ANTYK
Sztuka antyczna na długie wieki określała europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały - klasyczny. Terminem klasycyzm określano nie tylko twórczość antyczną, ale i wszystkie późniejsze prądy artystyczne, które oparte były na wzorach antycznych.
Początki literatury greckiej wiążemy z imieniem Homer i jego eposami (Iliadą i Odyseją).
Kultura i literatura grecka, kojarzą się nam nieodłącznie z Atenami, dlatego, że w Atenach zrealizował się w V i IV w. przed naszą erą, złoty wiek ludzkości. Właśnie tam i wtedy nastąpił rozwój filozofii, niezwykłą harmonię osiągnęła rzeźba i architektura W Atenach panowała demokracja.
Okresy rzeźby:
Archaiczna: drobne małe figurki.
Klasyczna: ????
Hellenistyczna: wielkie napięcie uczuciowe.
Architektura:
Dorycki: bez ozdób, wygląda twardo.
Joński: Kapitel wygląda jak rogi baranie.
Koryncki: Bardzo duża liczba ozdób.
Mity: sakralne, światopoglądowe i poznawcze
MIT - jest opowieścią o stałej wartości fabularnej, wyrażającej wierzenia danej społeczności.
W mitach greckich każde zjawisko przyrody, czy egzystencji ludzkiej ma swojego boga.
Świat greków jest politeistyczny z greckiego polis, czyli liczny.
Mity:
Prometeusz
Syzyf
Herkules
Dedal i Ikar
Epos - inaczej Epopeja, główny gatunek Epiki, wykształcony w starożytności, utwór rozbudowany, wierszowany, przedstawiający dzieje mityczne, legendarne, historyczne. Styl Epopei jest podniosły, przyrównywany do czynów heroicznych bohaterów. Dominują realistyczne opisy, wszystkie elementy służą wyolbrzymianiu bohaterów, idealizacji świata przedstawionego.
Cechy Eposu:
Rozbudowanie szczegółowe opisu (zwalnia akcję).
Ton i klimat podniosły, albo przeciwny.
Narracja płynie wolno, a całość charakteryzuje się epicką rozległością.
Wydarzenia przedstawione są z dystansem.
Rozbudowane porównania i epitety.
Świat przedstawiony, to świat fantastyczny, a zarazem realistyczni bohaterowie i ludzie, bogowie, herosi doskonali i niezwyciężeni.
Oba eposy starożytne napisane są heksametrem (sześć stóp).
Eposy "Iliada" i" Odyseja"
Teatr antyczny:
Dionizos - bóg narodzin i śmierci, ale też użycia i winorośli. Z dwóch odmian kultury Dionizosa powstał teatr tragedii i komedii. Dionizos syn Zeusa, żył na ziemi i był bogiem dobrym i łagodnym.
Początki teatru greckiego należy wiązać, z świętami ku czci Dionizosa. Wielkiej czci doznawał w Atenach, gdzie odbywały się cztery ważne święta.
małe (wiejskie) dionizje, święto winobrania, jesień.
Lanaje - Święto wytłaczania wina, styczeń.
Antestesie - święto otwierania beczek z młodym winem, koniec lutego.
Wielkie (miejskie) dionizje.
Święta te nabrały szczególnego znaczenia od czasów Pizstana, który szukając zwolenników u warstw uboższych popierał kulturę i obrzędy ludowe.
Na święta Dionizosa składały się śpiewy chórów i także wieśniaków, którzy mieli występować przebrani w skóry koźle. Pieśni śpiewane w Atenach ku czci Dionizosa nazywały się Dytyrambami, pieśni te dały początek tragedii.
Tragedia ma więc swój początek w poezji lirycznej tworzonej dla chóru, która jednak zawierała pewne element dramatyczny(rozmowa chóru z przodownikiem), spowodowany tym, że uczestnicy chóru występowali w przebraniu pół ludzi - pół kozłów, towarzyszy Dionizosa tzw. Saturnów, stąd też wywodzi się nazwa tragedii (gr. tragos+ode = tragedia, pieśń kozłów).
Rozwój dramatu:
Tespis - przypisuje mu się wprowadzenie pierwszego aktora(do pierwotnego dytyrambu), jako "opowiadacza", odpowiadającego chórowi i przewodnikowi chóru (koryfeuszowi).
Frynich z Aten - wprowadza role kobiece, ale grane przez mężczyzn. On też wprowadził prolog
Ajschylos - wprowadza drugiego aktora, dekoracje i rekwizyty W dramacie na plan pierwszy wysuwa się dialog, od Ajschylosa zaczynają się pojawiać efekty akustyczne.
