wspolpraca, Przedszkole rodzina środowisko dziecka

Współpraca nauczyciela przedszkola z rodziną warunkiem

zintegrowania działań wychowawczych

Bożena Wera

„Godzi się poświęcić chwilę zastanowienia

zespołowi ważnych prawd niespornych

dotyczących stosunku rodziców

do własnego potomstwa”.

Tadeusz Kotarbiński

„Zachodzące w ostatnich latach istotne i szybkie przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne w naszym kraju wymuszają i/lub sprzyjają różnorodnym inicjatywom pedagogicznym. Jedną z nich, umieszczoną w szeroko rozumianej płaszczyźnie profilaktyki społecznej, jest wsparcie rodziny w wychowaniu młodego pokolenia. Dlatego coraz częściej placówki oświatowo - wychowawcze różnego szczebla są zainteresowane prowadzeniem wartościowych inicjatyw skierowanych do rodziców, a mających na celu wspomaganie procesu wychowania. Inicjatywy podejmowane są przez przedszkola z racji swoich statutowych funkcji.

Chodzi tu przede wszystkim o rozwój i pełne wykorzystanie fizycznych, umysłowych, emocjonalnych i duchowych potencjałów rodziców w celu promocji zdrowia społecznego, wyrażającego się przede wszystkim umiejętnością wywiązywania się z pełnionych ról oraz zdolnością do osiągania podstawowych celów życiowych.”¹

Jednym z założeń reformy ustroju szkolnego jest stworzenie warunków do przyjęcia współodpowiedzialności za proces edukacji przez wszystkich jego uczestników, a więc nauczycieli, dzieci oraz ich rodziców.

Zmiany, jakie dokonują się w treściach kształcenia i wychowania oraz metodach pracy nauczycieli, sprzyjają tworzeniu nowych relacji pomiędzy dzieckiem, nauczycielem i rodzicami.

Szczególne znaczenie ma wytworzenie dobrej więzi i współpracy pomiędzy przedszkolem i rodzicami. Każde przedszkole powinno pełnić wobec rodziców funkcje doradcze i wyraźnie wspierać wychowanie rodzinne.

Nowe warunki społeczno - polityczne może stworzyły nadzieję na zmiany, ale jednocześnie sprawiły, że rodzice czują się w nich zagubieni i zawiedzeni tempem i jakością przemian.

Stan ludzkiego niezadowolenia dotyczy szerokiego zakresu sfer życia, w które uwikłany jest człowiek i nie dotyczy tylko oświaty. Odzwierciedla tylko ciężki dla wszystkich okres transformacji ustrojowej, w którym jeszcze przez długi czas „ścierać się będzie stare z nowym.”

W tych warunkach odnajdywanie właściwej drogi porozumienia, współpracy rodziców i nauczycieli wymaga czasu i chęci obu stron.

Wiele współczesnych rodzin potrzebuje wsparcia w wychowaniu dzieci, w budowaniu wizji ich rozwoju, ustalaniu ważnych życiowych celów, odnajdywaniu swojego miejsca w społeczności. Wsparcie to musi wyjść z przedszkola, które złamie stereotyp rodzicielskiego myślenia o niemożności wpływu na kształt i warunki edukacji przedszkolnej ich dzieci. Wyraźna staje się potrzeba bardziej planowych, otwartych, szczerych, partnerskich kontaktów, polegających na wymianie poglądów dotyczących spraw wychowania i poprzez to ustalenia jednolitego, wspólnego sposobu oddziaływania na dziecko i wspólnej odpowiedzialności za warunki jego rozwoju.

Określenie funkcji przedszkola wobec rodziców - możliwe do realizacji przez nauczycieli - zawarte zostało w koncepcji : „Wychowanie najmłodszego człowieka” autorstwa D. Waloszek.

