Uboczne produkty leśne - Użytkowanie lasu powinno pokrywać się z racjonalnym użytkowaniem, po 1 drewna w granicach nieprzekraczających możliwości produkcyjnych, po 2 surowców, płodów leśnych w sposób który zapewni możliwość ich biologicznego odtworzenia. Wł. użytków leśnych jest ich biologiczne pochodzenie w związku z czym, są one odtwarzane, reprodukowane dzięki czemu, przy racjonalnej gosp. leśnej ich zasoby są nie wyczerpalne choć ograniczone.
Użytkowanie lasu - Działalność mająca na celu wykorzystanie naturalnych bogactw leśnych dla potrzeb człowieka. Jest to pozyskiwanie z lasu różnych surowców i bogactw leśnych oraz przekształcanie w okr sposób. Dzielimy je na główne (dot pozyskiwania i wykorzystania surowca drzewnego) oraz Uboczne (dot poz i wyk innych użytków)
Użytki leśne główne - Zwane drzewnymi, obejmują sortymenty drzewa okrągłego i wyroby drzewne pozyskiwane ze ściętych drzew
Użytki leśne uboczne - Nazywane niedrzewnymi, obejmują duża i niejednorodną grupę bogactw leśnych, których ilość zmienia się w zależności od potrzeb człowieka np. Soki drzew, zioła, jagody, grzyby.
Użytki główne dzieli się na przedrębne i rębne (drzewo pozyskane w dojrzałych drzewostanach)
Podział ubocznych użytków: Pochodzenia roślinnego (żywice, gumy, kora, owoce leśne, grzyby jadalne, choinki), Poch. Zwierzęcego (zwierzyna, skóra i inne produkty łowiectwa, pr. Pszczelarstwa leśnego, ślimaki), Wydobywane z ziemi (kopaliny tj torf, żwir, glina)
Karpina - Surowiec drzewny pozyskany z karp nie łupanych lub łupanych na szczapy i niewymiarowe kęsy.
Karpa - System korzeniowy wraz z pniakiem
Liściarka - Pościnane gałęzie drzew, nast. suszone i moczone w roztworze solnym
Stroisz - Gałązki drzew iglastych pozyskiwane w celach dekoracyjnych
Cetyna - Pozyskiwane świeże gałęzie ze ściętych drzew iglastych. Zastosowanie np. surowiec do produkcji olejków eterycznych.
Kalafonia - Subst pochodzenia naturalnego, pozostałość po oddestylowaniu terpentyny z żywicy drzew iglastych
Chłonność turystyczna - Zdolność śr przyr do przyjęcia takiego obciążenia przez turystów które zapewni optymalne warunki wypoczynku i nie spowoduje zachwiania równowagi lasu.
Naturalna chłonność rekreacyjna lasu - Dopuszczalna ilość osób wypoczywających w lesie, których obecność nie powoduje degradacji siedliska w lesie nie zagospodarowanym. Nachl wynosi max 4osobogodz/ha/dobe. Przekroczenie powoduje spontaniczne wkraczanie gat obcych, roślinności, wytwarzanie zespołów roślinnych o char antropogenicznym oraz degradacja gleby i roślinności runa oraz całkowity jego zanik.
Pojemność rekreacyjna lasu - Natężenie rekreacyjne w lesie odpowiednio zagospodarowanym, które nie spowoduje negatywnych zmian w środowisku leśnym i nie ogranicza walorów wypoczynku. Prl zależna jest od wieku drzewostanu, typu siedliskowego lasu, strefy intensywności zagosp rekreacyjnego lasu. Łączna poj stref rekr zagosp lasu nie powinna przekraczać łącznej naturalnej chłonności całego obszaru leśnego.
Las - Odnawialny zasób przyrody o znaczeniu produkcyjnym, społecznym, naukowym. Składniki lasu: Abiotyczne (klimat+gleba+podłoże=siedlisko, ścisłe powiązania, duża samoregulacja) i Biotyczne (rośliny+zwierzęta+drobnoustroje=biocenoza)
Gatunki drzew chronione w Polsce :
- brzoza ojcowska (Betula oycoviensis)
- cis pospolity (Taxus baccata)
- jarząb brekinia (brzęk) (Sorbus torminalis)
- jarząb szwedzki (Sorbus intermedia)
- sosna limba (Pinus cembra)
Twardziel jest to wewnętrzna strefa drewna otaczającego rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie zawierająca żywych komórek. Twardziel nie spełnia funkcji fizjologicznych i nie przewodzi wody.
Biel to żywa tkanka drewna o jasnej barwie. Przewodzi wodę, sole mineralne i substancje wzrostowe oraz gromadzi substancje zapasowe.
