Masaż po udarze mózgu
Udar mózgu jest to stan chorobowy, w którym występują nagle ogniskowe objawy neurologiczne w wyniku zaburzeń krążenia mózgowego (niedokrwienie, krwotok).
Ze względu na etiologię udary mózgu możemy podzielić na udary niedokrwienne które stanowi 80% wszystkich udarów i udary krwotoczne które stanowią zaledwie 20% wszystkich udarów.
Najczęstszymi objawami udaru mózgu jest nagłe wystąpienie:
niedowładu lub porażenia mięśni twarzy, ręki i/lub nogi, najczęściej po jednej stronie ciała
"znieczulenia" twarzy, ręki i/lub nogi, najczęściej po jednej stronie ciała
zaburzeń mowy, z trudnościami w zrozumieniu słów oraz w wypowiadaniu się
zaburzeń widzenia w jednym lub obu oczach
zaburzeń chodzenia z utratą równowagi i zawrotami głowy
silny bólu głowy bez znanej przyczyny
Głównymi celami masażu po udarze mózgu są:
-pielęgnacja pacjenta
-poprawa krążenia
-usprawnienie pracy narządów ruchu
-poprawa czucia
- uelastycznienie tkanek
- niedopuszczenie do powstania odleżyn
-zapobieganie powstawaniu przykurczy stawowych
Diagnostyka pacjenta po udarze mózgu głównie polega na ocenie palpacyjnej tkanek. U pacjentów po udarze mózgu okolicą masowaną będzie ta część ciała która na skutek niedokrwienia bądź krwotoku została porażona.
Porażenie połowicze jest to porażenie spastyczne górnej oraz dolnej kończyny i czasami twarzy. Ponieważ tułów i przepona mają unerwienie obustronne, nie są poważnie dotknięte zmianami chorobowymi.
Porażenie połowicze występuje po przeciwnej stronie niż uszkodzenie mózgu.
Prawostronnemu porażeniu połowiczemu często towarzyszy afazja, czyli utrata zdolności mówienia.
Rzadko spotykamy lewostronne porażenie połowicze. Nie występują w nim zaburzenia mowy, jedynie u chorych leworęcznych, u których ośrodek mowy znajduje się w prawej półkuli.
.Głównymi przyczynami porażenia połowiczego są:
- krwotok do mózgu, zator lub zakrzep jednej z tętnic mózgowych,
- guzy lub stany zapalne mózgu,
-urazy i złamania czaszki.
OBJAWY PORAŻENIA LUB NIEDOWŁADU WIOTKIEGO
-Zniesienie odruchów w zajętej kończynie
-Obniżenie napięcia mięśniowego
-Zanik mięśni
OBJAWY PORAŻENIA LUB NIEDOWŁADU SPASTYCZNEGO
-Wzmożenie odruchów głębokich
-Zniesienie odruchów powierzchniowych
-Odruchy patologiczne
-Wzmożenie napięcia mięśniowego
-Współ-ruchy patologiczne
W przebiegu choroby (udar mózgu) możemy wyróżnić trzy okresy:
- okres ostry (od 3 do 9 dnia po udarze),
- okres kompensacji (od 10 dnia do 6 tygodnia po udarze),
- okres adaptacyjny (od 6 do 12 tygodnia po udarze).
Okres ostry
Udar charakteryzuje się wystąpieniem dużego krwotoku i nagłą utratą przytomności. W wyniku wylewu podnosi się ciśnienie wewnątrzczaszkowe, co zakłóca pracę całego mózgu. W czasie ataku twarz chorego ulega zaczerwienieniu, oddech staje się charczący, czasami nierównomiernie rozszerzają się źrenice a tętno jest mocne. Kończyny są całkowicie porażone i zwiotczałe. Z powodu rozstrojenia całego układu nerwowego wszystkie odruchy zostają zniesione. Po stronie zdrowej występuje silniejsze napięcie mięśni.
Okres kompensacji
Po reakcji organizmu na udar następuje przyspieszenie tętna i wzrost ciepłoty. Chory staje się niespokojny, nawet zamroczony. Stopniowo powracają odruchy po stronie zdrowej. Mięśnie, po stronie porażonej, ze stanu zwiotczenia przechodzą w stan zwany wczesnym stanem kurczowym, cofającym się niekiedy przed wystąpieniem późnego stanu kurczowego. Najcięższymi zmianami dotknięta jest kończyna górna, szczególnie ręka i palce. Głowa chorego ustawiona jest normalnie. Osłabione są mięśnie tułowia i brzucha.