Pierwszą z funkcji jest wspomaganie działań wychowawczych rodziców, a tu autorka wyodrębnia:

Informowanie rodziców (systematycznie) o zachowaniu się dzieci w przedszkolu (osiągnięcia, powodzenia, próby).
Zbieranie informacji o zachowaniu się dzieci w domu (dominujące zachowania, zaciekawienia).
Przekazywanie wiedzy pedagogicznej dotyczącej interesujących rodziców zakresów, wiedzy uwrażliwiającej na dziecko, jego potrzeby, możliwości, powinności.

Drugą funkcją wyodrębniającą zakres działań przedszkola wobec rodziców jest integrowanie zabiegów wychowawczych, a w niej :

Uzgadnianie sposobów reagowania na bodźce, zadania, wymagania w domu i przedszkolu.
Uzgadnianie rodzaju, kierunku, zakresu działań wychowawczych, wspólnie realizowanych w przedszkolu i w domu, uzupełnianych w domu.
Wspólne z rodzicami opracowanie warunków dla rozwoju wyobraźni, do eksperymentowania, swobodnego doświadczania życia przez dziecko.
Włączanie rodziców w wychowanie dzieci poza domem (spotkania z dziećmi, prezentacje własnych zainteresowań, pasji, zawodu).
Włączanie rodziców w zagospodarowanie, aranżację wnętrz przedszkola, głównie sal i terenu zabaw.

Trzecia z funkcji dotyczy wspierania rodziców poszukujących sposobów zmiany relacji między dziećmi, a wyeksponowane zostało:

zapoznanie z możliwościami współistnienia z dziećmi,
informowanie o prawach w dziedzinie oświaty,
wspólne i indywidualne działania rodziców, nauczycieli i dzieci,
poszukiwania przyczyn „złych zachowań” dzieci i sposobach reagowania na nie,
organizowanie doradztwa - metodycznego, psychologicznego, pedagogicznego (w miarę potrzeb).

Przedstawiony wielopłaszczyznowy i obszerny zakres funkcji i postawiony przed przedszkolem w jednej tylko dziedzinie jego działalności (współpraca, współdziałanie, współistnienie nauczycieli i rodziców dzieci przedszkolnych) daje szansę poprawnego, wartościowego, odpowiedzialnego i opartego na nowych podstawach, w nowych dla nas czasach wczesnej demokracji, udziału rodziców w organizowaniu warunków działania dzieci w przedszkolu. W czasach, w których i rodzice i nauczyciele stworzą każdemu dziecku możliwości harmonijnego życia w środowisku warunkującego jego rozwój jako osoby.

Gwarancją współpracy przedszkola z rodzicami jest statut przedszkola, w którym warunki tej współpracy zostały jasno i wyraźnie określone, po wcześniejszym ich uzgodnieniu z rodzicami. Bardzo ważną rolę spełnia rada rodziców, która jest reprezentacją rodziców dzieci uczęszczających do danego przedszkola. Zasady wyboru członków i zasady działania rady są ustanawiane przez ogół rodziców. Rada rodziców uchwala swój regulamin. Do ustawowych kompetencji rady rodziców należy prawo występowania do dyrektora przedszkola z wnioskami i opiniami dotyczącymi wszystkich spraw przedszkola. W celu wspierania statutowej działalności przedszkola rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady ich wydatkowania określa regulamin rady.

W założeniach statutowych każdego przedszkola jest zdanie : „przedszkole powinno organizować stałe kontakty z rodzicami w celu wymiany informacji oraz dyskusji na tematy wychowawcze.”

Obecnie nie można sobie wyobrazić żadnego przedszkola, które realizuje zadania dydaktyczno - wychowawcze bez porozumienia z rodzicami.

Nauczyciele widzą w rodzicach nie tylko petentów korzystających z usług przedszkola, lecz także równorzędnego partnera we współdziałaniu w procesie dydaktyczno - wychowawczym. Zmieniająca się sytuacja ekonomiczna w naszym kraju, status placówek przedszkolnych, powstawanie przedszkoli niepublicznych jako konkurencji zmuszają nauczycieli do poszukiwania coraz doskonalszych form współpracy z rodzicami.

Przedszkola dysponują przygotowaną kadrą, zapewniającą rodzicom fachową pomoc, sugerując najlepsze dla ich dzieci metody postępowania.

