Jeżeli Edward M. Iwanek
Inżynieria Bezpieczeństwa
Grupa 23
Temat : BARWY W POMIESZCZENIACH PRACY
I SPOSTRZEGANIE BARW.
Fizyczne podstawy powstawania wrażeń barwnych.
Wrażenie barwy jest odzwierciedleniem określonych cech energii promienistej zawartej w obszarze tzw. promieniowania świetlnego.
Wrażenie określonej barwy powstaje w wyniku działania fal o ściśle określonej długości.
Bodźcem wywołującym to wrażenie są fale elektromagnetyczne o długości od 380 do 780 milimikronów.
Istnieje 6 podstawowych barw / tęczy / - są to barwy chromatyczne :
- fioletowa długość fali 380 - 430
- niebieska 430 - 495
- zielona 495 - 570
- żółta 570 - 590
- pomarańczowa 590 - 610
- czerwona 610 - 780
Oprócz nich występują barwy achromatyczne / neutralne /, do których zalicza się barwę białą, szarą i czarną.
Każda barwa ma trzy podstawowe cechy : odcień, nasycenie, jasność.
ODCIEŃ - jest to właściwość barwnego wrażenia wzrokowego, określająca je jako żółte, zielone, niebieskie itp. Od strony fizycznej odcień określamy długością fali dominującej w wiązce
świetlnej.
NASYCENIE - jest stopniem wyrazistości wrażenia barwy. Przykładem stopniowania nasycenia jest : szafirowa, niebieska, bladoniebieska, biała. Fizyczne nasycenie jest określane przez przeważającą w wiązce świetlnej ilości fal determinującej odcień
barwy. Przykładem 100 % nasycenia są barwy widmowe. Barwy achromatyczne : białe ,szare i czarne mają nasycenie 0 % .
JASNOŚĆ - jest pojęciem związanym z barwą przedmiotu. Jest wynikiem zdolności odbijania lub przepuszczania światła przez barwną powierzchnię. Fizyczną podstawą jest stosunek ilości światła odbitego lub przepuszczanego do ilości światła padającego na powierzchnię . Na przykład barwa biała odbija 85 - 95 % padającego światła , czarna 1 - 4 %.
Przy mieszaniu barw chromatycznych może zajść zjawisko neutralizacji, tzn. zanikania odcienia. Barwy, które wzajemnie się neutralizują nazywane są barwami dopełniającymi. Dla barwy zasadniczej fioletowej barwą dopełniającą będzie żółta.
Przez mieszanie barw niedopełniających powstaje wrażenie nowych barw, które leżą w widmie między dwiema pierwotnymi.
Zmieszanie światła czerwonego z żółtym daje wrażenie barwy pomarańczowej, choć od strony fizycznej długość fal nie ulega zmianie.
W zakresie jasności obserwujemy również wpływ barw sąsiednich, np. barwa ciemna wydaje się wśród jasnych ciemniejsza - występuje tu tzw. kontrast jasności.
Wrażenie jasności zależy od ilości światła odbitego od powierzchni lub przepuszczanego. W normalnych warunkach im przedmiot odbija więcej światła, tym jest dla nas jaśniejszy, przedmiot w ogóle nie odbijający światła określamy jako czarny.
2. CZYNNIK SUBIEKTYWNY TOWARZYSZĄCY W POWSTAWANIU BARW
Widząc określoną barwę mamy do czynienia nie tylko z prostym zarejestrowaniem właściwości bodźca, ale również z aktem psychicznym.
Spostrzeganie barw występuje wraz z procesami pamięci, korzysta z doświadczenia i skojarzeń i zachodzi przy różnym stanie pobudzenia układu wegetatywnego. W związku z tym w każdym spostrzeganiu barwy może występować specyficzna psychologiczna ,,korekta,, . Może ona powstawać :
na podstawie skojarzeń,
na podstawie doznań estetycznych ,
w związku z oddziaływaniem na człowieka odpowiedniej części widma,
Skojarzenia mogą być własne np. niebieski kojarzymy z kolorem oczu danej osoby i odbieramy jako kolor przyjemny, budzący, ,,ciepły,, nastrój. Mogą być skojarzenia powszechne : czerwony - ogień, żółty - słońce, lub ujęte w obowiązującą symbolikę : biały - niewinność, czarny - żałoba, wywołujące określone stany uczuciowe, tworzące nastrój radości, powagi, spokoju itp.
Na stan psychiczny człowieka mogą również wpływać doznania związane z zestawieniem barw. Barwy jasne tzw. pastelowe, podobają się wszystkim, natomiast ciemne i zabrudzone działające przygnębiająco.