Sofokles - wprowadza trzeciego aktora, ogranicza role chóru, a rozbudowuje akcję dramatu.
Eurypides - wprowadza do dramatu pogodne, pomyślne zakończenie. Na końcu wprowadza bóstwo, by zakończyć dramat.
Tragedia - była najbardziej cenionym przez starożytnych gatunkiem literackim. Bohaterowie tragedii znajdowali się w sytuacji trudnej, są uwikłani w konflikty między własnymi działaniami, a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną, ślepymi prawami natury.
Konflikt tragiczny - polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Każde posunięcie bohatera, zbliża go do katastrofy.
Ironia tragiczna - przeciwieństwo między samoświadomością bohatera, a jego rzeczywistą sytuacją.
Katharsis - dzieło antyczne, miało celowo oddziaływać na reakcję i przeżycia odbiorców. Pierwotnie Grecy taką funkcję przypisywali muzyce i tańcowi, jako czynnikom umożliwiającym oczyszczenie duszy z win i pełne jej wyzwolenie.
Tragizm - jest to kategoria estetyczna, czyli swoista jakość dzieła. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohatera, usytuowanych w nierozwiązywalnym konflikcie. Tragizm w konflikcie wartości i konieczności. Bohaterowie, niezależnie od sił charakteru , sprowadzą na siebie zgubę, śmierć lub klęskę.
Mimesis - uporządkowanie świata zdarzeń, naśladującego nieszczęścia człowieka, wywołuje w przeżyciach odbiorcy oczyszczenie.
BIBLIA
Nazewnictwo: pismo święte, Biblia
Nazwa Biblia pochodzi od greckiego słowa biblios (łodyga papirusu).Papirus to trzcina rosnąca nad Nilem, jeden z pierwszych materiałów piśmienniczych. Później nazwa ta określała zwój papirusu (księgę). Słowo biblia znaczy więc dosłownie księgi. Biblia to zbiór ksiąg, uważanych przez Żydów i Chrześcijan za księgi święte.
Budowa Biblii
Katolicki kanao, czyli wykaz ksiąg Pisma świętego został ustalony ostatecznie na soborze trydenckim (XVI wiek). Obejmuje on 46 ksiąg Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu. Testament oznacza przymierze (Testamentum). Oznacza w Biblii układ na mocy którego Bóg zobowiązał się pod pewnymi warunkami obdarzyć szczególnymi dobrami tych, którzy stają się jego ludem. Stary Testament zawiera dzieje przymierza Boga z ludźmi, zawartego z Mojżeszem, Noem, Abrahamem, Dawidem.
Nowy Testament nie unieważnia starego przymierza, lecz je ostatecznie wypełnia, życiem i działalnością Jezusa Chrystusa.
Czas powstania:
Stary Testament - narastał w ciągu wieków. Przyjmuje się, że powstanie najstarszych tekstów przypadło na XIII w p.n.e., zaś proces narastania pisma został zakończony w I w. p.n.e.
Nowy Testament - Powstanie ksiąg sytuuje się na od 51r. - 96r. n.e., kiedy zostały spisane najpóźniejsze księgi. Ewangelia i Apokalipsa św. Jana.
Trzy języki: Biblia jest trójjęzyczna. Teksty Starego Testamentu były pisane w języku hebrajskim, niektóre fragmenty w aramejskim i greckim. W Nowyn Testamentcie zdecydowana większość tekstów była pisana w języku greckim.
Autorstwo: Prawie żadna księga Starego Testamentu nie została napisana przez jednego człowieka, ani jednym ciągiem. Większość autorów pozostała anonimowa, a niektórym księgom przypisywane było nieprawidłowe autorstwo. Autorzy Nowego Testamentu są sobie współcześni, lub należą do pokoleń sąsiadujących ze sobą. To też w Ewangeliach i listach Apostolskich znajduje odbicie ta sama historia i kultura.
Język Biblii Księgi Biblii, są redagowane językiem obrazowym i poetyckim, według reguł twórczości i artystycznej: słoworytm, symbol, obraz, czy gatunek zwielokratniający sens. Nie można zrozumieć sensu przekazu biblijnego, jeśli nie rozumie się uwarunkowań kulturowych: historii, wyobrażeń, obyczajów środowiskowych, w których powstały dane księgi.
Zróżnicowanie gatunku Biblii Biblia to zbiór pism bardzo urozmaiconych pod względem gatunków np.: Epos, poemat, nowela, kronika, dialogi filozoficzne, listy, pieśni, hymny, aforyzmy, sentencje...
GENESIS - inaczej księga rodzaju. Księga początkowa, jest pierwszą, z tak zwanego pięcioksięgu Mojżesza.