Fitosocjologia - Powstawanie i tworzenie grup roślin
Gatunek panujący - Dominuje nad wszystkimi innymi, pokrywając całą lub większą cześć powierzchni zajętej przez dane zbiorowisko (np. sosna w borze sosnowym)
Zespół roślinny - Zbiorowisko roślinne, w którego skład wchodzą pewne okr gat. roślin. Odróżnia się od innych zbiorowisk gat. wyst tylko w jego obrębie lub spotykanymi w nim częściej i obficiej niż gdzie indziej. W fitosocjologii jest to najmn gat.
Płat zespołu - Realnie istniejące, oddzielne skupienia roślin zajmujące pewną przestrzeń, przynależne do okr. zespołu.
Metoda badania zbiorowisk roślinnych Braun-B Lanqueata:
- Cechy analityczne - wł zbiorowisk które można zbadać na podstawie 1 płatu roślinnego ( budowa, warstwa, ilościowość, towarzyskość, żywotność, okresowość)
- Cechy syntetyczne - wł do których dochodzimy poprzez porównanie ze sobą większej liczby płatów (stałość fitosocjo, wierność fitosocjo)
Warstwowość - Rośliny osiągają pewną okr wys i pokrój, dzielą więc zajmowaną przestrzeń na warstwy: Drzew (a1wys, a2,a3niskie), krzewów(b1,b2), roślin zielonych (c), mchów i porostów (d)
Ilościowość - Okr się stopień pokrycia (cz. pow. całego badanego płatu pokrytą przez nadziemne cz. danego gat)
Towarzyskość - Opisuje sposób rozmieszczenia gat. Na pow. płatu (5duże skupienia,4,3,2,1wyst pojedynczo)
Żywotność - Gat. W zbiorowisku roślinnym znajdują optymalne warunki życiowe, inne tylko wegetują, nie kwitną, nie owocują
Okresowość - Ten sam zespół w kolejnych porach roku przedstawia inne obrazy okresowe - aspekty (wiosenny, letni, jesienny)
Zdjęcie fitosocjologiczne - Opis płatu roślinności wykonany wg ustalonego schematu. Zawiera krótki opis siedliska i dokładny spis gatunków z podaniem stopnia ich ilościowości itp. Ocenia warunki siedlisk i bioróżnorodność
Stałość fitosocjologiczna - Wyst danego gat w pewnej liczbie fitocenoz podana w % (5stałe,4częste,3,2,1rzadkie)
Wierność fitosocjologiczna - Ustosunkowanie się gat do wyst w różnych zbiorowiskach: gat charakterystyczne (5wyłączne,4wybiórcze,3przenoszące), gat towarzyszące (2obojętne,1obce)
Jeziora śródleśne - Są to wody polichumusowe, dystroficzne. Są bardzo wrażliwe na czynniki zewn (kw deszcze, na złożoną penetrację turystyczną, zmiany sposobu użytkowania gleb w zlewni)
Dystrofia - Niski stan żyzności wód w wyniku niedoboru zw biogennych
Jezioro dystroficzne - Niewielka pow i głębokość, nieiwlka produkcja biologiczna, strefa epilimnionu 1-2m, jeszcze płytszy metalimnion oraz stale odtleniony hipolimnion, w wodzie dominują subst humusowe, które wodzie nadają brązowe zabarwienie i kwaśny lub silnie kw odczyn. Fauna i flora bogata pod wzgl skł gatunkowego, lecz uboga ilościowo. W osadach słabo rozłożona materia org w postaci brązowego tyrfopelu (osad denny) . Bardzo silna stratyfikacja termiczna. Słabe mieszanie wód przez wiatr.
Jezioro oligotroficzne - Duże i głębokie, nigdy nie dochodzi do wyczerpania tlenu w wodach przydennych. Na dnie powstają dobrze zmineralizowane osady denne (jasny muł; gyta). Wyraźna strefowość. Wspólna cecha = Produkcja biologiczna. Różnica = Kwasowość wody.
Kwasowość wody jezior śródleśnych uzależniona jest od: Składu gleb w otoczeniu zbiorników, Wielkości zlewni oraz nachylenia terenu.
BORY SOSNOWE - Typy siedlisk i zbiorowisk leśnych
Rozpowszechnione na niżu w subkontynentalnym obszarze Europy Środkowej i Wschodniej - bory sosnowe i bory sosnowe mieszane.
Obejmują najważniejsze gospodarczo (produkujące drewno) zbiorowiska leśne, pokrywające obecnie na niżu większą część powierzchni leśnych.
Gatunki: sosna zwyczajna, widłoząb fałdowany, widłak spłaszczony, korzeniówka pospolita, pomocnik baldaszkowy, gruszyczka zielonawa.