Do barw działających przygnębiająco należą takie, jak : czarna, ciemnoszara oraz w ogóle wszystkie barwy ciemne, tj. ciemnogranatowa, ciemnofioletowa, a nawet ciemnoczerwona, ciemnozielona itp., zwłaszcza gdy występują na dużych powierzchniach.
Barwy ciepłe, takie jak czerwona, pomarańczowa i żółta, wzmagają na pewien czas czynności układu wegetatywnego, a więc zwiększają ciśnienie, częstość tętna itp.
Barwy zimne / błękitna, zielona itp./ obniżają te funkcje.
W wyniku tego działania u wielu osób może nastąpić stan wzmożonej aktywności psychicznej pod wpływem barw ciepłych,
a barwy zimne mogą odczuwać jako uspakajające.
Barwa odpowiednio użyta może stwarzać również odmienne wrażenie o kształcie i ciężarze przedmiotów. Lżejsze, ale i większe wydają się te przedmioty, które pomalowano barwą jasną , cięższe, ale mniejsze - barwą ciemniejszą.
Pozornie bliższe są przedmioty o barwie ciemnej i ciepłej, a pomieszczenia pomalowane barwami jasnymi zimnymi wydają się większe.
O tych właściwościach barw musi pamiętać projektant ustalając kolorystykę, niewskazana jest jednak nadmierna wiara w samoczynne ich działanie.
II. WPŁYW BARW NA KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA PRACY.
1. BARWA A PRZEKAZYWANIE INFORMACJI.
Poza optymalizacją warunków widzenia i spostrzegania barwa posłużyć również może do ułatwienia orientacji na stanowisku roboczym czy w całym zakładzie.
Informacja ( wiadomość ) przekazana za pomocą barwy, jak każda informacja pośrednia ( zakodowana ), ma zastąpić lub wzmocnić szereg sygnałów bezpośrednich, które uzyskuje się stale obserwując i analizując to wszystko, co nas w środowisku pracy otacza. W ten sposób można przekazać szereg informacji o przeznaczeniu maszyny, czy jej części, szafek, pojemników, a nawet całych pomieszczeń czy pięter.
Dzięki systemowi oznaczeń barwnych zrozumialsze stają się drogi, którymi przechodzi produkt z jednego stanowiska na drugie i struktura całego zakładu ( różnice w kolorystyce maszyn i pomieszczeń ).
Na samym zaś stanowisku barwa może ułatwić rozdział produktów i odpadów (barwne pojemniki ), usprawnić układanie i porządkowanie narzędzi (barwnie podzielone szafki ).
W zakładzie szczególną rolę grają informacje dotyczące zagrożeń. Przy pomocy barwy oraz znaków przekazujących wiadomości przez barwę, kształt i rysunek powinny być dostarczane wszelkie informacje o zagrożeniach występujących w zakładzie.
Kod barwny dotyczący bezpieczeństwa i higieny pracy został ujęty w normę i obejmuje cztery barwy :
czerwona symbolizuje zakaz, zatrzymanie, ponadto jest stosowana w ochronie przeciwpożarowej,
niebieska symbolizuje nakaz,
żółta symbolizuje ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem,
zielona symbolizuje stan bezpieczeństwa.
III. KOLORYSTYKA PRZEMYSŁOWA
KOLORYSTYKA MASZYN I URZĄDZEŃ.
Ustalanie barw, ich odcieni i jasności we wnętrzu produkcyjnym, rozpoczyna się od stanowiska pracy. Zawsze - czy będzie to maszyna, stół montażowy, czy pulpit informacyjno - sterowniczy - mamy do czynienia z pracą wzrokową obsługującego. Więc barwa powinna być czynnikiem ułatwiającym odbiór informacji niezbędnych do wykonania zadania produkcyjnego.
Korpus maszyny, nie będąc źródłem sygnałów ważnych, stanowi jedną z zasadniczych plam barwnych we wnętrzu przemysłowym (obok ścian, stropów i podłóg ).
Korpusy obrabiarek nie powinny być zbyt ciemne, aby łagodnie kontrastowały ze ścianami (najczęściej jasnymi), jednak ciemniejsze od nich, by wyróżniały się od tła i nie tworzyły zbyt dużego kontrastu z podłogą. Najczęściej stosuje się barwy szarozielone, szaroniebieskie i beżowe - zwykle o dwóch stopniach jasności, w zależności od oświetlenia miejsca, w którym znajdują się maszyny.
Barwą korpusu można posłużyć się do podkreślenia organizacji hali np. do wydzielania gniazd produkcyjnych.