Pięcioksiąg to zbiór pięciu części w których został rozwinięty temat genezy świata oraz teoretyczny (oparty na istnieniu Boga) charakter społeczności ludzkiej. Rozpoczyna się od powstania świata, a kończy na śmierci Mojżesza.
EXODUS - księga wyjścia
GENESIS- księga rodzaju
LEWITICUS - księga kapłańska
NUMERI - księga liczb
DEUTERONOMION????? - księga powtórzonego prawa.
Biblia i mityczna kosmogonia podobieństwa.
Jednakowe wyobrażenia o świecie przyrody, brak wiedzy o ewolucji w przyrodzie, nieznajomość astronomii: ziemia jest płaska a nad nią jest niebo.
Podobna jest również kolejność "narodzin świata", powstanie światła i ciemności, nieba i ziemi, roślin i zwierząt.
Różnice:
W Biblii świat i człowiek został stworzony przez jednego boga. Pismo święte przeciwstawia się wierze politeistycznej.
Biblia:
"Adam i Ewa"
"Księga Hioba"
Psalm-greckie słowo oznaczające śpiew i trącanie strun instrumentu o nazwie psalterion. Nazwą tą określano później zbiór hymnów pochwalnych. Dziś słowo "psalm" oznacza biblijny utwór poetycki o charakterze modlitewno - hymnistycznym.
"Księga Psalmów"
jest całością niejednorodną. Psalmy są całością, gdyż wszystkie zrodziły się z tej samej inspiracji i mają ten sam religijny wymiar
wyrażają bezpośrednie obcowanie człowieka z Bogiem Izraela. Wyróżniamy psalmy: błagalne, dziękczynne, pochwalne, królewskie, patriotyczno - religijne i mądrościowe.
"Pieśni nad pieśniami" - to nazwa jednej z ksiąg Starego Testamentu. Nazwa ta jest wyjątkowa, przypomina sformułowania typu Król nad królami. Wszystkie one oznaczają pewien ideał, wzór.
"Pieśni nad pieśniami"jest więc utworem wyjątkowo pięknym i godnym nazwy. Tytuł księgi to równocześnie komentarz. "Pieśni nad pieśniami"powstała najprawdopodobniej w ostatnich latach niewoli babilońskiej, nie później niż w pierwszej połowie IVw. p.n.e.
Jest to wyjątkowa księga ponieważ została w niej opisana miłość dwojga ludzi, to jedyna księga, która pozornie nie zawiera żadnej myśli religijnej - autor opisał wyłącznie życie świeckie.
Dosłownie rozumiana jest ona poematem lirycznym o tematyce miłosnej.
Księga "Pieśni nad pieśniami"składa się ze wstępu i sześciu pieśni głównymi bohaterami są oblubieniec i oblubienica. Pieśń ta to jednak nie tylko utwór o miłości dwojga ludzi, księga ma również znaczenie alegoryczne: oblubieniec - Bóg, oblubienica - lud.
Alegoria - to obraz lub opowiadanie, które w całości ma sens przenośny, jest więc rozwiniętym układem znaczeń dosłownych i podstawionych , wiążących się w jedną całość treściową.
"Hymn o miłości" - autorem tekstu jest św. Paweł, stanowi on fragment pierwszego listu do Koryntian (Nowy Testament).
Podmiot liryczny występuje w pierwszej osobie l. poj., jest on postacią fikcyjną, ceni sobie miłość. Twierdzi, że miłość jest najważniejszym uczuciem , ważniejszym od cnót boskich.
Hymn o miłości napisany jest prostym, poetyckim, ale zrozumiałym językiem. Pierwsze trzy strofy są napisane w trybie przypuszczającym, mówią o tym, co było by, gdyby istniała miłość. Pozostałe wersety opisują uczucie miłości
Hymn - uroczysty utwór liryczny o treści religijnej, pieśni modlitewnej.
Epitet- uzupełnienie nazwy przedmiotu, wskazujących na jego właściwości (w formie przymiotnika, rzeczownika lub imiesłowu, w sposób bezpośredni lub przenośny).
Podkreśla cechę pojęcia, wzmacnia plastykę przedstawiania, wnosi zabarwienie uczuciowe, wyraża stosunek autora do przedmiotu, służy ozdobności stylu.
Porównanie - zestawienie pojęć na podstawie ich podobieństwa przy użyciu łącznych wyrazów: jak, jakby, podobnie.
Metafora - figura, która polega na tym, że zespół wyrazów zyskuje odmienne znaczenie od tego, jakie wynikałoby, ze znaczenia poszczególnych wyrazów, nie da się odtworzyć przy użyciu innych wyrazów. W metaforze uzyskuje się możliwość kojarzenia ze sobą nawet odległych pojęć, w których dostrzega się jakieś cechy wspólne.