Właściwa pełna współpraca domu i rodziny powinna prowadzić do zintegrowania działań wychowawczych. Przedszkole, wspomagając rodzinę, powinno być miejscem, w którym dziecko uczy się rozumieć siebie i innych, a także otaczający świat.

Zagadnienie współpracy i współdziałania rodziców i nauczycieli jest nie tylko wskazaniem, lecz koniecznością.

Co leży u podstaw dobrej współpracy?

Osiągnięcie prawidłowego dialogu pomiędzy nauczycielem a rodzicami nie jest rzeczą łatwą.

W świadomości społecznej pokutuje wiele stereotypów, mitów i uprzedzeń. Rozpoczynając współpracę z rodzicami należy jasno i konkretnie określić wzajemne oczekiwania, czyli:

oczekiwania nauczyciela w stosunku do rodziców,
oczekiwania rodziców w stosunku do nauczyciela.

„Dla prawidłowego kształtowania się współpracy rodziców z nauczycielem przedszkola niezbędny jest klimat wzajemnego szacunku i zaufania. Informacje przekazywane przez rodziców na temat swojego dziecka będą miały wysoką wartość jedynie wtedy, gdy będą prawdziwe, rzetelne, poparte faktami.

(...) Atmosfera życzliwości, zrozumienia, a przede wszystkim dyskrecja ze strony nauczyciela jest koniecznym warunkiem kontaktów rodziców z przedszkolem. Za wytworzenie właściwego, miłego klimatu współdziałania odpowiedzialny jest nauczyciel - wychowawca.

Rodzice muszą być traktowani jako partnerzy w pełnieniu trudnych zadań wychowawczo - dydaktycznych.”

Stroną, która inicjuje i rozwija te kontakty z racji swego powołania i kompetencji osób w nim pracujących - może być przedszkole.

Jednak tylko atmosfera wzajemnego zaufania, otwarcie na pytania, krytykę rodziców wobec przedszkola, pozwolą na rzeczywiste zaangażowanie ich we wspólne działania dla dobra dziecka.

Inicjująca i integrująca rola przedszkola może sprzyjać rozwojowi tych kontaktów, umożliwić wpływ na warunki i jakość pracy przedszkola.

Płaszczyzną, na której należy budować współpracę i współdziałanie dla dobra dziecka jest naturalne zainteresowanie rodziców dzieckiem w wieku przedszkolnym.

Jaką ofertę współpracy z rodzicami proponują przedszkola?

Wydaje się, że jest wiele niewykorzystanych możliwości w przedszkolach w zakresie współpracy i współdziałania z rodzicami. Dotyczy to szczególnie partnerskiego udziału rodziców w różnorodnych kontaktach interpersonalnych i grupowych.

Partnerstwo polega na takim prowadzeniu rozmowy, w której brane są pod uwagę potrzeby obu stron. Partnerstwo w komunikacji uważane jest za jeden z najlepszych sposobów osiągania porozumienia.

Oferta kontaktów może być bogata i różnorodna. Szanse edukacji z partnerskim udziałem rodziców będą istnieć wówczas, gdy uwzględnimy nie tylko oczekiwania rodziców, ale i określimy zakres, jakość oraz częstotliwość ich udziału.

Z propozycją form kontaktów zapoznajemy rodziców na pierwszym zebraniu we wrześniu. Wyjaśniamy, czego dotyczą i jaką spełniają rolę.

Propozycja form kontaktów z rodzicami :

zebrania ogólne
zebrania grupowe
zajęcia adaptacyjne dla dzieci trzyletnich
kontakty indywidualne
dni otwarte
zajęcia otwarte dla rodziców
wspólne świętowanie,
rodzinne spotkania popołudniowe
kącik dla rodziców
zeszyty pilnej korespondencji
skrzynka pytań

Na podstawie zawartych w ofercie propozycji nauczyciele powinni opracować harmonogram kontaktów z rodzicami na cały rok szkolny. Powinien on określać: co trzeba zrobić? kiedy? ile? gdzie?