Aby właściwie zadecydować o barwie korpusu maszyny /odcieniu, jasności i nasyceniu/ trzeba ustalić :
ile maszyn znajduje się czy będzie znajdować się w hali i jak są powiązane ze sobą ( produkcyjnie),
co stanowi tło dla maszyny - ściana, okno, inne maszyny,
jakie inne barwy są przewidziane na pozostałe duże płaszczyzny we wnętrzu.
Powierzchnia robocza stanowi tło dla przedmiotu obrabianego lub urządzeń sygnalizacyjnych. Powinna być jasna, jaśniejsza od korpusu (różnica współczynników odbicia jest rzędu 20%, np. korpus 30%, a powierzchnia robocza 50% ). Barwy jasne, poprzez współdziałanie z oświetleniem, rozjaśniają pole spostrzeżeniowe i stwarzają kontrast z barwą przedmiotu, przez co pozwalają na jego szybsze spostrzeganie i uwypuklenie jego cech, a poza tym skupiają uwagę pracującego na tej właśnie części.
Stosuje się następujące barwy : kremową, kości słoniowej, beżową i piaskową.
Aby właściwie ustalić nie tylko barwę, ale i obszar powierzchni roboczej, należy określić :
co w projektowanej maszynie stanowi rzeczywiste tło przedmiotu obrabianego (będzie to część korpusu, osłona przeciwwiórowa, specjalny ekran itp.),
ustalić sposób i poziom oświetlenia powierzchni roboczej.
Źródło informacji użytecznych dla pracownika obsługującego maszynę stanowią elementy obsługi urządzeń sterujących. Obsługujący opiera się na wrażeniu kształtu i położenia tych urządzeń, jednak i barwa może tu spełnić pewną rolę. Rozróżniać barwą należy te elementy, które bądź przez jednakowy kształt , bądź bliskie sąsiedztwo stwarzają niebezpieczeństwo pomyłek (np. posuw poprzeczny oznaczamy na niebiesko, a obroty na pomarańczowo).
Dla wyróżnienia z korpusu większości elementów obsługi zwłaszcza tych które są nie są używane stale, wystarczy często kształt ewentualnie jednakowa dla wszystkich barwa (np. pomarańczowa, żywa kość słoniowa , czarna - gałki) odmienna od barwy korpusu i o kontraście jasności 0,4.
Drugim typem stanowiska pracy jest pulpit informacyjno - sterowniczy obsługiwany przez operatora. Na pulpicie znajduje się duża liczba jednakowych elementów (przycisków, pokręteł czy dźwigienek). Operator musi mieć zapewnione warunki jak najlepszej orientacji w tym mało zróżnicowanym polu bodźców.
Barwami można wyróżnić z tła zarówno poszczególne, najczęściej używane elementy sterujące, jak i zespoły pełniące tę samą funkcję.
Barwą można również stworzyć punkty odniesienia, np. linie dzielące prawą część pulpitu od lewej, czy górną od dolnej, co ułatwia wyszukiwanie potrzebnego elementu znajdującego się na środku tablicy.
Oznaczanie barwą przycisków nie może stanowić jedynego źródła informacji; stosuje się jednocześnie informację cyfrową lub inną.
Tło elementów sterujących powinno być analogiczne do powierzchni roboczej, a obudowa powinna mieć ten sam charakter co barwa korpusu maszyny.
Aby wytypować właściwie te elementy obsługi, które powinny być specjalnie znaczone barwą, należy na podstawie analizy obsługi ustalić :
które z nich używane są kolejno i cyklicznie w procesie obróbki, a które sporadycznie,
które z nich, ze względu na jednakowy kształt czy bliskie położenie (przy podobnym kształcie ), stwarzają ewentualność pomyłek,
które urządzenia sterujące muszą być łatwo rozpoznawalne przez innych pracowników(np. te, które służą do wyłączania biegu maszyny).
Powierzchnia stołów czy taśm montażowych stanowi tło dla przedmiotów obserwowanych. Ponieważ mamy do czynienia z obserwacją ciągłą i uciążliwą ze względu na wymaganą precyzję, dobierając ich barwę należy raczej myśleć kontraście jakościowym, a nie ilościowym. Zaleca się więc kontrast barwy (barwy dopełniające) i łagodny kontrast jasności (analogiczny do kontrastu między przedmiotem obrabianym, a powierzchnią roboczą maszyny).
Powierzchnia stołu, czy taśmy nie powinna być lśniąca ze względu na możliwości powstania olśnień.