Okres adaptacyjny
W okresie tym zaczynają powracać odruchy po porażonej stronie ciała. Kończyna górna układa się w przywiedzeniu, zgięta w stawie łokciowym, z nawróconym przedramieniem, zgiętym nadgarstkiem i palcami. Kończyna dolna jest usztywniona, nadmiernie wyprostowana w stawie kolanowym, stopa ustawiona w silnym zgięciu podeszwowym.
Najmniejsze jest porażenie nerwu twarzowego i ustępuje najwcześniej. Język chorego po wysunięciu zwraca się w stronę porażonej części ciała. Porażenie nie obejmuje żwaczy i zwieraczy.
Często występują zaburzenia czucia (szczególnie czucia postawy).
Podczas chodzenia chory pochyla się w kierunku zdrowej strony i przerzuca porażoną kończynę dolną półkolem do przodu, gdyż dzięki obu tym ruchom może - przy utraconej zdolności zginania w stawie biodrowym i kolanowym - oderwać opadającą stopę od ziemi.
W okresie późniejszym, poza wspomnianymi objawami, mogą wystąpić: ruchy mimowolne, zmiany troficzne skóry, drżenie porażonych kończyn, ruchy atetotyczne i zanik mięśni ręki.
Okres ostry
W tym okresie najważniejszą sprawą jest zapobieganie powstawaniu:
- odleżyn,
- powikłań krążeniowo-oddechowych,
- usztywnień i przykurczów w pozycjach nienormalnych (niefunkcjonalnych). Osiąga się to przez dbałość o higienę łóżka chorego i jego ciała oraz przez częstą (co 2-3 godziny) zmianę ułożenia pacjenta. W lżejszym przebiegu udaru dodatkowo można stosować ułożenie na chorym boku .
Masaż w okresie ostrym
Jeżeli stan zdrowia pacjenta pozwala, masaż można wykonywać już od 3-9 dnia po udarze przy akceptacji lekarza prowadzącego. Masaż w okresie ostrym powinien składać się z głaskania średniej mocy i głaskania mocnego w obrębie ręki i stopy oraz głaskania średniej mocy klatki piersiowej. Po kilku dniach można dołączyć delikatną wibrację w przestrzeniach międzyżebrowych.
Masaż w okresie kompensacji
W miarę poprawy stanu zdrowia pacjenta przy kolejnych zabiegach stopniowo zwiększamy obszar objęty masażem. Do masowanej ręki i stopy dołączamy przedramię i podudzie. Po kilku kolejnych zabiegach masażem obejmujemy również ramię i udo. W razie potrzeby dołączamy opracowanie twarzy, klatki piersiowej i grzbietu.
Cały czas wykonujemy masaż głęboki, ale lekki i w wolnym tempie.
Stosujemy: głaskania, delikatne rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski jednoczesne.
Nieco mocniejszy masaż można wykonać przy opracowaniu kończyny górnej (mięśni naramiennego, nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, obłego mniejszego, trójgłowego ramienia, prostowników nadgarstka (promieniowego i łokciowego) oraz prostowników palców i kciuka) i kończyny dolnej (mięśni pośladkowego wielkiego, pośladkowego średniego, napinającego powięź szeroką, dwugłowego uda, półścięgnistego, półbłoniastego, prostowników palców i palucha oraz mięśni strzałkowych) Masaż klasyczny można wspomóc masażem punktów działających pobudzająco lub rozluźniająco na odpowiednie mięśnie i grupy mięśni kończyn w zależności od potrzeb.
W przypadku występowania przykurczy stawowych w obrębie stawu wykonuje się masaż który ma za zadanie zlikwidować przykurcz. W pierwszej kolejności pogłębiamy przykurcz w celu rozluźnienie mięśni i wykonujemy ogólny masaż rozgrzewający mięśni zginaczy i prostowników chorego stawu stosując głaskanie, rozcierania, ugniatanie i delikatną wibracje. Następnie rozciągamy przykurcz do momentu wystąpienia delikatnego bólu ( nie zawsze odczuwamy ból) i w takim ułożeniu przeprowadzamy masaż rozluźniający na grupie zginaczy stosując głaskanie i rozcieranie, a na mięśniach prostownikach wykonujemy energiczny i pobudzający masaż z zastosowaniem głaskania, rozcierania, ugniatania i silnej wibracji. Następnie wykonujemy masaż w okolicy stawu stosując masaż centryfugalny zbieżnie do szpary stawowej, wykonujemy głównie głaskania i rozcierania. Po masażu należy wcierać środek leczniczy ( np. przeciwbólowy) i przystąpić do ćwiczeń redresyjnych.