Najczęstszą formą komunikowania się z rodzicami są kontakty indywidualne.

Ich udany przebieg wpływa na rozwijanie innych form współpracy zespołowej. Podczas indywidualnych rozmów rodzice uzyskują informacje o rozwoju dziecka oraz jego aktualnych problemach wychowawczych i zdrowotnych. Ważna jest atmosfera zaufania, życzliwości i dyskrecji nauczycielki, gdy zachodzi potrzeba wpływu na sytuację w rodzinie. Dobrą okazją do kontaktów indywidualnych są spotkania z nauczycielką podczas przyprowadzania dziecka rano do przedszkola oraz w godzinach popołudniowych, gdy dziecko odchodzi z rodzicami do domu.

Zajęcia otwarte

Są one doskonałym uzupełnieniem informacji o pracy nauczyciela. Dzięki tym spotkaniom rodzice mogą w bezpośredni i atrakcyjny sposób poznać wypełniane w przedszkolu zadania i stosowane metody pracy.

Jednak najważniejsze dla rodziców jest zobaczenie własnego dziecka wśród rówieśników. To doskonały sposób poznawania własnego dziecka, oceniania jego wiadomości, umiejętności i porównywania z innymi dziećmi. Bezpośredniego uczestnictwa i doświadczania tego, co robi i jak to robi dziecko, nie zastąpi nawet najpełniejsza informacja nauczyciela.

Prowadzenie zajęć otwartych wymaga od nauczyciela dużych umiejętności pedagogicznych. Zajęcia powinny być interesujące, wyzwalające aktywność dzieci i angażujące rodziców. Ułatwi to rodzicom dokonanie oceny efektów działań własnego dziecka i innych dzieci. Zauważone problemy czy niepowodzenia zmuszą matkę do refleksji. Może to być impuls skłaniających do wyjaśniania przyczyn i szukania środków zaradczych i większego zainteresowania dzieckiem.

Wspólne świętowanie

Spotkania świąteczne rodziców, dzieci i nauczycieli dotyczą wszystkich uroczystości przedszkolnych, takich jak : zabawa noworoczna, Dzień Babci i Dziadka, Dzień Matki, Dzień Dziecka, uroczyste zakończenie roku. Dzięki swej niecodzienności i atrakcyjności wpływają na emocjonalne zaangażowanie dzieci. Prezentują one to, czego nauczyły się w przedszkolu, wykonują zaproszenia dla rodziców oraz niespodzianki dla najbliższych. W dniu uroczystości powinny pełnić rolę gospodarzy.

Do pomocy przy organizowaniu uroczystości trzeba zachęcić rodziców. Przygotowują oni stroje i rekwizyty dla dzieci.

Uroczystości są dla wszystkich przyjemnością i pozostawiają niezapomniane wrażenie wspólnie spędzonego czasu i dobrej zabawy.

Aby uroczystość była rzeczywiście wspólnym świętowaniem, musi być zabawą z aktywnym uczestnictwem dzieci i osób im najbliższych. Nie musi ograniczyć się miejscem tylko do przedszkola. Wymaga to trochę wysiłku, ale naprawdę warto.

Zebrania ogólne i zebrania grupowe

Zebrania ogólne z rodzicami najczęściej otwierają i zamykają rok szkolny. Jest to zebranie typowo informacyjne. Dyrektorka informuje o liczbie grup przedszkolnych, odpłatności, rodzice ustalają składkę na komitet rodzicielski oraz wybierają jeden z wariantów ubezpieczenia dzieci, zostaje powołana rada rodziców. Zaletą zebrań grupowych jest to, że odbywają się w małym gronie rodziców zainteresowanych problemami dzieci uczęszczających do jednej grupy wiekowej.

Często tematyka zebrań wynika z problemów, które pojawiają się podczas kontaktów indywidualnych z rodzicami oraz aktualnej pracy z dziećmi.

