Wykład 7
Temat: Powiązania integracyjne w agrobiznesie i ich wpływ na modernizację rolnictwa i obszarów wiejskich.
Z łac. integratio znaczy scalanie, zespalanie się, tworzenie całości z drobnych cząstek. Integer to przymiotnik oznaczający tyle co całkowity, a sama integracja oznacza ekonomiczny proces gospodarczy, polegający na łączeniu się podmiotów gospodarczych, działających w różnych agregatach (ogniwach) lub w tym samym agregacie agrobiznesu. Procesy integracyjne w GN obejmowały początkowo przemysł (integracja łączyła się z koncentracją kapitału i produkcji, tworzeniem coraz większych przedsiębiorstw w wyniku łączenia się mniejszych firm bądź też przez wykup lub wchłanianie mniejszych przedsiębiorstw przez większe albo budowanie wielkich korporacji). W rolnictwie od dłuższego czasu przebiegały procesy dezintegracyjne, w wyniku których wyodrębniły się:
-przemysł przetwórczy;
-usługi;
-zaopatrzenie w środki produkcji;
Z uniwersalnych, samowystarczalnych gospodarstw wydzieliły się choćby takie działalności jak: produkcja materiału siewnego; zarodowa hodowla zwierząt itp., stając się obiektem działalności osobnych podmiotów. Procesy integracyjne w rolnictwie nasiliły się w drugiej połowie XX wieku i trwają nadal. U podstaw wyodrębnienia agrobiznesu legła analiza powiązań występujących w rolnictwie i między rolnictwem a innymi działami GN, zaspokajającymi potrzeby rolnictwa, odbierającymi od niego surowce i przekazującymi wytworzone dobra do dalszej dystrybucji.
W agrobiznesie występuje głównie integracja pionowa i pozioma (kooperacyjna). Cechą wspólną obu form integracji jest obniżenie kosztów produkcji i dystrybucji zintegrowanych podmiotów gospodarczych. Obie te formy integracji są w agrobiznesie ściśle ze sobą powiązane. Integracja pionowa toruje drogę poziomej, natomiast pozioma po osiągnięciu pewnej skali toruje drogę integracji pionowej.
Integracja pionowa oznacza powiązanie i poddanie wspólnemu kierownictwu poszczególnych faz procesu produkcyjnego finalnego produktu spożywczego tj: fazy przedrolniczej (zaopatrzenia w środki i usługi), rolniczej (powstawanie surowców) i postrolniczej (obrót towarowy, przetwórstwo). Tego typu integracja może oznaczać powstanie zintegrowanych przedsiębiorstw gospodarki żywnościowej, w której znajdują się wszystkie lub większość stadiów wytwarzanego, finalnego produktu spożywczego. Integracja pionowa może też oznaczać powiązanie za pomocą więzi umownych (kontraktów), najczęściej między fazą rolniczą a postrolniczą, różnych formalnie samodzielnych jednostek produkcyjnych, usługowych i handlowych, zajmujących się wytwarzaniem i dostawą gotowego produktu czy grup produktów. W tej formie dominującą rolę odgrywa przedsiębiorstwo integrujące zwane integratorem (przetwórca). Zintegrowana grupa podmiotów zazwyczaj przybiera postać połączonej w formie integracji poziomej z pionową. Wynika to z monokulturowej specjalizacji gospodarstw rolnych. Dla zapewnienia dostawy surowców, wyspecjalizowane przedsiębiorstwa przetwórcze muszą wiązać się z wieloma gospodarstwami rolnymi, które produkują też inne surowce rolne. Stąd wynika potrzeba terytorialnej ekspansji zakładów przetwórczych i poszukiwania współpracy z większą liczbą gospodarstw. Formą najczęściej spotykaną jest pionowa integracja formalnie samodzielnych jednostek gospodarczych powiązanych z integratorem umowami. Integratorem może być przedsiębiorstwo przetwórcze lub handlowe. Umowa może dotyczyć całości lub części produkcji zintegrowanych gospodarstw. Gospodarstwa zachowują samodzielność, przy czym często przy kontraktacji produktów mogą tylko rozwiązać umowę. Integrator, który kredytuje produkcję określa ściśle:
-technologię produkcji;
-zaopatruje w materiał siewny lub hodowlany;-
-określa wielkość produkcji i jej standard;
-ustala terminy odbioru.
W konsekwencji tej integracji następuje:
-lepsze dostosowanie do siebie rolnictwa do przetwórstwa;
-wzrost produkcji, poprawa jej jakości, obniżenie jej kosztów;
-poprawa zaopatrzenia rynku w produkty rolno-spożywcze.
Łączenie się podmiotów gospodarczych w różnych fazach produkcji i dystrybucji jest w polskim agrobiznesie najbardziej rozpowszechniona w zakresie produkcji surowców, ich zbytu i przetwórstwa przemysłowego. Wyróżniamy 3 formy integracji pionowej:
-kapitałowa;
-kontraktowa;
-prawna.