Trzeba pamiętać, że :
- nie wykonuje się masażu segmentarnego,
- nie wykonuje się głaskań odsercowych (mogą potęgować spastykę), - nie wykonuje się wibracji (każda wibracja w tej jednostce chorobowej potęguje spastykę),
- kończynę dolną masujemy zawsze o wiele słabiej niż kończynę górną (występuje skłonność do zakrzepowego zapalenia żył),
- mięśnie spastyczne masujemy o wiele słabiej niż ich antagonistów.
Masaż po udarze mózgu wg Walaszka
Uszkodzenie ośrodków i dróg korowo-rdzeniowych powoduje niedowład połowiczy albo porażenie połowicze po przeciwległej stronie ciała. Niekiedy do niedowładu kończyn dołącza się niedowład dolnej części twarzy oraz połowy języka. Najczęściej przyczyną niedowładu połowiczego są zmiany pochodzenia naczyniowego (np.krwotok) w okolicy torebki wewnętrznej. Niedowład połowiczy charakteryzuje zgięciowe ułożenie kończyny górnej i wyprostny kończyny dolnej.
Z chwilą cofania się niedowładu w pierwszej kolejności wracają ruchy kończyny dolnej a następnie kończyny górnej. Niedowład połowiczy często występuje z upośledzenia lub zniesienia czucia po stronie chorej.
Masaż wprowadzamy w 3-4 tygodniu choroby rozpoczynając od bardzo łagodnych ruchów na kończynie górnej i dolnej. W przypadkach w których występuje niedowład mięśni twarzy, po stronie chorej należy również przeprowadzić masaż tych mięśni. Przy masażu kończyny górnej trzeba dokładnie wymasować staw nadgarstkowy, łokciowy, ramienny. Mięśnie zginacze ręki masujemy delikatnie, rozluźniająco, z przewagą głaskania rozcierania, natomiast grupę prostowników ręki pobudzająco z przewagą rozcierania i ugniatania. Mięsień dwugłowy ramienia masujemy rozluźniająco (głaskanie, rozcieranie, delikatna wibracja), a mięsień trójgłowy ramienia pobudzająco (głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie). Przy masażu kończyny dolnej dokładnie rozcieramy staw skokowy i kolanowy. Mięśnie przedniej strony podudzia masujemy pobudzająco natomiast mięśnie tylnej strony podudzia (łydka) rozluźniająco. Na udzie przednią stronę masujemy rozluźniająco a tylnią pobudzająco. Przy niedowładach połowiczych zalecane jest przeprowadzenie masażu karku i obręczy barkowej oraz grzbietu po stronie chorej w celu poprawienia czucia.
Masaż twarzy
Zdarza się, że przy udarze mózgu niedowładem objęte zostają mięśnie twarzy które unerwione są przez nerw twarzowy.
Nerw twarzowy jest VII nerwem czaszkowym, który unerwia ruchowo wszystkie mięśnie mimiczne twarzy i głowy, a także mięsień szeroki szyi. Uszkodzenie nerwu twarzowego może być spowodowane nagłym oziębieniem twarzy, procesem zapalnym lub spowodowany urazem. Objawami porażenia lub niedowładu mięśni mimicznych twarzy po stronie uszkodzonej są: obniżenie kąta ust, niemożność domknięcia oka, zmarszczenie czoła, wyszczerzenia zębów, niemożność gwizdania i dmuchnięcia.
Przy jednostronnym porażeniu mięśni twarzy wykonujemy masaż po jednej stronie twarzy lecz nie jest błędem wykonywanie masażu po obu jej stronach.
Pacjent siedzi na krześle i opiera tył głowy o brzuch masażysty stojącego za nim.
Masaż mięśni twarzy składa się z :
- głaskania wargi dolnej i brody
- głaskanie wargi górnej
-głaskanie mięśnia okrężnego ust - masujemy stronami dłoniowymi III palców. Jeden palce krąży wokół ust w jedna stronę, drugi palec w stronę przeciwną. Palcami należy tak poruszać, by mijały się w kącikach ust, raz z jednej strony, raz z drugiej.
-głaskanie policzków
-głaskanie grzbietu nosa i brwi
- głaskanie mięśnia okrężnego oka - głaszczemy opuszkami III palców obu rąk wokół oczodołów. Kierunek głaskania zgodny z kierunkiem ułożenia brwi.
