Tkanki przewodzące

Przewodzą substancje odżywcze i H₂O z solami mineralnymi

Komórki prozenchymatyczne

Zespoły komórek i wydłużone rury, przechodzące przez cała roślinę w kierunku podłużnym

Żywe lub martwe

Brak przestworów międzykomórkowych

Komórki ściśle do siebie przylegają

Lepiej rozwinięte u roślin lądowych niż wodnych

2 typy:

1. Tkanki sitowe

2. Tkanki naczyniowe

• Tkanki sitowe (rurki sitowe, komórki przyrurkowe):

• Żywe komórki, ułożonych pionowo - jedna na drugą

• Kształt okrągły lub wielokątny

• Wewnątrz otwarte - skutek lokalnego wytworzenia się w ścianach poprzecznych perforacji (drobnych otworków) zwanymi sitami

• Przez nie wędrują związki organiczne (aminokwasy, sacharydy wytwarzające się w liściach) w kierunku organów podziemnych rośliny (prąd zstępujący)

• Pola sitowe:

• Gdy ściana poprzeczna jest prostopadła lud słabo skośna, to pomiędzy leżącymi nad sobą członami znajduje się pole sitowe

• Jeśli ściana poprzeczna skośna to może występować kilka pól sitowych

• W ścianach podłużnych pomiędzy sąsiadującymi rurkami sitowymi tworzą się mniejsze lub większe pola sitowe

• Perforacje (pory) duże w sitach występują w szerokich rurkach sitowych oślin pnących (dynia)

• U roślin nagonasiennych i paprotników:

• Występują często komórki sitowe

• Brak wyraźnych sit między poszczególnymi członami

• Ściany mają delikatne pola sitowe

• Komórki sitowe:

• Prozenchymatyczne, wąskie, na końcach zaostrzone

• Przewodzą substancje organiczne

• Człony rurek sitowych:

• Zawierają żywą cytoplazmę, mitochondria, leukoplasty i często ziarna skrobi

• Jądra ulegają dość wczesnemu rozpuszczeniu

• Sok komórkowy ma odczyn zasadowy, zawiera węglowodany i sole nieorganiczne (fosforany)

• Ściany komórkowe rurek sitowych:

• Cienkie, błonnikowe - duża elastyczność i rozciągliwość

• Protoplazmy sąsiadujących komórek łączą się ze sobą za pomocą plazmodesmów, przechodzących przez otwory w sitach

• Dzięki takiej organizacji człony rurek sitowych tworzą fizjologiczną całość

• Powstawanie rurek sitowych:

• Kambium dzieli się ku obwodowi na 2 komórki - jedna z nich zostaje nadal komórką inicjalną, a druga - macierzysta dzieli się na 2 komórki pochodne, z których większa przekształca się w rurkę sitową, a mniejsza w komórkę przyrurkową

• U roślin dwuliściennych:

• Rurki sitowe czynne przez jeden okres wegetacyjny

• Często ulegają zgnieceniu lub przekształceniu w keratenchymę

• W okresie zimowych otworki w sitach zostają zatkane grubą warstwą kalozy - substancja węglowodanowa (zasklepki)

• Z okresem nowego sezonu wegetacyjnego wytwarzają się nowe rurki sitowe lub w uprzednich kaloza ulega rozpuszczeniu, co przywraca im czynność

• U roślin jednoliściennych bez przyrostu wtórnego, rurki sitowe aktywne przez wiele lat

• Komórki przyrurkowe (towarzyszące):

• Krótsze do członowanych, ponieważ podczas ich powstawania są kilkakrotne podziały poprzeczne

• Współdziałają z rurkami sitowymi

• Żywe komórki bez plastydów , z obfitą cytoplazmą, licznymi mitochondriami i poliploidalnymi jądrami

• Za pomocą plazmodesmów przez delikatne jamki łączą się z rurkami sitowymi

• Większe od członów rurek sitowych

• Charakterystyczne składnik roślin okrytonasiennych, brak u nagonasiennych i paprotników

• Przewodzą węglowodany, gromadzą substancje organiczne.