Wizyta w domu rodzinnym dziecka

Odwiedzając dziecko w domu rodzinnym, należy dokładnie ustalić datę spotkania oraz godzinę. Ta forma jest bardzo cennym źródłem wiedzy o dziecku, sytuacji materialnej, stosunkach panujących w rodzinie, miejscu dziecka w rodzinie. Pozwala też na zbliżenie się do rodziny, zainteresowania się jej problemami, wzbudzenie zaufania i przekonanie o pozytywnym nastawieniu. Jest to forma mało wykorzystywana przez nauczycieli

Kącik dla rodziców

Spełnia ważną pośrednią formę informacyjną. Powinien być zachęcający pod względem graficznym i kolorystycznym.

Znajdować się w nim mogą:

artykuły o tematyce pedagogicznej i psychologicznej
ekspozycja literatury dziecięcej dla poszczególnych grup wiekowych ze spisem wybranych pozycji
regulamin przedszkola
rozkład dnia w przedszkolu
informacje o formach współpracy
informacje o zajęciach dodatkowych dla dzieci
telefony poradni specjalistycznych
podziękowania dla aktywnych rodziców
wytwory działalności plastyczno - konstrukcyjnej dziecka
jadłospis
konwencja praw dziecka

Skrzynka pytań

Przeznaczona jest dla rodziców, którzy nie mają czasu lub odwagi na bezpośrednią rozmowę. Z tymi rodzicami należy się umówić co do sposobu korzystania ze skrzynki (anonimowe pytania i wskazówki dla konkretnego nauczyciela lub przedszkola ogólnie). Żadne pytanie lub wniosek nie powinny zostać zlekceważone. Gdy w skrzynce powtarzają się jakieś problemy sygnalizowane przez rodziców, należy bliżej zainteresować się nimi.

W tym celu zaprosić można na spotkanie określonego typu specjalistę (psychologa, lekarza, logopedę).

W przypadku pytań osobistych rozmowy należy prowadzić indywidualnie w kameralnych warunkach.

Drzwi otwarte

Są to dni wyznaczone poza godzinami pracy zawodowej rodziców i nauczycieli. Tematyka kontaktów dotyczyć może różnych aspektów rozwoju i wychowania dziecka. Powinno to być wzajemne informowanie się, a nie jednostronna wypowiedź.

Zaletą tej formy jest intymność i swoboda w kontaktach.

Zeszyt pilnej korespondencji

Służy do wpisywania przez rodziców z wyprzedzeniem jednodniowym, próśb i życzeń w sprawach bieżących dotyczących dziecka. Zeszyt powinna posiadać każda grupa wiekowa.

Zajęcia adaptacyjne dla dzieci trzyletnich

Doświadczenia dzieci wyniesione z pierwszego kontaktu z placówką edukacyjną mają fundamentalne znaczenie dla kształtowania się indywidualnej strategii przystosowania. Przedszkole jako placówka edukacyjna musi w sposób profesjonalny zorganizować proces wprowadzania dziecka w instytucjonalne warunki życia.

Zajęcia adaptacyjne muszą obejmować przygotowanie rodziny przyszłego wychowanka do zmiany, a dopiero później oddziaływanie na dziecko. Odbywają się one na przełomie maja i czerwca, zanim dziecko we wrześniu przekroczy po raz pierwszy próg przedszkola.

Rodzina i przedszkole są najważniejszymi środowiskami wychowawczymi małego dziecka. Właśnie te środowiska odpowiedzialne są za wprowadzenie go w świat ludzi dorosłych i uczenie sztuki życia.

Nie jest to zadanie łatwe.

Opinie ekspertów do spraw rodziny nie napawają optymizmem. Słyszy się wciąż o braku stabilności, pogarszającej się sytuacji materialnej ludzi, kryzysie autorytetów, powszechnej brutalizacji życia. Z wieloma z tych zagrożeń spotykamy się na co dzień.

Brak czasu, „pogoń” za pieniędzmi odsuwa rodziców od problemów związanych z wychowaniem dzieci. Rodzina niejednokrotnie nie spełnia prawidłowo swej roli edukacyjnej lub czyni to marginalnie.