Grupa zespołów - Bory sosnowe
Zbiorowiska leśne z bezwzględną dominacją sosny; często jednostkowa domieszka brzozy. W pewnych regionach Polski subdominantami mogą być świerk lub jodła (w niższych partiach drzewostanu). W warstwie krzewów występować mogą dąb i buk (nielicznie). W obrębie siedlisk oligotroficznych bory sosnowe mają bardzo szeroką skalę tolerancji pod względem wilgotności gleby (od suchych piasków po torfowiska wysokie).
Gatunki: sosna zwyczajna, widłoząb fałdowany, borówka brusznica, b. czernica, rokietnik pospolity, wrzos zwyczajny.
Nadmorski bór bażynowy
Zbiorowisko kończące sukcesję na obszarach wydmowych pobrzeża Bałtyku. Szczególny pokrój sosen - wiatr kształtuje korony w formie „chorągwi”. Gatunki: bażyna czarna - masowo, tajęża jednostronna, zimoziół północny, listera sercowata, gruszyczka jednokwiatowa, paprotka zwyczajna , gajnik lśniący, brzoza brodawkowata, pszeniec zwyczajny.
Śródlądowy bór suchy
Występuje w obszarach śródlądowych, na bardzo suchym siedlisku (woda gruntowa ~2 m). Drzewostan stosunkowo niski i rozrzedzony. Bardzo uboga w gatunki warstwa zielna o niewielkiej ilościowości. Zwarta warstwa przyziemna złożona z porostów - głównie chrobotków, dno lasu ma charakterystyczną siwoszarą barwę. Gatunki: turzyca wrzosowiskowa, szczaw zwyczajny, kostrzewa owcza, jałowiec zwyczajny, chrobotek leśny.
Subkontynentalny bór świeży
Występuje w wschodniej części Polski na glebach z niskim poziomem wód gruntowych (~1,5 m), w klimacie subkontynentalnym. Jako subdominant, nie wchodzący do najwyższej warstwy drzewostanu, występuje często świerk. Niską i bardzo luźną warstwę podokapową tworzy niekiedy dąb. Niewiele gatunków roślin zielnych. Dno lasu zielone - mchy. Gatunki: Gajnik lśniący, brzoza brodawkowata, pszeniec zwyczajny, turzyca wrzosowiskowa, szczaw zwyczajny, kostrzewa owcza, jałowiec zwyczajny, jarząb pospolity, kosmatka owłosiona, siódmaczek leśny, gorysz pagórkowy, wężymord niski, konwalia majowa, nawłoć pospolita, kokoryczka wonna.
Suboceaniczny bór świeży
Występuje na siedliskach boru świeżego w suboceanicznych obszarach zachodniej Polski. Gatunkiem rozpoznawczym jest występujący bardzo obficie śmiałek pogięty; (odpowiednio jak wyżej jodła i buk). Leśnicy nie wyróżniają w dokumentacji tych dwu typów boru świeżego.
Śródlądowy bór wilgotny
Występuje na niżu południowej i wschodniej części Polski, w miejscach z wysokim, lecz zmieniającym się w ciągu roku, poziomem wody gruntowej (~1m). W drzewostanie domieszka brzozy omszonej. Warstwa roślin zielnych dość bogata w gatunki o dużej ilościowości. Dno lasu zielone - mchy. Gatunki: trzęślica modra- dominuje w runie, orlica pospolita, jarząb pospolity, pszeniec zwyczajny, kosmatka owłosiona, siódmaczek leśny
Kontynentalny bór bagienny
Występuje w całej Polsce, w bezodpływowych zagłębieniach terenu, z wysokim poziomem wody gruntowej (~0,5m) i grubą warstwą torfu. Jest końcowym stadium sukcesji na torfowisku wysokim. Drzewostan stosunkowo niski. W warstwie roślin zielnych bardzo duża ilościowość. Jest wśród borów sosnowych zespołem najbogatszym w gatunki. Gatunki: bagno zwyczajne - masowo, borówka bagienna, kępowe gatunki mchów torfowców, brzoza omszona
- Większość borów sosnowych występuje na piaszczystych i ubogich glebach bielicowych. Czynnikiem różnicującym siedlisko jest poziom wody gruntowej. Jego obniżenie powoduje degradację boru np. bór świeży upodabnia się do boru suchego. Bór bagienny po obniżeniu się poziomu wód gruntowych zamiera.
LASY LIŚCIASTE
Lasy grądowe - Są to wielogatunkowe lasy liściaste wyst w glebach świeżych. Porastają obszary Europy wsch i śr. Wyst w całej PL, gł na obszarach nizinnych i na pogórzu. Zajmują miejsca płaskie lub słabo pochylone, w terenie często graniczą z 1str z wilgotnymi łągami lub olsami, z 2str zaś z borami mieszanymi.
