Materiał zapasowy - substancja o charakterze zapasowy lub budulcowym, która przez jakiś czas jest wyłączona z metabolizmu. Są to:
Węglowodany
Cukry proste - posiadają 3-7 atomów węgla, są rozpuszczalne w wodzie i soku komórkowym. W roślinach najczęściej występują pentozy (mannoza, ksyloza), heksozy: glukoza (zaliczana do aldoz, czyli cukrów z grupą aldehydową) i fruktoza (zaliczana do ketoz, czyli cukrów z grupą ketonową), oba są to cukry redukujące. Aby je wykryć robi się prostą reakcję z odczynnikami Fehlinga: I - uwodniony siarczan (VI) miedzi (II), II - winian sodowo potasowy i wodorotlenek sodu. Po dodaniu odczynników podgrzewa się próbkę i zachodzi reakcja redukcji miedzi (II) do miedzi (I) dając pomarańczowo-brunatny tlenek miedzi (I)
Disacharydy to przede wszystkim sacharoza złożona z glukozy i fruktozy
Oligosacharydy złożone z 3-10 cząsteczek cukrów prostych (wiązania α lub β glikozydowi)
Polisacharydy:
Skrobia - powstaje w wyniku działania plastydów (amyloplastów). Ziarna skrobii powstają przez apozycję (nakładanie się kolejnych warstw). Skrobia jest rozkładana przez α i β amylozę do maltozy i dekstryn a następnie przez maltazę do glukozy. Skrobię wybarwiamy płynem Lugola (ciemnofioletowy kolor). Skrobia jest polimerem glukozy, cząsteczki glukozy są połączone wiązaniami α-glikozydowymi. Skrobia składa się z dwóch frakcji: amylozy (posiada proste łańcuchy, w niej występują wiązania α-1,4-glikozydowe, jest rozpuszczalna w wodzie, z płynem Lugola daje niebieski kolor) i amylopektyny (ma łańcuch rozgałęziony, występują tu wiązania α-1,4-glikozydowe, a w miejscach rozgałęzień α lub β glikozydowe, z płynem Lugola daje kolor fioletowy i jest nierozpuszczalna w wodzie). W temperaturze 70oC skrobia tworzy klajster, czyli zawiesinę amylopektyny w amylozie. Zjawisko korozji jest to zanikanie i stopniowe rozpuszczanie się ziaren skrobii pod wpływem amylazy. Rodzaje skrobii:
Skrobia asymilacyjna - występuje w chloroplastach
Skrobia tranzytoryczna - skrobia, która wypada w rurkach sitowych podczas transportu
Skrobia statolitowa - występuje w stożku wzrostu korzenia, odpowiedzialna jest za geotropizm korzenia, występuje też w pochwie skrobiowej łodygi
Skrobia zapasowa - występuje w korzeniach, bulwach, kłączach czyli we wszystkich organach pełniących funkcje zapasowe.
Ziarna skrobii dzielimy na ziarna pojedyncze (w jednym amyloplaście jest jeden ośrodek skrobiotwórczy), złożone (w jednym amyloplaście jest wiele ośrodków skrobiotwórczych) oraz współzłożone (w jednym amyloplaście jest kilka ośrodków skrobiotwórczych). Ziarna skrobii mogą być uwarstwione koncentrycznie lub ekscentrycznie. Wielkość i kształt ziaren zależy od gatunku rośliny, który badamy.
Celuloza - złożona jest z cząsteczek glukozy połączonych wiązaniami β-glikozydowymi. Nie jest trawiona przez ssaki.
Kaloza - glikon, w którym występuje wiązanie 1,3-glikozydowe. Zamyka ono sita na zimę u roślin
Inulina - polimer fruktozy, jest rozpuszczalna w wodzie. Pod wpływem alkoholu absolutnego wytrącają się sferokryształy inuliny. W roślinie może występować albo inulina albo glukoza, nigdy razem. Inulina występuje w rodzinie złożonych Asteraceae i dzwonkowatych Camperuloceae. Nie barwi się jodem. Inulina jest stosowana jako środek dietetyczny dla chorych na cukrzycę.
Białka - występują w postaci tzw. ziaren aleuronowych, występujących przede wszystkim w nasionach. Ziarna aleuronowe powstają w wyniku zagęszczania soku komórkowego w wodniczkach w wyniku czego wytrącają się białka. Białka dzielimy na:
Białka proste - ziarniaki zbóż. Złożone są z białka bezpostaciowego i globoidów.
Białka złożone występują w nasionach roślin, w których jest duża zawartość tłuszczu. Składają się z białka bezpostaciowego typu albumin (płynne) oraz krystaloidu (białko typu globulin, rozpuszczalne w wodorotlenkach i nierozpuszczalne w słabych kwasach) oraz z globoidu (soli Ca i Mg kwasu inozytoheksafosforowego i chityn, rozpuszczalnych w słabych kwasach a nierozpuszczalnych w wodorotlenkach)
Tłuszcze - występują w postaci kropli tłuszczu, są to płynne mieszaniny estrów glicerolu i kwasów tłuszczowych (olej słonecznikowy, lniany). Tłuszcze mogą być też ciałami stałymi - masło kakaowe (burytum cacao). Najważniejsze są nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT = Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe), np. kwas olejowy, α- i γ-linolenowy. Wykorzystuje się je w profilaktyce miażdżycy, zmniejszeniu stężenia cholesterolu.
Surowce lecznicze:
Owoc jałowca - fructus juniperi. Nie jest to typowy owoc, tylko nibyjagoda/szyszkojagoda. Zawiera olejek eteryczny stosowany w przypadku chorób dróg moczowych. Nie wolno go stosować w czasie ostrego zapalenia nerek oraz ciąży (powoduje przekrwienie, co może skutkować poronieniem). Spirytus z jałowca powoduje przekrwienie, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego (stosowany jest w zaburzeniu trawienia).
Korzeń omanu - radix inulae. Zawiera inulinę - działa uspakajająco. Stosowany jest w nieżytach jelit i żołądka. Posiada właściwości przeciwrobacze, działa moczo- i żółciopędnie. Duże dawki działają wymiotnie. Stosowany zewnętrznie wspomaga gojenie ran, oparzeń. Używany jest w stanach zapalnych dziąseł.
Olej rącznikowy - oleum ricini. Otrzymuje się go przez wyciskanie na zimno z nasion a następnie wygotowanie z wodą w celu usunięcia lipazy i toksycznego białka toksalbuminy - rycyny. Stosowany jest jako środek przeczyszający, drażni on śluzówkę jelita, pobudzając w ten sposób perystaltykę.
Skrobia - amylum. Jest środkiem wysuszającym. Działa przeciwzapalnie - poprzez osuszanie. Wyróżniamy skrobie:
Skrobia ziemniaczana - amylum solani. Wykorzystywana jako wypełniacz tabletek. (F6)
Skrobia pszeniczna - amylum tritici. (F6)
Skrobia żytnia - amylum secalis
Skrobia owsiana - amylum aveneae. Posiada ziarna złożone
Skrobia ryżowa - amylum oryseae. Wykorzystywana do produkcji pudrów, zasypek. Fałszowana przez użycie skrobii owsianej. Posiada ziarna złożone. (F6)0