• Tkanki naczyniowe (naczynia, cewki):

• Naczynia (tracheje):

• Elementy mniej lub bardziej wydłużone,

• Ułożone w podłużne rzędy w postaci rur

• Na przekroju poprzecznym są okrągłe lub wielokątne

• Przeprowadzają H₂O z solami mineralnymi od korzeni do liści (kierunek wstępujący)

• Zdrewniałe i usztywnione przez zgrubienia pochodzenia wtórnego lub pierwotnego lub jako pozostałości jako ślady po zanikłych , ścianach poprzecznych

• Zgrubienia:

• Zabezpieczają martwe przewodzące H₂O naczynia przed zgnieceniem, gdy przy silnej transpiracji rośliny następuje spadek ciśnienia

• Przeciwdziałają turgorowi sąsiadujących z nimi żywych komórek

• Zgrubienia ścian w naczyniach nie są zupełne

• Ciągłość zgrubień poprzerywana jest przez jamki lejkowate

• Jamki lejkowate ułatwiają krążenie H₂O w naczyniach przewodzenie jej do otaczających tkanek

• Mogą być pierścieniowate, spiralne, siatkowate, drabinkowate, jamkowate, cętkowate

• Najczęściej mają przekrój T-owaty i przyrastają do ściany naczynia zwężoną częścią, zwaną listewką

• Naczynia pierścieniowate i spiralne:

• Elastyczne, zdolne do rozciągania i naginania

• Występują głownie w rosnących i młodych częściach rośliny i w elementach pierwotnych

• Naczynia siatkowate, cętkowate i jamkowate:

• Ściany sztywne mało rozciągliwe

• W naczyniach starszych i w elementach wtórnych

• Naczynia powstają przez podział komórek inicjalnych (miazgi):

• Filogenetycznie są to wielokomórkowe rury bez ścian poprzecznych, które uległy rozpuszczeniu lub pozostały ich ślady, przy czym nastąpił całkowity zanik żywej treści komórkowej

• Naczynia maja ograniczona długość, ponieważ w pewnych odstępach są w nich ściany poprzeczne

• Naczynia są czynne do 1 roku

• Starsze naczynia ulegają z biegiem czasu zatkaniu - zaczopowanie naczyń wcistkami (thylles) i ustaje w nich proces przewodzenia H₂O

• Wcistki (thylles) powstają przez wpuklenie się komórek miękiszu drzewnego otworkami jamek do wnętrza naczyń

• Cewki (tracheidy):

• Jednokomórkowe

• Występują łącznie z naczyniami lub same ściśle do siebie przylegając

• Ściany mają liczna jamki lejkowate i zgrubienia (spiralne i drabinkowate)

• Na końcach mają ściany ukośne lub zaokrąglone i brak perforacji

• 2 typy:

• Cewki o zgrubieniach spiralnych, częściowo zdrewniałe

• Cewki jamkowate, mające jamki lejkowate, zdrewniałe, w rozwiniętych organach

• Rola:

• Przewodzą H₂O na krótsze odległości i z mniejsza sprawnością, gromadzą ją

• Wzmacniają roślinę

• Składnik drewna u nasiennych

• Drewna klonu i jesionu nie zawierają cewek

• Są to tkanki bardziej pierwotne niż naczynia i stanowią główny składnik drewna roślin nagonasiennych

• Włóknocewki - formy pośrednie między cewkami i włokami, wąskie światło, zgrubiała ściana komórkowa, obecne jamki lejkowate. Przewodzą H₂O i pełnią funkcję mechaniczną.
  

Wiązki przewodzące

Są to zebrane tkanki sitowe i naczyniowe

Przebiegają w sposób nie przerywany w łodygach i korzeniach w kierunku podłużnym

Łącząc się ze sobą tworzą system tkanki przewodzącej

2 typy:

• Wiązka pierwotna - z tkanki twórczej pierwotnej (pramiazga)

• Wiązka wtórna - z tkanki twórczej wtórnej (miazga)

Na przekroju poprzecznym są okrągłe lub eliptyczne

Tworzą układ okółkowy w łodygach roślin iglastych i dwuliściennych

U jednoliściennych przebiegają pojedynczo do każdego liścia

W tkankach pierwotnych cześć sitowa (wiązka sitowa) i część naczyniowa (wiązka naczyniowa) są zwykle połączone razem w jedną wiązkę złożoną sitowo - naczyniową

W tkankach wtórnych wiązki sitowe i naczyniowe są na ogół rozdzielone. W łyku występują wiązki sitowe, a w drewnie są wiązki naczyniowe.

Budowa wiązek:

• Skład wiązki sitowej - Floem:

• Rurki sitowe - podstawowy składnik

• Komórki przyrurkowe - podstawowy składnik

• Komórki miękiszowe

• Włókna (łykowe i kambiforowe)

• Skład wiązki naczyniowej - ksylem:

• Naczynia (tracheje) - podstawowy składnik

• Cewki (tracheidy) - podstawowy składnik

• Komórki miękiszowe

• Włókna (drzewne i zastępcze)

• Wiązki sitowo - naczyniowe:

• Brak ich w wiązkach pierwotnych i niektórych wtórnych, np. w rodzinie

Campanulaceae - Dzwonkowatych

• Leptom - wiązki sitowe bez włókien:

