Prawo autorskie

Dozwolony użytek osobisty

Art. 23.

„1.Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektonicznourbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.

2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.”

Wyłączne prawo autorskie, ukształtowane według modelu własnościowego, doznaje pewnych ograniczeń ze względu na interesy ogółu. Przepisy o dozwolonym użytku osobistym (prywatnym) stanowią wyraz realizmu ustawodawcy, który nie chce tworzyć prawa martwego, a zasady dotyczące dozwolonego użytku publicznego są wynikiem prowadzonej przez państwo polityki oświatowej i kulturalnej. Zagwarantowanie szerokiego i szybkiego dostępu ogółu do dóbr kultury nie może jednak odbywać się kosztem twórców, stąd przepisy te powinny doprowadzić do uzyskania równowagi między indywidualnymi interesami podmiotów uprawnionych z tytułu praw autorskich a interesami społecznymi.

W odniesieniu do użytku osobistego zapewnieniu równowagi służą przede wszystkim następujące rozwiązania prawne: a) wynagrodzenie z tytułu masowego zwielokrotniania na użytek prywatny b) ustawowe sprecyzowanie kręgu osób objętych użytkiem osobistym.

Ustawodawca polski nie wprowadza ograniczenia w postaci zezwolenia jedynie na sporządzenie pojedynczych egzemplarzy, niemniej zwielokrotnienie w większej liczbie mogłoby prowadzić do naruszenia zasad normalnego korzystania z utworu.

Cel właściwego użytku osobistego nie został bliżej określony; może to być zatem cel rozrywkowy, kolekcjonerski, naukowy, archiwalny. Każdy utwór może być do użytku osobistego zwielokrotniany także na podstawie żywego wykonania lub na podstawie nadania radiowo-telewizyjnego.

Na tym tle powstaje pytanie, czy użytek dla własnych celów zawodowych można uznać za mieszczący się w granicach "własnego użytku osobistego". Fakt, iż osoba dokonująca zwielokrotnienia dzieła (np. lekarz wykonujący odbitkę z czasopisma fachowego) wykorzystuje wiadomości z niego uzyskane w celach zawodowych, objęty jest zakresem działania przepisu o dozwolonym użytku osobistym. Istotne jest bowiem, że z uzyskanej odbitki lekarz ten nie będzie korzystał poza kręgiem osób określonych w tym przepisie.

Przyjmuje się, że uprawniony do własnego użytku osobistego może zlecić sporządzenie egzemplarzy utworu innemu podmiotowi, np. w punkcie kserograficznym.

Art. 20¹ ust. 1. Prawa autorskiego: Posiadacze urządzeń reprograficznych, którzy prowadzą działalność gospodarczą w zakresie zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich, są obowiązani do uiszczania za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, opłat w wysokości do 3% wpływów z tego tytułu na rzecz twórców oraz wydawców, chyba że zwielokrotnienie odbywa się na podstawie umowy z uprawnionym. Opłaty te przypadają twórcom i wydawcom w częściach równych.

Zakres osób objętych dozwolonym użytkiem osobistym jest ujęty dość szeroko i obejmuje osoby związane stosunkami towarzyskimi. Dla przyjęcia stosunków towarzyskich niezbędne jest podtrzymywanie więzów przez pewien czas. Zawiązanie prywatnego klubu miłośników sztuki audiowizualnej i stała wymiana między członkami takiego klubu kaset z nagraniami dzieł chronionych prawem autorskim nie może być uznana za działalność w ramach stosunków towarzyskich, skoro nie wszyscy członkowie znają się i utrzymują z sobą kontakty towarzyskie.

Nie stanowi dozwolonego użytku osobistego umieszczenie cudzego utworu na stronie internetowej, gdyż dostęp do takiego utworu uzyskuje praktycznie nieograniczony krąg osób.

Dozwolony użytek publiczny

Prawo cytatu

Art. 29. prawa autorskiego

„1. Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.”

Cytatem jest przejęcie wyniku cudzej działalności intelektualnej bez wprowadzania żadnych zmian. (Urywki utworów lub drobne utwory). Stosowanie cytatu nie jest przypisane do pewnych rodzajów dzieł, może być wykorzystywany w dziełach piśmienniczych, plastycznych, muzycznych, filmowych.