Anafora - figura polegająca na rozpoczynaniu sąsiednich zdań, członów lub wersów tym samym wyrażeniem, albo układem wyrazów.
Apostrofa- figura retoryczna, polegająca na zwróceniu się do przedmiotu, pojęcia abstrakcyjnego lub osoby zmarłej, nieobecnej, z którymi w rzeczywistości nie można rozmawiać.
Pytanie retoryczne - zwrot, który ma postać zdania pytającego, nie wymagającego odpowiedzi i pełniącego w istocie funkcję oznajmiającego, służy ożywieniu stylu.
W Nowyn Testamencie mamy 4 ewangelie.
Ewangelia - Mateusza, Marka, Łukasza, są bardzo podobne pod względem treści. Opowiadają o działalności śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa.
Ostatnia ewangelia św. Jana jest rodzajem medytacji filozoficznych.
Przypowieść - utwór narracyjny o charakterze dydaktycznym, ma charakter uniwersalny, ponadczasowy, jest zbudowany w ten sposób, że przedstawia dwie rzeczywistości. Pierwsza dotyczy............., druga jest rodzajem pojęcia moralnego.
Paralelizm - (układ paralelny) - zjawisko równoległości, powtarzalności, analogii pomiędzy częściami konstrukcji układającymi się w ciąg. Paralelizm może polegać na podobieństwie układów słownych, motywów, cząstek kompozycyjnych i treściowych, jest często podstawą kompozycji w liryce, charakterystyczny np.: w pieśniach ludowych. W pewnym sensie paralelizm jest warunkiem rytmu, a intonacyjny stałym wyznacznikiem wiersza, gdyż nawet w baroku innych wymagań wersyfikacyjnych wynika z podziału na wersy, decyduje o ich ekwiwalencji i odróżnia wiersz od prozy.
Przypowieści:
"O siewcy"
"O synu marnotrawnym"
"O miłosiernym Samarytaninie"
ŚREDNIOWIECZE
Nazwa epoki:
-średniowiecze (wieki średnie - łac. media tempora) - oznaczono tą nazwą tzw. okres przejściowy pomiędzy epoką starożytną, a nowymi czasami odrodzenia.
Ramy czasowe:
Upadek Cesarstwa Zachodniego - 467r
Zdobycie Konstantynopola przez Turków - 1453r
W Polsce: - chrzest Polski 966r do XV w.
3 Okresy:
faza wstępna: V w - X w
rozkwit epoki: XI w - XIII w
faza schyłkowa: XIV w - XVw
Wzorce ideowe:
Doskonały rycerz chreścijański: waleczny i mężny, wierny swemu władcy i Kościołowi, dbały o cześć i honor, żądny wojennych przygód i płynącej z nich sławy. Szlachetny i dworny wobec kobiet.
Wzór dobrego władcy - księcia lub króla stanowił elitarną odmianę tego ideału.
Wzorce religijne Ascetów i Świętych - czlowiek wybierający drogę ascezy to ludzie wybierający ucieczkę od wygód i uciech życia ziemskiego, umartwianie się, doskonalenie w cnocie i pobożności, miał osiągnąć dwa cele.
zapewnić sobie zgodnie z wierzeniami szczęście wieczne po śmierci.
zdobyć aureolę świętości, a z nią wielką sławę i uwielbienie ze strony wiernych.
Pojęcia:
Teocentryzm - Bóg w centrum
Tomizm - oficjalna filozofia kościoła katolickiego. Głosiła tezę o stworzeniu świata przez Boga osobowego i o jego opatrzności w kierowaniu światem. Odróżniano wiedzę objawioną od naturalnej, odrzuca jednak wszystko co jest sprzeczne z treścią dogmatów. Traktuje człowieka jako byt złożony z ciała i niematerialnej duszy.
Dualizm - pogląd, wg którego w rzeczywistości działają dwie odrębne, przeciwstawne sobie zasady istnienia: siły, substancji lub rodzajów bytów.
Augustynizm - pogląd św Augustyna (354-430). Sprowadzał się do ujmowania człowieka jako istoty filozoficznej, która rozważa swą obecność w świecie i czasie, swe dramatyczne położenie na granicy bytów, między aniołami, a zwierzętami.
Franciszkanizm - (św Franciszek z Asyżu 1182-1226) zapoczątkował wielki ruch odnowy moralnej w świecie pełnym okrucieństwa. Zbiór legend z życia świętego i jego towarzyszy tzw: "Kwiatki św Franciszka z Asyżu" pozostają do dziś tekstem podziwianym, czytanym i twórczo przekształcanym.
