznych w określonych przez ustawę przypadkach.

W przypadku obywatela polskiego ubiegającego się o wydanie paszportu za granicą organem właściwym jest konsul. Wydaje on także paszporty blankietowe tj. .takie paszporty, dzięki którym mogą wrócić do kraju ci obywatele, którzy nie mają paszportu wydanego w kraju a czasowo przebywają za granicą.

Co do zasady paszport przysługuje każdemu polskiemu obywatelowi. Jednakże ustawa przewiduje wyjątki od tej reguły. Zaliczyć do nich można sytuacje, gdy zgodnie z postanowieniem sądu dana osoba jest zobowiązana do dokonywania pewnych czynności, natomiast jej wyjazd spowodowałby zaniechanie tych czynności. Tak samo w przypadku popełnienia przestępstwa za granicą organ może wstrzymać się od wydania paszportu. Organ obligatoryjnie wstrzymuje się od wydania paszportu w przypadku, gdy o paszport stara się osoba przeciwko, której prowadzone jest postępowanie w sprawie cywilnej lub karnej, a także w przypadku gdy z takim wnioskiem występuje Prokurator Generalny lub inne organy prowadzące postępowanie w sprawie skarbowej. Z ważnej przyczyny można takim osobom wydać paszport na podstawie, którego można jednokrotnie przekroczyć granicę.

ORDERY ODZNACZENIA ODZNAKI

Zgodnie z ustawa z 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (z późniejszymi zmianami) z 1999 roku organy administracji państwowej mają uprawnienia do nadawania orderów, odznaczeń oraz oznak. Zgodnie obowiązującymi przepisami ordery i odznaczenia są "najwyższym wyróżnieniem zasług cywilnych i wojskowych położonych w czasie pokoju lub wojny dla chwały i pokoju Rzeczypospolitej Polskiej". W hierarchii orderów najważniejsze miejsce zajmuje Order Orła Białego. Jest on przyznawany za wyjątkowe zasługi, zarówno na gruncie cywilnym jak i wojskowym. W katalogu orderów znajdują się ponadto:

- Order Wojenny Virtuti Militari, przyznawany za dokonanie wybitnych czynów wojennych połączonych z wyjątkową ofiarnością i odwagą. Powyższy order nie jest jednolity, dzieli się na pięć klas,

- Order Odrodzenia Polski, przyznawany za wybitne zasługi w służbie państwu i społeczeństwu; Powyższy order nie jest jednolity, dzieli się na pięć klas,

- Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, przyznawany za wybitne zasługi dla współpracy między narodami; Order nie jest jednolity, dzieli się na pięć klas.

Dodatkowo, za wyjątkowe zasługi można przyznać następujące odznaczenia:

- Krzyż Walecznych, przyznawany jako odznaczenie wojenne, w nagrodę za męstwo i odwagę wykazane w boju,

- Krzyż Zasługi z Mieczami, przyznawany jako odznaczenie wojenne w nagrodę za odwagę i męstwo w czasie wojny, w bezpośredniej walce z nieprzyjacielem lub w warunkach szczególnie niebezpiecznych; dzieli się na trzy stopnie,

- Krzyż Zasługi, przyznawany jako nagroda za zasługi dla państwa lub obywateli, czyny przekraczające zwykły zakres obowiązków, ofiarną działalność publiczną lub niesienie pomocy i działalność charytatywną; również dzieli się na trzy stopnie,

- Krzyż Zasługi za Dzielność, przyznawany policjantom, funkcjonariuszom Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straży Granicznej, Straży Pożarnej oraz żołnierzom za wyjątkowe czyny z wykazaniem odwagi i narażeniem życia lub zdrowia, w formie nagrody,

- Medal za Ofiarność i Odwagę, dla osób, które z narażeniem własnego życia lub zdrowia ratowały zagrożone życie ludzkie lub mienie,

- Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie, dla osób, które przeżyły 50 lat w jednym związku małżeńskim.

Do kompetencji Prezydenta należy wydawanie orderów i odznaczeń. Nadawane są one obywatelom polskim,. Cudzoziemiec może otrzymać order jedynie wtedy, gdy zasłużył się on dla Polski. W przypadku nadania obywatelowi Polski orderu lub odznaczenia musi on posiadać zgodę Prezydenta RP.

Odznaki nadawane są za działalność w danej dziedzinie. Może to być np. „Zasłużony Działacz Sztuki”.

Większość spraw, w których podmiotem są osoby fizyczne należy do kompetencji administracji samorządowej. W przypadku Warszawy większość spraw związanych z administracyjnąprawna sytuacją osób fizycznych załatwiana jest na szczeblu dzielnicy. Na pozostałej części terytorium kompetentna jest gmina lub miasto. Jedynie pewnym wąskim zakresem zajmuje się administracja rządowa tak jak jest to w przypadku wydawania paszportów przez Minister Spraw Zagranicznych.

Z uwagi na ogrom spraw, jaki leży w kompetencjach administracji w zakresie administracyjnoprawnej sytuacji osób prawnych oraz znaczne zbiurokratyzowanie urzędów kwestia załatwienia pewnych spraw może być uciążliwa dla przeciętnego obywatela. Dodatkowo za pewną część czynności zwłaszcza, gdy w grę wchodzi wydanie dokumentu (dowód, paszport itp.) w grę wchodzą opłaty skarbowe. Opłaty te pobierane są za dokumenty, do których posiadania jesteśmy zobligowani prawnie, w związku z czym powinny być one wydawane bezpłatnie lub jedynie za jakąś symboliczną opłatą.

Bibliografia:

1. Antoszewski A., Herbut R. (red.), Leksykon politologii, alta2, Wrocław 2002

2. Kienzler I., Leksykon Unii Europejskiej, Świat Książki, Warszawa 2003.

3. Wierzbowski M. (red.), Prawo administracyjne, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2003.

4. http://www.sejm.gov.pl

5. http://www.lex.com.pl.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---