Cytat winien być rozpoznawalny, jak również oznaczony w ten sposób, aby czytelnik wiedział, kiedy zapoznaje się z tekstem autora dzieła, a kiedy z tekstem cytowanym.

Zezwolenie na posługiwanie się cytatem w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.

Brak przesłanek dotyczących dopuszczalnej długości cytatu. Czasem nawet może być dopuszczalne przytoczenie utworu w całości.

Ocena, czy nie dochodzi do naruszenia normalnego korzystania z utworu oraz słusznych interesów twórcy powinna być dokonywana z uwzględnieniem:

• sposobu jego eksploatacji (wielokrotność wykorzystania, rozpoznawalność)

• Znaczenia cytatu w nowym utworze, zwłaszcza z powodu popularności lub wartości cytatu

• Funkcji, jaki spełnia cytat w nowym dziele (główny motyw, przedmiot parodii)

Antologie

Licencja ustawowa mających charakter odpłatny - wykorzystywanie w celach dydaktycznych i naukowych cudzych utworów w podręcznikach, wypisach i antologiach.

Art. 29 prawa autorskiego

„Ust. 2. Wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach i wypisach.

Ust. 2¹. Wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w antologiach.

Ust. 3 W przypadkach, o których mowa w ust. 2 i 2¹, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.”

Prawo przedruku

Art. 25 ust. 1. ustawy Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:

1. już rozpowszechnione:

a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,

b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne,

chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie

jest zabronione,

c) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie,

2) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a) i b),

3) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych,

4) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to

jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby,

5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.

Prawo zgłoszenia zastrzeżenia przysługuje temu, kto jest podmiotem praw autorskich w zakresie eksploatacji.

Przedmiotem przedruku mogą być jedynie artykuły na tematy aktualne, przy czym wymóg ten jest wyznaczany publicznym zainteresowaniem w danym czasie. Legalność jest uwarunkowana od zachowania integralności dzieła i rzetelne jego wykorzystanie, nie można dokonywać zmian, także w tytule.

Przedruk związany jest z uiszczeniem stosownego wynagrodzenia dla twórcy oraz warunkiem jego legalności jest ujawnienie twórcy oraz źródła.

Licencje dla bibliotek, szkół i ośrodków informacji.

Dopuszczalne w odniesieniu do całości utworu:

• Użyczanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów (art. 28 pkt. 1) - pozbawia to możliwości udostępniania niewydanych rękopisów, prac doktorskich i magisterskich, chyba że uprawniony udzielił zgody.

• korzystanie ( z wyłączenie zwielokrotniania) w celu prowadzenia własnych badań i realizowania celów dydaktycznych instytucji naukowych i oświatowych (art. 27)

• zwielokrotnianie przez biblioteki, archiwa i szkoły w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów (art. 28 pkt 2)

• udostępnianie dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem wewnętrznej sieci komputerowej (art. 28 pkt 3)

Dopuszczalne w odniesieniu do drobnego utworu lub fragmentów rozpowszechnionych utworów:

• korzystanie przez instytucje naukowe i oświatowe mogą, dla celów dydaktycznych w odniesieniu do dzieł rozpowszechnionych(art. 27)

• korzystanie w celach dydaktycznych lub naukowych w w postaci publikacji podręczników i wypisów (art. 29 ust. 2)

• korzystanie w celach dydaktycznych lub naukowych w antologiach (art. 29 ust.2¹)

Ponadto ośrodki informacji lub dokumentacji mogą sporządzać i rozpowszechniać własne opracowania dokumentacyjne oraz pojedyncze egzemplarze, nie większych niż jeden arkusz wydawniczy, fragmentów opublikowanych utworów. (art. 30 ust. 1)

Publiczne odtwarzanie programu radiowego lub telewizyjnego

Art. 24 ust. 2 Posiadacze urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego mogą za ich pomocą odbierać nadawane utwory, choćby urządzenia te były umieszczone w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych.

• obowiązek, że działanie nie ma na celu uzyskiwania przychodów spoczywa na właścicielu sklepu, taksówki, kawiarni, restauracji

• Korzyści majątkowe mogą mieć charakter bezpośredni (np. pobieranie opłaty za „słuchanie muzyki” lub wstęp do lokalu) lub pośredni (zwiększenie czasu trwania [pobytu w sklepie lub kawiarni - w konsekwencji podwyższenie obrotu, wpływ na wybór konkretnego zakładu usługowego za względu na dodatkową przyjemność, związaną z słuchaniem programu)

• Regulacje szczególne

Programy komputerowe

„Elementy tekstowe programu” (ciąg instrukcji) podlegają skutecznej ochronie na gruncie prawa autorskiego, „elementy pozatekstowe” (algorytm, funkcje, język programu) nie korzystają z ochrony.