2. KOLORYSTYKA ŚRODKÓW TRANSPORTU WEWNĄTRZZAKŁADOWEGO.
Urządzenia transportowe znajdują się tylko przejściowo w polu widzenia pracownika zatrudnionego w hali. Inną cechą odróżniającą je jest to, że są stale lub okresowo w ruchu (całe lub pewne ich części). Obie te cechy rzutują na kryteria doboru barw.
Ponieważ zagrożenie związane jest z ruchem, a więc nagłym, nieprzewidywalnym zjawieniem się np. wózka lub haka suwnicy czy wciągarki najistotniejszą sprawą jest zastosowanie takiej barwy, która byłaby dobrze widoczna nie tylko w centrum, lecz i w obwodowych częściach pola widzenia.
Warunek ten spełnia barwa żółta. Przy jej stosowaniu należy uwzględniać częstotliwość pojawiania się urządzenia transportowego w polu widzenia pracownika .
Urządzeń transportowych bądź ich części nieruchomych i znajdujących się w stale w polu widzenia pracownika nie ma potrzeby malować na żółto bądź w żółto -czarne pasy.
W pasy żółto - czarne maluje się jedynie części ruchome i wystające poza skrajnię.
W pasy żółto - czarne zgodnie z normą maluje się tylko dolne krawędzie mostu suwnicy i kabiny suwnicowego oraz zblocza w suwnicy, wciągarkach i żurawiach. Pasami tymi oznacza się także
dolne krawędzie wysięgników.
Przy malowaniu części ruchomych, poza krawędziami żółto - czarnymi, dobrze jest stosować barwę niebieską.
Wózki maluje się barwą jasną kontrastującą z korpusami urządzeń, wśród których wózek się porusza. Żółto - czarne powinny być jednak krawędzie gabarytowe, które sygnalizują pracownikom o pojawieniu się wózka.
3. KOLORYSTYKA POMIESZCZEŃ PRODUKCYJNYCH.
Do ustalenia ogólnej kolorystyki wnętrza największe znaczenie ma barwa korpusów, we wnętrzu stanowi ona jedną z dominujących barw.
Drugą barwą, która w jakimś sensie jest narzucona przy projektowaniu kolorystyki, jest barwa zastosowana do oznaczania tych elementów wnętrza, które w pewnych sytuacjach mogą się przyczynić do powstania wypadku.
Reszta barw we wnętrzu stanowi w pewnym sensie uzupełnienie barw zastosowanych do malowania korpusów i oznaczeń informacyjnych.
Podstawowym kryterium doboru tych barw muszą być przede wszystkim zasady prawidłowego rozkładu jasności w polu widzenia i w całym pomieszczeniu (kontrasty nie przekraczające stosunku 10 : 1).
We wnętrzach o niższej temperaturze można stosować kolory ciepłe, w wysokiej - kolory zimne. W pomieszczeniach niskich - jasne sufity i konstrukcje podstropowe, które powodują złudzenie „unoszenia się”. Małe pomieszczenia powinny mieć szczególnie jasne ściany. Zbyt długie zaś można „skracać” przez pomalowanie krótszych ścian jednakowymi, ciepłymi barwami.
Sufit z reguły maluje się jasno, najczęściej na biało lub jasnoniebiesko czy bladozielono (seledynowo) ze względu na :
odbicia światła padającego przez świetliki czy źródła światła sztucznego,
wrażenie lekkości związane z barwami jasnymi.
Konstrukcje podstropowe maluje się bądź w barwie sufitu, bądź na błękitno, by stworzyć wrażenie lekkości i unoszenia się.
Ściany również muszą być jasne, ale optymalny współczynnik odbicia światła mieści się w granicach od 50-70% (zależnie od jasności korpusów maszyn). Uzasadnia to konieczność stwarzania właściwych kontrastów z sufitem, maszyną i podłogą.
Najczęściej stosowane odcienie to : zielony mało nasycony (rozbielany), dopełniający do koloru ludzkiej skóry, zielono-niebieski (niemonotonny-w dzień niebieskawy, wieczorem zielonkawy), popielaty (przy innych elementach kolorowych), kości słoniowej i brzoskwiniowy (w pomieszczeniach zimnych).
Słupy nośne, jeżeli stanowią część ściany, nie powinny różnić się od niej barwą, chyba że chcemy ze względów estetycznych „rozbić” zbyt dużą barwną powierzchnię; w takim przypadku można stosować barwę nieco ciemniejszą dając wrażenie stateczności. To samo dotyczy filarów.
Ramy okienne powinny możliwie najmniej kontrastować z jasnością otworu, a więc maluje się je na biało lub w kolorze jasnych ścian (są co prawda zwolennicy malowania ich w ciemnych, ciepłych barwach dla stworzenia nastroju pewności).