395r - podział Europy na dwa kręgi kulturowe:
wschodni na podłożu greckim.
zachodni na podłożu łacińskim.
W kościele doprowadziło to do podziału chrześcijaństwa na katolickie i prawosławne.
Polska należała do kultury zachodniej. Ustrój feudalny przewidywał podział społeczeństwa na poszczególne stany. Stany te różniły się pomiędzy sobą pozycją społeczną i uprawnieniami. Pomimo rozwarstwienia stanowego zasadnicze elementy były wspólne dla wszystkich społeczności tego kręgu kulturowego.
Uniwersalizm kulturowy średniowiecza przejawiał się w pojmowaniu świata, nauce, sztuce i literaturze.
Społeczeństwo średniowieczne pojmowano jako organizm złożony ze stanów pełniących pewne funkcje społeczne. Uprzywilejowane miejsce zajmowało rycerstwo i duchowieństwo. Mieszczanie i chłopi tworzyli stany niższe o ograniczonych prawach.
Krzyż i miecz stały się symbolem tej epoki. Temu ułożeniu społecznemu odpowiadał także porządek moralny oparty na jednolitej dominującej idei Teocentrycznej.
Scholastyka - filozofia szkolna. Uznała ona Biblię oraz dzieła najdawniejszych pisarzy chrześcijańskich, to jest ojców kościoła, ale też pisarza Arystotelesa, za ostateczny autorytet. Zadaniem tejże scholastyki było określenie i nadanie prawd wiary na drodze rozumowania zgodnego z zasadami logiki Arystotelesa.
Logika - nauka polegająca na tym, by kształcić zasady i formy poprawnego rozumowania, stąd też filozofię uważano za służebnicę teologii.
"Pieśń o Rolandzie"
"Legenda o św Aleksym"
"Bogu rodzica"
"Kwiatki św Franciszka"
"Kronika polska" - Gala Anonima.
"Tristan i Izolda"
"Lament świętokrzyski"
Sztuki misteryjne - (misteria - z łac. tajemnica), czyli sztuki dramatyczne prezentujące najczęściej jakiś fragment historii biblijnej, konstruowane były z myślą o ukazaniu akcji jako wielkiego dramatu chrześcijńskich dziejów ludzkości. Scena, na której wystawiono sztuki misteryjne, zwykle grywane przez członków cechów zawodowych, wyłącznie mężczyzn. Była zbudowana tak, iż wszystkie elementy jej przestrzeni były pokazane jednocześnie, niezależnie od tego, kiedy przychodził ich czas "odegrania". Polskie dramaty misteryjne pochodzą dopiero z XVI wieku.
Dramaty liturgiczne - zachowały się natomiast krótkie dramaty liturgiczne, wystawione w kościołach w święto wielkanocne, były to wplecione w obrzędy nabożeństwa sceny prezentujące przybycie trzech niewiast do grobu zmartwychwstałego Jezusa.
Moralitet - miał skierować człowieka na właściwą drogę życia. Pierwotnym bohaterem moralitetu był po prostu człowiek usytuowany między niebem a piekłem, dokonujący wyboru odpowiedniej linii życia, toczący wewnętrzną walkę między siłami dobra i zła.
"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią"
"Wielki testament"
Architektura:
styl preromański
styl romański
styl gotycki
przy czym dwa ostatnie reprezentowały zach. Europę, bo w wschodniej był Bizantyzm.
styl romański - powstał w poł. Francji u schyłku X w., lecz nazwę otrzymał dopiero w XIXw. Utrzymywał się w Europie do połowy XIIIw. Reprezentują go głównie kościoły i klasztory projektowane przez duchownych, zwłaszcza zakonników. Są to obronne, potężne budowle kamienne, wznoszone z ciosów o konstrukcji klockowej, w sklepieniach półokrągłych, a później krzyżowych. Charakterystyczne dla świątyń romańskich są szczególnie ozdobne portale i okna bliźniacze, czyli podwójne lub potrójne okienka o półkolistych łukach. Twórcy tych budowli mieli na uwadze, nie tylko obronność, ale również ukazanie potęgi i przewagi kościoła o czym miał przypominać także dalekosiężny głos dzwonów z wysokich wież.
gotyk - pojawił się około poł. XIIw w miastach pn. Francji. Przetrwał do poł XVIw. We Francji jako budulec utrzymał się kamień, lecz gdzie indziej, zastąpiły go cegły.
Budowle gotyckie dzięki konstrukcji opartej na systemie szkieletowym stały się lekkie. Ich strzelistość podkreślały łamane, ostre łuki, wysokie okna, z kolorowymi witrażami, a także ozdobne szczyty, oraz wieżyczki zakończone kamiennymi kwiatami. Wśród pomników arch. gotyckiej znajdują się również budowle świeckie i ratusze, mury obronne, zamki staromiejskie, budownictwo mieszkalne.