Ochrona interfejsów użytkownika - generowane przez komputer ujmowany odrębnie od wyznaczających je programów, określane „look and feel” - mogą stanowić utwór

Uprawnienia tworzące treść prawa autorskiego majątkowego do programu komputerowego: prawo do reprodukcji, prawo do tłumaczenia i adaptacji, wprowadzania innych zmian, prawo do rozpowszechniania.

- osobiste prawo do integralności utworu zostało przesunięte do grupy praw majątkowych oraz wzmocnione przez objęcie monopolem autorskim także samej czynności dokonywania zmian

• całkowite wyłączenie dozwolonego użytku osobistego względem programów komputerowych, monopolem autorskim jest objęte dokonywanie opracowań programu lub wprowadzenie innych zmian związanych ze zwielokrotnieniem

• regulacja wyznaczająca dopuszczalne granice dokonywania dekompilacji i korzystania z jej wyników

• niestosowanie w odniesieniu do programów części przepisów regulujących dozwolony użytek

Zakaz dekompilacji - odtwarzania kodu źródłowego - zabronione jest zapoznawanie się z „treścią” programu. Wyłom bo dotąd nie można było utrzymywać w tajemnicy zawartości chronionego dzieła (uprawiona jest dekompilacja celem uzyskania kompatybilności).

Legalny dysponent programu może bez zgody podmiotu prawa autorskiego zwielokrotniać program w całości lub w części, a także tłumaczyć, przystosowywać go i zmieniać w tym zakresie, w jakim jest to niezbędne do korzystania z programu zgodnie z przeznaczeniem

• Zwykłe stosowanie programu w komputerze

• Poprawianie błędów

• Testowanie programu pod kątem zakażenia wirusami i ich usuwania

• Zmienianie parametrów programu wywołane zmianą standardów lub wymogów

• Dostosowanie programu do wymogów nowych wersji sprzętu komputerowego

• Integrowanie programu z innymi programami

Open source - zapewnienie osobom, które otrzymały program komputerowy: dostępu do kodu źródłowego, możności wykorzystania programu w dowolnym celu, swobody adaptowania, swobody dalszego rozpowszechniania.

GNU General Public License - zapewnienie na przyszłość wolność programu dla wszystkich użytkowników.

Wymuszenie zapewnienia pełnej swobody dalszego udostępnienia danego programu jest zabezpieczone zagrożeniem, że przełamanie tych zasad przez korzystającego otwiera możliwość wystąpienia przeciwko niemu z roszczeniami z prawa autorskiego.

Utwór audiowizualny

Odrębne przepisy dotyczące:

• Zasad określenia podmiotu prawa autorskiego

• Uprawnień współtwórców i artystów wykonawców

• Wynagrodzenia z tytułu eksploatacji dzieła audiowizualnego

• Ograniczenia wykonywania przez współtwórców prawa do integralności utworu

Twórca - art. 69 prawa autorskiego - „osoby, które wniosły wkład twórczy w jego powstanie, a w szczególności: reżyser, operator obrazu, twórca adaptacji utworu literackiego, twórca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórca scenariusza.”

Autorskie prawa majątkowe co do utworu audiowizualnego powstaje w sposób pierwotny na rzecz współtwórców - co do całości dzieła, a także utworów w nim usytuowanych. Domniemywa się, że „producent utworu audiowizualnego nabywa na mocy umowy o stworzenie utworu albo umowy o wykorzystanie już istniejącego utworu wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji tych utworów w ramach utworu audiowizualnego jako całości”

Ustawa zapewnia stosowne wynagrodzenie z tytułu następujących postaci eksploatacji:

• Nadawania w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów

• Najmu i publicznego odtwarzania

• Reprodukowania go i wprowadzania do obrotu na egzemplarzach przeznaczonych do użytku osobistego nabywcy.

Ustawa przyznaje tym podmiotom (współtwórcom) wynagrodzenie proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach. Regulacja ta dotyczy nie tylko filmów fabularnych, ale całej produkcji, która ma audiowizualny charakter.