Drzwi (futryny) maluje się barwami nasyconymi i dosyć ciemnymi, aby były dobrze widoczne; odcienie w miarę potrzeby można dobierać według ustalonego kodu ( np. drzwi do pomieszczeń mistrzów niebieskie, do jadalni wiśniowe itp.).
Podłogi powinny być niezbyt ciemne, choć ciemniejsze od pozostałych elementów wnętrza (ok. 25% odbicia światła) ze względu na prawidłowy kontrast z resztą elementów we wnętrzu.
4. KOLORYSTYKA KORYTARZY, SCHODÓW I WIND.
Barwy zastosowane na korytarzach maja z jednej strony podkreślać ich funkcje - dróg komunikacyjnych, z drugiej - zapewniać zmianę nastroju i odpoczynek dla oczu. Zaleca się więc barwy uspakajające, „przestrzenne”, dające klimat lekkości i wypoczynku.
Dopuszczalne są barwy bardziej nasycone niż we wnętrzach produkcyjnych. Jeśli korytarz jest wąski, możemy go pozornie poszerzyć przez stosowanie barw dopełniających naprzeciwległe ściany.
W bardzo długich korytarzach barwne drzwi poza poprawą orientacji łagodzą uczucie nużącej monotonii.
Schody mają być również „przelotowe”, z tego względu tu również proponuje się barwy dość intensywne, choć ze względu na widoczność dość jasne. Same schodki powinny być jednolite w barwie, średnio jasne, dające poczucie stabilności. Jedynie pierwszy i ostatni schodek powinien być żółty.
O ile barwy schodów powinny podkreślać stateczność, o tyle w windach osobowo - towarowych ruch i związane z nim zagrożenie.
Drzwi prowadzące do wind powinny wyraźnie odcinać od ścian odmienną barwą i pasami żółto-czarnymi. Szyb powinien być jasny, w barwach uspakajających, by nie sprawiał uczucia „zapadania się” przy jeździe w dół. Barwa kosza powinna być inna niż ścian szybu.
Wnętrze windy powinno być również w jasnych „przestrzennych” barwach, ciemne i „przytłaczające” mogą sprawiać nieprzyjemne uczucie uwięzienia.
5. KOLORYSTYKA POMIESZCZEŃ SOCJALNO - BYTOWYCH.
Ich wspólną cechą jest to, że wszystkie służą innemu - niż pomieszczenia produkcyjne - celowi. Tu przede wszystkim ma następować regeneracja sił psychicznych i fizycznych pracownika. W pomieszczeniach socjalno-bytowych człowiek przebywa krótko, porusza się, rozmawia i praca wzrokowa przestaje dominować.
Oświetlenie służy przede wszystkim potrzebom estetycznym człowieka i wraz z kolorystyką ma wytwarzać nastrój sprzyjający odpoczynkowi. Barwy muszą przede wszystkim stwarzać „klimat barwny” sprzyjający dobremu samopoczuciu pracowników.
Tak więc w pomieszczeniach służących higienie osobistej należy stosować barwy ciepłe: żółte, morelowe, różowe (pozorne ocieplanie). Płytki ścienne powinny być w tym samym kolorze lub
zielononiebieskie, podnoszące wrażenie czystości. Należy unikać kolorów tzw. brudnych (popielate, brunatne), na których wprawdzie brud jest mniej widoczny, ale które stwarzają wnętrze ponure, brzydkie i nieprzytulne.
W jadalniach zalecane są raczej barwy ciepłe, jasne (wrażenie czystości) z dekoracyjnymi akcentami kolorystycznymi dla ożywienia całości. Podobnie można malować miejsca wypoczynku, z tym że dopuszcza się tam barwy ciemniejsze.
6. BARWA ODZIEŻY ROBOCZEJ.
W pomieszczeniach produkcyjnych przebywa nieraz wielu pracowników - barwa ich ubrań, a więc odcień, jasność i nasycenie - nie jest sprawą obojętną w ogólnym obrazie kolorystyki wnętrza. Przy projektowaniu kolorystyki należy więc uwzględniać, a najlepiej ustalać razem z resztą barw, barwę odzieży.
Barwa ta ma służyć przede wszystkim dwóm celom: zaspakajać potrzeby estetyczne i poprawiać widoczność poruszających się pracowników.
Barwa ubrań powinna „wydobywać” człowieka z tła, powodować, że jest on dobrze widoczny w każdym miejscu hali, szczególnie przez obsługę środków transportu. Powinna więc kontrastować z resztą zastosowanych we wnętrzu barw, a szczególnie z korpusami maszyn, ścianami, drzwiami, i to zarówno pod względem odcienia, jak i jasności.
1
1