RECENZJA
Elżbieta Górnikowska - Zwolak :
Szkic do portretu Ślązaczki. Refleksja filozoficzna.
Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 2000.
Autorka książki dr Elżbieta Górnikowska - Zwolak jest pracownikiem naukowym Katedry Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Śląskiego, jest również autorką wielu artykułów publikowanych w czasopismach naukowych zarówno w Polsce i zagranicą.
Praca powstała we współpracy z mgr Aliną Tobor, rodowitą Ślązaczką, która znając gwarę śląską mogła swobodniej prowadzić przedstawione w książce wywiady z kobietami śląskimi na temat ich życia.
„Szkic do portretu Ślązaczki” jest rezultatem kilkuletnich zainteresowań autorki problematyką feministyczną i jak sama ona pisze - praca ta prowadziła do pogłębienia feministycznej samoświadomości.
Niniejsza książka jest próbą przybliżenia czytelniczkom oraz czytelnikom wizerunku starych rdzennych Ślązaczek, ich miejsca w tradycyjnej śląskiej rodzinie robotniczej jako córek, żon i matek. Autorka pokazuje ich świat dzięki relacjom starszych kobiet, mieszkanek Górnego Śląska, które w wywiadach opowiadają o swoich osobistych przeżyciach. Mówią o swoim dzieciństwie, młodości oraz życiu współczesnym.
Książka składa się z czterech rozdziałów oraz z podsumowania. W części pierwszej autorka przybliża problematykę feministyczna, między innymi dzięki wprowadzeniu pojęć, terminów z nią związanych jak tender, feminolofia, feminizm czy seksizm. Zaznajamia również z krytyką epistemologii maskulinistycznej, pomijania kobiet w naukach, podkreślając rolę autonomicznych tzw. Women's Studies, wyrosłych z tej krytyki, dzięki którym poglądy kobiet uznawane są jako pełnoprawne i mogą stanowić podstawę do tworzenia wiedzy. Rozdział pierwszy dotyczy również zainteresowań feministek lingwistyką, jako że język jest narzędziem konstruowania społecznej rzeczywistości. Autorka przedstawia następnie rozwijającą się ostatnio problematykę epistemologii feministycznej. Rozdział drugi poświęca autorka na przedstawienie i omówienie problematyki i metodologii podjętych przez siebie badań. Relacjonuje przebieg prowadzonych przez Alinę Tobor wywiadów ze Ślązaczkami, opisuje ich reakcje. Jak pisze „wywiad biograficzny ma formę rozmowy, w której badany „oprowadza badacza po swoim życiu”, snuje opowieść.” Autorka w części drugiej książki przybliża również historię Radzionkowa, na którego terenie odbywały się prowadzone badania jakościowe. Rozdział trzeci przedstawia czytelniczkom i czytelnikom obraz tradycyjnej śląskiej rodziny robotniczej, ukazuje wpływającą na model tej rodziny sytuację polityczną, gospodarczą i społeczną regionu począwszy od XX wieku do lat dziewięćdziesiątych, role i zadania pełnione w obrębie rodziny, a także już bardziej skupiający się na kobietach problem ich wychowania, pracy zawodowej, poglądów i obyczajów Ślązaczek. Zostały ukazane również zmiany, jakie zachodziły z czasem względem modelu śląskiej rodziny, poglądów męża i żony, wychowania dzieci itd. oraz pojawiające się konsekwencje tych zmian dla kobiet. Rozdział czwarty już sama autorka uznała za najważniejszą cześć swojej pracy. Są to opowiedziane przez Ślązaczki z Radzionkowa historie ich życia, autentyczne opowieści, mówione gwarą, nagrywane w trakcie wywiadów, które odbywała Alina Tobor. Wszystkie opowieści zawiązują się wokół wspólnych zagadnień: dzieciństwa, nauki i pracy w domu, przygotowania do małżeństwa i macierzyństwa, własnej rodziny, męża i dzieci. W podsumowaniu autorka komentuje zebrany dzięki wywiadom materiał na temat wizerunku kobiet w tradycyjnej śląskiej rodzinie, opisuje dotyczące tej problematyki zagadnienia, m.in. stosunek rodziców do kształcenia córek, prace wykonywane przez córki w domu, uświadamianie sexualne, rola żony i matki oraz inne.
Książka „Szkic do portretu Ślązaczki” jest dla mnie książką szczególną. Sama mam śląskie korzenie i dlatego tematyka podjęta przez autorkę jest mi bliska, mimo iż problematyka feministyczna nigdy do kręgu moich zainteresowań nie należała. Czytając autentyczne historie kobiet przedstawione w pracy mogłam konfrontować je z opowieściami mojej babci i prababci, doszukiwałam się podobieństw i różnic i przyznam był to proces niezwykle ciekawy dla mnie. Szczególnym plusem przedstawionych wywiadów jest dla mnie zachowanie gwary, przez co miałam wrażenie jakbym była nieomal naocznym słuchaczem starych Ślązaczek. Oczywiście zamieszczony na końcu słowniczek jest dużym ułatwieniem, musze się niestety przyznać się do tego, że nie posługuję się na tyle gwarą by móc swobodnie zrozumieć przedstawione historie, mimo iż bardzo cenię ten język.
Jak wspomniałam wcześniej przed przeczytaniem książki problematyka feministyczna nie była mi szczególnie bliska, jednakże z każdą następna kartka „Szkiców” temat sytuacji kobiet na Śląsku rozbudzał moja ciekawość. Szczególnie wartościowy w tym względzie jest dział podsumowujący wypowiedzi kobiet, w którym autorka dokonuje bardzo przejrzystej dla mnie charakterystyki życia Ślązaczek z perspektywy oczywiście feministycznej. Lektura ta zainicjowała we mnie chęć dalszego zgłębiania tematu. Również wprowadzenie we wstępnym rozdziale pojęć związanych z feminizmem, przybliżenie jej, daje już zarys problemu, zmusza do pewnych refleksji na temat kulturowej dyskryminacji kobiet.
Autorka używa języka zrozumiałego i mimo iż książka stanowi pracę naukową to jednak można potraktować ją również jako po prostu przyjemna lekturę, co tez uczyniłam. Język jest o tyle „przyjazny”, że nie tylko osoby związane z pedagogika czy socjologią mogą po książkę sięgać. Książkę polecam więc nie tylko osobom zainteresowanym feminizmem, czy studentom kierunku. Uważam, iż każdy, kto ma śląskie korzenie (i nie tylko) powinien koniecznie zaznajomić się z wizerunkiem tradycyjnej śląskiej rodziny, powinien poznać trudy z jakimi borykały się na codzień nasze babki i godność z jaką nierzadko te trudy znosiły.
1