BAROK
-Nazewnictwo epoki
Nazwę "barok", zapożyczono z terminologii historii sztuki. Wcześniej oceniająco - opisowe określenia epoki, zdecydowanie ujemne, były z jednej strony rezultatem nikłej jeszcze w XIX stuleciu wiedzy o siedemnastowiecznej literaturze.
prawdopodobnie nazwa wywodzi się z języka portugalskiego w którym barocco oznacza rzadką i cenną perłę o nieregularnym kształcie, lub w ogóle jakiś nieprawidłowy, kapryśny wytwór sztuki.
-Ramy czasowe
W Europie Barok zaczyna się w końcu XVI w, a kończy w połowie XVIII w.
W Polsce początek XVII w do trzydziestych lat XVIII w.
-Tło historyczne epoki
-Literatura i kultura
1622-Przekład Polskich poezji Mariniego.
1637-Opera na Zamku Warszawskim.
1647-Kanikuła J.A.Morsztyna.
1661-Lutnia J.A.Morsztyna.
1670-Wojna Chocimska W.Potockiego.
1695-Psalmodia Polska W.Kochanowskiego.
-Historia
1621-Zwycięstwo pod Chocimiem.
1632-Władysław IV Waza królem.
1632-1634 Wojna z Moskwą.
1643-1715 Ludwik XIV.
1648-Koniec wojny trzydziestoletniej.
1648-1654 Wojny kozackie.
1652-Pierwsze zerwanie sejmu(Liberum veto).
1655-Wojna z Szwecją(Potop).
1658-Wygnanie Arian z Polski.
.........-Bitwa pod Chocimiem.
1674-1696 Jan III Sobieski.
1682-1725 Piotr I Wielki.
1697-August II Mocny.
1717-Sejm Niemy.
-Zróżnicowanie społeczeństwa polskiego w XVII w.
W ogromnej Rzeczypospolitej uderzało silne zróżnicowanie religijne, a przede wszystkim społeczne między stanem szlacheckim i coraz bardziej uciskanym stanem chłopskim. Konflikty szlachta-chłopi wyjaskrawiają się zwłaszcza na Ukrainie, gdzie część panów pochodzenia polskiego ciemiężyła prawosławnych poddanych.
Granice podziałów przebiegały również wewnątrz stanu szlacheckiego: od magnaterii po szlachtę bezrolną, ale mimo dzielących ten stan różnic dbano solidarnie o jego odrębność.
-Dwa wzory kultury ziemiański i dworski
Różnica magnaci-szlachta uwidocznia się także w kulturze i obyczaju.
Potężne dwory, zwykle powiązane z zagranicznymi lansowały europejską modę, styl, sztukę, naukę; średnia prosta szlachta ceniła niemal do przesady swojskość, rodzinność, wartość ziemiańskiego trybu życia, stąd typowe dla literatury barokowej dwa wzory kulturowe: tzw dworski i ziemiański.
Kulturę ziemską inspirowała renesansowa tradycja "wsi spokojnej", cechował ją kult ojczyzny, pamiątek i realiów. Niejednokrotnie zbliżała się do kultury ludu.
-Sarmaci i Sarmatyzm
Sarmaci to plemię irańskie zamieszkujące nad dolną Wołgą, które następnie przemieściło się na ziemię słowiańskie. Nie wiadomo dlaczego nazwę tę przypisano Polsce w związku z czym określano Polskę Sarmacją, a szlachtę Sarmatami.
W wieku XVI Sarmaci to lud rycerski, pracowity i mężny, ale z czasem, gdy szlachta otrzymała liczne przywileje przestała pielęgnować cnoty rycerskie, zatraciła je, i w ich miejsce pojawiło się wiele wad, warcholstwo, pieniactwo, okrutny stosunek do poddanych, zarozumialstwo, nieuctwo,, zanik patriotyzmu, prywata, egoizm.