-głaskanie czoła
-rozcieranie- rozcieramy wargi dolną i górną, policzki, grzbiet nosa, brwi oraz czoło.
- ugniatanie- ugniatamy wargi dolną i górna, policzki i czoło.
- oklepywanie- oklepujemy policzki i czoło oraz dodatkowo wykonujemy oklepywanie kącików ust- oklepujemy opuszkami III palców górę, w skos, najpierw po jednej stronie, a potem po drugiej,
-oklepywanie nosa- opuszkami III palców obu rąk wykonujemy oklepywanie koniuszka nosa i grzbietu nosa.
-oklepywanie mięśnia okrężnego oka- masujemy opuszkami palców jednej ręki wokół oczodołu. Oklepywanie należy wykonywać, tak aby nie uderzać po gałce ocznej.
-wibracja policzków
-wibracja stabilna pod oczami- wykonujemy opuszką III palce, który przykładamy do kości jarzmowej pod okiem.
- głaskanie na policzkach i czole.
Podsumowanie
Należy pamiętać że udar mózgu to skomplikowane schorzenie i masaż klasyczny jest zabiegiem który ma wspomagać rehabilitacje ruchową a nie ją zastępować.
INNE RODZAJE MASAŻU
- Masaż limfatyczny
- Masaż centryfugalny
Masaż podwodny, wirowy
W leczeniu spastyczności zastosowanie mają takie zabiegi wodolecznicze jak ciepłe kąpiele ogólne i miejscowe, zimne kąpiele, masaż podwodny, masaż wirowy, kąpiele tlenowe i perełkowe oraz hydrogimnastyka.
Ciepła woda, zmniejszając dopływ impulsacji aferentnej z proprioreceptorów do OUN pozwala uzyskać zmniejszenie bólu i relaksację mięśni . Dlatego też, aby zredukować spastyczność stosuje się kąpiele ogólne i częściowe o temperaturze 36-38°C.
Masaż wirowy, kąpiel tlenowa i perełkowa to inne rodzaje masażu podwodnego. Zabiegi te działają przeciwbólowo i rozluźniająco na wzmożone napięcie mięśniowe i zapewniają dobre przygotowanie aparatu ruchu chorego do kinezyterapii
MASAZ PUNKTOWY
Zalecenia do stosowania masażu punktowego
1. Niektóre zespoły chorobowe wymagają stosowania zabiegów leczniczych
wieczorem (np. bezsenność, zapalenie korzeni nerwowych itp.), a inne w
godzinach rannych (np. astma oskrzelowa).
2. Przeprowadzenie zabiegów terapeutycznych powinno być uzależnione od
cykli fizjologicznych, np. niektóre postacie migreny u kobiet winno się leczyć
stosując refleksoterapię na kilka dni przed okresem miesiączkowania.
3. W ostrych zespołach chorobowych zabiegi należy stosować codziennie, a
w przewlekłych, co 2-3 dni.
4. Zabiegi powinno się wykonywać seriami po 10-20 serii, z przerwą między
nimi, trwającą około 2 tygodni. Jeżeli nie ma pozytywnych efektów po 3 seriach
masażu, to dalsze postępowanie w tym zakresie powinno być zaniechane.
5. Przed rozpoczęciem masażu należy rozetrzeć ręce, co pobudzi w nich
cyrkulację krwi i rozgrzeje je.
Przeciwwskazania do masażu punktowego podzielono na bezwzględne i
względne.
Przeciwwskazania bezwzględne:
- nowotwory (wszystkie postacie),
- ostry stan chorobowy (z gorączką).
- choroby zakaźne,
- gruźlica (aktywna postać gruźlicy),
- niewydolność narządów wewnętrznych,
- choroby krwi,
- stany depresyjne, stany silnego zdenerwowania,
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
- schizofrenia,
- przypadki chirurgiczne,
zmiany skórne i żylaki.
Przeciwwskazania względne:
- ciąża (nie pobudzać punktów wpływających na czynności hormonów),
- w okresie menstruacji,
- w miejsca mocno bolące,
- w stanach silnego zmęczenia fizycznego.
Ponadto nie zaleca się stosowania akupresury:
- tuż po obfitym posiłku, ale także na czczo,
- w stanach po spożyciu alkoholu,
- przy gwałtownych zmianach ciśnienia atmosferycznego,
- w okolicach szczególnie czułych.