Stosownie do art. 71 ustawy, Producent może bez zgody twórców utworu audiowizualnego dokonywać tłumaczeń na różne wersje językowe. (niezależnie od posiadanych praw majątkowych do całości utworu), a jak jest to prawo majątkowe, to prawo powstaje pierwotnie na rzecz producenta, a nie twórcy.

• Ochrona baz danych

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o ochronie baz danych - nowy przedmiot praw wyłącznych, którym jest baza danych, rozumiana jako usystematyzowany (uporządkowany) zbiór informacji lub innych materiałów.

Cel to ochrona inwestycji, poniesionej przez producenta, wypełnienie luki, gdyż powstawały bazy danych, niejednokrotnie stanowiące rezultat znacznych nakładów oraz posiadające dużą wartość użytkową i rynkową, natomiast pozbawione cech twórczości oraz indywidualności nie były przedmiotem ochrony autorskoprawnej.

Baza danych to zbiór prywatny lub urzędowy jakichkolwiek materiałów czy elementów utrwalanych w dowolnej formie, mający następujące cechy:

• Baza winna stanowić zestawienie niezależnych danych - elementy nie mogą mieć odsyłającego charakteru ani być wzajemnie treściowo splecione

• Znajdujące się dane winny być zgromadzone według określonej systematyki lub metody, bez względu na ich rodzaj, pozwalające na znalezienie każdego z elementów składających się na ten zbiór.

• Konieczna jest indywidualna dostępność składników bazy: kryterium to jest spełnione, gdy użytkownik może dotrzeć do każdego składnika zbioru i zapoznać się z nim bez potrzeby przeglądania całej zawartości zbioru

• Wymagane jest poniesienie przez producenta istotnej inwestycji, wyrażającej się pracą ludzką, nakładami technicznymi lub finansowymi

Producent bazy danych - prawo do bazy danych powstaje w sposób pierwotny na rzecz producenta. Osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która ponosi ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych. W praktyce chodzi o podmiot, który sam ją sporządził lub zawarł stosowne umowy, dotyczące stworzenia bazy (np. o pracę)

Treść ochrony

Prawo podmiotowe bezwzględne, skuteczne erga omnes, które może być przedmiotem obrotu prawnego

Pozwala uprawnionemu zakazywać pobierania i wtórnego wykorzystania istotnej części informacji (materiałów) składających się na jej zawartość. Pobieranie to stałe lub czasowe przejęcie lub przeniesienie całości albo istotnej co do jakości lub ilości części zawartości bazy danych na inny nośnik, bez względu na sposób lub formę tego przejęcia lub przeniesienia. Również uzupełnienie bazy o nowy materiał. Wtórne wykorzystanie to wszystkie postacie publicznego udostępniania baz danych.

Ochrona odnosi się do istotnych części baz danych, a względem części nieistotnych - zakaz, jeśli jest to sprzeczne z normalnym wykorzystaniem bazy danych lub naruszające w sposób nieuzasadniony słuszne interesy producenta.

Nie stanowi naruszenia prawa samo w sobie używanie baz danych, uzyskanie dostępu do zgromadzonych materiałów i jednorazowe lub sporadyczne wykorzystanie bazy danych w celu ustalenia lub zweryfikowania określonej informacji, o ile tego rodzaju działania nie wiążą się z koniecznością zwielokrotniania całości lub istotnej części bazy danych (także elektronicznie).

Dozwolony użytek - zezwolenie na niekomercyjne posługiwanie się bazą danych w charakterze ilustracji w celach dydaktycznych, naukowych, badawczych, bezpieczeństwa wewnętrznego, postępowania sądowego lub administracyjnego. Korzystanie na własny użytek dozwolone jest tylko w stosunku do nieelektronicznych baz danych.

Nabywca bazy danych jest uprawniony do dokonywania w niej zmian, jeśli umowa z uprawnionym nie stanowi inaczej.

Ochrona wygasa po upływie lat 15 od sporządzenia bazy danych lub (jeśli to w tym czasie nastąpiło) od jej publicznego udostępnienia. Dokonanie w tym czasie istotnej zmiany w bazie danych prowadzi do powstania nowej wersji, dla której czas liczony jest odrębnie. Wiele baz danych on-line może korzystać z bezterminowej ochrony. Są uzupełnieniami i trudno rozgraniczyć wersje stare od nowych.

---