-Kontrreformacja
Prąd powstały w Kościele Katolickim, wobec zagrożenia reformacją zwołany w 1545r(trwa do 1563) sobór w Trydencie wydaje szereg dekretów formujących Kościół jako organizm polityczny i wypracowujących na jego użytek ścisłą strategię działania Dekrety soboru określały co należy uznać za katolickie w dziedzinie nauki, rygorów i zwyczajów kościelnych, wytyczały też zasady sztuki, zwłaszcza sakralnej. Kościół potrydencki mimo odwołań do średniowiecza, jako epoki wielkich wzorców religijnych, przeciwstawiał się poszerzonym o cudowne dodatki, zmyślonym fabułom hagiograficznym, postulując wierność pismu świętemu i odrzucając wszelkie historie poza biblijne
-Edukacja
Program edukacji szkolnej był ograniczony. Nakazywano przedstawianie scen religijnych w malarstwie i rzeźbie, w formie sakralnej. Rzeżba i malarstwo miały kształtować prosty lud i utrzymywać go w wierze
1954 r.-sprowadzenie do polski Zakonu Jezuitów
Początki baroku we wszystkich dziedzinach sztuki, wiązały się z podstawowym założeniem sztuki renesansowej i dbałości o piękny, artystyczny kształt dzieła. Artysta zgodnie z zasadami sztuki klasycznej dążył do stworzenia dzieła coraz piękniejszego, aż doszedł do zaprzeczenia tych zasad. Renesans szukał spokojnej, klasycznej harmonii pomiędzy treścią, a formą. Barok dążył do olśniewającego bogactwa formy, które by oszołomiło widza czy słuchacza. Renesans dbał o konstrukcje całości dzieła, barok zwracał główną uwagę na dekoracyjność w wyglądzie. Renesans opierał się na logicznym uporządkowaniu szczegółów, barok dawał ujście fantazji, tworząc zaskakujące połączenie elementów bardzo różnych.
-Architektura-charakterystyczne cechy barokowych świątyń to szeroka i niezbyt długa nawa główna jako miejsce zgromadzenia wiernych z doskonale usytuowanym i widocznym ołtarzem oraz kazalnicą. Nawy boczne przybierały często kształty małych połączonych ze sobą kaplic, służących za miejsca modlitwy i rozmyślań.
Charakterystyczną cechą baroku była kwiecistość, przepych, bogactwo ozdób i złoceń w architekturze lękano się pustych płaszczyzn, a więc wypełniano je rzeźbami, płaskorzeźbami i obrazami. Stuka barokowa miała silne oddziaływanie na psychikę ludzką i stawiała sobie za cel wywołanie mocnego wrażenia: olśnienia, oszołomienia i zaskoczenia.
-Malarstwo-największą sławę zyskali dwaj malarze Piotr Paweł Rubens i Rembrandt Von Rijn
Rembrandt został nazwany czarodziejem światła, był także wybitnym grafikiem, malował wiele portretów.
Piotr Pawweł Rubens wspólnie ze swoimi uczniami namalował ok. 3000 obrazów, a jego kompozycje cechuje wielki rozmach, bogata dekoracja.
W polsce rozpowszechnił się zwyczaj ozdabiania wnęcz pałaców i dworków portretami prawdziwych, czy wymyślonych przodków dla uświetnienia historii rodziny. Portret zatem stał się bardzo popularny.
-Rzeźba- rzeźba barokowa ukazywała postaci w wyszukanych pozach, przeważnie z dramatycznym gestem lub alegoryczną wymową.
Literatura:
Wacław Potocki: "Nierządem Polska stoi" -
"Pospolite ruszenie" -
"Kto mocniejszy ten lepszy" -
"Zbytki polskie" -
Jan Andrzej Morsztyn: "Niestatek" -
"Do trupa" -
Paradoks - wypowiedź przedstawiająca myśl niezgodną, z powszechnie przyjętymi przekonaniami.
Marinizm - jest to teoria stworzona przez Giambatista Mariniego, która głosiła , że poezja powinna zaskakiwać, zadziwiać niezwykłością języka, którą osiąga się dzięki bogactwu i różnorodności środków artystycznych, stosowanych przez operę, poezja powinna być stosowana na pewnym koncepcie.
Poezja Morsztyna odwołuje się do zmysłów wzroku i słuchu. W swoich utworach Morsztyn porusza tematykę uczuć i miłości, przewżnie bolesny i obyczajowy. Utwory, które tworzy pozostają w zgodzie z konwencją literatury dworskiej.
Konwencja literacka - zespół norm określających charakter poszczególnych składników utworów, a także sposób ich zorganizowania w większe całości.
Daniel Naborowski: "Marność"
"Cnota grunt wszystkiemu"
"Do Anny"
Jan Chryzostom Pasek - "Pamiętniki"
Pamiętnik - jest to relacja pisemna o zdarzeniach, których autor był świadkiem, bądź uczestnikiem. Niekoniecznie muszą być to zdarzenia dotyczące tylko osoby autora. Najczęsciej ukazane w pamiętnikach zdarzenia przedstawione są po pewnym czasie.
Kolebką baroku była południowa Europa: Włochy, Francja.
Kontrreformacja hamuje rozwój nauki, powstaje indeks ksiąg zakazanych. Zakon Jezuitów był głównym zwolennikiem kontrreformacji. Polska była państwem wielonarodowościowym.