Receptory punktowe
Dolegliwości po porażeniu mózgowym
(uszkodzenie kończyn górnych)
1. IC.4. Hegu,
2. SJ.5. Waiguan,
3. SJ.14. Jianliao,
4. P.5. Chize.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 5 minut. Zaleca
się masowanie 2-3 razy dziennie.
Dolegliwości po porażeniu mózgowym
(uszkodzenie kończyn dolnych)
1. VF.34. Yanglingauan,
2. H.3. Taichong.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 2 minut. Zaleca
się masowanie 2-3 razy dziennie.
VF.34 Yanglingauan (wolne źródło yang)
Położenie: 2 cuny poniżej dolnego brzegu rzepki, w zagłębieniu bezpośrednio
poniżej i z przodu główki kości strzałkowej.
Wskazania: zapalenie stawów, nerwoból nerwu udowego, obrzęki twarzy,
zaparcia nawykowe, porażenie lub niedowład nerwu strzałkowego.
H.3. Taichong (wielki potok)
Połączenie: między I a II kością śródstopia, u podstawy kości śródstopia.
Wskazania: ból mięśni, nerwoból międzyżebrowy, niedostateczne skurcze
macicy po porodzie, skurcz jelita cienkiego i narządów miednicy mniejsze
H.3. Taichong (wielki potok)
Połączenie: między I a II kością śródstopia, u podstawy kości śródstopia.
Wskazania: ból mięśni, nerwoból międzyżebrowy, niedostateczne skurcze
macicy po porodzie, skurcz jelita cienkiego i narządów miednicy mniejszej.
- IC.4. Hequ (złącza kości)
Położenie: w połowie długości II kości śródręcza po stronie promieniowej.
Przy odwiedzeniu od siebie kciuka i palca wskazującego punkt ten leży w
środku linii łączącej miejsce połączenia I i II kości śródręcza i środka
krawędzi błony między palcowej (płetwy).
- SJ.14. Jianliao (jamka ramienia)
Położenie: w tył i w dół od wyrostka barkowego łopatki. Podczas odwiedzenia
ramienia w miejscu tego punktu tworzy się jamka.
Wskazania: zapalenie splotu nerwowego ramienia.
SJ.5. Waiguan (zewnętrzne wrota)
Położenie: 2 cuny powyżej stawu promieniowo-nadgarstkowego. Punkt ten
należy do najczęściej wykorzystywanych w akupunkturze.
Wskazania: osłabienie słuchu, ból w stawach kończyny górnej, bóle zębów,
choroby oczu, ogólna słabość, bezsenność, grypa.
P.5. Chize (staw łokcia)
Położenie: we wgłębieniu stawu łokciowego, po stronie promieniowej ścięgna
mięśnia dwugłowego ramienia (ułatwia lokalizację pozycja zgięcia przedramienia
z dłonią zwróconą ku górze - można wtedy zauważyć nieznaczne wgłębienie, w
którym leży ten punkt).
Wskazania: choroby narządów oddechowych i układu nerwowego (nerwice,
stany reaktywne, nietrzymanie moczu, drgawki u dzieci, ból w okolicy łopatki,
niedowłady, zapalenie splotu nerwowego).
Słowniczek:
Afazja (dysfazja) - zaburzenia funkcji mowy spowodowane uszkodzeniem ośrodków mowy w mózgu. Może objawiać się zaburzeniami rozumienia mowy, niemożnością przypominania sobie słów (np. nazw przedmiotów), kłopotami w prawidłowym wypowiadaniu słów i zdań lub kombinacją wymienionych. Towarzyszyć jej mogą trudności w czytaniu, pisaniu oraz liczeniu. Afazja występuje przy uszkodzeniu tak zwanej dominującej półkuli mózgu. W przypadku ludzi praworęcznych jest nią półkula lewa.
Niedowład - osłabienie siły mięśni. Może dotyczyć różnych grup mięśni w zależności od miejsca uszkodzenia mózgu.
Porażenie - całkowity brak możliwości poruszania daną grupą mięśni.
Ruchy atetotyczne - powolne ruchy palców rąk lub stóp, doprowadzające do ich dziwacznych ułożeń.
Bibliografia :
Zborowski „Masaż w wybranych jednostkach chorobowych II”, Kraków 1999
L. Magiera „Klasyczny masaż leczniczy”, Kraków 2006
R. Walaszek „Masaż z elementami rehabilitacji” Kraków 1999
T. Kasperczyk ”Masaż punktowy”