Najbardziej rozwiniętą jest kontraktowa. Kontraktowa integracja pionowa dotyczy tylko zbytu surowców i nie narusza praw rolnika jako właściciela gospodarstwa. Pozostaje on właścicielem wszystkich składników swojego majątku, a firma integrująca oddziałuje jedynie na sposób wykorzystania tego majątku. Podstawę integracji pionowej stanowi umowa zawarta pomiędzy rolnikiem a integratorem. Najlepsze są umowy wieloletnie. Integrator zaopatruje rolnika w niezbędne środki do produkcji a także świadczy doradztwo fachowe. Zakontraktowana produkcja musi odbywać się zgodnie z recepturą, którą rolnik przyjmuje jako zlecenie a nie problem do rozważenia. Integrator zazwyczaj kredytuje produkcję w całości lub części, przejmuje też na siebie część ryzyka podjęcia tej produkcji. Kontrakty pozwalają rolnikowi:
-zmniejszać ryzyko produkcji surowców rolnych;
-zwiększać jej efektywność;
-pozwalają rolnikowi na łatwiejszy dostęp do środków finansowych, inwestycji i technologii.
Kontrakt reguluje podaż surowców pod względem ilości, terminu dostawy i jakości. Rolnik zawierając kontrakt godzi się na umówione działania, uzyskując jednak pewne korzyści:
-w mniejszym stopniu jest narażony na wahania cen surowców (kontrakt gwarantuje cenę minimalną, a termin dostawy jest regulowany);
-do gospodarstwa docierają najnowsza technika, technologia i wiedza;
-wdrażane są nawyki przestrzegania reżimów technologicznych, zapewniających odpowiednią jakość i cenę;
-wymagania zdrowotne wymuszają przestrzeganie reżimu, związanych ze stosowaniem chemii rolnej.
Jakie firmy mogą być integratorami? Firmy przemysłu przetwórczego, duże firmy handlowe (hurtownie, sieci sklepów), firmy skupujące surowce rolne i placówki gastronomiczne np.: fastfoody. Każdy z integratorów może osiągnąć swój cel tj.: stałe zaopatrzenie w surowce wysokiej jakości, jeżeli wcześniej udostępni swoim dostawcom materiały i środki finansowe oraz najnowsze „know-how”. Poszczególne branże przetwórstwa wypracowały sobie specyficzne formy współpracy z producentami surowców. Jej znaczenie wynika z faktu, że gospodarki surowcowej nie można doskonalić bez aktywnego udziału rolników. O wadze problemu świadczy fakt, że w przemyśle przetwórczym surowców rolnych wartość surowca stanowi 50% wszystkich kosztów wytwarzania, a zatem jest to surowiec drogi. Terminy dostaw surowców wpływają na organizację produkcji, wyniki produkcyjne i ekonomiczne. Gospodarka surowcowa powinna więc Stanowic przedmiot wnikliwych analiz, prowadzących do optymalizacji wykorzystania surowców i ograniczenia kosztów produkcji. Poprawa organizacji bazy surowcowej i jakość surowców rolnych stanowią jeden z głównych czynników konkurencyjności polskich surowców rolnych na rynkach światowych.
Integracja pozioma- czyli zwiększenie skali produkcji przez łączenie w jedną całość poprzednio samodzielnych jednostek produkcyjnych o podobnym profilu działalności gospodarczej, zwiększenie skali produkcji obszaru i majątku może prowadzić do zmiany profilu gospodarczego np.: zrzeszenie przedsiębiorstw rolnych. Otwiera to nowe możliwości w zakresie specjalizacji, wyposażenia w urządzenia produkcyjne dostępnego przetwarzania surowców. Ważny jest też osiągany w wyniku koncentracji efekt skali: koszty stałe są relatywnie mniejsze. Integracja pozioma to łączenie podmiotów należących do tej samej fazy dystrybucji lub produkcji. Zamiast łączyć podmioty gospodarcze można łączyć poziomo wyodrębnione czynności np.: zaopatrzenie surowców, zbyt produktów czy określone prace. Mamy wtedy do czynienia nadal z samodzielnymi jednostkami, które część swoich zadań produkcyjnych realizują wspólnie, integrując poziomo wybrany rodzaj działalności gospodarczej np.: dystrybucję, firmy odnoszą korzyści dzięki oszczędności kosztów handlowych, rezygnacji z walki konkurencyjnej i zwiększonej sile przetargowej nabywcy. Integracja pozioma wyodrębnionych czynności nie zmieni stosunku własności, ale w przypadku tej integracji zmiana następuje wówczas, gdy firmy postanawiają wspólnie inwestować. Powstaje wtedy wspólny składnik majątkowy, zarządzany zespołowo przez partnerów oddzielony jednak od ich majątków indywidualnych.