• Z włóknami łykowymi tworzy wiązkę łykową - Floem

• Hadrom - wiązka naczyniowa bez włókien:

• Z włóknami drzewnymi tworzy wiązkę drzewną - ksylem

• Mestom - Leptom + Hadrom - wiązka sitowo - naczyniowa bez włókien. Floem i ksylem wchodzą w skład wiązki łyko - drzewnej

Protoksylem:

• Wytwarzany w I fazie wzrostu rośliny przez merystem pierwotny (pramiazga)

• Naczynia wąskie, pierścieniowate i spiralne

Metaksylem:

• Wytwarzany w II fazie

• Naczynia siatkowate i jamkowate

Protoksylem i Metaksylem należą do wiązki naczyniowej pierwotnej - ksylem pierwotny

Protofloem:

• Wytwarzany w I fazie wzrostu rośliny przez merystem pierwotny (pramiazga

• W trakcie wzrostu rośliny ulegają deformacji lub zgnieceniu

• Składniki: rurki sitowe, komórki przyrurkowe

Metafloem:

• II faza

Metafloem i Protofloem tworzą wiązki sitowe pierwotne (Floem pierwotny)

Ksylem i Floem wtórny wytwarzają się przy wzroście rośliny na grubość z kambium (tkanka twórcza)

Rośliny jednoliścienne:

• Wiązki zamknięte

• Cała wiązka zbudowana z tkanki stałej

• Część naczyniowa bezpośrednio graniczy z częścią sitową

• Brak miazgi

• Wiązka otoczona pochwą wiązkową złożoną z włókien sklerenchymatycznych. Niekiedy pochwa niekompletna i ma kształt półksiężycowaty

Rośliny dwuliścienne:

• Wiązka otwarta - między częścią sitową i naczyniową jest miazga

• Wiązka zdolna do wzrostu na grubość

• Otoczone pochwą wiązkową - komórki miękiszowe, nieco zgrubiałe, wśród nich cienkościenne komórki przepustowe

Typy wiązek

• Wiązki naprzemianległe (promieniste):

• Pasma sitowe i naczyniowe są ułożone koliście (obwód koła) - jedno pasmo na przemian z drugim

• Środek wiązki zajmuje rdzeń lub duże naczynie

• Typowe dla korzeni o budowie pierwotnej

• Wiązki koncentryczne:

• Jedna wiązka centralna jest otoczona na obwodzie przez drugą:

• Hadrocentryczna - wiązka naczyniowa w środku

• Leptocentryczna - wiązka sitowa w środku

• Wiązki kolateralne (obokległe):

• Pasma sitowe i naczyniowe leża obok siebie

• U jednoliściennych w łodygach wiązki zamknięte

• U dwuliściennych otwarte, ale cześć sitowa wiązki jest skierowana ku obwodowi, a częśc naczyniowa do środka łodygi

• Wiązki bikolateralne (dwuobokległe):

• Zawierają wiązki sitowe po obu stronach części naczyniowej

• Charakterystyczne dla łodyg roślin z rodziny:

• Cucurbitaceae - Dyniowate

• Solanaceae - Psiankowate

• Gentianaceae - Goryczkowate

Walec osiowy (stela):

Wiązki przewodzące + miękisz

Powstały z pierwotnych tkanek twórczych:

• W korzeniach pleromu

• W łodygach z korpusu

Na obwodzie otoczony warstwą kory pierwotnej

Endoderma - część wewnętrzna kory przylega bezpośrednio do walca osiowego, który jest otoczony perycyklem

Perycykl (okolnica):

• Tkanka jednowarstwowa, zbudowana z żywych i cienkościennych komórek

• Komórki mają właściwości tkanki twórczej pierwotnej

• Często przekształca się w pierwotną tkankę mechaniczną w postaci włókien perycyklicznych

• Może wytwarzać miazgę, Felogen lub komórki miękiszowe

• W korzeniu perycykl często nosi nazwę perykambium - przyjmuje rolę tkanki twórczej, która wytwarza korzenie boczne

W części środkowej walca osiowego , otoczonej wiązkami, jest rdzeń. Od niego rozchodzą się pierwotne promienie rdzeniowe

Walec osiowy jest stałym składnikiem młodych korzeni:

• Korzeń diarchiczny - jeśli występują w nim 2 pasma ksylemu

• Korzeń triarchiczny - jeśli występują w nim 3 pasma ksylemu

• Korzeń tetrarchiczny - jeśli występują w nim 4 pasma ksylemu

• Korzeń poliarchiczny - zawiera liczne wiązki ksylemu i Floem

Zjawisko polisteli:

• Występowanie kilku lub wielu walców osiowych

• U paproci