Maleje znaczenie Króla, a rośnie Magnaterii
Nurt dworski - uprawiany był w stylu zachodnim, wpływ Mariniego.
Nurt ziemiański - rozwinął się w średniej szlachcie, inspirowły go tradycje "wsi spokojnej", autorzy pisali o życiu gospodarczym. Sztuka była bardzo bogata, postacie były dynamiczne, w malarstwie wykorzystywano światłocień i perspektywę, jest duża różnorodność kolorystyczna.
Filozofia baroku - Pascal "Myśli"
ROMANTYZM
Romantyzm - (łac. Romus - jest to określenie języka ludowego). Założyciel J.Kleiner.
romance, romans, romant - utwór lit., obszerna powieść opowiadająca o niezwykłych awanturniczych przygodach.
XV wiek to po raz pierwszy pojawienie się słowa:
Romanticus - romantyczny, awanturniczy, przygodowy. Nazwa ta była znana na przełomie XVIII/XIXw.; było to pojęcie wieloznaczne.
Romantyzm - uważany jest jako pewna kategoria psychologiczna i jako termin kulturowy, jest to także termin literacki i ahistoryczny - obejmuje też zjawiska w pozostałych epokach literackich.
Tło historyczne - geneza romantyzmu związana jest z rewolucją francuską w 1789r.
Rewolucja obaliła ustrój monarchiczny i powołała republikę.
Republika - państwo rządzone przez społeczeństwo.
Klasycyzm okazał się zupełnie nieprzydatny i zaczęto szukać nowego artystycznego sposobu wypowiadania się o świecie. Ludzie zaczęli zdawać sobie sprawę, że tworzą dany naród - wzrost świadomości narodowej. Zmiany te były spowodowane wojnami napoleońskimi, które propagowały oświecenie, ale spowodowały wzrost świadomości narodowej. Lata 40 to wiosna ludów. Narody zaczynają walczyć o swą niepodległość. Wiosna ludów zatrzymuje procesy rewolucji. Romantyzm był epoką bardzo burzliwą, pełną wojen i powstań. Był epoką dominacji kultury mieszczańskiej, ich kultura staje się mniej wymyślna, dostosowuje się do niższych kręgów, kultura staje się populistyczna.
Chronologia Europa
1789 - wielka rewolucja francuska. Zamyka wiosna ludów. Polska:
lata 20 XIX w. do 1863r - powstanie styczniowe.
Rewolucja pokazała ludziom, że świat idzie do przodu i wszystko może się zmienić. Wpłynęło to na zmianę sposobu myślenia.
historyzm - ujmowanie zjawisk w procesie historycznym, ukazywanie tych zjawisk, w związku przyczynowo-skutkowym.
Na historie zaczęto spoglądać inaczej, stąd romantyczna fascynacja historią i rozwój historiozofii. Powstało pojęcie ducha narodowego, które określało specyfikę poszczególnych nacji. Tradycja historyczna i ludowość kształtowały narody i ich inność. Dostrzegano rozwój historyczny narodu. Wielka rewolucja pokazuje ważność jednostki ludzkiej, nie tylko jako społeczeństwo. Romantycy wypracowali sobie obraz człowieka wewnętrznego, zaczęli dostrzegać to co w ludziach jest inne. Indywidualizm elitarny - nie każdy mógł zostać indywidualnością. Tylko jednostki wybitne miały prawo by się pokazać, jako indywidualności. Romantycy wyrażali swój sprzeciw wobec obyczajów i porządku społeczno-politycznego. To doprowadziło do tego, żę jednostki, byli to ludzie nieprzystosowani do społeczeństwa. Te jednostki charakteryzował rewolucjonizm, czyli dążność do zmian rzeczywistości.
Romantyzm rewolucyjny - postępowy, który głosił nieuchronność i konieczność rewolucji.
Romantyzm reakcyjny - konserwatywny, przeciwny gwałtownym zmianom.
Romantycy pojmowali świat jako świat złożony z materii i ducha. Wg romantyków to świat nie tylko to co widzimy, ale także świat duchowy. Do poznania świata rozum i zmysły okazują się nieprzydatne, do poznania drugiego, duchowego świata potrzebne są uczucia i intuicja.
Tylko lud jest zdolny nawiązywać kontakt z niewidzialnym światem + jednostki wybitne (poeci). Stąd wychodzi fascynacja romantyką, tym co pierwotne, ludowe.
Wybrane cechy romantyzmu
Ludowość,
mistycyzm
mistycyzm - jeden z poglądów filozoficznych, który uznaje możliwość bezpośredniego kontaktu człowieka z bóstwem.
irracjonalizm
1
1