Obszary zajmowane pierwotnie przez grądy, dziś w większości zostały zamienione na pola uprawne. Gat panującymi są grab i dąb. Pojawiają się też lipy, klony i wiązy ( w niektórych miejscach kraju buk lub świerk)
Runo osiąga duży stopień pokrycia i składa się z licznych gat. Mchy w runie reprezentowane są skąpo.
Gatunki charakterystyczne to: Grab zwyczajny, lipa drobnolistna, gwiazdnica wielokwiatowa.
Grądy wykazują b. dużą zmienność lokalnosiedliskową związaną z żyznością i wilg gleby:
- Wysokie - Suche, mezotroficzne, nawiązujące florystycznie do borów
- Typowe - Na świeżych glebach eutroficznych
- Niskie - Na wilgotnych, żyznych glebach, nawiązujące do łęgów
Subatlantycki las grądowy:
- Wyst na pomorzu. Wielogat lasy liściaste dębowo-lipowo-grabowe, często z udziałem buka. W podszyciu obficie wyst leszczyzna. Runo typowe dla grądów z gwiazdnicą wielokwiatową.
Środkowoeuropejski las grądowy:
- Wyst w PL poł-zach. W drzewostanie częsty udział buka i brekinii. Gat charakterystyczne: Jaskier różnolistny, przytula leśna, klon polny, świerząbek gajowy
Subkontynentalny las grądowy:
- Wyst w śr i wsch PL. Drzewostan (dąb, lipa, grab, klon, jesion) oraz (świerk, jodła lub sosna). Gat charakterystyczne: zdrojówka rutewkowata, jaskier kaszubski, turzyca orzęsiona, przytulia wiosenna.
Łęgi - Wyst nad rzekami i potokami, w zasięgu wód powodziowych, które podczas zalewu nanoszą i osadzają żyzny muł. Ich siedliska są zniszczone przez ,melioracje i zamienione na łąki. Drzewostan: Olsze, topole, wierzby, wiązy, jesion, dęby. Gatunki charakterystyczne: Czyścic leśny, merzyk falisty, gwiazdnica gajowa, jaskier rozłogowy, tajeść rozesłana.
Łęg więzowo jesionowy - Drzewostan wielowarstwowy: Dąb szypułkowy, jesion, wiązy, olsza czarna, grab, klon polny, jabłoń dzika, topola biała. Warstwa krzewów bogata w gat: leszczyna, czeremcha pospolita, bez czarny, jeżyna popielica. Runo b bogate, złożone z eutroficznych bylin dwuliściennych, z wyraźnym aspektem wiosennym: kokorycz pełna i prosta, zawilec gajowy, zawilec żółty
Łęg jesionowo-olszowy - Jest to najczęściej wyst w PL zbiorowisko niżowego lasu łęgowego. Warstwę drzew tworzą olsza czarna i jesion wyniosły z dodatkiem klonu pospolitego. Podszycie rozwinięte bujnie, gł z podruzgoczę i czeremchą. Bujnie rozwinięte runo o charakterze ziołorośli, zróżnicowane jest na kilka warstw - dominują okazałe byliny. Gat charakterystyczne: pokrzywa zwyczajna, wiązówka błotna, strożeń warzywny, kuklik zwisły, mchy.
OLSY - Porastają tereny z wys. Poziomem wód gruntowych o utrudnionym odpływie. Miejsca takie są przez cały rok zabagnione, a okresowo całkowicie zatopione. Siedliska olsowe związane są z wodami stojącymi. Drzewostan olsów budowany jest prawie wyłącznie przez olszę czarną. Towarzyszyć jej mogą: jesion wyniosły, brzoza omszona, sosna pospolita. W podszyciu wyst: kruszyna pospolita, czeremcha zwyczajna, wierzba szara. Wokół podstaw pni drzew tworzą się porośnięte roślinnością kępy, a przestrzenie pomiędzy nimi są wypełnione wodą. Runo jest b urozmaicone. Ma budowę mozaikową. Gat charak: knieć błotna, karbieniec pospolity, pępawa błotna, kuklik zwisły, turzyce
Ols porzeczkowy - Drzewostan skł się prawie wył z olszy czarnej. Kępkowa budowa dna lasu jest bardzo wyraźna. Charakterystyczny jest duży udział w runie porzeczki czarnej. Wyst w całej PL niżowej. Jest ostatnim etapem zarastania torfowisk niskich.
Ols torfowcowy - Wyst rzadziej i jest uboższy florystycznie. Kępkowo-mozaikowa struktura lasu jest słabiej widoczna. W runie obficie wyst mchy torfowcowe. Większy jest udział gat typowych dla borów i torfowisk.