Ciężar wychowania spoczywa na placówkach oświatowych. Szansę stworzenia edukacji z partnerskim udziałem rodziców widzieć należy w respektowaniu ich oczekiwań wobec nauczycieli i odwrotnie.

Jak postrzegany będzie nauczyciel, jego stosunek do dziecka, kompetencje, zaangażowanie, tak będzie oceniana wartość przedszkola jako instytucji wychowawczej.

Przedszkole, choć z założenia jest instytucją otwartą to w praktyce bywa różnie. Należy to zmienić i umożliwić kontakty każdemu potrzebującemu rady, pomocy w wychowaniu dzieci. Rodzice powinni mieć prawo uczestnictwa w wydarzeniach przedszkoli. Powinni współuczestniczyć w ustalaniu najkorzystniejszych dla dziecka form kontaktów. Postarajmy się, aby tak faktycznie było, otwierając szeroko drzwi przedszkola.

Przepisy na dobrą współpracę z rodzicami

Zawsze pamiętaj o odpowiednim powitaniu i uśmiechu.
Przygotuj program zebrania i staraj się trzymać dyscyplinę czasową. podziękuj za obecność.
Umożliw wzajemną identyfikację i poznanie się. Odpowiednio zaaranżuj przestrzeń.
Przedstaw misję i wizję przedszkola i własnej pracy z grupą, podkreślaj mocne strony swojego przedszkola.
Bądź pozytywny, dobrze przygotowany, przekonujący i zaangażowany.
W kontaktach z rodzicami ufaj swojej intuicji lecz poznawaj siebie i swoje reakcje.
Słuchaj rodziców i dzieci, wnioski wyciągaj na końcu.
Podkreślaj w rozmowie z rodzicami znaczenie dobrych chęci dziecka, wysiłku i gotowości do pracy.
Bądź wychowawcą nauczycielem, a nie partnerem - kolegą.
Wyznacz granice poufałości i partnerstwa. Nie daj się wciągnąć w zbyt bliski kontakt uniemożliwiający utrzymanie autorytetu wychowawcy.
Podtrzymuj rodziców w ich roli opiekuna i wychowawcy dziecka, nie krytykuj ich działań i nie narzucaj własnego punktu widzenia.
Rozmawiaj, a nie wygłaszaj mowy i nie przekazuj samych komunikatów.
Od pierwszych chwil spotkań z rodzicami dbaj o porozumienie na płaszczyźnie wspólnych wartości.
W rozmowach z rodzicami mów dobrze o innych nauczycielach, podkreślaj ich mocne strony.
Nie odsyłaj rodziców do dyrekcji, staraj się dyplomatycznie rozwiązać problem.
Zadbaj o dostarczenie rodzicom dobrej, użytecznej informacji.
Bądź życzliwym doradcą edukacyjnym i rozwojowym dziecka, a nie egzekutorem jego wiedzy, umiejętności i dyscypliny.

Większość nauczycieli to też rodzice, więc powinni kierować się we współpracy z rodzicami zasadami, które chcieliby, aby były przestrzegane wobec nich jako rodziców.

Bożena Wera

Przedszkole nr 10 im. Misia Uszatka w Koszalinie

¹ M.Sitarczyk, Działalność informacyjno - edukacyjna przedszkola w kształtowaniu postaw wychowawczych rodziców (w) Edukacja przedszkolna na przełomie tysiącleci. Wybrane zagadnienia (red.) S.Guz, Warszawa 2001, s.103

Biblioteczka reformy 21, Minister Edukacji Narodowej o przedszkolach, Warszawa 2000

D. Waloszek, Wychowanie najmłodszego człowieka. Założenia, treści i organizacja, Zielona Góra 1996

Program wychowania w przedszkolu, Warszawa

H.Cudak, Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka, Warszawa 2000, s.202

M. Karwowska - Struczyk, Co rodzice myślą o przedszkolu?, „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, nr

Rodzina i przedszkole. Udział rodziców w życiu przedszkola, „Edukacja w przedszkolu”, Warszawa 1998